هدف: در نسخههای خطی علاوه بر مداد یا مرکب، به دو نوع مرکب دیگر به نام حبر و لیقه اشاره شده است. در این مقاله با رجوع به نسخههای قرون اولیۀ اسلامی بهویژه رسالۀ عمدةالکتاب مضبوط در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، تلاش شده است به ویژگیها و تفاوت انواع مرکب پی برده شود. هدف اصلی مقالۀ حاضر، شناخت روش ساخت و کاربرد حبر اسود است. روش پژوهش: گردآوری اطلاعات کتابخانهای و اسنادی و در برخی موارد نیز برای اثبات صحت روشها، روش آزمایش به کار گرفته شده است. بههمین دلیل، روش تحقیق ترکیبی از روش توصیفی و تجربی است. برای رسیدن به نتایج دقیق، ابتدا روش تهیۀ حبر اسود در نسخههای خطی شناسایی شده و در تطبیق با یکدیگر و بهویژه رسالۀ عمدةالکتاب قرار گرفت. سپس نتیجه به شکل آزمایشی ساخته و نتایج مشاهده شد. یافتههای تحقیق: یافتههای پژوهش نشان میدهد شیوۀ ساخت و کاربرد مرکّبهای مداد، حبر و لیقه متفاوت است. حبرهای اسود با ترکیبات ثابت: مازو، زاج، صمغ و آب، دارای چهار شیوۀ ساخت و چهار کاربرد متفاوت هستند که در نگارش بر روی کاغذ، پوست، سنگ و سفال استفاده میشوند. نتیجهگیری: مقایسۀ متن نسخههای خطی عُمدةالکتاب، بَیانُ الصَناعات، قَطَفُ الأزهار، دُرُ المَکنون، تُحَفُ الخَواص، صُبح الأعشی و کتابآرایی در تمدن اسلامی نشان داد در تمام منابع ذکر شده بهغیر از عُمدةالکتاب، به دلایلی از قبیل نقص، پراکندگی و ترجمۀ اشتباه نمیتوان به شیوههای ساخت و کاربرد انواع مرکب دست یافت.