بررسی میزان درستی استنادهای مقاله‌های تألیفی منتشر شده در فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی سال 1387

مقدمه

مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های علمی، معمولاً دربردارندة فهرستی از استنادها هستند. این فهرست کارکردهای علمی زیادی را انجام می­دهد. اعتبار و پشتیبانی از اظهارات نویسنده، دسترسی به پیشینة مرتبط با موضوع مورد مطالعه و منبعی برای خواننده در کسب اطلاعات بیشتر در خصوص موضوع، بخشی از این کارکردها هستند (Wyles, 2004).

استنادها، بخش جدایی‌ناپذیر و مهمی از مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های علمی می­باشند. آنها ابزار مهمی در اعتباربخشی به متون بوده و به محققان در بازیابی استنادها و اطلاعات، کمک زیادی می‌کنند. به منظور مفید بودن، استنادها باید به شیوه­ای درست و صحیح در نوشته­های علمی ارائه شوند. استنادها همانند سیمان هستند که نه فقط آجرها را درون دیوار به یکدیگر متصل می‌کنند، بلکه به دیوار استــــحکام و ثبات می­بخشند (Gupta, et al., 2005).

بنابراین، رشد، دوام و اعتبار دانشِ علمی، نیازمند ارائه صحیح مطالعات مرتبط است. متأسفانه برخی مشاهدات بیانگر این مطلب است که نویسندگان مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های علمی در برخی موارد این قاعده را رعایت نمی­کنند. این مسئله اغلب به دو دلیل اتفاق می‌افتد: نخست اینکه محققان از مطالعات مرتبط چشم‌پوشی می­کنند. دوم، آنها زمانی که پژوهشهای مرتبط را بیان می­کنند، دچار اشتباهاتی همچون ارجاع غلط یا نقل قول نادرست به منبع مورد استناد می‌شوند (Wright and Armstrong, 2007). وجود چنین اشتباهاتی می ­تواند بازیابی مقاله مورد نظر را مشکل و حتی گاهی غیر ممکن سازد.

مشاهده شده است زمانی که پس از مطالعه مقاله­ای قصد دارید برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر به برخی از استنادهای به کار رفته در مقاله مراجعه کنید، با مشکلاتی مواجه می‌شوید و یا حتی در برخی مواقع امکان دسترسی به آن مقاله به دلیل اشتباه بودن استناد مربوط از شما گرفته می­شود. این امر حتی در مجله‌های مربوط به کتابداری نیز مشاهده می‌شود. انتظار می‌رود افرادی که خود در عرصه اطلاعات و اطلاع­رسانی به نوعی فعالیت دارند، تلاش کنند تا اطلاعات ارائه شده توسط آنان دارای کمترین نقص باشد تا بتوانند به بخشی از رسالت حرفه‌ای خود جامة عمل بپوشند. با توجه به مطالب ذکر شده و برای بررسی این مطلب در یک مجله مربوط به کتابداران، در پژوهش حاضر سعی شده است تا این مطلب بررسی شود که میزان رعایت اصول درست‌نویسی استنادهای مقاله‌های تألیفی فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی در سال 1387 به چه صورت است؟

هدفهای پژوهش

هدف از پژوهش حاضر، بررسی میزان درستی ‌استنادهای به کار رفته در فهرست منابع و مآخذ مقاله‌های تألیفی یک مجله علمی ـ پژوهشی ـ که در این پژوهش فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی است ـ خواهد بود. نتایج پژوهش نشان خواهد داد نویسندگان مقاله‌ها تا چه اندازه در بحث ارجاعات و استناددهی دقت نظر دارند، زیرا بی‌توجهی در این زمینه، امر بازیابی اطلاعات مرتبط با یک پژوهش از طریق نظام استناددهی را با مشکل مواجه خواهد ساخت. همچنین، نتایج نشان خواهد داد بیشترین میزان اشتباهات صورت گرفته توسط نویسندگان مقاله‌ها در چه مواردی بوده و لازم است به چه جنبه­هایی از کار خود توجه و دقت بیشتری مبذول دارند.

توجه به نگارش درست و صحیح استنادها سبب افزایش کیفیت مجله‌ها خواهد شد، زیرا یکی از ملاکهای سنجش اعتبار یک مجله، میزان درستی استنادها و نقل قولهای ارائه شده در مقاله‌های آن است.

سؤالهای پژوهش

این پژوهش در صدد پاسخگویی به سؤالهای زیر است:

1- میزان اشتباهات صورت گرفته توسط نویسندگان مقاله‌های تألیفی فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی در هر یک از انواع استنادهای زیر به چه صورت است؟

-  استنادهای مربوط به مقاله‌های لاتین

-  استنادهای مربوط به مقاله‌های فارسی

-  استنادهای مربوط به کتابهای لاتین

-  استنادهای مربوط به کتابهای فارسی.

