سنجش کیفیت محتوایی (درونی و بیرونی) و پشتیبانی وب سایت کتابخانه های دانشگاه های دولتی ایران و ارائه پیشنهادهایی در جهت بهبود آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران

2 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی

3 کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هدف: این پژوهش در پی سنجش کیفیت محتوایی درونی و بیرونی، و پشتیبانی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران است.
روش: پ‍ژوهش از نوع کاربردی است و به روش توصیفی -پیمایشی انجام شده است. ابزار گردآوری داده‌ها عبارت است از سیاهۀ‌ ارزیابی معتبری که در مرحلۀ پیش آزمون، روایی و پایایی آن از طریق بررسی متون و پژوهشهای مشابه، مشورت با صاحب‌نظران و مقایسه با وب‌سایت کتابخانه‌های 5 دانشگاه خارجی سنجیده شد. جامعۀ پژوهش حاضر شامل وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران می‌باشد. از میان آنها 27 دانشگاه دارای وب‌سایت کتابخانه هستند که در این پژوهش بررسی شدند.
یافته: یافته‌های پژوهش نشان داد وب‌‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در کل 74/39% عناصر محتوای درونی، 98/32% عناصر محتوای بیرونی و 27/53% عناصر پشتیبانی و به طور میانگین 01/40% معیارهای وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی را رعایت کرده‌اند. به طور کلی، تعداد 3 دانشگاه (11%) بیش از 50% معیارهای موجود در سیاهۀ بررسی (شامل معیارهای محتوای درونی، محتوای بیرونی و پشتیبانی) را در طراحی خود لحاظ کرده بودند. وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های فردوسی (61)، شاهد (55)، و تهران (54) به ترتیب رتبه‌های اوّل تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های کشاورزی گرگان (20)، کاشان (17) و صنعت نفت آبادان (8) رتبه های 26 تا 28 را به خود اختصاص دادند.
نتایج: در مجموع، وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی بررسی شده از لحاظ کیفیت درونی و بیرونی و پشتیبانی، وضعیت مطلوبی نداشتند.
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه و بیان مسئله

گسترش قابلیتهای اینترنت در ارائه‌ اطلاعات موجب شده است تا مؤسسات مختلف از طریق وب‌سایت به طور گسترده به اشاعۀ‌ اطلاعات و خدمات اطلاعاتی بپردازند. در این میان، کتابخانه‌های دانشگاهی به عنوان مراکز پشتیبانی‌کننده از هدفها و وظایف آموزشی و پژوهشی سازمان مادر (دانشگاه)، علاقۀ خاصی به ارائه‌ اطلاعات از طریق اینترنت نشان داده و اقدام به ایجاد و ارتقای وب‌سایتهای خود به منزلۀ منبع اطلاعات نموده‌اند. در این راستا، وب‌سایت کتابخانه‌ها به یک دروازۀ اطلاعاتی پویا، انعطاف‌پذیر، کاربرپسند، گسترده و رو به رشد تبدیل شده‌‎اند.

از این‌رو،اهمیتبه‌روزرسانیوپشتیبانیوب‌سایتهاهرچهبیشترنمایانمی‌شودتاازاینطریقارزش خدماتو راهبردهایارتباطیخودرابهبودبخشند. خدمتنگهداریو پشتیبانیوب‌سایتدقیقاًدرصددارائهچنین خدماتیاست.روزآمدیوب‌سایتوارائهاطلاعاتجدید، مهم‌ترین عاملدرتعاملمؤثروپویابامخاطبان است. زمانیکه کاربران وب‌سایتازجدیدترینکالاها و خدمات آگاهنباشند،کارکردسایتبه نازل‌ترین سطحخودمی‌رسدوارزشآنبهاندازۀیک بروشورقدیمیو باطلهتنزلمی‌یابد. همچنین، روزآمدی وب‌سایت می‌تواندایناطمینانرادرمخاطبان ایجاد کندکهافرادی مسئولوپاسخگودرمجموعهوجوددارند،بنابراین اطلاعاتوب‌سایتصحیحو روزآمد استومی‌توانبه داده‌هایآناطمینانداشتوباخیالیآسودهاز خدماتسایتاستفادهکرد،زیرادر صورتبروز هرگونه مشکلدرارائهاطلاعاتوخدمات،می‌توانبا پشتیبانسایتتماسگرفتوانتظار پیگیریمؤثرراداشت. لازمۀ این امر، وجود کیفیت محتوایی درونی و برونی و همچنین خدمات پشتیبانی از اطلاعات و تسهیلات ارائه شده در وب‌سایت است.

«روزنفلد و مورویل»[4] (2002) در کتاب معماری اطلاعات در وب جهان‌گستر[5] محتوا را به‌طور عام عناصر وب‌سایت تعریف می‌کنند که شامل اسناد، داده‌ها، برنامه‌های کاربردی، خدمات الکترونیکی، تصاویر، فایلهای تصویری و صوتی، صفحۀ وب شخصی، پیامهای رایانامۀ بایگانی شده و ... است.در این پژوهش، محتوا به دو بخش محتوایدرونی (خدمات موجود در وب‌سایت کتابخانه که توسط کتابخانه ایجاد شده است)، و محتوای بیرونی (خدماتی که توسط دیگر نهادها ارائه می‌شود و از طریق وب‌سایت کتابخانه امکان دسترسی به آنها فراهم می‌شود) تقسیم شده است. همچنین، منظور از خدمات پشتیبانی، عواملی است که در پشت صحنۀ وب‌سایت قرار دارند و ارائه خدمات از طریق وب‌سایت را کنترل می‌کنند.

کتابخانه‌ها در سراسر جهان به سمت طراحی وب‌سایت برای کتابخانه و ارائه خدمات از این طریق پیش می‌روند. عناصرتشکیلدهندة‌ محتوایوب‌سایتکتابخانه‌هاومراکزاطلاع‌رسانیباتوجّهبهنوعکتابخانه،نیازهایمتفاوتکاربرانانواعکتابخانه‌ها،خطّ‌مشیو هدفهاییکهطیّفرایندبرنامه‌ریزیبرایوب‌سایتدرنظرگرفتهشده،مشخصمی‌شود .اگرچههیچسایتینمی‌تواندتمامنیازهایکاربرانبالقوهخودرا برآوردهسازد،توجّهبهنیازهایاساسیکاربرانضرورتداردومدیرسایتهمچنین،بایدبهمسئله حقّمؤلفدرمحیطچاپیوالکترونیکیتوجّهکند (Hill & Fisher, 2001).

