نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاه شیراز
2 دانشیار دانشگاه شیراز
چکیده
کلیدواژهها
قدمه
تکامل از کاغذ به منابع الکترونیکی، سبب تغییر در نحوة تملک، اشتراک و دستیابی به اطلاعات گردید و به دنبال آن فراهمآوری و مجموعهسازی اطلاعات دیجیتال الزامی شد، به گونهای که گرفتن مجوز جایگزین خرید، تجارت با شرکتهای نرمافزاری جایگزین ارتباط با ناشران، دستیابی به اطلاعات مبتنی بر تقاضا[3] جایگزین مجموعهسازی، و فراهمآوری تعاونی[4] مکمل مجموعه گستری محلی شده است (گرین اشتاین[5]، 2001).
پیچیدگی ارزیابی و مقایسة منابع الکترونیکی به خصوص در شبکهها و کتابخانههای بزرگ دانشگاهی، انتخاب منابع را برای مراکز اطلاعاتی دشوار کرده است. بنابراین، بسیاری از دانشگاهها گروهی را برای گزینش مجموعه اطلاعات الکترونیکی ایجاد کردهاند و مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال با حساسیت خاصی دنبال میشود (تورنتون[6]، 2008؛ جوول[7]، 2001).
به اعتقاد «هانسون و لوبوتسکی» (2003) با ظهور نسل جدید کتابخانههای دیجیتال، هدفهای مجموعهسازی در کتابخانههای دانشگاهی تغییر نکرده است. ارضای نیازهای اطلاعاتی فوری و پیشبینی شده کاربران و حمایت از سیاستهای آموزشی و پژوهشی دانشگاه در زمرة این هدفهاست. در این مقاله، اولویتهای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز از منظر کاربران بالقوّه این دانشگاه (منظور اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی) بررسی شده است.
دیجیتالسازی منابع، سبک تازهای از استفاده را به وجود میآورد، مخاطبان بالقوه بسیاری را جلب و ابزارهایی را برای مرور دوباره منابع ابداع میکند. مزایای طرحهای دیجیتالسازی میتواند بیش از دشواریها و معایب آن باشد، به شرط آنکه طرح دیجیتالسازی به خوبی و سنجیده ارائه شود. از جمله مزایای جانشینهای[8] دیجیتال منابع، عبارتند از: مدیریت بر انبوهی از منابع اطلاعات رقومی، دسترسی سریع به منابع پر استفاده و پر تقاضا، دستیابی سریع به منابعی که در نقاط دوردست نگهداری میشوند، اتحاد دوبارة منابع و دستیابی سریع به اجزای مختلف یک مدرک، محافظت از مجموعههای منحصر به فرد با استفاده از دیجیتالسازی آنها، توانایی ارتقای تصاویر از نظر اندازه، وضوح، تنظیم رنگ، کاهش خدشه[9] و ... ، توانایی بالقوه در ذخیرة اصل منابع با ارزش، توانایی جستجوی پیشرفته از جمله جستجوی تمام متن[10]، توانایی در ادغام رسانههای مختلف اطلاعاتی از جمله تصایر، صدا، ویدئو و ....، توانایی پاسخگویی به درخواستها بر روی منابع جایگزین (فتوکپیها، چاپهای عکسی، اسلایدها و ...)، توان بالقوه در ارائه حجم زیادی از منابع انتقادی، انجام جستجوهایی که به صورت دستی ناممکن بودهاند، محافظت از محتوای خود اطلاعات و تقویت محیط اشاعة اطلاعات (گوپال، 1382: 28 ؛ دیگان و تانر، 1382: 51-53؛ هالسر[11]، 1997). مجموعهسازی اساسیترین مرحله در فرایند مدیریت اطلاعات در کتابخانه دیجیتال تلقی میشود و این خود مقدمهای است برای برداشتن گامهای استوارتر در راستای سازماندهی و اشاعة اطلاعات در کتابخانه دیجیتال.
از نظر «کلولند»[12](1998) به طور کلی سه روش برای ساخت مجموعة دیجیتال وجود دارد:
1. دیجیتالسازی: یکی از روشهای عمده، ساخت آثار دیجیتالی است. به زبان ساده، دیجیتالسازی تبدیل هر نوع محمل ثابت یا آنالوگ (مانند کتاب، مقالههای نشریات، عکس، نقاشی، ریزنمود[13]) به شکل الکترونیکی از طریق پویش، نمونهبرداری و یا حتی تایپ دوبارة آن است. دیجیتالسازی، تولید مجموعه اطلاعات دیجیتال با استفاده از چندرسانهایهاست.
2. فراهمآوری آثار دیجیتال بنیادی: منابعی که توسط ناشران و محققان از آغاز به صورت دیجیتالی تهیه شدهاند؛ مانند: کتابهای الکترونیکی، نشریات الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی.
3. دستیابی به منابع خارج از سازمان: این دسترسی از طریق تعریف نشانگرهایی[14] به سایتهای وب، مجموعههای سایر کتابخانهها یا سرویس دهندههای ناشران فراهم میشود.
دیجیتالسازی منابع اصلی و با ارزش اغلب با هدفهایی دوگانه؛ یعنی توسعة دسترسی و حفاظت بیشتر دنبال میشود (گوپال، 1382: 26). به هر حال، اغلب حفاظت و نگهداری در اولویت دوم قرار دارد و از طریق محدودیت دسترسی فیزیکی به اصل مدرک تأمین میشود. به اعتقاد «استوارت»[15](1999) در ایجاد هر مجموعة دیجیتال باید به ارزیابی و بررسی منابع موجود، نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان با در نظر گرفتن اولویتبندی آنها به دلیل محدود بودن منابع مالی کتابخانه پرداخت. «سوورا»[16](1996) نکتة اساسی در ایجاد مجموعههای دیجیتال را در قابلیت افزایش دسترسی منابع میداند. به نظر وی، گسترش دسترسی به منابع در صدر اولویتهاست، منحصر به فرد بودن منابع و اولویتبندی محتوای موضوعی منابع نیز سهم مهم در تصمیمگیری برای گسترش مجموعه دارد. اولویتبندی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال مبتنی بر دستهبندی صورت گرفته از منابع کتابخانهای است. بنا بر نظر «ویتن و بین بریج»[17](2003:42) منابع کتابخانهای به طور معمول، به سه دستة کلی تقسیم میشوند:
1. مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد، مانند کتابهای کمیاب و نسخههای خطی
2. منابع پر استفاده که معمولاً برای پژوهش و آموزش استفاده میشوند
3. منابع کم استفاده که دارای ماهیت پژوهشی با استفاده کم هستند.
