هدف پژوهش: این پژوهش درصدد است ضمن معرفی نسخ قرآنی مذهّب عصر قاجار کتابخانه مرکزی تبریز، آرایههای قرآنی آثار مورد نظر را شناسایی و ساختارشناسانه بررسی نموده و نسخههای قرآنیِ مذهّب را بهلحاظ ساختارشناسی از منظر ترکیببندی صفحات و فرم نقوش تفحص و ارزیابی کند. روش/ رویکرد پژوهشی: تحقیق حاضر به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است و اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانهای و به شیوۀ میدانی گردآوری و تدوین گردید. از بین 20 نسخه قرآنی مذهّب قاجاری موجود در کتابخانه مرکزی تبریز و با صلاحدید متخصصان این حوزه و کارشناس کارآمد بخش نسخهشناسی کتابخانه مذکور، جامعه آماری پژوهش را 10اثر قرآنی مذهّب سنددار تشکیل میدهد که با توجه به نیاز موضوع پژوهش حاضر، برگزیده شده است. اطلاعات تحقیق در قالب جدولها و نمودارها از طریق نرم افزار SPSS و EXCEL طبقهبندی و محاسبه شدهاند. اصالت/ ارزش پژوهش: مطالعهنسخههای مذهّب قرآنی محفوظ در آرشیو کتابخانه مرکزی تبریز و عناصر تزئینی وابسته به قرآنها، سبب ژرف عمیق و ارتقای کیفیت آثار هنری و تذهیبهای قرآنی میشود. این مقاله در نظر دارد جنبههای هنری نسخههای قرآنهای مذهّب را با تأکید بر عصر قاجار مطالعه کند و تفحصی را انجام دهد. لیکن، آثار مطالعاتی تاکنون معرفی نشده و پژوهشی بر روی آنها انجام نشده است. یافتهها: یافتههای تحقیق نشان داد 9/39% از سرلوح قرآنها بدون تاج همراه با کتیبۀ سرسوره بوده و 91/60% تاجدار و دارای کتیبههای فوقانی و تحتانی است. 47/67% از صفحات متن دارای تزئینات نشاندار هستند. در بخش عناصر تزئینی و نقوش 1/44% نقوش ختایی، 9/8%نقوش اسلیمی، 2/14% نقوش انتزاعی، 3/3% گرهچینی، 1/18%دارای جدولکشی و عناصر شرفه دارای میانگین 4/11% درصدهای فروانی نسبی در بین توزیع نقوش هستند. نتایج تحقیق: نتایج پژوهش حاکی آن است، عناصر تزئینی همچون نقوش ختایی، اسلیمی، تاج، نیمتاج، کتیبه، انواع جدولکشی، نقوش ترصیع، نقوش انتزاعی و ... در قرآنهای منتخب از دورۀ قاجار کتابخانۀ مذکور مشاهده شده است. استفاده از گلهای گرد، شاهعباسی، اناری، اسلیمیهای توخالی و بهصورت قاببندی ساده، ترکیببندی حلزونی، تنوع رنگی در گلها و جدولها، بیشترین استفاده از رنگ طلا جزءِ ویژگیهای شاخص تذهیبهای قرآنی عصر قاجار کتابخانۀ ذکرشده است.
Purpose: This research aims at identifying and structurally investigating the Quranic works of Qajar dynasty available in the Central Library of Tabriz, as well as analyzing the Quranic verses of religion in terms of the structure of the pages and the forms of motifs. Methodology: It was conducted using descriptive-analytical survey method and information was collected using related literature. Of the 20 Qajar Quranic manuscripts, ten ones were selected. The data were analyzed using SPSS and EXCEL softwares. Findings: 39.9% of the coronation of the Quran was crowned with the inscription of the sura head and 60.91% crowned with upper and lower inscriptions. 47/67% of the text pages are marked with decorations. In the section of decorative elements and motifs, 44.1% were decorative motifs, 8.9% were Arabic designs, 14.2% were abstract designs, 3.3% were Chinese knit, 18.1% had chalking, and the average elements were 4.11% percent relative proportions are in the distribution of motifs. Conclusion: The results of this research indicate that decorative elements such as Khatei, Slavic, crown inscription, types of casts, shrub designs, and abstract patterns have been observed in the works. The use of round flowers, Shah Abbasi, Anari, Hollow slices and simple framing, spiral composition, color variation in flowers and tables, and the high use of gold color are considerable.