برای داشتن یک وب‌سایت کارا و موفّق، توجّه به نگهداری و روزآمد کردن محتویات سایت لازم و ضروری است. «اصغری پوده» (1380) معتقد است بسیاری از وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی نمی‌توانند تصویر روشنی از انواع امکانات، خدمات و منابع مورد نیاز و قابل دسترس کاربران ارائه کنند. خطّ‌مشی نگهداری و روزآمدی وب‌سایت از طریق فرآیند برنامه‌ریزی راهبردی مشخص می‌شود. نگهداری وب‌سایت کتابخانه‌ یک کار مشکل و وقت‌گیر است، زیرا روزانه 10% اطلاعات سایت تغییر می‌کند و کهنه می‌شود و از وظایف مدیر وب‌سایت است که این تغییرات را شناسایی کند و به اصلاح و روزآمدی آنها بپردازد. 90% دیگر نیز باید هر شش ماه یک‌بار مورد تجدید نظر قرار گیرد و روزآمد شود. فراپیوندها نیز باید ماهیانه ارزیابی شوند (Ryan, 2003).

طراحی وب‌سایت فرایندی است برنامه‌ریزی شده که براساس آن محتوا، اطلاعات و سایر گزینه‌های مورد نظر در چارچوب ساختاری مشخص به محیط الکترونیکی اینترنت انتقال یافته و دسترس‌پذیر می‌گردد. اجرای پروژۀ طراحی وب‌سایت مبتنی بر توجّه به سه عامل: فرایند تولید، فناوری و هزینه است. این سه عامل در جدول 1 شرح داده شده است.

 

جدول 1. طراحی وب‌سایت با توجّه با تولید، فناوری و پشتیبانی

طراحی وب‌سایت
تولید
فناوری
پشتیبانی
تبیین هدفهای سایت
شناخت کاربران
ترکیب تیم مجری فرایند‌ها
تعیین کارشناس محتوا
تعیین محدودة وظایف
تعیین سیستم عامل
پهنای باند شبکه
زبان برنامه‌نویسی
شیوۀ دسترسی به سایت (اینترنت با اینترانت)
پایگاه داده‌ها و شیوۀ پشتیبانی
محتوای دیداری و شنیداری سایت
محل قرار گرفتن سرورها
فواید و معایب اجرای پروژه
هزینه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری
هزینۀ روزآمدسازی
هزینه‌های پشتیبانی
 
بیان مسئله

با تغییر نقش کتابخانه‌ها از متولی مجموعه منابع اطلاعاتی سنّتی، به فراهم‌کنندۀ دسترسی به منابع اطلاعاتی الکترونیکی، وب‌سایت کتابخانه‌ها اهمیت روزافزون یافته‌اند. کتابخانه‌ها باید دسترسی به انواع مختلف اطلاعات را برای کاربران‌ خود از طریق وب‌سایت تسهیل کنند. پژوهشهای اندکی وجود دارد که به‌طور ویژه به محتوای وب‌سایت کتابخانه‌ها پرداخته‌اند، بنابراین نیاز به تحلیل محتوای وب‌سایت کتابخانه‌ها محسوس است (Mohamed Hanifa & Anjana venugopal, 2010).

با بررسی وضعیت محتوای درونی و بیرونی وب‌سایت‌ کتابخانه‌ها در ایران، مشاهده می‌شود که در برخی موارد محتوای وب سایت نمود مشخصی از کارکردهای کتابخانه ارائه نمی‌کند. برای نمونه، پیوندهایی در این وب‌سایتها، بی‌ارتباط با فعالیتهای کتابخانه مشاهده شده و کتابخانه‌هایی که اقدام به طراحی وب‌سایت نموده‌اند، بیشتر به معرفی کتابخانه و مجموعۀ آن پرداخته و توجّه چندانی به عناصر محتوایی و پشتیبانی وب‌سایت ندارند. پژوهشهای مختلفی به این مسائل پرداخته و عناصر و ویژگیهای مطرح در طراحی وب‌سایت‌ کتابخانه‌های دانشگاهی را بررسی کرده‌اند. نگارندگان این پژوهش نیز با مراجعه به وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، نادیده گرفتن معیارهای مربوط به پشتیبانی وب‌سایت و همچنین، در برخی موارد متناسب نبودن محتوای درونی و پیوندهای موجود در وب‌سایت را مشاهده کرده‌اند. از این رو، مسئله اساسی تحقیق حاضر این است که در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران به چه میزان به عناصر مرتبط با پشتیبانی یک وب‌سایت توجّه شده است؟ محتوای درونی و بیرونی این وب‌سایتها به چه میزان با رسالت، امکانات و خدمات کتابخانه در تناسب است؟

بر پایۀ بررسی‌های صورت گرفته، و با مراجعه به وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، مشاهده شد که معیارهای مربوط به محتوای درونی و بیرونی، و پشتیبانی وب‌سایت‌ کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران، از کیفیت و روزآمدی مناسب برخوردار نیستند. از طرفی، مرور بررسی‌ها نشان می‌دهد تا زمان اجرای این پژوهش مطالعه‌ای جامع با موضوع بررسی کیفیت محتوایی درونی و بیرونی، و پشتیبانی وب‌‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران مشاهده نشده است. از این‌رو، مسئله پژوهش حاضر سنجش کیفیت محتوایی این وب‌سایتها و خدمات پشتیبانی آنهاست.

ضرورت و اهمیت پژوهش

برخورداری از وب‌سایت پرمحتوا که به طور دائم در حال روزآمدسازی باشد، برای کتابخانه‌های دانشگاهی راهکاری مهم برای ارائه چهره‌ای پویاوفعالازمجموعۀموردنظردردنیایوباست. از سوی دیگر، با صرف وقت برایعملیات نگهداری، روزآمد‌سازی، پشتیبانی واصلاحخطاهایاحتمالیوب‌سایت، خدماتارائه شده باصرفزمانوهزینۀ کمتر،نتایجدرخشان‌تریرابه‌بارمی‌آورد. روزآمدی و سرعتدراعمالتغییراتمطالب،نکتۀقابلتوجّهیاستوبهدلیلعاملتعیین‌کنندۀمهارتحرفه‌ای درارائه خدمات و اطلاعات الکترونیکی حاصلمی‌شود. صرفه‌جوییبسیاردرهزینه‌هایچنینخدماتی،ازنکاتقابلتوجّهدراینمیاناست.عاملمهارتحرفه‌ایوتوانبالایتکنیکیبرایرفعسریعخطاهاواستفادهازتجربیاتتخصصیدرتولیدمحتوا،باعثمی‌شودخدماتپشتیبانی حرفه‌ایباصرفزمانوهزینۀ کمتر،نتایجمطلوب‌تریرا به همراه آورد.

یکیازمهم‌ترینعواملدرتوسعۀکارکردهایوب‌سایتهایاینترنتی،استفادهازفناوریهایروزدرتکمیلامکاناتوب‌سایتاست. بادرنظرگرفتنرشد سریعفناوریهایارتباطیواطلاعاتی،آشناییبااینفناوریها،عاملمهمیدرتعیینراهبردهایجدیدتوسعۀمحتوا و پشتیبانیوب‌‌سایتها،برایارائههرچه بهتراطلاعاتوخدماتاست. تحققاینمهماغلببهسببآشنایی نداشتنمتخصصان کتابخانه‌هابافناوریوبوروندتوسعۀآن،بامشکلات بسیاریروبه‌روست.ایندر حالیاستکهپشتیبانیحرفه‌ای،بستریمناسببرایتعاملمؤثردانشروزتوسعۀوب‌سایتهاباخدماتتخصصیبخشهایمختلفکتابخانه‌ها فراهممی‌کندوزمینه‌سازتوسعةوب‌سایتکتابخانه‌ها براساسفناوریهایروزونیازهای خاصآنهامی‌شود.