معیارهای مطرح در تبدیل منابع به قالب دیجیتال، عبارتند از: محتوای فکری یا ارزش علمی منابع، افزایش دسترسی به اطلاعات و امکان جستجو و بازیابی منابع. برخی معیارهای دیگر به ارزش آموزشی منابع توجه دارند؛ یعنی منبع برای آموزش کلاسی، مطالعات جانبی یا آموزش از راه دور مناسب باشد. معیار دیگر شاید کم کردن میزان استفاده از منابع اصلی است که جنس کاغذ آنها حساس و نازک است، بخصوص وقتی تعداد مراجعه به آنها زیاد باشد. سایر دلایل میتواند درون سازمانی باشد، مانند تبلیغ و نمایش تواناییهای خاص دربارة مجموعههای منحصر به فرد و منابع اصلی قدیمی، اشتراک منابع با سایر کتابخانهها، هزینه و صرفهجویی در فضا که همه این معیارها میتواند در تصمیمگیری برای دیجیتالسازی تأثیرگذار باشد. البته حق مؤلف تأثیر به سزایی در تصمیمگیری دارد و نخستین مسئلهای است که باید در نظر گرفته شود (نبوی، 1386: 40). «ویتن و بین بریج» (2003: 40-41) شش اصل را به عنوان راهنمای توسعه مجموعه کتابخانه که در انتخاب منابع برای دیجیتالسازی نیز کاربرد دارند، اینگونه بیان میکند:
الف) اولویتبندی سودمندی[18]: شاید به جرأت بتوان گفت مفید بودن منبع، در تصمیمگیری برای گسترش مجموعه نقش بسزایی دارد. اما پیشبینی مفید بودن یا نبودن منبع برای کتابداران و مسئولان چندان ساده نیست.
ب) ضرورت محلی[19]: مجموعههای محلی و منطقهای برای پاسخگویی به نیازهای منطقة خاص ایجاد میشوند و صرف هزینه برای تأمین اینگونه منابع باید با در نظر گرفتن نیازهای آن منطقه خاص صورت بگیرد.
ج) نو بودن مجموعه[20]: نو بودن و روزآمدی منبع را باید همیشه در نظر داشت؛ هر چند مجموعههای تاریخی برای امور پژوهشی اهمیت ویژهای دارند، منابع مالی محدودی را میتوان برای تأمین و نگهداری اینگونه منابع اختصاص داد.
د) ارتباطهای میان متنی[21]: افزودن منبعی به مجموعه به معنای برقراری ارتباط بین آن منبع و منابع موجود است. تأمین منابع جدید همیشه سبب ارتباطهای متنی جدیدی میشود.
ﻫ) کمبود منابع[22]: در تصمیمگیری برای گسترش مجموعه باید به مسئله کمبود منابع توجه داشت. از جمله: بودجه، زمان صرف شده از طرف نیروی انسانی و مورد توجه بودن از طرف جامعه کاربری.
و) احساس مسئولیت در برابر تغییر و تحول[23]: اطلاعات بسیار زیادی در قالب دیجیتال در دسترس هستند. کتابخانهها مسئول ایجاد این تغییر و تحولات و کمک به مراجعان در آگاهی از وجود آنها و آشنایی با نحوة استفاده از آنها هستند.
از نظر «کلولند»(1998) برای تصمیمگیری درباره اینکه چه قسمتهایی از مجموعه باید دیجیتالی شود، حداقل به صورت نظری چند رویکرد مطرح است:
1. تبدیل مجموعههای گذشتهنگر[24]: در این رویکرد اساساً از الف شروع شده و به یاء ختم میشود. چنین تبدیل کاملی ایدهآل بوده ولی غیرعملی، غیرممکن از نظر فنی، غیر قانونی و غیر اقتصادی است. این دیدگاه بیشتر به یک رؤیا شباهت دارد.
2. دیجیتالسازی مجموعهای خاص قسمتی از هر یک از مجموعههای مذکور[25]: اولویت اول برای ساخت مجموعه دیجیتالی، ایجاد مجموعهای کوچک در اندازهای قابل کنترل و با ارزش بالاست.
3. برجسته کردن یک مجموعه متنوع[26]: با دیجیتال کردن نمونههای مناسب از برخی مجموعههای غنی میتوان این کار را انجام داد.
4. منابع با میزان استفاده بالا[27]: منابع با تقاضای بالا، باید بیشتر در دسترس باشد.
5. رویکردی مقطعی و بر پایه ضرورت[28]: منظور، زمانی است که منابع با توجه به اولویت درخواست، دیجیتالی و ذخیره میشوند. البته این روش، روش مقطعی برای ساخت مجموعه دیجیتال است. هر کدام از این رویکردها میتواند به تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر مورد استفاده قرار گیرد. انتخاب روش یا روشهای لازم، به هدفهای مدوّن سازمان در سیاست توسعة مجموعه بستگی دارد.
ساخت مجموعه دیجیتال با توجه به این رویکردها بر اساس چند معیار خاص انجام میشود: 1- توانایی بالقوه برای استفادة طولانی مدت 2- ارزش فکری یا فرهنگی منابع 3- منحصر به فرد بودن 4- مناسبت و روزآمدی5- افزایش دسترسی6- همخوانی با محدودیتهای حق مؤلف یا مجوزهای موجود (نبوی،1386: 46-47).
