مقایسه تولیدات علمی دانش آموختگان مقطع دکتری دانشگاههای داخل و خارج از کشور در حوزه کتابداری و علم اطلاعات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضوهیئت علمی فصلنامه سازمان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هدف: هدف اصلی این پژوهش، مقایسة تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری دانشگاه‎های دولتی و غیر دولتی داخل با دانش آموختگان دانشگاه‎های خارج از کشور در حوزة کتابداری و علم اطلاعات است.
روش: روش پژوهش پیمایشی است و اطلاعات از طریق سیاهة وارسی و کتاب «کتابداران دانشگاهی ایران» (1390) گردآوری گردید. برای تحلیل داده‎ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی مجذور خی استفاده شده است. جامعة مورد پژوهش، شامل 76 نفر از دانش آموختگان داخل و خارج از کشور و تولیدات علمی آنان است.
یافته‎ها: دانش آموختگان داخل وخارج از نظر تولید مقاله و مجموع تولیدات علمی، تفاوت معناداری ندارند. روند تولیدات علمی رو به رشد است و تولیدات علمی دانش آموختگان پس از اخذ مدرک دکتری سیر صعودی داشته است.
نتیجه‎گیری: آموزش کتابداری در مقطع دکتری در ایران موفق بوده است و دانش آموختگان توانسته‎اند همپای همقطاران خود که از خارج فارغ التحصیل شده‎اند، به تولید اطلاعات علمی بپردازند. اگر چه تولیدات علمی فقط یک معیار برای سنجش کارایی اعضای هیئت علمی است، اما معیاری ضروری است. تولید و انتشار نتایج تحقیقات، به حرفة کتابداری کمک می‎کند بنیانهای نظری و معرفت شناختی خود را شکل دهد. بدون این زیربنا، حرفة کتابداری و اعضای هیئت علمی آن جایگاه اجتماعی خود را از دست خواهند داد.