 
هدف پژوهش

هدف پژوهش حاضر، سنجش وضعیت موجود وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های دولتی ایران از لحاظ معیارهای مربوط به محتوای درونی و بیرونی، و پشتیبانی آنهاست. همچنین، در پایان پیشنهادهایی برای افزایش کیفیت محتوایی و پشتیبانی وب‌سایتها و کارایی آنها ارائه شده است.

 
سؤالهای پژوهش

پژوهش حاضر در صدد یافتن پاسخ برای سؤالهای زیر است:

1. میزان انطباق محتوای درونی وب‌سایت‌ کتابخانه‌های دانشگاهی ایران با معیارهای مطرح شده در سیاهۀ وارسی، به چه اندازه است؟

2. میزان انطباق محتوای بیرونی وب‌سایت‌ کتابخانه‌های دانشگاهی ایران با معیار‌های مطرح شده در سیاهۀ وارسی، به چه اندازه است؟

3.    میزان انطباق موارد مربوط به پشتیبانی وب‌سایت با معیار‌های مطرح شده در سیاهۀ وارسی، به چه اندازه است؟

 
پیشینة پژوهش

پژوهش در باب وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی و وب‌سایتهای دانشگاهی، سابقة زیادی ندارد. به طور کلّی، پرداختن به این موضوع از اواسط دهه 1990 میلادی پس از به وجود آمدن و توسعة این‌گونه وب‌سایتها آغاز گردید. نکتة مهم در این زمینه آن است که حوزة مورد توجّه این‌گونه پژوهشها فوق‌العاده وسیع و در عین حال پویاست، به صورتی که تغییر و تحولات وسیع در آن، بر پژوهشهای انجام گرفته نیز تأثیرگذار بوده است (فتاحی و حسن‌زاده، 1385). در بسیاری از پژوهشها وب‌سایت کتابخانه‌ها از لحاظ عناصر محتوایی یا ساختاری مورد توجّه قرار گرفته‌اند؛ ولی تاکنون پژوهشی که از لحاظ عناصر پشتیبانی وب‌سایت به بررسی وب‌سایتها پرداخته باشد، نه در خارج و نه در داخل کشور مشاهده نشده است. در زیر، اشاره مختصری به پژوهشهای پیشین می‌شود.

«راوارد»[6] (2001) در مقاله‌ای با عنوان «اصول طراحی وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی: ایجاد یک چک لیست»، بیان می‌کند طراحی هنگامی موفق خواهد بود که الگوی طراحی کاربر مدار (مبتنی بر نظریة کاربر) در توسعه و تکمیل صفحات وب کتابخانۀ دانشگاهی به کار گرفته شود. او معتقد است در طرحی وب سایت‌ کتابخانه دانشگاهی باید دو فاکتور اساسی «تعداد کاربران» و «نیازهای اطلاعاتی موجود در محیط دانشگاه»، مورد ملاحظه قرار گیرد. گرچه معیار نیازهای اطلاعاتی کاربران بسیار مهم است، این تحقیق گزارش می‌دهد که در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌ها از نظر کاربران کمتر استفاده می‌شود. این مقاله با ارائه‌ نسخه ویرایش شدة چک لیستی که به طور خاص برای طراحی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی تهیه شده است، مناسب‌ترین ابزاری را که بر اساس اصول عملی کاربرمدار می‌توان ارائه داد، در قالب موارد کلّی زیر پیشنهاد می‌کند:

1. یافتن اطلاعات شامل فاکتورهای محتوا، نمایه، نقشۀ سایت، جستجو، روزآمد بودن اطلاعات، یافتن پاسخ، اعتبار اطلاعات، صفحۀ پیشنهادها و نظرها و مسئولیت صفحه.

2.    درک اطلاعات شامل سازماندهی سایت، متن و شیوۀ نگارش و واژه‌شناسی.

3.    فعالیتهای پشتیبان کاربران، شامل بحث و پرسش و پاسخ و سؤالهای کاربران.

4.    ارائه اطلاعات، شامل سرعت نمایش و ذخیره پیوندها، قابلیت مرور کردن صفحات، شکل متن و قابلیت چاپ.

«هرپل برک»[7] (2005) در پژوهشی صفحه‌های خانگی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی را بر اساس 14 معیار که به چهار گروه جستجو، جهت‌یابی، طراحی و ویژگیهای عمومی دسته‌بندی شده بودند، مقایسه کرد تا یک ارزیابی از نحوة رقابت وب‌سایت کتابخانه‌ها با وب‌سایتهای تجاری به عمل آورد. نتایج این پژوهش نشان داد نحوۀ طراحی صفحه‌های خانگی وب‌سایت کتابخانه‌ها فقط در 4 متغیر با همتایان خود در بخش تجاری تفاوت چشمگیر داشته است که عبارتند از: قابلیت جستجوی وب‌سایت، استفاده از قسمت مخصوص جستجو یا پیوند، استفاده از پویانمایی و تغییر رنگ پیوندهای بازدید شده.

«شاکلاو تریپاثی»[8] (2010) وضعیت محتوای وب‌سایت کتابخانه‌های مؤسسه‌های علمی هند را با اتخاذ رویکردی تجربی، به منظور توسعة معیارهای آگاهی‌رسانی محتوا ارزیابی کردند. آنها به مقایسه تطبیقی وب‌سایت 20 دانشگاه ملّی و 19 مؤسسه معتبر ملّی هند پرداختند و سپس بیان داشتند که شاخص آگاهی‌رسانی محتوا (مجموعه، خدمات، تسهیلات، پشتیبانی مدیریتی، و خط‌مشی روزآمدسازی) ویژگیهای کمّی و کیفی اطلاعات فراهم شده در وب‌سایت را نشان می‌دهد و استفاده از این شاخص یکی از روشهای اندازه‌گیری مفید بودن محتوای وب‌سایتهاست. یافته‌های پژوهش نشان داد وب‌سایت کتابخانه مؤسسه‌های معتبر ملّی هند از نظر معیارهای مربوط به آگاهی‌رسانی محتوا، وضعیت بهتری نسبت به وب‌سایت کتابخانه دانشگاه‌های مرکزی هند دارند.