2-  آیا نوع مدارک مورد استناد ( مقاله و کتاب) بر میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها مؤثر است؟

3-  آیا زبان مدارک مورد استناد ( فارسی و لاتین) بر میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها مؤثر است؟

پیشینه پژوهش

بررسی درستی استنادهای به کار رفته در نوشته­های علمی در خارج از کشور سابقة طولانی دارد. این امر بیشتر در حوزة پزشکی بررسی شده است، به گونه­ای که «ایکورن و یانکور»[1] (1987) دریافتند 31% استنادهای به کار رفته در مجله‌های بهداشت عمومی دارای اشتباهاتی هستند و اشتباهات 3% آنها به حدی زیاد بود که مقاله قابل بازیابی نبود. نتایج پژوهش «دامز» (1989)[2] نشان داد 42% استنادهای به کار رفته در مجله‌های دندان‌پزشکی اشتباه هستند که از این میزان 30% اشتباهات اساسی هستند؛ همچون اشتباه در اسامی مجله‌ها، عنوان مقاله‌ها و نام نویسندگان.

«اوانز و دیگران»[3] (1990) به صورت تصادفی 150 استناد به کار رفته در 3 مجله پزشکی را بررسی کردند و دریافتند که 48% استنادها دارای اشتباه هستند. سایر مطالعات نیز بیانگر وجود اشتباه در ارجاعها و استنادها بود به گونه­ای که بین 56 تا 67% استنادهای مجله‌های بیماریهای زنان و زایمان ( Roach et al., 1997) و از 180 ارجاع مورد بررسی در مجله‌های پرستاری، 32% دارای اشتباه بود که از این تعداد 43 ارجاع اشتباه اساسی بود (Schulmeister, 1998).

«فنتون و دیگران»[4] (2000) با انتخاب تصادفی 50 ارجاع از هر مجله و بررسی آنها دریافتند که 5/37%  استنادهای مجله‌های جراحی سر و گردن اشتباه بود که از این میزان 12% اشتباهات اساسی بود. همچنین «اوریجل و دیگران»[5] (2001) در بررسی 3 مجله مربوط به  طب اطفال نتیجه گرفتند که به طور میانگین 29% از استنادهای به کار رفته در این سه مجله دارای اشتباه هستند.

در پژوهشی دیگر «گاسلینگ و دیگران»[6] (2004) نیز دریافتند که 36% استنادهای مجله‌های فیزیوتراپی دارای اشتباه است. در پژوهشهای دیگری که توسط محققان صورت گرفت، به وجود اشتباه در استنادهای مجله‌ها اشاره شده است؛ از جمله آنکه 27% در مجله‌های آناتومی ( Lukic, et al., 2004)، 39% در مجله معتبر پزشکی هندوستان و 34% در مجله‌های شیمی درمانی (Aronsky, et al, 2005) در استنادهای خود اشتباه داشتند.

«بوچن، نوریس و کوپر»[7] (2005) نیز در بررسی فراوانی اشتباهات در استنادها و نقل قولهای مجله‌های چشم پزشکی به این نتیجه رسیدند که در 32 ارجاع مورد بررسی 35 اشتباه وجود دارد. همچنین 30 نقل قول ارائه شده نیز درست نیست و تنها 20 نقل قول کاملاً درست است. در بررسی مجله‌های توانبخشی نیز «آنور و دیگران»[8] (2009) دریافتند که مجموع اشتباهات به کار رفته در میان مجله‌های منتشر شده، 123 ارجاع (معادل 7/30%) است که بیشترین اشتباهات (48%) به اشتباه در ذکر نام نویسنده/ نویسندگان مقاله مربوط است.   

در رشته­های غیر پزشکی نیز مطالعات اندکی پیرامون بررسی درستی استنادهای به کار رفته در مجله‌های علمی، صورت گرفته است. از آن جمله می‌توان به این پژوهشها اشاره نمود: «فانس و جاب»[9] (2001) در بررسی 5 مجله روانشناسی دریافتند که در 12% از استنادها، نام نویسندگان به اشتباه مورد استناد قرار گرفته است. «اسپیوی و ویلکز»[10] (2004) در بررسی استنادهای 5 مجله امور اجتماعی دریافتند که از بین 500 استناد مورد بررسی، 206 مورد (2/41%) دارای اشتباه هستند. «هاگلین»[11] (2005) در بررسی ارجاعات 4 مجله علوم حیوانی دریافت که بیشتر اشتباهات صورت گرفته در استنادهای مربوط به نام نویسنده و پس از آن، عنوان مقاله است.