کلیدواژه‌ها


مقدمه
یک جنبه از کارایی اعضای هیئت علمی، از طریق تولیدات علمی آنان اندازه‎گیری می‎شود. توجه روز افزونی به کارایی اعضای هیئت علمی معطوف می‎گردد؛ با وجود این، معیارهای کارایی چندان دقیق و روشن نیست. کارایی بر اساس هدفها و برنامه‎های مؤسسه‎های آموزشی و علمی تعریف می‎شود. آموزش خوب و تولیدات علمی با ارزش، دو معیار متداول برای ارزیابی اعضای هیئت علمی هستند.
«ادکینز و باد» (2006، ص. 375) معتقدند معیار «حقیقی» برای کارایی همیشه فریبنده خواهد بود. با وجود این، یک ارزیابی نظام‎مند که از معیارهای مستحکمی استفاده می‎کند، می‎تواند به روشن کردن پیشرفت یک حوزه به سمت تعالی کمک کند. یکی از راه‎های سنجش توان اعضای هیئت علمی، بررسی تولیدات علمی آنان است. آنان اضافه می‎کنند (2006، ص. 388) که تولیدات علمی به نشر مقاله و استناد محدود نمی‎شود. اگر چه این معیار‎ها همچنان به عنوان معیارهای اصلی برای ارزیابی تولیدات علمی در آموزش عالی به کار می‎روند، تنها راه ارزیابی تولیدات علمی نیستند و به کارگیری این معیارها لزوماً با عث حذف برخی انواع فعالیتهای علمی مثل تألیف کتاب، ارائه مقاله در کنفرانس و برخی محیطهای نشر مانند ژورنالهای وب - محور، بلاگ‎ها، یا شکلهای دیگر انتقال اطلاعات می‎شود.
مشارکت در تولید اطلاعات علمی، نوآوری و فناوری، و به طور کلی مشارکت در روند توسعة علم جهانی در هر کشور، بیانگر میزان رشد و توسعة آن به شمار می‎رود (روزی طلب، 1389). در ایران بحث تولید علم برای نخستین بار در سال 1365 در دانشگاه تهران مطرح شد و از سال 1379 به بعد بحث تولید علم در حوزة پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مطرح گردید (موسوی موحدی، کیانی بختیاری، و خان چمنی، 1382). در حال حاضر، با توجه به اینکه دانشگاه‎ها به عنوان یکی از مراکز تولیدکنندة علم نقش مهمی در توسعة علمی ایفا می‎کنند و دانش‎آموختگان مقطع دکتری مهم‎ترین پشتوانه‎های علمی کشور شمرده می‎شوند، یکی از هدفهای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اعتلای موقعیت آموزشی، علمی و فنی کشور در چارچوب قانون اعزام دانشجو به خارج بوده است. اما، به لحاظ تغییرات ایجاد شدة سالهای اخیر در سیاستهای دولت از نظر توسعة آموزش عالی در سطح دکتری در ایران و کُند شدن فرایند اعزام دانشجو در مقطع دکتری در دهه‎های اخیر، پژوهشگران حاضر بر آن شدند تا دریابند افراد آموزش دیده در کشور در مقطع دکتری در مقایسه با دانش‎آموختگان خارج از کشور از بنیة علمی و پژوهشی برابری برخوردار هستند؟ با توجه به این‎که اعزام دانشجو در مقطع دکتری برای رشته‎هایی که دارای دورة دکتری داخلی هستند، بویژه در حوزه‎های علوم انسانی و علوم اجتماعی، تقریباً ممنوع شده است (حیاتی، 1384)، انگیزه برای انجام این پژوهش تقویت شد، زیرا به‎زعم پژوهشگران حاضر، با توجه به هزینه‎های کلانی که صرف تحصیل دانشجویان در مقطع دکتری در خارج از کشور می‎شود، چنانچه دانش‎آموختگان مقطع دکتری در دانشگاه‎های داخل همپای دانش‎آموختگان خارج کشور قادر به تولید اطلاعات علمی باشند، شاید ضرورت چندانی برای اعزام دانشجو به خارج کشور نباشد و احتمالاً سیاست انقباضی دولت در راستای کُند نمودن اعزام دانشجو به خارج تأیید گردد. برای دریافت تصویر روشنی از تاریخچه و وضعیت آموزش کتابداری در ایران، به «حیاتی» (1384 و 1996)، «فرج پهلو» (1390)، «مطلبی» (1390) و «فتاحی» (1390) مراجعه شود.
«ادکینز و باد» (2006، ص. 375) می‎نویسند تحقیق در مورد تولیدات علمی اعضای هیئت علمی کتابداری در آمریکا برای نخستین‌بار در سال 1983 توسط «هیز» آغاز شد؛ سپس «باد و سیوی» (1996) و به دنبال آنان «باد» (2000) در مجموع از سال 1969 تا سال 1998 را بررسی کردند. آخرین مطالعه در این زمینه، پژوهش «ادکینز و باد» (2006) است که از سال 1999 تا سال 2004 را پوشش داده است. این مطالعه در امتداد سه پژوهش پیشین، رشد تولیدات علمی در کتابداری و اطلاع‌رسانی و در نتیجه افزایش کارایی اعضای هیئت علمی در آمریکا را نشان می‎دهد. نتایج تحقیق نشان داد تولیدات علمی اعضای هیئت علمی کتابداری آمریکا در تمام رتبه‎ها افزایش داشته است. برای مثال، در حالی که 3/45% از «استادان» دست کم یک مقالة منتشر شده در خلال 1981 تا 1992 داشتند، این رقم برای دورة 1999 تا 2004 به 1/57% رسید. 4/44% «دانشیاران» حد‌اقل یک مقاله در فاصله 1981 تا 1992 داشتند، که در فاصله 1993 تا 1998 به 3/55% و برای دورة زمانی 1999 تا 2004 به 5/57% افزایش یافته است. کمترین رشد برای «استادیاران» بود. 9/42% آنان حداقل یک مقاله در فاصلة 1981 تا 1992 داشتند که این درصد در فاصلة 1993-1998 به 3/41% کاهش یافت، اما در فاصلة سالهای 1999 تا 2004 با رشدی اندک به 6/45% افزایش پیدا کرد.