«استوجانوسکی»[9] (2010) در پژوهشی به بررسی وضعیت خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی بر طبق ظاهر صفحۀ وب آنها پرداخت. وی 336 وب‌سایت کتابخانه از 7 کشور انگلیسی زبان (استرالیا، ایرلند، آفریقای جنوبی، کانادا، نیوزلند، ایالات متحده، و بریتانیای کبیر) را با استفاده از تحلیل محتوا از نظر حضور خدمات اصلی و جدید کتابخانه (مشتمل بر خدمات اطلاعاتی، خدمات آموزشی، خدمات برای فراهم کردن دسترسی به اطلاعات، خدمات امانت، خدمات برای فراهم کردن تسهیلات و تجهیزات، خدمات ویژه به گروه کاربران خاص و خدمات فنی) در وب بررسی کرد. یافته‌های پژوهش نشان داد اگر چه کتابخانه‌های دانشگاهی انواع خدمات جدید را توسعه داده‌اند، این خدمات وضعیت مطلوبی ندارند و از طریق وب‌سایت کتابخانه به خوبی شناسایی نمی‌شوند و فقط در تعداد کمی از وب‌سایتها ارائه شده‌اند. وی بیان داشت که وب‌سایت کتابخانه می‌تواند چشم‌انداز خوبی از انواع مختلف خدمات کتابخانه ارائه دهد.

«محمد حنیفا و آنجانا ونوگوپال» (2010)در پژوهشی محتوای وب‌سایت کتابخانه‌های ملّی را در آسیا به منظور یافتن خدمات و تسهیلات ارائه شده در آنها تحلیل کردند. آنها از یک سیاهۀ وارسی مشتمل بر اطلاعات عمومی، ماهیت پیوندها، اطلاعاتی دربارة مجموعه کتابخانه، منابع الکترونیک، خدمات، بخشها، و کاربرد وب 0/2 استفاده کردند. یافته‌های پژوهش نشان داد تعداد کمی از وب‌سایتها دستورالعملها و قوانین کتابخانه، تاریخ روزآمدسازی، آموزش کاربران و فرصت تعامل را برای کاربران از طریق بازخورد فراهم کرده‌اند. درصد کمی از وب‌سایتها (21%) از خدمات وب 2 نظیر RSS در صفحات خود استفاده کرده‌اند. 71% وب‌سایت کتابخانه‌ها اخبار و وقایع را گزارش کرده‌اند. 51% لینک به وب‌سایت سایر کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعات داشته‌اند. آنها بیان داشتند اگر چه کتابخانه‌های ملّی در وب حضور دارند و سطوح متفاوتی از خدمات را ارائه می‌دهند، می‌توانند وب‌سایت کتابخانه را تا حد زیادی بهبود دهند.

پژوهش در زمینة وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی در ایران طی دهة اخیر به موضوع جذابی برای دانشجویانی که پایان‌نامه انجام داده‌اند، تبدیل شده است. به همین دلیل، تاکنون پژوهشهای متعددی از دیدگاه‌های گوناگون در این مورد انجام شده است. «ایلخانی» (1379)، «اصغری پوده» (1380)، «نوشین‌فرد» (1380)، «صابری» (1384)، «ورع» (1384)، «بیات» (1385)، «سعادت علیجانی» (1385)، «مرادمند» (1385) و «شفیعی علویجه» (1386) از جمله کسانی هستند که در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود وب‌سایت کتابخانه‌ها را بررسی کرده‌اند. «فرج‌پهلو و صابری» (1384) با هدف بررسی ویژگیهای ساختاری و محتوایی صفحه‌های خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در مقایسه با موارد مشابه خود در صفحه‌های خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی کشورهای آمریکا، کانادا، و استرالیا به این نتیجه دست یافتند که اکثر ویژگیهای مورد بررسی، در وب‌سایتهای خارجی بیشتر از وب‌سایتهای ایرانی مورد توجّه بوده است. همچنین، از نظر ویژگیهای محتوایی فاصلۀ زیادی بین وب‌سایتهای ایرانی و خارجی مشاهده گردید که احتمال می‌رود ناشی از استفاده نکردن از نظرهای کتابداران در طراحی وب‌سایتهای ایرانی باشد.

«ورع و حیاتی» (1386) با استفاده از روش پیمایشی– تحلیلی، وضعیت وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را بررسی کردند. در این پژوهش آنها سیاهۀ وارسی جامعی در 3 دستۀ معیارهای کلّی محتوای صفحة اصلی، جستجو و تحقیق، و امکانات کاربران، شامل 27 گزینه تدوین کرده و سپس صفحه‌های وب کتابخانه‌های یاد شده را بر اساس سیاهۀ وارسی مورد مطالعه قرار دادند. یافته‌های پژوهش آنها نشان داد تعداد 27 دانشگاه دارای صفحۀ وب کتابخانه‌ای هستند و 6/56% عوامل اطلاعاتی مورد بررسی توسط جامعۀ پژوهش رعایت شده است. در پایان نیز موارد جدیدی به سیاهۀ وارسی اضافه کردند تا به عنوان الگویی در پژوهشهای آینده مورد استفاده قرار گیرد.

«ورع و پرتو» (1388) در پژوهشی با هدف بررسی صفحه‌های وب کتابخانه‌های دانشگاهی تحت پوشش وزارت علوم و تحقیقات وفناوری با استفاده از روش پیمایشی - تحلیلی به بررسی ویژگیهای محتوایی صفحه اصلی، جستجو و تحقیق و امکانات کاربران پرداختند. یافته‌ها نشان می‌دهد تعداد 45 دانشگاه دارای صفحه وب هستند و 61% عوامل اطلاعاتی مورد بررسی توسط جامعة پژوهش رعایت شده است. دانشگاه‌های فردوسی مشهد، شاهد، علم و صنعت و اراک به ترتیب از نظر رعایت میزان عوامل در صدر قرار دارند.

«نوشین‌فرد و نیکزاد» (1388) طی مطالعه‌ای به ارزیابی ساختاری و محتوایی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های آزاد اسلامی ایران با هدف شناسایی نقاط قوّت و ضعف و دستیابی به یک الگوی مناسب برای صفحه‌های خانگی کتابخانه‌های دانشگاه‌های آزاد پرداختند. آنان با روش پیمایشی– توصیفی، به وضعیت مناطق دوازده‌گانه دانشگاه‌های آزاد کشور پرداختند. یافته‌های پژوهش نشان داد به‌طور میانگین ویژگیهای ساختاری (03/61) بیشترین و دومین ویژگیهای محتوایی (8/22%) توجّه شده است. همچنین، به نیازهای کاربران، هدفها و سیاستهای کتابخانه توجّه کافی نشده است. وب‌سایتها طراحی بسیار ضعیفی دارند. از ویژگیهای ساختاری، املا و دستور زبان صحیح، شروع موضوعات در صفحات جداگانه، و ترتیب ارائه مطلب از عمومی به تخصصی و در میان ویژگیهای محتوایی، ذکر عنوان سایت وضعیت بهتری نسبت به سایر مؤلفه ها به خود اختصاص داده‌اند. وب‌سایت دانشگاه فیروزکوه از لحاظ ساختاری و دانشگاه آزاد رودهن از لحاظ محتوا در رتبه اوّل قرارداشتند.