مسئله پژوهش
بالاترین هدف یک کتابخانه، اعم از دیجیتال یا هر نوع دیگر، برآوردن نیازهای اطلاعاتی کاربران است. مجموعهسازی، توسعه و گسترش مجموعه نیز باید از این هدف اصلی پشتیبانی کند؛ زیرا مجموعهسازی نه تنها فراهمآوری اطلاعات بلکه یک نوع سرمایهگذاری راهبردی در دانش سازمانی است. خطمشی مجموعهسازی نیز بر درک نقاط قوّت و ضعف مجموعه در دسترسپذیری منابع و دستیابی به نیازهای اطلاعاتی بالقوه مبتنی است. به اعتقاد «مانوف»[29] (2000) در تدوین سیاستهای مجموعهسازی باید به کتابخانه دیجیتال از دو منظر نگریست: یکیمجموعه مبتنی بر نیازهای اطلاعاتی بالقوه و دیگری مجموعه هیبرید که با ظهور کتابخانههای مجازی و فیزیکی به وجود آمده است.
در حال حاضر در دانشگاه شیراز کتابخانه دیجیتال وجود دارد، ولی به علت نبود سیاست مجموعهسازی مدوّن، بررسی نکردن نیازهای اطلاعاتی جامعة کاربران بالقوه و عدم تشخیص نیازهای اطلاعاتی کاربران و اولویتبندی آنهابه لحاظ محمل اطلاعاتی، قالب و ... ، منابع اطلاعاتی فراهم شده بازنمون ارتباط و هماهنگی با نیازهای اطلاعاتی کاربران نیست. حال آنکه «واترز»[30](1998)، «بورگمن»[31](1999) و «کلارک»[32](2004) بالاترین اولویت کتابخانه دیجیتال را خدمت در راستای نیازهای اطلاعاتی کاربران آن میدانند.
در پژوهش حاضر قصد داریم نیازهای اطلاعاتی جامعة کاربران بالقوة کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز(اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی) از نظر انواع منابع اطلاعاتی، محملهای اطلاعاتی مورد نیاز، قالبهای اطلاعاتی، سطح اطلاعاتی مطلوب و اولویتبندی هر یک از موارد یاد شده را با در نظر گرفتن مسائل مطرح در این زمینه، اعم از ملزومات فناوری، حقوق مالکیت فکری و معنوی و ... بررسی کنیم.
پیشینة پژوهش
جستجو در منابع چاپی و الکترونیکی نشان داد در زمینة موضوع این پژوهش، تحقیق مشابهی انجام نشدهاست؛ اما در حوزههای مرتبط تحقیقاتی صورت گرفته است، از جمله:
«ماگارا»[33] (2005) و «الحاجی»[34] (2007) در پژوهشهای جداگانه فرایند دیجیتالسازی نوشتههای گذشتهنگر، پایاننامهها و رسالههای دورة دکتری را با هدف شناسایی وضعیت موجود، پیشرفتها، انتظارها و چالشهای دیجیتالسازی مواد کتابخانهای ازدیدگاه پژوهشگران، کارمندان و کتابداران دانشگاهی ارزیابی کردند. «امانیا و دیگران»[35] (2006) مزایا و سودمندی دیجیتالسازی و احداث کتابخانه دیجیتال در کتابخانههای دانشگاهی پاکستان را بررسی کردند. آنان بر ایجاد پورتالهای پیوسته و ایجاد امکان دسترسی آزاد به اطلاعات تأکید کردند. «عبدالرحیم و تیامیو»[36] (2005) گونهای از خدمات الکترونیکی دانشگاههای نیجریه را ارزیابی و اعلام کردند که کمیسیون دانشگاههای ملی نیجریه[37] به طور قابل توجهی در راستای خودکارسازی دانشگاههای این کشور و پیشرفت در زمینة به کارگیری فناوری اطلاعات همکاری داشته است. یافتههای پژوهش «رحیمی» (1377) در دانشگاه صنعتی امیرکبیر نشان میدهد نیازهای اطلاعاتی دانشجویان و استادان به جستجوی نظاممند اطلاعات مندرج در مقالههای مجلههای علمی ازسویی و دسترسی آسان به اطلاعات از سوی دیگر، ایجاد کتابخانه دیجیتال مقالهها و مجلههای دانشگاه امیرکبیر را ضروری ساخته است. «حیاتی و حمیدی» (1385) نیز در پژوهشی به معیارهای انتخاب و ارزیابی نشریههای الکترونیکی پرداخته و بر استقبال و استفاده روزافزون از آنها در کتابخانههای دانشگاهی و مؤسسات پژوهش تأکید میکنند. آنها تدوین برنامه مدوّنی برای انتخاب و ارزیابی این دسته از منابع را با توجه به خصوصیت روزآمدی دانش ضروری میدانند.
«دیبرسنی و الیس»[38] (2000) با ارزیابی انواع متفاوت اطلاعات دیجیتال در آموزش دانشگاهی کشور استرالیا نشان دادند که منابع چندرسانهای شبکه جهانی وب تولید شده توسط دانشگاههای استرالیا با ماهیت دانشگاه، سطح سرمایهگذاری نیروی انسانی آنها، همچنین برونداد آن دانشگاه به لحاظ پژوهشی ارتباط و همبستگی مستقیم دارد. «ماهه، اندریس و چارتون»[39] (2000) با مطالعه «چگونگی استفاده دانشمندان و محققان فرانسوی از نشریات الکترونیکی در دانشگاههای پیر و ماری کوری و دریس دیدروت»[40]به این نتیجه رسیدند که تخصص دانشمندان در زمینة تجهیزات رایانهای و کارکردن در محیط الکترونیکی، استفاده از نشریات الکترونیک را تسهیل میکند. پژوهش «کرافورد و دایه»[41] (2000) آشکار ساخت که دانشجویان با استفاده از منابع پیوسته، در دسترسی به اطلاعات احساس سهولت بیشتری میکنند و در کل میزان رضایت آنها از خدمات مجازی کتابخانه بیش از خدمات حضوری است. «مالینز، آلن و هافورد»[42] (2007) فهرستی از منابع برای دیجیتالسازیدر کتابخانههایدانشگاهیارائه کردند. آنهابر دیجیتالسازیمجموعهها،حفظبایگانیدیجیتالو بهبودروشهایذخیرهسازیو بازیابیاطلاعات تأکید کردند. اردبیلی(1388) به بررسی میزان آگاهی، استفاده و رضایت دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز از منابع و خدمات اطلاعاتی و نقش آن در تأمین نیازهای اطلاعاتی آنان پرداخت. یافتههای وی نشان داد میزان استفاده دانشجویان کارشناسیارشد از کتابخانههای دانشکدهها، تقریباً در حد متوسط و میزان استفاده دانشجویان دکتری در حد نسبتاً خوبی قرار دارد. با وجود استفادة کم از منابع کتابخانهای، این گروه از کاربران منابع اطلاعاتی مورد نیاز را بیشتر از طریق اینترنت کسب میکنند.