«شاو و وان» (2008) نشان دادند شمار انتشارات اعضای هیئت علمی کتابداری به طور مستمر با پیشرفت رتبة علمی آنان افزایش یافته است. استادیاران، بیشتر مقالة کنفرانس چاپ می‎کنند و مقاله‎های مجله‎های کمتری منتشر می‎کنند؛ الگویی که در مورد استادان و دانشیاران وارونه است. نتایج پژوهش «موکهرجی» (2010) نشان داد در طول 7 سال گذشته، میزان انتشارات علمیِ حوزة کتابداری و علم اطلاعات در کشورهای آسیایی دو برابر شده و در میان کشورهای آسیایی نویسندگان چینی بیشترین سهم در تولید مقاله را داشته‎اند؛ تایوان و کره‎جنوبی در مرتبة دوم و سوم و ایران در رتبة دهم قرار دارد.
در ایران، نتایج پژوهش «شیخی‎نژاد» (1386) بر روی 673 اثر تألیفی مربوط به182 عضو هیئت علمی‎کتابداری حاکی از آن است که تولیدات علمی‎به ترتیب از بیشترین به کمترین در قالب مقاله مجله، مقاله مجموعه، کتاب، و مقاله همایش بوده‎اند. سرانة تولیدات علمی‎مردان 70/3 و زنان 68/3 اثر، و بیش از 90% آثار تولید شده به زبان فارسی بوده است. «میرحسینی و مهری» (1386) در پژوهشی دریافتند 8/73% اعضای‎ هیئت علمی کتابداری دانشگاه‎های دولتی و آزاد اسلامی استان تهران دارای مدرک دکتری هستند و 69% آنان در مرتبة علمی استادیاری می‎باشند. دانشگاه‎های مورد مطالعه از لحاظ تولید مقاله‎ها در نشریه‎های داخلی غنی‎تر بوده‎اند و عواملی مانند طولانی بودن‎ مراحل تصویب طرحها، کتابهای تألیفی و ترجمه‎های ارائه ‎شده تا مرحلة چاپ، وجود موانع مختلف برای شرکت در سمینارها و کنفرانسها و ضعف امکانات پژوهشی، از موانع مؤثر در تولید علم به شمار می‎روند. در پژوهشی در مورد تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، «فروغی وخرازی» (1386) بیشترین مشارکت اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه را در تولید پایان‌نامه گزارش کردند.
«نوروزی» (1388) در مقاله‎ای به ارزیابی تولیدات علمی متخصصان کتابداری و علم اطلاعات ایران بر مبنای مقاله‎های بین‎المللی موجود در پایگاه استنادی Web Of Science از سال 1971 تا 2008 پرداخت. نتایج نشان داد وضعیت کمّی مقاله‎های منتشر شده توسط این متخصصان پایین است. با وجود این، در مقایسة تعداد تولیدات علمی کتابداران ایرانی نسبت به دوره قبل از انقلاب اسلامی، تعداد مقاله‎های منتشر شده پس از انقلاب رشد خوبی داشته است.
پیشینة پژوهش حاضر و بررسیهای دیگر انجام شده توسط پژوهشگران حاضر نشان داد تاکنون مقایسه‎ای بین تولیدات علمی دانش‎آموختگان دکترای دانشگاه‎های داخل و خارج کشور در هیچ رشته‎ای با هدفی که این تحقیق دنبال می‎کند، انجام نشده است. از سوی دیگر، یافته‎های این پژوهش می‎تواند در اتخاذ تصمیم منطقی و چگونگی اعزام یا عدم اعزام دانشجو به خارج مورد استفاده قرار گیرد؛ بنابراین، انجام پژوهشهایی از این نوع اهمیت زیادی دارد.
سؤالهای پژوهش
1. آیا بین تعداد مقاله‎های علمی- پژوهشی و علمی- ترویجی دانش‎آموختگان مقطع دکتری در حوزه کتابداری و علم اطلاعات دانشگاه‎های داخل و خارج از کشور قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری، تفاوت معناداری وجود دارد؟
2. روند تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری در حوزة کتابداری و علم اطلاعات به تفکیک نوع مدرک (کتاب، مقاله، پایان‌نامه، طرح پژوهشی و...) قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری در دانشگاه‎های داخل و خارج از کشور چگونه است؟
3. آیا بین میزان کل تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری در حوزة کتابداری و علم اطلاعات دانشگاه‎های داخل و خارج از کشور قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری تفاوت معناداری وجود دارد؟