پژوهشهای انجام شده در این حوزه به‌طور روز افزون افزایش می‌یابد. مرور پژوهشها نشان دهندۀ علاقه‌مندی پژوهشگران به مطالعۀ این حوزه و کشف راهکارهای بهتر برای افزایش کیفیت وب‌سایتهای کتابخانه‌ای است. بررسی و مرور پیشینه‌ها نشان می‌دهد در این پژوهشها بیشتر به بررسی وضعیت و ویژگیهای ساختاری وب‌سایت کتابخانه‌ها پرداخته‌اند و تنها پژوهشی که نیازهای اطلاعاتی کاربران را به عنوان عاملی مهم در طراحی وب ‌سایت کتابخانه‌ها مورد توجّه قرار داده، پژوهش «راوارد» (2001) بوده است. همچنین، در این پژوهشها به روش پیمایشی و با استفاده از سیاهه وارسی محقق ساخته، به تحلیل و توصیف وب‌سایت کتابخانه‌ها پرداخته‌اند. آنچه در این تحقیق مدنظر است، ارزیابی وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران از لحاظ پشتیبانی و محتواست. در پژوهشهای گذشته، مسئله پشتیبانی کمتر مورد توجّه قرار گرفته، یا به‌طور مستقیم مورد توجّه قرار نگرفته است و برخی از معیارهای مربوط به پشتیبانی در معیارهای مربوط به محتوا لحاظ شده است.

روش‌شناسی پژوهش و ابزار گردآوری داده‌ها

پژوهش حاضر از نوع توصیفی بوده و با روش پیمایشی انجام شده است. گردآوری داده‌ها در این پژوهش از طریق تحلیل محتوای وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی صورت پذیرفته است. جامعۀ پژوهش حاضر شامل وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران زیر نظر وزارت علوم (به استثنای دانشگاه پیام نور) می‌باشد که از میان آنها 27 دانشگاه دارای وب‌سایت کتابخانه بودند که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده‌ها عبارت است از سیاهۀ ارزیابی معتبری که در مرحلۀ پیش آزمون، روایی و پایایی آن از طریق بررسی متون و پژوهشهای مشابه، مشورت با صاحب‌نظران علم اطلاعات و دانش‌شناسی و متخصصان طراحی و پشتیبانی وب‌سایت و مقایسه با وب‌سایت کتابخانه‌های 5 دانشگاه خارجی سنجیده شد. همچنین، سنجش روایی ابزار گردآوری از طریق بررسی آزمایشی سیاهۀ وارسی بر روی سه وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی صورت گرفت که به حذف یا تغییر برخی از موارد معیارها منتهی گردید. پس از تهیۀ سیاهۀ ارزیابی، 27 وب‌سایت مورد نظر توسط آن ارزیابی و داده‌ها به این طریق گردآوری شد. امتیاز هر یک از معیارها در ارزیابی وب‌سایتهای مورد بررسی به این نحو محاسبه گردید که عناصر و ویژگیهای وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی مورد بررسی از نظر وجود و نبود عناصر، بررسی شد. امتیازهای در نظر گرفته شده برای گزینه‌های مربوط به وجود و نبود عناصر، به ترتیب عبارتند از: بله= 1 و خیر=0. در پاسخ به سؤالهای تحقیق، امتیازهای مربوط به معیارهای مربوط به محتوای درونی، محتوای بیرونی و پشتیبانی، بررسی گردید. برای تعیین میزان انطباق وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی با معیارهای مطرح شده در سیاهۀ وارسی، با در نظر گرفتن تعداد امتیازهای بلی به هر معیار، درصد پیروی هر یک از وب‌سایتها از معیارهای مورد نظر مشخص شده است. در پایان، هر یک از وب‌سایتهای مورد بررسی بر اساس امتیازی که بدین ترتیب در هر معیار به‌دست آورده‌اند، رتبه‌بندی شده و مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند. گفتنی است، گردآوری داده‌ها از وب‌سایتهای مورد نظر در بهمن ماه سال 1391 صورت گرفته است.

 
یافته‌های پژوهش

وضعیت کیفیت محتوای درونی وب‌سایتهای کتابخانه دانشگاه‌های دولتی ایران

چنان که در جدول 1 مشاهده می‌شود یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، در معیارهای مربوط به محتوای درونی در 7 معیار مربوط به «درباره کتابخانه» از 28 وب‌سایت مورد بررسی به طور میانگین 7/22 وب‌سایت (07/81%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 5 معیار مربوط به «درباره وب‌سایت» از 28 وب‌سایت مورد بررسی، به طور میانگین 6/4 وب‌سایت (42/16%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 4 معیار مربوط به «امانت»، از 28 وب سایت مورد بررسی، به طور میانگین 5/14 وب‌سایت (78/51%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 6 معیار مربوط به «مرجع و اطلاع‌رسانی» از 28 وب سایت مورد بررسی، به طور میانگین 5/11 وب‌سایت (07/41 %) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 19 معیار مربوط به «ابزارهای تحقیق» از 28 وب‌سایت مورد بررسی، به طور میانگین 74/7 وب‌سایت (21/31 %) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 3 معیار مربوط به «خدمات ویژه» از 28 وب‌سایت مورد بررسی، به طور میانگین 67/6 وب‌سایت (82/23 %) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 3 معیار مربوط به «آموزش» از 28 وب‌سایت مورد بررسی، به طور میانگین 33/9 وب‌سایت (32/33 %) دارای معیارهای مورد نظر بودند.

جدول 1. معیارهای مربوط به محتوای درونی و مجموع امتیازهای کسب شده

جمع امتیاز
معیار
13
بیان هدفها و رسالت کتابخانه
دربارة کتابخانه
26
تاریخچة کتابخانه
24
ساعات کار کتابخانه
26
معرفی بخشهای مختلف کتابخانه
24
مسئولان
معرفی کارمندان کتابخانه
23
مسئولان بخشها
23
کتابداران
0
تاریخ ایجاد وب سایت
درباره وب سایت
2
معرفی طراحان وب سایت
0
بیان هدفهای وب سایت
20
دارا بودن نقشه وب سایت
1
دارا بودن نمایه
11
امکان رؤیت وضعیت امانت عضو
امانت
16
امکانات رزرو
16
امکانات تمدید
15
امکان دسترسی به فهرست پیوسته کتابخانه
17
FAQ
ارائه خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی
مرجع و اطلاع‌رسانی
20
از کتابدار بپرس
3
ارائه خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات
سایر خدمات
2
آگاهی‌رسانی جاری
11
خدمات تحویل مدرک
16
امانت بین کتابخانه‌ای
21
امکان دسترسی به فهرست پیوسته کتابخانه
ابزارهای تحقیق
11
امکان دسترسی به فهرست کتابخانه‌های دیگر
23
دسترسی به مجله‌های اشتراکی دانشگاه
28
دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی اشتراکی دانشگاه
22
اطلاعات کتابشناسی
ارائه پایان‌نامه‌های انجام شده در دانشگاه
13
چکیده
0
متن کامل
13
اطلاعات کتابشناسی
ارائه‌ طرحهای پژوهشی انجام شده در دانشگاه
6
چکیده
1
متن کامل
3
مجموعه خاص دارد
دسترسی به مجموعه‌های خاص
3
اطلاعات کتابشناسی
1
دسترسی به صورت لینک
2
دسترسی به چکیده
0
دسترسی به متن کامل
9
دسته‌بندی منابع اطلاعاتی براساس موضوع به صورت کلی
راهنمای موضوعی
1