یافتههای «باکری، باکر و عبدلی»[43] (2002) نشان میدهد فرایند تغییر شکل از سنتی به دیجیتال با شیب آهسته صورت میگیرد و مدت زمان طولانی صرف راهیابی به وضعیت دیجیتال خواهد شد. در این بین، باید معیارهای مؤثر در انتخاب منابع الکترونیکی، فراهمآوری بودجة مورد نیاز و امکانات موجود و افق پیش رو را به منظور موفقیت در نظر داشت. «ویتن و بین بریج»[44] (2003)، «لوی و دیگران» نیز جزئیات راههای موفقیتآمیز فرایند دیجیتالسازی و احداث یک کتابخانة دیجیتال را توضیح داده و تفسیر کردهاند.
بررسی «ورنیک»[45] (2004) نشان داد استفادهکنندگان واقعی کتابخانه دیجیتال، همان گروه استفادهکنندگان بالقوه هستند. «نوروزی» (1389) نیز به ارزیابی رابط کاربر کتابخانههای رقومی در ایران بر اساس 10 معیار اصلی و 114 مؤلفه فرعی پرداخت. در این پژوهش، کتابخانة دیجیتال دانشگاه شیراز نیز در فهرست جامعة پژوهشی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق وی نشان داد کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز در هیچ یک از معیارهای مورد ارزیابی حایز رتبة اول نشده است و تنها در طراحی صفحه و سادگی در بین نرمافزارهای خریداری شده، به ترتیب رتبة دوم و سوم را کسب کرده است.
با توجه به آنچه در مرور برخی نوشتهها انجام شد، گرایش به دیجیتالی کردن با معیارهای مشخص مورد تأکید است. در این راستا، به نوع مجموعههایی که باید دیجیتالی شوند، به شیوهای که باید به دیجیتالی کردن پرداخت و نیز به آگاهی از نیازها و خواستههای مخاطبان تأکید شده است.
هدفها و پرسشهای پژوهش
هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناسایی اولویتهای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال از دیدگاه اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز است. هدفهای فرعی پژوهش حاضر شامل اولویتبندی انواع منابع و محملهای اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق، اولویتبندی معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال، اولویتبندی انواع قالبهای اطلاعاتی برای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانة دیجیتال، تعیین سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال، تعیین قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی و تصاویر و تعیین سطح تمایل جامعة تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد و بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال، و همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال میباشد.
هدفهای این پژوهش با دستیابی به پاسخهایی که برای پرسشهای زیر مطرح میشود، مشخص شده است:
- انواع منابع اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانة دیجیتال از چه اولویتی برخوردار هستند؟
- انواع محملهای اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانه دیجیتال از چه اولویتی برخوردارند؟
- از دیدگاه جامعة تحقیق، معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال به چه ترتیب اولویتبندی میشوند؟
- از دیدگاه جامعه تحقیق، سطح اطلاعاتی مطلوب منابع دیجیتال چگونه است؟
- از دیدگاه جامعه تحقیق، انواع قالبهای اطلاعاتی برای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال چه اولویتی دارند؟
- از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی کدام است؟
- از دیدگاه جامعه تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی تصاویر کدام است؟
- سطح تمایل جامعة تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد چگونه است؟
- دیدگاه جامعة تحقیق در مورد بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال چگونه است؟
- دیدگاه جامعة تحقیق در مورد همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال چگونه است؟
روششناسی پژوهش
جامعة آماری پژوهش حاضر را اعضای هیئت علمیو دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز در نیم سال دوم تحصیلی 1389تا1390 تشکیل میدهند. طبق آمار به دست آمده از معاونت طرح و توسعةدانشگاه شیراز، تعداد کل اعضای هیئت علمی دانشگاه شیراز جمعاًَ 577 نفر، و تعداد کل دانشجویان تحصیلات تکمیلی 5283 نفر میباشد. از این تعداد، 357 نفر به روش نمونهگیری خوشهای مرحلهای انتخاب شدند.
ابزار گردآوری دادهها، پرسشنامة محقق ساخته است. برای تعیین روایی[46]پرسشنامه از روایی صوری و روش تحلیل گویه[47]استفاده شد. برای تعیین میزان پایایی بیرونی پرسشنامه نیز از روش بازآزمایی[48]استفاده و برآورد شد که پایایی بیرونی پرسشنامه 66/0 و 99/0است.
برای تعیین میزان همسانی درونی پرسشنامه نیز از ضریب آلفا-کرونباخ که مبتنی بر ماتریس همبستگی گویهای است و ضریب پایایی کل طیف را مشخص میکند، استفاده گردید. نتایج حاصل از این آزمون نشان داد ضریب به دست آمده از آن معادل 95/0 میباشد، که نشاندهندة پایایی بسیار بالایی است. رویکرد تجزیه و تحلیل دادهها توصیفی- تفسیری است و تجزیه و تحلیل آماری دادهها با استفاده از نرم افزار آماری علوم اجتماعی نسخه 16، انجام شدهاست.
یافتههای پژوهش
سؤال پژوهشی اول: انواع منابع اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانه دیجیتال از چه اولویتی برخوردارند؟
با توجه به نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس، اندازهگیریهای مکرر و میانگینهای گزارش شده در جدول 1، بالاترین اولویت مجموعهسازی منابع اطلاعاتی مربوط به «منابع پژوهشی تولید شده توسط دانشگاه شیراز» (گزارشهای پژوهشی) (86/4) و پایینترین اولویت مربوط به «منابع پراستفاده با کاربرد آموزشی» (03/2) میباشد.