روش‎شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع توصیفی است که به روش پیمایشی انجام شده است. برای شناسایی جامعة پژوهش، دفترچه‎های کنکور سازمان سنجش و دانشگاه آزاد اسلامی سال 1390، وب‎ سایتهای دانشگاه‎ها، مراکز آموزش عالی و مراکز پژوهشی که دارای گروه آموزش کتابداری هستند، و وب سایت نشر کتابدار بررسی شد. این بررسیها نشان داد تعداد دانش‎آموختگان دکتری در این حوزه 139 نفر است. اما، به دلیل نبود امکان دستیابی به اطلاعات تمام افراد مورد نظر و نیز همکاری نکردن گروه بزرگی از آنان با پژوهشگران، در نهایت اطلاعات مربوط به 76 نفر مورد استفاده و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. تولیدکنندگان دارای مرتبه‎های دانشگاهی استاد، دانشیار، استادیار و مربی بودند و تولیدات علمی شامل انواع مقاله، کتاب، طرح پژوهشی، و پایان‌نامه است. در شمارش مقاله‎های این افراد به مجله‎های علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی مصوب وزارت علوم‏، تحقیقات و فناوری و مجله‎های مصوب وزارت بهداشت، درمان، و آموزش پزشکی بر اساس تاریخ تصویب اعتبار، درجه اعطایی توجه شد. در مورد مجله‎های دانشگاه آزاد که مصوب وزارت علوم نیستند، به مجله‎هایی مراجعه شد که عبارت علمی - پژوهشی روی مجله درج شده بود.
ابزار گردآوری و روش تجزیه و تحلیل داده‎ها
داده‎های مورد نیاز از طریق سیاهة وارسی محقق ساخته و مراجعه به کتاب «کتابداران دانشگاهی ایران» تألیف هادی شریف‎مقدم و بتول رجبیان (1390)، وب سایتهای شخصی، وب‎سایتهای سازمان محل خدمت، بانکهای اطلاعاتی مانند بانک اطلاعات نشریات ایران ، پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران ، و کتابخانه ملی ایران جمع‎آوری گردید، و برای تکمیل اطلاعات مربوط به فعالیتهای علمی برخی از افراد، با خود آنها نیز تماس گرفته شد.
سیاهة وارسی در دو بخش تهیه شد. در بخش اول مشخصات فردی، سابقة تحصیلی، و درجه علمی مورد توجه بود. بخش دوم به فعالیتهای علمی - پژوهشی در قالب 14 سؤال برای فعالیتهای انتشاراتی قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری اختصاص داشت. ابتدا، سیاهة وارسی با پست الکترونیکی برای مدیران گروه‎های کتابداری ارسال شد تا آن را بین اعضای هیئت علمی گروه‎ها توزیع کنند. پاسخگو نبودن بسیاری از مدیران گروه‎ها به این خواسته، پژوهشگران را واداشت تا سیاهة ‎وارسی را از طریق پست الکترونیکی برای همة دانش‎آموختگان ارسال کنند. چون فقط تعداد 39 نفر سیاهة وارسی را تکمیل نموده و بازگرداندند، به ناچار سوابق پژوهشی سایر افراد از کتاب «کتابداران دانشگاهی ایران» تألیف هادی شریف‎مقدم و بتول رجبیان (1390) استخراج شد. در مجموع، اطلاعات 76 نفر به طور کامل به دست آمد و تجزیه و تحلیل نهایی نیز بر اساس همین تعداد انجام شد. برای توصیف داده‎ها، از آمار توصیفی و برای تحلیل داده‎ها از آمار استنباطی مجذور خی استفاده شد.
یافته‎های پژوهش
الف) اطلاعات جمعیت‎شناختی
یافته‎ها نشان داد 6/52% از پاسخگویان دانش‎آموختة داخل کشور و 4/47% دانش‎آموختة خارج از کشور بودند. 25% پاسخگویان زن و 75% مرد بودند. از نظر رتبه علمی، 27/5% مربی، 79/66 % استادیار، 48/14% دانشیار، و 15/13% استاد بودند و یک نفر نیز رتبة علمی خود را اعلام نکرده بود. این بخش از یافته‎ها از نظر بالاتر بودن درصد استادیاران با یافته‎های «میرحسینی و مهری» (1386) همخوانی دارد و از نظر مقدار درصد نیز بسیار به آن نزدیک است؛ 79/66% در برابر 69%. بیشتر دانش‎آموختگان دارای مدرک دکتری با گرایش کتابداری و اطلاع‎رسانی (8/90%) و 9/3% گرایش اطلاع‎رسانی بودند. گرایشهای انفورماتیک پزشکی، کرونولوژی اطلاعات، سیستمها و مدیریت کتابخانه‎های عمومی و نامشخص هر کدام با 3/1% در مرتبه‎های بعدی قرار داشتند. بیشتر دانش‎آموختگان (6/52%) در یک نظام ترکیبی آموزش و پژوهش - محور تحصیل کردند؛ 8/40% در نظامی پژوهش - محور، و 6/6% در یک نظام آموزش - محور درس خوانده‌اند. میانگین سنّی پاسخگویان 6/47 سال است و بیشترین تعداد دانش‎آموختگان مربوط به دهة 80 (48 نفر) بودند که از این تعداد 30 نفر از دانشگاه‎های داخل و 18 نفر از دانشگاه‎های خارج دانش‎آموخته شده‎اند. کمترین تعداد دانش‎آموختگان دکتری در دهة 60 (یک نفر) از یکی از دانشگاه‎های خارج بوده است. 70 نفر بر یک زبان خارجی و 6 نفر بر بیش از یک زبان خارجی تسلط دارند.
ب) پاسخ به سؤالهای پژوهش
در پاسخ به پرسش اول به منظور بررسی وجود یا نبود تفاوت معنادار بین تعداد مقاله‎های علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی دانش‎آموختگان کتابداری مورد مطالعه قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری، از آزمون مجذور خی استفاده شده است.