دسته‌بندی منابع اطلاعاتی براساس موضوع به صورت جزئی و تحلیلی

6
دسته‌بندی منابع اطلاعاتی براساس رشته دانشگاهی
3
شیوه‌نامه‌ها
4
خدمات به گروه‌های خاص
خدمات ویژه
10
امکان سفارش منابع توسط کاربران
6
دارا بودن موتورجستجوی داخلی
20
Help
ارائه متون و برنامه‌ها
آموزش
5
Tutorial
3

Link to programs

 

با توجه به مقادیر ذکرشده، وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی با 35 معیار و دانشگاه تهران با 33 و دانشگاه شاهد با 30 امتیاز معیار از مجموع 47 معیار مربوط به محتوای درونی، بیشترین امتیاز و وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه صنعت نفت آبادان با 5 معیار و دانشگاه کشاورزی گرگان با 10 معیار، کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.

 

وضعیت کیفیت محتوای بیرونی وب‌سایتهای کتابخانه دانشگاه‌های دولتی ایران

چنان که در جدول 2 مشاهده می‌شود، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، در معیارهای مربوط به محتوای بیرونی، در 4 معیار مربوط به «پیوند با سایتهای مرتبط» از 28 وب‌سایت مورد بررسی به صورت میانگین 25/14 وب‌سایت (89/50%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 5 معیار مربوط به «پیوند با منابع مرجع رایگان» از 28 وب‌سایت مورد بررسی به صورت میانگین 6/13 وب‌سایت (57/48%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 5 معیار مربوط به «دسته‌بندی منابع مرجع رایگان به شکل منطقی» از 28 وب‌سایت مورد بررسی به صورت میانگین 6/3 وب‌سایت‌ها (86/12%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. در 4 معیار مربوط به «پیوند با موتورهای جستجو» از 28 وب‌سایت مورد بررسی به صورت میانگین 5/3 وب‌سایتها (5/12%) دارای معیارهای مورد نظر بودند. معیار مربوط به «پیوند با دروازه‌های اطلاعاتی موضوعی» تنها در 4 وب‌سایت (28/14%) مشاهده شد. معیار مربوط به «پیوند با صفحه اول دانشگاه» در 15 وب‌سایت (57/53%) مشاهده شد. معیار مربوط به «سایر پیوندهای مفید» (سایتهای مربوط به پیداکردن نرم‌افزار، سازمانها و ...) تنها در 7 وب‌سایتها (25%) مشاهده شد.

 
 

جدول 2. معیارهای مربوط به محتوای بیرونی و مجموع امتیازهای کسب شده

جمع امتیازها
معیار
پیوند با سایتهای مرتبط
کتابخانه‌ها
16
مراکز اطلاع‌رسانی
16
دانشگاه‌ها
14
سایت همایشها و کنفرانسها و گروه‌های بحث
11
پیوند با منابع مرجع رایگان
مجله‌های الکترونیکی رایگان
21
کتابهای الکترونیکی رایگان
12
پایگاه‌های اطلاعاتی رایگان
19
روزنامه‌ها
6
سایر منابع مرجع رایگان
10
دسته‌بندی منابع مرجع رایگان به شکل منطقی
نظم موضوعی
9
بر اساس رشته دانشگاهی
3
بر اساس نوع
3
بر اساس زبان
0
نظم الفبایی
3
پیوند با موتورهای جستجو
پیوند دارد
9
انواع مختلف
2
موضوعی
0
ابرموتورهای جستجو
3
پیوند با دروازه‌های اطلاعاتی
4
پیوند با صفحه اول دانشگاه
15

سایر پیوندهای مفید (سایتهای مربوط به پیدا کردن نرم‌افزار، سازمانها و ...)

7
 

با توجه به مقادیر ذکر شده، وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه فردوسی با دارا بودن 17 معیار و دانشگاه شاهد با 16 معیار و تهران، امیرکبیر و تربیت مدرس با 13 معیار از 20 معیار موجود، بیشترین امتیاز و همچنین وب‌سایت کتابخانه‌های شهید بهشتی و کاشان با 1 و دانشگاه تبریز، صنعت نفت آبادان با برخوردار نبودن از حتی یک معیار موجود، کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند.

وضعیت پشتیبانی وب‌سایتهای کتابخانه دانشگاه‌های دولتی ایران

چنان که در جدول 3 مشاهده می‌شود، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، در معیارهای مربوط به پشتیبانی محتوایی در 3 معیار مربوط به «روزآمدسازی»، از 28 وب‌سایت مورد بررسی 67/20 (82/73%) وب‌سایتها دارای معیارهای مورد نظر بودند. 27 وب‌سایت (43/96% ) دارای «اعلام تاریخ روزآمدسازی» سایت بودند. 26 وب‌سایت (86/92% ) دارای معیار «ذکر آدرس، تلفن و فکس» بودند. تنها 1 وب‌سایت (57/3%) دارای «ذکر نام مدیر مسئول وب‌سایت» بودند. هیچ‌کدام از وب‌سایتهای مورد بررسی به «معرفی تیم پشتیبان» خود نپرداخته بودند. 6 وب‌سایت (43/21%) دارای معیار «نظرخواهی» بودند. 3 وب‌سایت (71/10%) دارای معیار «RSS» بودند. 10 وب‌سایت (71/35%) دارای معیار «سرعت پاسخگویی» بودند. برای بررسی این معیار سؤال مرجعی طراحی و از طریق پست الکترونیک به همۀ وب‌سایتها ارسال گردید. پس از 72 ساعت، تنها 10 وب‌سایت به این سؤال پاسخ دادند. 25 وب‌سایت (28/89%) دارای معیار «سازگاری با انواع مرورگرها بودند» بودند. برای بررسی این معیار، کلیۀ وب‌سایتها با استفاده از دو مرورگر اینترنت اکسپلورر و فایرفاکس مورد آزمون قرارگرفتند. 19 وب سایت (86/67%) دارای معیار «چندزبانی» بودند.