جدول1. اولویتبندی انواع منابع اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانه دیجیتال
مقادیر
اولویتها
|
تعداد
|
میانگین
|
انحراف استاندارد |
مقدار F |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
منابع پژوهشی تولید شده توسط دانشگاه شیراز |
357
|
86/4
|
22/1
|
492/192
|
5
و
356
|
0001/0
|
منابع با ارزش محلی |
59/4
|
38
|
||||
مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد |
72/3
|
1
|
||||
منابع درخواست شده توسط کاربران |
18/3
|
78/1
|
||||
منابع پراستفاده با کاربرد آموزشی |
6/2
|
46/1
|
||||
منابع پراستفاده با کاربرد پژوهشی |
03/2
|
05/1
|
بر اساس مقدار F به دست آمده، در درجه آزادی 5 و 356 تفاوت معناداری بین میانگین اولویتهای ششگانه مجموعهسازی انواع منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال وجود دارد. نتیجة حاصل از آزمون تعقیبی بونفرونی[49] نیز نشان میدهد بیشترین تفاوت مشاهده شده ناشی از منابع درخواست شده توسط کاربران و کمترین تفاوت ناشی از منابع پراستفاده با کاربرد آموزشی است.
سؤال پژوهشی دوم: انواع محملهای اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانه دیجیتال از چه اولویتی برخوردارند؟
با توجه به نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس، اندازهگیریهای مکرر و میانگینهای گزارش شده در جدول 2، بالاترین اولویت مجموعهسازی انواع محملهای اطلاعاتی مربوط به کتاب الکترونیکی(71/2) و پایینترین اولویت مربوط به پایگاههای اطلاعاتی برخط(97/1) میباشد.
جدول 2. اولویتبندی انواع محملهای اطلاعاتی مورد نیاز جامعة تحقیق در کتابخانه دیجیتال
مقادیر
اولویتها
|
تعداد
|
میانگین
|
انحراف استاندارد |
مقدار F |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
کتاب الکترونیکی (E-Book) |
357
|
71/2
|
25/1
|
55/28
|
3
و
356
|
0001/0 |
نشریات الکترونیکی
(E-Journal) |
69/2
|
91/0
|
||||
پایاننامه و رساله(Dissertation & theses) |
63/2
|
18/1
|
||||
پایگاههای اطلاعاتی برخط(Online database) |
97/1
|
89/0
|
بر اساس مقدار F به دست آمده، در درجه آزادی 3 و 356 تفاوت معناداری بین میانگین اولویتهای چهارگانة مجموعهسازی انواع محملهای اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال وجود دارد. نتیجه حاصل از آزمون تعقیبی نشان میدهد بیشترین تفاوت ناشی از محمل اطلاعاتی پایاننامه و رساله و کمترین تفاوت ناشی از پایگاههای اطلاعاتی بر خط است.
سؤال پژوهشی سوم: از دیدگاه جامعة تحقیق، معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال به چه ترتیب اولویتبندی میشوند؟
با توجه به نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس، اندازهگیریهای مکرر و میانگینهای گزارش شده در جدول 3، بالاترین اولویت معیار مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال مربوط به «وجود نمایه و نقاط دسترسی» (61/8) و پایینترین اولویت مربوط به «سودمندی و مناسب بودن منابع» (68/2) است.
جدول3. اولویتبندی معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانة دیجیتال
مقادیر
اولویتها
|
تعداد
|
میانگین
|
انحراف استاندار |
مقدار F
|
درجه آزادی
|
سطح معناداری |
وجود نمایه و نقاط دسترسی |
357
|
61/8
|
17/2
|
01/306
|
10
و
356
|
0001/0
|
همگامی با تغییرات فناوری |
6/8
|
42/2
|
||||
ضرورت محلی و مؤلفههای جغرافیایی |
8/7
|
06/3
|
||||
پیوندهای فرامتنی |
53/7
|
2/1
|
||||
مسائل زبانی |
97/6
|
08/2
|
||||
دسترسپذیری از راه دور |
53/6
|
16/2
|
||||
منحصر به فرد بودن |
5/6
|
1/3
|
||||
اهمیت موضوعی |
66/4
|
48/2
|
||||
کیفیت و محتوای منابع |
31/3
|
3/2
|
||||
روزآمدی، اعتبار و جامعیت |
81/2
|
04/2
|
||||
سودمندی و مناسب بودن منابع |
68/2
|
67/1
|
بر اساس مقدار F به دست آمده، در درجه آزادی 10 و 356 تفاوت معناداری بین میانگین اولویتهای یازدهگانة معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال وجود دارد. نتیجة حاصل از آزمون تعقیبی بونفرونی نشان میدهد بیشترین تفاوت ناشی از معیار «اهمیت موضوعی» و کمترین تفاوت ناشی از معیار «سودمندی و مناسب بودن» منابع است.
سؤال پژوهشی چهارم: از دیدگاه جامعة تحقیق، سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال چگونه است؟
همان طور که در جدول4 مشاهده میشود، نتایج حاصل نشان میدهد بیشترین فراوانی سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال، مربوط به متن کامل (47/76%) و کمترین فراوانی مربوط به سطح فهرست مندرجات (52/2%) میباشد.
جدول4. سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانة دیجیتال به تفکیک مرتبة علمی و مقطع تحصیلی
مرتبة علمی و مقطع
تحصیلی
سطحاطلاعاتی مطلوب |
اعضای هیئتعلمی
|
دانشجویان تحصیلات تکمیلی |
مجموع
|
||||
مربی
|
استادیار
|
دانشیار
|
استاد
|
کارشناسی
ارشد
|
دکترا
|
||
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
|
اطلاعات کتابشناختی
|
0 (0)
|
6 (10)
|
3 (34/10)
|
3 (27/27)
|
11 (91/5)
|
2 (89/2)
|
25 (7)
|
چکیده
|
0 (0)
|
5 (33/8)
|
7 (13/24)
|
3 (27/27)
|
20 (75/10)
|
13 (84/18)
|
48 (44/13)
|
فهرست مندرجات
|
0 (0)
|
1 (66/1)
|
0 (0)
|
0 (0)
|
6 (22/3)
|
2 (89/2)
|
9 (52/2)
|
متن کامل
|
2 (100)
|
48 (80)
|
19 (51/65)
|
5 (45/45)
|
149 (1/80)
|
51 (91/73)
|
273 (47/76)
|
مجموع
|
2 (100)
|
60 (100)
|
29 (100)
|
11 (100)
|
186 (100)
|
69 (100)
|
357 (100)
|
چنان که در جدول 5 مشاهده میشود، بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی 20 تفاوت معناداری بین سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی وجود ندارد. اما بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی 32، تفاوت معناداری بین سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال بر حسب دانشکدههای مختلف وجود دارد.