جدول 1. مقایسه مجموع مقاله‎های علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری

 
نمره آزمون مجذور خی
درجه آزادی
مقدار P

Pearson Chi-Square

438/41
37
283/0

Likelihood Ratio

921/55
37
024/0

Linear-by-Linear Association

010/0
1
920/0

N of Valid Cases

76
 
 

همان‎گونه که در جدول 1 دیده می‎شود، از آنجا که مقدار (283/0 P=) در آزمون مجذور خی از ضریب اطمینان α که در اینجا 05/0=α است بزرگ‎تر می‎باشد، بین مجموع تعداد مقاله‎های علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی دانش‎آموختگان دکتری داخل و خارج کشور قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری، تفاوت معناداری وجود ندارد.
یافته‎های حاصل از تجزیه و تحلیل داده‎های مربوط به سؤال دوم پژوهش دربارة‎ روند تولیدات علمی افراد مورد مطالعه به تفکیک نوع مدرک، در جدول 2 ارائه شده است.

جدول 2. مجموع تولیدات علمی پاسخگویان به تفکیک نوع مدرک و همچنین قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری

نوع مدرک
داخل کشور
خارج کشور
قبل از دکتری
بعد از دکتری
مجموع
قبل از دکتری
بعد از دکتری
مجموع

مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - پژوهشی

62
300
362
19
406
425

مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - ترویجی

215
206
421
50
212
262

مقاله‎های تألیفی فارسی متفرقه[1]

108
143
251
29
239
268

مقاله‎های تألیفی فارسی دایرة المعارف

15
25
40
1
7
8

مقاله‎های تألیفی فارسی در مجله‎های الکترونیکی

32
48
80
10
25
35

مقاله‎های ترجمه شده‎

215
72
287
59
80
139

مقاله‎های خارجی چاپ شده

36
104
140
7
227
234

تعداد مقاله‎های خارجی در مجله‎های الکترونیکی

2
28
30
77
5
82
تعداد کتابهای فارسی تألیفی
50
106
156
28
160
188
تعداد کتابهای ترجمه و چاپ شده
54
24
78
5
79
84
تعداد کتاب ویراستاری شده
35
20
55
6
58
64

طرح‎های پژوهشی پایان یافته

59
91
150
42
133
175

مقاله‎های ارائه شده در همایشهای داخلی

141
94
235
62
255
317

مقاله‎های ارائه شده در همایشهای خارجی

30
44
74
48
121
169

تعداد کارگاه‎های مرتبط با رشته کتابداری

163
159
322
34
190
224

پایان‎نامه‎های تحت راهنمایی

0
403
403
0
694
694

پایان‎نامه‎های تحت مشاوره

0
369
369
0
427
427
مجموع
1217
2236
3453
477
3318
3795


[1]. منظور از مقاله‎های متفرقه، مقاله‎هایی است که در روزنامه‎ها، خبرنامه‎ها، مجله‎های فاقد اعتبار علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی، نشریات دانشجویی، و ... چاپ شده است.

همان‎گونه که جدول 2 نشان می‎دهد، در مجموع 1217 مدرک قبل از اخذ مدرک دکتری و 2236 مدرک بعد از اخذ مدرک دکتری توسط دانش‎آموختگان دانشگاه‎های داخل تولید شده است. در مورد دانش‎آموختگان خارج کشور، در مجموع 477 مدرک قبل از اخذ مدرک دکتری و 3318 مدرک بعد از اخذ مدرک دکتری توسط آنها تولید شده است. تفاوت تعداد مدارک تولید شده در قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری برای دانش‎آموختگان داخل 1019 و برای دانش‎آموختگان خارج 2841 مدرک است. این اعداد به ترتیب رشدی برابر با تقریباً 183% برای دانش‎آموختگان داخل، و اندکی کمتر از 600% یا شش برابر برای دانش‎آموختگان خارج را نشان می‎دهند که در هر دو مورد روند رشد تولیدات قابل تأمل است. این یافته با یافته‎های «نوروزی» (1388)، «ادکینز و باد» (2006)، و «موکهرجی» (2010) که همگی روند فزایندة تولیدات علمی حوزة کتابداری و علم اطلاعات را گزارش کرده بودند، همخوانی دارد.
پرسش سوم: پژوهش مربوط به وجود یا نبود تفاوت معنادار بین میزان کل تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری در حوزة کتابداری و علم اطلاعات دانشگاه‎های داخل و خارج از کشور قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری بود.