 

جدول 3. معیارهای مربوط به پشتیبانی و مجموع امتیازهای کسب شده

معیار
جمع امتیاز
روزآمدسازی محتوا
ذکر تاریخ روز آمدسازی
18
اطلاعات درون کتابخانه‌ای
23
اطلاعات برون کتابخانه‌ای
21
اعلام تازه‌های سایت
27
ذکر آدرس، تلفن و فاکس کتابخانه
26
ذکر نام مدیر مسئول سایت
1
معرفی تیم پشتیبان
0
نظر خواهی
6
RSS
3
سرعت پاسخگویی به سؤالها
10
سازگاری با انواع مرورگرها
25
چند زبانه بودن
19

با توجه به مقادیر ذکرشده، وب‌سایت کتابخانه دانشگاه‌های فردوسی، اراک، صنعتی شریف، صنعتی سهند و شاهد با 9 معیار و دانشگاه تهران با 8 معیار از 12 معیار مربوط به پشتیبانی، بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، وب‌سایت کتابخانه دانشگاه‌های کاشان، صنعت نفت آبادان و کشاورزی گرگان با 3 معیار کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده‌اند. در مجموع، امتیازهای کسب شده توسط وب‌سایت دانشگاه‌ها در جدول 4 نشان داده شده است.

 

جدول 4. جامعة مورد بررسی و امتیازهای کسب شده

ردیف

نام دانشگاه
محتوای درونی
محتوای بیرونی
پشتیبانی
مجموع امتیاز
1
فردوسی
35
17
9
61
2
شاهد
30
16
9
55
3
تهران
33
13
8
54
4
امیرکبیر
27
13
6
46
5
تربیت مدرس
19
13
6
38
6
الزهرا
28
3
7
38
7
علم وصنعت
21
8
7
36
8
بوعلی همدان
22
6
7
35
9
اراک
19
6
9
34
10
اصفهان
28
2
4
34
11
امام صادق (ع)
19
6
7
32
12
صنعتی شریف
12
10
9
31
13
یزد
16
9
6
31
14
زنجان
19
5
6
30
15
شیراز
19
5
6
30
16
شهید چمران
18
7
4
29
17
خواجه نصیر
16
6
7
29
18
شهرکرد
16
3
8
27
19
صنعتی اصفهان
11
8
8
27
20
مازندران
18
4
5
27
21
صنعتی سهند
12
4
9
25
22
شهید بهشتی
16
1
6
23
23
رازی کرمانشاه
13
4
5
22
24
تبریز
14
0
7
21
25
گیلان
12
4
5
21
26
کشاورزی گرگان
10
7
3
20
27
کاشان
13
1
3
17
28
صنعت نفت آبادان
5
0
3
8
 

در مجموع، یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در مورد عناصر محتوای درونی 74/39%، محتوای بیرونی 98/32% و پشتیبانی 27/53% و در مجموع 01/40% عوامل اطلاعاتی مورد بررسی، رعایت شده است.

به طورکلّی، بر اساس معیارهای موجود در سیاهۀ وارسی (شامل معیارهای محتوای درونی، محتوای بیرونی و پشتیبانی)، وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های فردوسی (61)، شاهد (55)، و تهران (54) به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، وب‌سایت کتابخانه دانشگاه‌های کشاورزی گرگان (20)، کاشان (17) و صنعت نفت آبادان (8) رتبه‌های 26 تا 28 را به خود اختصاص دادند. بدین‌ترتیب، آنچه در نتیجۀ ارزیابی و مقایسۀ معیارهای موجود در سیاهۀ وارسی با وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی ایران صورت گرفت، مبیّن این مطلب است که تنها سه وب سایت از وب‌سایتهای مورد بررسی دارای بیش از 50% معیارهای مورد نظر هستند.

 
بحث و نتیجه‌گیری

به­طور کلّی، از میان معیارهای ارزیابی در محتوای بیرونی، محتوای درونی و پشتیبانی حدود 01/40% معیارهای مورد بررسی، رعایت شده‌اند. مقایسه یافته‌های پژوهش حاضر با پژوهشهای انجام شدة مرتبط نشان می‌دهد وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی کمتر از نیمی از معیارهای محتوایی و پشتیبانی را رعایت کرده‌اند، به‌طوری که یافته‌های این پژوهش با یافته‌های «شاکلاو تریپاثی» (2010)، «استوجانوسکی» (2010)، «محمد حنیفا و آنجانا و نوگوپال» (2010)،« نوشین‌فرد نیکزاد» (1388)، «ورع و حیاتی» (1386)، «ورع و پرتو» (1388) همخوانی دارد. درکل، کتابخانه‌های دانشگاهی توجه چندانی به کیفیت و محتوای وب‌سایتهای خود ندارند.

همچنین، یافته‌های پژوهش با یافته‌های «ورع و پرتو» (1388) که با هدف بررسی صفحه‌های وب کتابخانه‌های دانشگاهی زیر پوشش وزارت علوم و تحقیقات و فناوری با استفاده از روش پیمایشی- تحلیلی به بررسی ویژگیهای محتوایی صفحه اصلی، جستجو و تحقیق و امکانات پرداختند، هماهنگ است و درهر دو پژوهش وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاه‌های فردوسی مشهد و شاهد در یافته‌های پژوهش حایز رتبه‌های اوّل و دوم و دانشگاه‌های علم وصنعت و اراک در بین 10 دانشگاه برتر شناسایی شده‌اند.

یافته‌های پژوهش با یافته‌های پژوهش «ورع و حیاتی» (1386) متفاوت است، زیرا آنان گزارش می‌کنند وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی زیر پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در 3 دستۀ معیارهای کلی محتوای صفحة اصلی، جستجو و تحقیق، و امکانات کاربران، 6/56% عوامل اطلاعاتی مورد بررسی را رعایت کرده‌اند. در حالی‌که این مقدار برای پژوهش حاضر از لحاظ محتوای درونی 74/39%، محتوای بیرونی 98/32% و پشتیبانی 27/53% و به‌طور میانگین 01/40% کلّ معیارهای مورد بررسی را رعایت کرده‌اند. به نظر می‌رسد با گذشت زمان و با وجود توجّه مدیران کتابخانه‌ها برای ارائه خدمات الکترونیکی به کاربران، هنوز نتوانسته موفق عمل کند و برای دستیابی به وضعیت ایده‌آل فاصلۀ زیادی وجود دارد.

در مجموع، وضعیت وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی ایران، با وجود تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته در این زمینه، رضایت‌بخش نیست؛ و این نشان‌دهندۀ این است که طراحان این وب‌سایتها از نتایج پژوهشهای موجود در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌ها استفاده چندانی نکرده‌اند. نکتۀ قابل توجّه این است که برخی از وب‌سایتها از جمله وب‌سایت کتابخانۀ دانشگاه‌های شهید بهشتی، رازی کرمانشاه و تبریز با وجود داشتن گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، کیفیت مطلوبی ندارند.