جدول 5. نتایج حاصل از آزمون در مورد سطح اطلاعاتی مطلوب برای دسترسی به منابع کتابخانه دیجیتال بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی
مقادیر
متغیر برحسب
|
تعداد
|
مقدار χ² |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
مقطع تحصیلی |
357
|
5/2535
|
20
|
18/0
|
دانشکده های مختلف
|
357
|
7/5061
|
32
|
01/0
|
سؤال پژوهشی پنجم: از دیدگاه جامعة تحقیق، قالبهای اطلاعات برای مجموعهسازی در کتابخانه دیجیتال از چه اولویتی برخوردارند؟
با توجه به نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس، اندازهگیریهای مکرر و میانگینهای گزارش شده در جدول 6، بالاترین اولویت مجموعهسازی انواع محملهای اطلاعاتی مربوط به تصاویر متحرک(76/4) و پایینترین اولویت مربوط به متن(39/1) میباشد.
جدول6. اولویتبندی قالبهای اطلاعاتی برای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانة دیجیتال
مقادیر
اولویتها
|
تعداد
|
میانگین
|
انحراف استاندارد |
مقدار F |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تصاویر متحرک (انیمیشن)
|
357
|
76/4
|
08/1
|
05/293
|
5
و
356
|
0001/0
|
صوت
|
43/4
|
46/1
|
||||
عکس
|
09/4
|
29/1
|
||||
فایلهای
سهبعدی
|
67/3
|
66/1
|
||||
تصویر
|
67/2
|
13/1
|
||||
متن
|
39/1
|
82/0
|
بر اساس مقدار F به دست آمده، در درجه آزادی 5 و 356 تفاوت معناداری بین میانگین اولویتهای ششگانة مجموعهسازی انواع قالبهای اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال وجود دارد، به طوری که بیشترین تفاوت ناشی از قالب فایلهای سهبعدی و چندرسانهای و کمترین تفاوت ناشی از قالب تصویر است.
سؤال پژوهشی ششم: از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی، کدام است؟
نتایج گزارش شده در جدول7 نشان میدهد از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی مربوط به فایلهای متنی در قالب PDF (87/77%) و کمترین فراوانی مربوط به فایلهای متنی ساده با قالب TXT (96/1%) میباشد.
جدول7. توزیع فراوانی انواع قالبهای اطلاعاتی برای مجموعهسازی مواد متنی
مرتبة علمی و مقطع تحصیلی
قالب اطلاعاتی |
فراوانی
|
درصد
|
اولویتها
|
فایلهای متنی در قالب PDF |
278 |
87/77
|
1
|
فایلهای متنی ساده با قالب TXT |
7 |
96/1
|
4
|
DOC, XLS, ODS, …
|
13 |
64/3
|
3
|
HTML, XML
|
59 |
52/16
|
2
|
مجموع
|
357 |
100
|
_
|
به منظور بررسی معناداری قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی بر حسب مرتبه علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف، نتایج حاصل از مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی 20 و 32 نشان میدهد تفاوت معناداری وجود ندارد.
سؤال پژوهشی هفتم: از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی تصاویر کدام است؟
یافتههای حاصل در جدول 8 نشان میدهد از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی غالب برای مجموعهسازی تصاویر مربوط به قالب JPEG(94/66%)و کمترین فراوانی مربوط به قالب TIFF و PNG میباشد، که ارزش برابر(32/5%) دارند.
جدول8. توزیع فراوانی انواع قالبهای اطلاعاتی برای مجموعهسازی تصاویر
مرتبة علمی و مقطع تحصیلی قالب اطلاعاتی |
مجموع
|
||
فراوانی
|
درصد
|
||
JPEG
|
239 |
94/66 |
|
GIF
|
26 |
28/7 |
|
TIFF
|
19 |
32/5 |
|
PNG
|
19 |
32/5 |
|
BMP
|
54 |
12/15 |
|
مجموع
|
357 |
100 |
بر اساس مقدار مجذور خی گزارش شده در جدول 9 در درجه آزادی20 و 32 تفاوت معناداری بین قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی تصاویر بر حسب مرتبة علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف وجود ندارد.
جدول9. نتایج حاصل از آزمونمجذور خی در مورد قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی تصاویر
مقادیر
متغیر بر حسب
|
تعداد
|
مقدار χ² |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
مرتبه و مقطع تحصیلی |
357
|
7/2010
|
20
|
45/0
|
دانشکدههای مختلف |
357
|
1/4232
|
32
|
1/0
|
سؤال پژوهشی هشتم: سطح تمایل جامعة تحقیق، نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد چگونه است؟
چنانکه در جدول 10مشاهده میشود، 94/59% جامعه تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد نظر موافق و 05/40% نظر مخالف داشتهاند. چنان که در نمودار 1 مشاهده میشود، مقدار کشیدگی به دست آمده نشان میدهد نمودار نرمال است.
جدول10. توزیع فراوانی سطح تمایل جامعة تحقیق، نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد
مجموع |
مخالف |
موافق |
سطح تمایل متغیر |
|||
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
|
100 |
357 |
05/40 |
143 |
94/59 |
214 |
سطح تمایل جامعة تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد |
نمودار1. نمودار هیستوگرام سطح تمایل جامعه تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد
چنان که در جدول 11 مشاهده میشود، بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی 5 تفاوت معناداری بین سطح تمایل جامعه تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی کاربران وجود ندارد. این در حالی است که بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی، 8 تفاوت معنادار بین سطح تمایل جامعه تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد بر حسب دانشکدههای مختلف وجود دارد.