جدول 3. میزان کل تولیدات علمی دانش‎آموختگان داخل و خارج کشور قبل و بعد از اخذ مدرک دکتری

 
نمره آزمون مجذور خی

درجه آزادی

مقدارP

Pearson Chi-Square

967/53
54
476/0

Likelihood Ratio

602/74
54
033/0

Linear-by-Linear Association

744/1
1
187/0

N of Valid Cases

62
 
 

همان‎طور که در جدول 3 دیده می‎شود، از آنجا که مقدار (476/0 P=) در آزمون مجذور خی از ضریب اطمینان α که در اینجا 05/0=α است بزرگ‎تر می‎باشد، بین میزان کلّ تولیدات علمی دانش‎آموختگان دکتری داخل و خارج از کشور قبل و بعداز اخذ مدرک دکتری تفاوت معناداری وجود ندارد.
بحث و نتیجه‎گیری
با توجه به جدول 3، معلوم می‎شود شش مورد از مجموع 17 مورد از تولیدات علمی جامعة پژوهش به ترتیب بالاترین تعداد مدرک تولید شده توسط دانش‎آموختگان داخل، عبارتند از: مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - ترویجی(421)، پایان‎نامه‎های تحت راهنمایی (403)، پایان‎نامه‎های تحت مشاوره (369)، مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - پژوهشی (362)، مقاله‎های ترجمه شده (287)، و مقاله‎های تألیفی فارسی متفرقه شامل نشریات فاقد اعتبار علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی (251). در خصوص دانش‎آموختگان خارج، شش مورد اول بالاترین تعداد تولیدات علمی عبارتند از: پایان‎نامه‎های تحت راهنمایی (694)، پایان‎نامه‎های تحت مشاوره (427)، مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - پژوهشی (425)، مقاله‎های ارائه شده در همایشهای داخلی (317)، مقاله‎های تألیفی فارسی متفرقه (268) و مقاله‎های تألیفی فارسی علمی - ترویجی (262). با توجه به این یافته ها، بیشترین تعداد از نظر نوع مدرک تولید شده توسط دانش‎آموختگان داخل و خارج، اختصاص به تولید مقاله به زبان فارسی دارد که با یافته‎های «شیخی» (1386) و «میرحسینی و مهری» (1386) همخوانی دارد. بخشی از یافته‎ها در مورد بیشترین مشارکت اعضای هیئت علمی در راهنمایی پایان‎نامه‎ها توسط دانش‎آموختگان خارج از کشور، هم‎راستا با یافته‎های فروغی و خرازی(1386) است.
بررسی رتبة علمی جامعة مورد پژوهش نشان داد با بالاتر رفتن رتبه علمی افراد، تولید علمی آنان نیز بیشتر می‎شود. این بخش از یافته‎ها با یافته‎های «ادکینز و باد» (2006)، و «شاو و وان» (2008) در یک راستاست. به علاوه، جدول 3 نشان می‎دهد نسبت مقاله‎های خارجی به مقاله‎های فارسی رقم ناچیزی است که در نتیجه، ادعای «نوروزی» (1388) در خصوص پایین بودن وضعیت کمّی مقاله‎های خارجیِ تولید شده توسط نویسندگان ایرانی در حوزة کتابداری و علم اطلاعات را تأیید می‎کند. به نظر می‎رسد تسلط نداشتن کافیِ بسیاری از نویسندگان به زبانهای خارجی، محدود بودن دامنة پژوهشها به مسائل کوچک و محلی و شاید کمبود انگیزه، از عوامل مهم در این نارسایی است.
همان‎طور که دیدیم، یافته‎ها نشان داد دانش‎آموختگان دانشگاه‎های داخل و خارج هم از نظر تعداد مقاله‎های علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی و هم از نظر مجموع تولیدات علمی، تفاوت معناداری ندارند. براساس این یافته‎ها، می‎توان با «فتاحی» (1390) موافق بود که آموزش کتابداری و اطلاع‎رسانی در سالهای اخیر در ایران توسعه یافته است. از سوی دیگر، بیشتر افراد باسابقه و با مرتبة علمی استاد و دانشیار در دانشگاه‎های بزرگ مستقر هستند (فرج پهلو، 1390)، که بویژه در 3 دانشگاه تهران، فردوسی مشهد، و شهید چمران اهواز در اجرای برنامه آموزشی کتابداری در مقطع دکتری فعالیت دارند و اکثر آنها دانش‎آموختگان دانشگاه‎های خارج هستند. این افراد تعداد کثیری از دانش‎آموختگان مقطع دکتری در داخل را تربیت کرده‎اند که از نظر استعداد، توانایی پیشرفت، و تولید اطلاعات علمی با سایر دانش‎آموختگان در حوزه‎های دیگر قابل مقایسه‎اند و به خوبی توانسته‎اند موازی با استادان خود و پیشکسوتان این رشته، انواع مدارک علمی را تولید کنند؛ به طوری که دانش‎آموختگان داخل در مجموع تعداد 783 مقالة علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی منتشر کرده‎اند که کمی بیش از 40% آن مقاله‎های علمی - پژوهشی است. لازم به توضیح است، دانش‎آموختگان خارج تعداد 687 مقاله علمی - پژوهشی و علمی - ترویجی منتشر کرده‎اند که کمی بیش از 60% آن مقاله‎های علمی - پژوهشی است. به علاوه، می‎توان چنین استنباط نمود که با توجه به اینکه تدریس در مقطع دکتری تاکنون اغلب توسط دانش‎آموختگان خارج از کشور صورت گرفته است، این افراد نیز به خوبی رسالت خویش را انجام داده‌اند.