در شرایط کنونی که دسترسی به اطلاعات برای پژوهشگران بسیار حیاتی تلقی می‌شود، فراهم کردن امکان دسترسی سریع و آسان به اطلاعات، از ضروریات است. در طراحی عوامل و عناصر مربوط به وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی، علاوه بر در نظر گرفتن هدفهای کتابخانه و شناخت مخاطبان، توجّه به معیارهای کاربردپذیری وب‌سایت برای کاربر نهایی بسیار مهم تلقی می‌شود. چنانچه در زمان طراحی وب‌سایت به همۀ معیارهای لازم توجّه خاص مبذول شود، دسترسی کاربر نهایی به محتوا، به طور مؤثر تضمین خواهد شد. همچنین، پس از طراحی وب‌سایت کتابخانه باید عواملی به عنوان پشتیبانان وب‌سایت، کار روزآمدسازی و نگهداری وب‌سایت را بر عهده گیرند. از آنجا که در سیاهة وارسی پژوهش حاضر علاوه بر استفاده از تجربیات به دست آمده، سعی شده از تمام مطالعات و تحقیقات پیشین استفاده شود و سیاهه‌های وارسی موجود در این پژوهشها مدنظر قرارگیرد، مدیران کتابخانه‌ها می‌توانند از نتایج پژوهش حاضر برای بهبود وضعیت وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی بهره برده و برای طراحی وب‌سایت، معیارها و ویژگیهای به کار رفته در این سیاهه را به عنوان الگویی در ارزیابی وب‌سایت کتابخانة‌ خود به کار گیرند.

 
پیشنهادهای پژوهش

1. پیشنهادهای مربوط به تولید محتوای درونی

·      کتابخانه‌های دانشگاهی از طریق وب‌سایت به ارائه خدمات امانت بپردازند به طوری که مدیریت اموری مانند تمدید و رزرو منابع به خود کاربران واگذار شود. همچنین، در ارائه خدمات باید گروه‌های خاص و شریط، محدودیتها و نیازهای آنها نیز در نظر گرفته شود.

·            ایجاد نمایه برای وب‌سایت می‌تواند دسترسی کاربران به اطلاعات مورد نیاز آنان را تسهیل کند.

·      کتابخانه‌ها می‌توانند از طریق وب‌سایت به ارائه خدمات اشاعة گزینشی اطلاعات و آگاهی‌رسانی جاری به محققان بپردازند و از این طریق به پویایی پژوهش کمک کنند.

·      ارائه ابزارهای تحقیق و خدمات آموزشی و دسته بندی منابع اطلاعاتی براساس موضوع یا رشته به صورت جزئی و تحلیلی به منظور راهنمایی پژوهشگران در دسترسی به منابع مورد نیاز

·            برقراری امکان دسترسی به مجموعه‌های خاص کتابخانه‌ها

2. پیشنهادهای مربوط به تولید محتوای بیرونی

·            وب‌سایت کتابخانه باید علاوه بر ایجاد دسترسی به منابع مرجع رایگان، به دسته‌بندی موضوعی یا رشته‌ای منابع بپردازد.

·            برقراری پیوند با موتورها و ابرموتورهای جستجو در دستیابی کاربران وب‌سایت به اطلاعات برون کتابخانه‌ای تأثیرگذار است.

3. پیشنهادهای مربوط به پشتیبانی وب‌سایت

·      رفعایرادهایکاربردیشاملپشتیبانیازصفحه‌هایسایت و روزآمدسازی آن به لحاظ محتوای صفحه‌هاشاملاطلاعاتبخشهای مختلف کتابخانه،اطلاعیه‌هاودستورالعمل‌ها،استانداردهاوقوانین،روالهایکاریموردتوجّهمراجعان، و موارد مشابه.

·      اعلام تازه‌ها و نیز ذکر شماره تماس، آدرس، فکس و ...، ذکر تاریخ روزآمدسازی، سازگاری با انواع مرورگرها، و پاسخگویی به سؤالهای کاربران به منظور پشتیبانی از محتوای وب‌سایت ضرورت دارد.

·            پاسخگویی به سؤالهای کاربران در جلب اعتماد کاربران وب‌سایت مؤثر است.

·            استفاده از فناوریهایی مانند RSS در ایجاد محیط تعاملی با کاربران از طریق خدمات آگاهی‌رسانی جاری، تأثیرگذار است.

-اصغری‌پوده، احمدرضا (1380). بررسی عناصر و ویژگی‌های مطرح در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، مشهد: دانشگاه فردوسی، دانشکده‌ی علوم تربیتی و روانشناسی.
-رضایی شریف‌آبادی، سعید، و نوشین فرودی (1381). ارزیابی صفحات وب کتابخانه‌های دانشگاهی ایران با ارائه‌ی الگوی پیشنهادی. فصلنامه کتاب، 13 (4)، 12-19.
-فتاحی، رحمت‌الله و محمد حسن‌زاده (1385). نظرسنجی از کتابداران متخصص پیرامون شیوه‌های سازماندهی اطلاعات در وب سایت کتابخانه‌های دانشگاهی. فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9(4)، 21-45.
-فرج­پهلو، عبدالحسین و مریم صابری (1384). ویژگی‌های ساختاری و محتوایی صفحات خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در مقایسه با صفحات خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی کشورهای آمریکا، کانادا و استرالیا. فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات، 21 (2)، 5-23.
-نوشین‌فرد، فاطمه و مهسا نیکزاد (1388). بررسی ویژگیهای ساختاری و محتوایی وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاه‌های آزاد اسلامی ایران. افشین موسوی چلک (ویراستار). با همکاری انجمن کتابداری ایران، شاخه مازندران. اولین همایش وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی. ص. 165-178. آذر، 1388، بابل، ایران.
-ورع، نرجس و بابک پرتو (1388). ارزیابی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. افشین موسوی چلک (ویراستار). با همکاری انجمن کتابداری ایران، شاخه مازندران. اولین همایش وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی. ص. 233-250. آذر، 1388، بابل، ایران.
-ورع، نرجس و زهیر حیاتی (1386). بررسی وضعیت صفحات خانگی کتابخانه‌های دانشگاهی تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری. فصلنامه کتاب، 72 (4)، 62-78.
-      Harpel-Burke, P. (2005). Library homepage design at medium-sized universities: a comparison to commercial homepages via Nielsen and Tahir. OCLC systems&services,21(3),193-208.
-      Hill, Ann; Fisher, Julieta Dias (2001). The ABCs of Web Page Design. Library Talk, 14 (5), 193-208.
-      Raward,R.A.(2001). Academic library website design principles: Development of a checklist. Australian Academic & Research libraries,32(2),123-138.
-      Rosenfeld, Louis, & Morvill, peter (2002). Information architecture for the world wide web. Cambridge, Mass.
-      Ryan, Susan M. (2003). Library Web Site Administration: A Strategic Planning Model for the smaller Academic library. Journal Academic Librarianship, 29 (4), 207- 218.
-      Shukla, A. & Tripathi, A. (2010). Establishing content awareness evaluation criteria for library websites: a case study of Indian academic library websites. Annals of Library and Information Studies, 57, 403-416.
-      Solomon, L. (2004). Sinking or swimming? The state of websites in Ohio's public libraries. Retrieved June 14,2008, from:‌
 www.designforthelittleguy.com/study. pdf
-      Stojanovski, J. (2010). Analysis of academic library website for services, libraries in the digital age proceedings, 12. [Online]
Mohamed Hanifa, K., & Anjana Venugopal, M. K. (2010). Contents of national library websites in Asia: an analysis. Annals of Library and Information Study, 57, 98-108.