جدول11. نتایج حاصل از آزمون مجذور خی در مورد سطح تمایل جامعة تحقیق نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد بر حسب مرتبة علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف
مقادیر
متغیر برحسب
|
تعداد
|
مقدار χ² |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
مرتبة علمی و مقطع تحصیلی |
357
|
4/729 |
5 |
2/0 |
دانشکدههای مختلف
|
357
|
0/7198 |
8 |
0001/0 |
سؤال پژوهشی نهم: دیدگاه جامعة تحقیق دربارة بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال چگونه است؟
بنا بر یافتههای گزارش شده در جدول 12، بیشترین فراوانی جامعة تحقیق (85/49%) با تخصیص 80% بودجه به منابع دیجیتال و 20% بودجه به منابع فیزیکی موافق هستند و کمترین فراوانی (68/8%) مربوط به تخصیص 40% بودجه به منابع دیجیتال و 60% بودجه به منابع فیزیکی است.
جدول 12. توزیع فراوانی دیدگاه جامعة تحقیق دربارة بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال
تخصیص
بودجه
متغیر
|
80% منابع دیجیتال
20% منابع فیزیکی |
60% منابع دیجیتال
40% منابع فیزیکی |
40% منابع دیجیتال
60% منابع فیزیکی |
50% منابع دیجیتال
50% منابع فیزیکی |
مجموع
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
|
دیدگاه جامعة تحقیق دربارة بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال |
178
(85/49)
|
94
(33/26)
|
31
(68/8)
|
54
(12/15)
|
357
(100)
|
چنان که نتایج جدول 13 نشان میدهد، بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجة آزادی 20 و 32 تفاوت معناداری بین بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال از دیدگاه جامعة تحقیق بر حسب مرتبة علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف وجود ندارد.
جدول13. نتایج حاصل از آزمون مجذور خی در مورد بودجهبندی منابع فیزیکی ودیجیتال بر حسب مرتبة علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف
مقادیر
متغیر برحسب
|
تعداد
|
مقدار χ² |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
مرتبة علمی و مقطع تحصیلی |
357
|
45/1957 |
20 |
48/0 |
دانشکدههای مختلف
|
357
|
8/3593 |
32 |
28/0 |
سؤال پژوهشی دهم: دیدگاه جامعة تحقیق دربارة همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال چگونه است؟
همان طور که در جدول 14 مشاهده میشود، بیشترین فراوانی جامعة تحقیق (13/29%) نسبت به همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال نظر موافق دارند و کمترین فراوانی مربوط به «نظری ندارم» (28/7%) است.
جدول 14. توزیع فراوانی دیدگاه جامعه تحقیق دربارة همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال
مقادیر
متغیر |
کاملاً موافقم
|
موافقم
|
نظری ندارم
|
مخالفم
|
کاملاً مخالفم
|
مجموع
|
فراوانی (درصد) |
فراوانی
(درصد) |
فراوانی
(درصد) |
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
فراوانی
(درصد)
|
|
دیدگاه جامعة تحقیق دربارة همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال |
74
(72/20)
|
104
(13/29)
|
26
(28/7)
|
100
(01/28)
|
53
(84/14)
|
357
(100)
|
چنان که در جدول 15 مشاهده میشود، بر اساس مقدار مجذور خی به دست آمده در درجه آزادی 20، تفاوت معناداری بین دیدگاه جامعه تحقیق در مورد همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی آنان وجود ندارد. این در حالی است که تفاوت معناداری بین دیدگاه جامعة تحقیق در مورد همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال بر حسب دانشکدههای مختلف وجود دارد.
جدول 15. نتایج حاصل از آزمون مجذور خی دربارة همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی
مقادیر
متغیر برحسب
|
تعداد
|
مقدار χ² |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
مرتبة علمی و مقطع تحصیلی |
357
|
2/2461 |
20 |
21/0 |
دانشکدههای مختلف
|
357
|
4/6016 |
32 |
002/0 |
بحث، نتیجهگیری و پیشنهادها
بررسی اولویتهای مجموعهسازی منابع اطلاعاتی در کتابخانه دیجیتال نشان میدهد، منابع پژوهشی تولید شده توسط دانشگاه شیراز(گزارشهای طرحهای پژوهشی) در صدر اولویتهای جامعة کاربری است. منابع کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز صرفاً منابع انگلیسی است. در حالی که منابع فارسی مانند گزارشهای پژوهشی نیز مورد نیاز هستند و از آنجا که این منابع را دانشگاه شیراز تولید میکند، بهترین مکان برای دسترسی به این آثار کتابخانه دیجیتال است و از این طریق میتوان امکان دسترسی به این آثار را برای کاربران فراهم کرد.
ضرورت دسترسی به کتابهای الکترونیکی بیشتر از سایر محملهای اطلاعاتی وجود دارد. دسترسی به کتابهای فارسی از طریق خرید شخصی فراهم است، اما جامعة دانشگاهی همیشه در دسترسی به کتابهای انگلیسی روزآمد با مشکل جدی مواجه هستند و دسترسی به یک عنوان خاص به آسانی و در کوتاهترین زمان میسر نیست. این امر نیازمند دسترسی به ناشر و یا کارگزاران است که در نمایشگاههای سالیانه کتاب حضور مییابند.
جامعة تحقیق از بین معیارهای مؤثر در انتخاب منابع اطلاعاتی، به وجود نمایه و نقاط دسترسی بیش از بقیه توجه داشتهاند. در کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز هیچگونه نقطة دسترسی به غیر از وب سایت کتابخانه دیجیتال برای دسترسی ذکر نشده است. این کمبودی است که در نظام فعلی کتابخانه دیجیتال وجود دارد. سطح اطلاعاتی مطلوب کاربران متن کامل است. کاربران تنها از منظر خود به مسئله مینگرند، که یک باره کاملترین سطح برای آنها فراهم شود؛ در حالی که میتوان با در اختیار گذاشتن چکیده در کنار اطلاعات کتابشناختی، تعیین کرد که آیا منبع درخواستی دقیقاً منطبق بر نیازهای اطلاعاتی کاربر هست یا نه. در مرحلة بعد نیز کاربر با اطمینان متن کامل منبع را تقاضا میکند. به این ترتیب، کتابخانه بابت همین منبع خاص بهای سطح کامل دسترسی(متن کامل) را پرداخت میکند و منابع کتابخانه صرف برآوردن نیازهای اطلاعاتی تعداد بیشتری از کاربران میشود.