از این‎رو، به نظر می‎رسد برنامة ‎آموزشی و عملکرد اعضای هیئت علمی کتابداری و علم اطلاعات در حوزة آموزش و پژوهش نسبتاً مطلوب است. یافته‎های پژوهش حاضر بیانگر آن است که دانش‎آموختگان دانشگاه‎های داخل به لحاظ صلاحیتهای علمی ـ پژوهشی که در قالب انتشارات علمی منعکس می‎شود، با دانش‎آموختگان دانشگاه‎های خارج تقریباً هم سطح هستند. بنابراین، ضروری است اعزام دانشجو به خارج در این رشته فقط به صورت موردی صورت گیرد تا هم دولت متحمل هزینه‎های سنگین نگردد و هم با صرفه‎جویی در بودجه بتوان گروه‎های مجری دورة دکتری در داخل را از نظر تأمین نیازمندیها و توسعه و فراهم آوردن زمینه‎های پژوهشهای ملی که گره گشای مسائل مملکتی این حوزه است و حتی پژوهشهای بین‎المللی یاری نمود. برخی از موارد مطرح در این حوزه می‎تواند توجه به حمایتهای معنوی و مالی از استادان، فراهم کردن امکانات علمی و گسترش و تقویت زبان انگلیسی دانشجویان باشد. افزون بر این، لازم است توان علمی استادان را با اعطای فرصت مطالعاتی با زمان کافی بالا برد تا استادان مدرس در دورة دکتری به طور منظم دانش و مهارتهای خود را روزآمد کنند. برای دانشجویان دکتری نیز در طول تحصیل دوره‎های کوتاه مدت آموزش در خارج کشور تدارک دیده شود. این موارد هم به لحاظ زمانی و هم هزینه، موجه‎تر از اعزام دانشجو برای کل دورة تحصیلی به خارج است. یادآور می‎شود، این پیشنهاد به معنای بستن راه اعزام دانشجو به خارج نیست، زیرا در مواردی ضرورت دارد دانشجویی حتما به یکی از دانشگاه‎های خارج اعزام شود. اصولاً، حتی بزرگ‎ترین کشورهای میزبان نیز هرگز از اعزام دانشجو به خارج بی نیاز نبوده‌اند. افزون براین، در تفسیر نتایج این پژوهش باید جانب احتیاط رعایت شود، زیرا این پژوهش در حوزة خاص کتابداری و علم اطلاعات، تنها بر اساس شمارش انتشارات، آن هم با جامعه‎ای محدود، صورت گرفته است و یافته‎های آن قابل تعمیم به حوزه‎های دیگر علمی نیست.
در نهایت، بر اساس نتایج این پژوهش پیشنهاد می‎شود:
1. با توجه به اینکه کتابداری با رشته‎های دیگر و بویژه علوم پایه و مهندسی تفاوت ماهوی دارد، و حتی با سایر حوزه‎های انسانی و اجتماعی نیز تفاوتهایی دارد، برای به دست آوردن تصویر کاملی از وضعیت تولیدات علمی دانش‎آموختگان خارج از کشور در رشته‎های مختلف و مقایسه با تولیدات همتایان آنان در داخل کشور، انجام پژوهشی مشابه این پژوهش در تمام رشته‎ها پیشنهاد می‎شود.
2. تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری دانشگاه‎های داخل و خارج در حوزه کتابداری و علم اطلاعات با تولیدات علمی دانش‎آموختگان دانشگاه‎های داخل و خارج سایر حوزه‎های علمی مقایسه شود، تا نقاط قوّت و ضعف و مشابهتهای احتمالی تحصیل در خارج برای همة رشته‎ها به لحاظ تأثیرگذاری بر کمّیت و کیفیت تولیدات علمی آشکار شود.
3. تولیدات علمی دانش‎آموختگان مقطع دکتری دانشگاه‎های خارج در حوزة کتابداری و علم اطلاعات به تفکیک منطقه جغرافیایی محل تحصیل (آسیا، استرالیا، اروپا، آفریقا و آمریکا) با هم و با دانش‎آموختگان داخل مقایسه شود تا تأثیر احتمالی منطقة جغرافیایی بر کمّیت و کیفیت انتشارات دانش‎آموختگان آشکار شود. نتایج این مورد می‎تواند در تصمیمات مربوط به اعزام دانشجو به کشورهای متفاوت نیز اثر گذار باشد.
4. با توجه به سرعت تحولات و رشد رشتة کتابداری و علم اطلاعات در غرب، انتخاب توأمان هر دو محیط داخل و خارج برای آموزش در سطح دکتری در این حوزه پیشنهاد می‎شود.