بالاترین اولویت مجموعهسازی انواع قالبهای اطلاعاتی، مربوط به تصاویر متحرک است، زیرا تنها از این طریق میتوان به تصاویر متحرک دسترسی یافت. تفاوت مشاهده شده دربارة اولویتهای مجموعهسازی انواع قالبهای اطلاعاتی بر حسب مرتبة علمی، مقطع تحصیلی و دانشکدههای مختلف، به دلیل این است که متخصصان حوزههای موضوعی هنر و معماری، کشاورزی، دامپزشکی، مهندسی و علوم بیشتر نیاز به دسترسی قالب تصاویر متحرک و فایلهای سهبُعدی دارند. به این ترتیب، مجموعهسازی این قالبها از سوی کتابخانه دیجیتال اهمیت خاصی دارد. این تفاوت برحسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی نیز از نیازهای اطلاعاتی متفاوت آنان حکایت دارد.
از دیدگاه جامعة تحقیق، قالب اطلاعاتی عمده برای مجموعهسازی مواد متنی و تصاویر به ترتیب قالب PDF و JPEG میباشد. علت را باید در تجربههای کاربران، عمومیت کاربرد، و هماهنگی با انواع سیستمهای رایانهای جستجو کرد. اکثریت جامعة تحقیق نسبت به دیجیتال سازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد نظر موافق دارند. تفاوت خاصی بین نگرش جامعه تحقیق بر حسب مرتبة علمی و مقطع تحصیلی آنان وجود ندارد؛ ولی تفاوت معناداری بین سطح تمایل جامعة تحقیق بر حسب دانشکدههای مختلف وجود دارد. تفاوت مشاهده شده بین دانشکدههای مختلف به این خاطر است که دانشکدههای مختلف به دلیل نیازهای اطلاعاتی خاص هر رشته و حوزة موضوعی، نسبت به دیجیتالسازی مجموعههای خاص، نظر متفاوت دارند.
به اعتقاد جامعة تحقیق، در بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال باید 80% بودجه به مجموعهسازی منابع دیجیتال و 20% بودجه به منابع فیزیکی اختصاص یابد. این امر گویای پذیرش فناوری منابع دیجیتال در بین جامعة کاربری است. مجموعهسازی منابع دیجیتال علاوه بر مزایایی که در دسترسی آسان با خود به همراه دارد، جدا از هزینههای اولیه، در دراز مدت منابع بیشتری از این طریق در دسترس کاربران قرار میگیرد. تفاوت مشاهده شده میان اعضای هیئتعلمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی نسبت به پذیرش منابع دیجیتال (80% منابع دیجیتال و 20% منابع فیزیکی) به این علت است که اصولاً در افراد با سن پایینتر تمایل بیشتری نسبت به یادگیری فناوری و پذیرش تغییر از منابع فیزیکی به منابع دیجیتال وجود دارد و در دانشکدههای علوم، دامپزشکی، کشاورزی و پردیس مهندسی، تمایل نسبت به این نوع بودجهبندی منابع فیزیکی و دیجیتال و پذیرش قالب دیجیتال محسوستر است. در عین حال، نظر اکثریت جامعة تحقیق نسبت به همزیستی منابع فیزیکی و دیجیتال در کنار یکدیگر مثبت است. این امر از طریق برقراری ارتباط بین فهرست پیوستة کتابخانه مرکزی و کتابخانه دیجیتال، زمینة رضایت حداکثر کاربران را فراهم میکند.
با توجه به اینکه نرمافزار کتابخانه دیجیتال دانشگاه شیراز، نرمافزارهای خریداری شده است و پیش از ایجاد این کتابخانه هیچ نوع مطالعة نیازسنجی در زمینه نیازهای اطلاعاتی کاربران آن صورت نگرفتهاست، میتوان با تلفیق نیازهای اطلاعاتی کاربران، از منابع و خدمات این کتابخانه و امکانات فراهم شده در راستای بهبود وضعیت موجود و دستیابی به سطح مطلوبی از عملکرد کتابخانه دیجیتال دست یافت. «کریشناموتی»[50](2003) سرعت، صحت و روزآمد بودن اطلاعات را از مهمترین عوامل در پاسخگویی مؤثر به نیازهای اطلاعاتی استفادهکنندگان کتابخانه دیجیتال میداند. روشن است، برای هر کتابخانه دیجیتال که بخواهد در دسترس قرار بگیرد، سرانجام باید مجموعهای دیجیتال وجود داشته باشد، تا برای کاربرانش واقعاً مفید و قابل استفاده باشد. بنا بر یافتههای پژوهش حاضر، پیشنهاد میشود بستری مداوم برای تبادل نظر به منظور تأثیر انعکاس نیازهای اطلاعاتی افراد در مجموعه دیجیتال تدارک دیده شود. برای این منظور، موارد زیر میتواند مورد توجه باشد: ایجاد فرم تعاملی «پیشنهاد منابع مورد نیاز» در پورتال کتابخانة دیجیتال دانشگاه شیراز؛ تقویت امکانات فراهم شده در نرمافزار کتابخانة دیجیتال خریداری شده برای دانشگاه شیراز؛ اجرای طرح پژوهشی احداث کتابخانه دیجیتال مشارکتی و از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ اجرای طرح دیجیتالسازی مجموعههای خاص و منابع منحصر به فرد علمی- پژوهشی؛ برقراری امکان دسترسی آزاد به انتشارات دانشگاه شیراز از طریق کتابخانة دیجیتال. همة این موارد میتواند در نزدیک کردن امکانات و خدمات موجود با نیازهای اطلاعاتی کاربران، راهگشا باشد.