 حیاتی، زهیر (1384). «آموزش کتابداری و اطلاع‎رسانی در ایران: یافته‎ها و نایافته‎ها». کتاب ماه کلیات. (خرداد و تیر): 30ـ39.
 ذوالفقاری زعفرانی، رشید (1389). «بررسی هزینه‎های تحصیلی و صلاحیت علمی دانش‎آموختگان اعزامی به خارج در طول برنامه‎های اول، دوم و سوم توسعه در آموزش عالی ایران». اندیشه‎های تازه در علوم تربیتی، شماره 4 (پاییز): 65-91.
 روزی طلب، اعظم (1389).«بررسی وضعیت تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج بین سالهای 1382-1386». فصلنامه دانش‎شناسی، سال3، شماره 9 (تابستان): 37-45.
 شریف مقدم، هادی و بتول رجبیان (1390). کتابداران دانشگاهی ایران. تهران: چاپار.
 شیخی نژاد، زینب (1386). «بررسی وضعیت تولیدات علمی‎اعضای هیات علمی‎رشته کتابداری و اطلاع‎رسانی در دانشگاه‎ها و مراکز پژوهشی دولتی ایران (1384-1380)». پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‎شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.
 فتاحی، رحمت الله (1390).«آینده پیش‎روی پژوهش و نشر در قلمرو کتابداری و اطلاع‎رسانی ایران». پژوهشنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی، سال 1، شماره 1، (بهار و تابستان): 1-5.
 فرج ‎پهلو، عبدالحسین (1390). «آموزش کتابداری و اطلاع‎رسانی؛ وضع موجود و دورنمای آن در ایران». کتاب ماه کلیات. سال 14، شماره 9 (مهر): 28-33.
 فروغی، فیض‌الله و هادی خرازی (1384). «وضعیت تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. سال 5، شماره 2 (پاییز و زمستان): 181-187.
 مطلبی، داریوش (1390). «آموزش کتابداری و اطلاع‎رسانی». کتاب ماه کلیات. سال 14، شماره 9 (مهر): 2ـ3.
 موسوی موحدی، علی اکبر؛ ابوالفضل کیانی بختیاری و جمشید خان چمنی (1382).«روشهای تولید و اشاعه یافته‎های علمی». رهیافت، شماره 31 (پاییز و زمستان): 5-19.
 میرحسینی، زهره و اعظم مهری (1386). «بررسی مقایسه‎ای میزان تولید علم‎ اعضای هیئت علمی رشته کتابداری و اطلاع‎رسانی‎ دانشگاه‎های دولتی و دانشگاه‎های آزاد اسلامی استان تهران از سال 1375-1385». پیام بهارستان، شماره 72 (خرداد): 2ـ9.
 نوروزی، علیرضا (1388). «ارزیابی تولیدات علمی متخصصان علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران بر مبنای مقاله‎های بین‌المللی موجود در پایگاه استنادی web of science (1971- پایان 2008)». کتاب ماه کلیات، سال 12، شماره 4 (فروردین): 28- 37.
 Adkins, D., & Budd, J. (2006). “Scholarly productivity of U.S. LIS faculty". Library & Information Science Research. 28)3(:374–389.
 Mukherjee, B. (2010). “Assessing Asian Scholarly Research in Library and Information Science: A Quantitative View As Reflected in Web of Knowledge”. The Journal of Academic Librarianship. 36)1(: 90-101.
 Shaw, D., & Vaughan, L. (2008)." Publication and citation patterns among LIS faculty: Profiling a “typical professor”. Library & Information Science Research.3)1(: 47–55.