بررسی مرور نوشتار صورت گرفته در زمینه استنادها و ارجاعها در بین منابع فارسی نشان داد هرچند در زمینة ضریبهای تأثیر استنادهای مقاله‌ها مطالب زیادی نوشته شده است اما توسط محقق، مطلبی در مورد بررسی میزان صحت و درستی در رشته­ای خاص یافت نشد و جای خالی این پژوهش، در زبان فارسی خالی است.

روش اجرای پژوهش

در راستای اجرای این پژوهش تمامی منابع و مآخذ به کار رفته در جامعه آماری، به ترتیب شماره نشریه از طریق وب سایت مجله کتابداری و اطلاع­رسانی در محیط «نرم­افزار ورد»[12] کپی شد. سپس تمام ارجاعهایی که مربوط به مصاحبه­ها، تقریرهای درسی، پایان نامه­ها، آیین­نامه­ها و نشانی­های اینترنتی مربوط بود، حذف گردید و تنها ارجاعهای مربوط به کتابها و مجله‌های فارسی و لاتین، برای پژوهش حاضر در نظر گرفته شد. پس از تعیین حجم نمونه، به منظور جلوگیری از خطاها و اشتباهات احتمالی، تمامی ارجاعهای حجم نمونه با نسخه چاپی نشریه مقایسه گردید تا اشتباهات احتمالی، تصحیح گردد.

با توجه به متفاوت بودن اطلاعات کتابشناختی استناد به کتاب و مقاله، موارد بررسی شده برای این دو نوع از منابع اطلاعاتی نیز متفاوت بود. آنچه برای تعیین درستی استنادهای مقاله‌های مورد بررسی قرار گرفت، عبارت بود از: 1- نام نویسنده/ نویسندگان از نظر نگارش املایی، ترتیب ذکر اسامی 2- عنوان مقاله از نظر نگارش املایی و کامل بودن 3- عنوان مجله از نظر نگارش املایی و کامل بودن    4- درستی سال نشر 5- شماره جلد (در صورت داشتن) 6- شماره مجلد 7- شماره صفحات اول و آخر مقاله. در مورد کتابها نیز این مؤلفه­ها بررسی شد: 1- نام نویسنده/ نویسندگان از نظر نگارش املایی، تعداد نویسنده و ترتیب ذکر اسامی      2- عنوان کتاب از نظر نگارش املایی و کامل بودن 3- محل انتشار از نظر درست بودن، کامل بودن و نگارش املایی 4- ناشر از نظر نگارش املایی، درستی و کامل بودن و 5- درستی سال نشر. از آنجا که در فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی شماره صفحات کتاب مورد استناد ذکر نمی­گردد، این مسئله نادیده گرفته شد. همچنین، مترجمان، ویراستاران و ... نیز در عامل نام نویسنده/ نویسندگان مورد بررسی قرار گرفت.

برای بررسی درستی استنادها، سعی شد تا از موثّق‌ترین ابزارهای در دسترس برای هر یک از انواع منابع  استفاده شود. به همین منظور، سایت کتابخانه ملی ایران برای کتابهای فارسی، سایت بانک اطلاعات علمی نشریه‌های ایران[13] و وب‌سایت مربوط به مجله‌ها برای مقاله‌های فارسی، سایت کتابخانه کنگره و کتابخانه برتانیا برای کتابهای لاتین و پایگاه اطلاعاتی امرالد، الزویر و سایت مجلات برای مقاله‌های لاتین در نظر گرفته شد. در مواردی که مشخصات برخی از استنادهای مورد بررسی در هیچ یک از منابع یافت نمی­شد، اصل منبع مورد بررسی قرار می­گرفت. همچنین، به منظور تحلیل ساده­تر و دقیق­تر اطلاعات، ابتدا داده­های استخراج شده از نمونه‌های مورد بررسی در نرم افزار اکسل وارد شد و سپس تحلیل آماری و استنباطی نتایج با استفاده از نرم‌افزار SPSS  صورت گرفت.

جامعة آماری

جامعه آماری این پژوهش شامل 585 استناد مربوط به کتابها و مجله‌های فارسی و لاتین مقاله‌های تألیفی سال 1387 فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی است. با توجه به زیاد بودن حجم جامعه آماری، حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان و کرجسی[14] ،230 استناد تعیین گردید. هر چند تعداد نمونه بر اساس جدول مورگان به صورت محافظه­کارانه تعیین شده است و در صورتی که تعداد نمونه بر اساس فرمولهای آماری محاسبه شود، معمولاً عدد کوچکتـری خواهـد شـد (مؤمنی، فعال قیومی، 1386)؛ لیکن به منظور افزایش ضریب دقت پژوهش، این حجم نمونه انتخاب گردید. پس از مشخص شدن حجم نمونه، به منظور انتخاب نمونه مورد بررسی از جامعه آماری، روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای[15] استفاده گردید. در این راستا، تمامی استنادهایی که در تعریف جامعه آماری این پژوهش قرار می­گرفت، بر حسب نوع (کتاب فارسی، کتاب لاتین، مجله فارسی و مجله لاتین) مرتب شد. از آنجا که تعداد استنادها به هریک از انواع ذکر شده متفاوت است، به منظور تعیین سهم هر طبقه از فرمول زیر استفاده شد:

با توجه به فرمول ذکر شده در بالا، حجم نمونه مطابق با جدول شماره 1 تعیین گردید:

جدول 1. حجم نمونه تعیین شده برای هر نوع از استنادهای به کار رفته در جامعه مورد پژوهش

تعیین فاصله ثابت بین دو نمونه نیز از طریق فرمول زیر به دست آمد:

K=N/n (عدد ثابت فاصله بین دو نمونه = K، حجم نمونه = n و حجم جامعه آماری = N). 5/2~230÷585 .

به این صورت، فاصله بین انتخاب دو نمونه، 5/2 به دست آمد.

یافته­های پژوهش

با استفاده از داده­های گردآوری شده به سؤالهای پژوهش پاسخ داده شد که توضیح آن به شرح زیر است:

1- میزان اشتباهات صورت گرفته توسط نویسندگان مقاله‌های مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی در هر یک از استنادهای زیر به چه صورت می‌باشد؟

-  استنادهای مربوط به مقاله‌های لاتین

-  استنادهای مربوط به مقاله‌های فارسی

-  استنادهای مربوط به کتابهای لاتین و

-  استنادهای مربوط به کتابهای فارسی.

برای پاسخ دادن به این سؤال پژوهش، میزان اشتباهات صورت گرفته در هر نوع از مدارک( مقاله لاتین، مقاله فارسی، کتاب لاتین و کتاب فارسی) به صورت مجزا مورد شمارش قرار گرفت که یافته­های مربوط در جدولهای 2 تا 5 ذکر گردیده است.

جدول 2. فراوانی اشتباهات صورت گرفته در قسمتهای مختلف استنادها به مقاله‌های لاتین 120 n=

چنانکه مشاهده می‌شود، 8/51% از اســـــتنادهای مقاله‌های لاتین دارای اشتـــــباه (یک یا چند مورد) می‌باشند. بیشترین میزان اشتباهات صورت گرفته توسط نویسندگان مربوط به شمــاره مجلد مجله‌ها (3/28%) می‌­باشد و کمترین میزان نیز مربوط به شماره جلد (3/3%) است. از این میزان اشتباه صورت گرفته، 1/24%، اشتباهات اساسی (اشتباه در نویسنده، عنوان مقاله و عنوان مجله) هستند و بقیه اشتــــباهات غیر اساسی می­باشند. 

جدول3. فراوانی اشتباهات صورت گرفته در قسمتهای مختلف استنادها به مقاله‌های فارسی 41 n=

یافته­های مندرج در جدول شماره 3 نیز نشان می­دهد در 39% استنادهای مقاله‌های مجله‌های فارسی، اشتباه وجود دارد. بیشترین میزان اشتباه صورت گرفته توسط نویسندگان مقاله‌ها در شماره مجلد است؛ اما در استناد به نویسنده مقاله‌ها هیچ اشتباهی صورت نگرفته است. میزان اشتباهات اساسی نیز 2/7% می­باشد.

جدول4. فراوانی اشتباهات صورت گرفته در قسمتهای مختلف استنادها به کتابهای لاتین21 n=

همان‌گونه که از محتوای جدول بالا برمی­آید، در 5/28% از استنادها به کتابهای لاتین اشتباه وجود دارد. این در حالی است که بیشترین میزان از این اشتباهات، به اشتباه نویسندگان در استناد به عنوان و محل نشر(2/14) مربوط است و در استناد به سال نشر کتاب، اشتباهی صورت نگرفته است. اشتباهات اساسی استنادها 19% بوده است.

جدول5. فراوانی اشتباهات صورت گرفته در قسمتهای مختلف استنادها به کتابهای فارسی 48 n=

یافته­های مندرج در جدول شماره 5 نشان می­دهد بیشترین میزان اشتباهات صورت گرفته در استناد به کتابها در عنوان (75/18%) و کمترین میزان آن نیز در استناد به محل نشر کتاب بوده است. به طور کلی، در 48% استنادهای کتابهای فارسی اشتباه وجود داشته است که از این میزان 4/35% اشتباهات اساسی بوده است.

با نگاهی به یافته­های جدولهای 2 تا 5 می­توان دریافت که به طور میانگین در  8/41% استنادهای صورت گرفته توسط نویسندگان به منابع مختلف اشتباه وجود دارد که از این میزان 4/21% اشتباهات اساسی هستند که امر بازیابی و دسترسی به منبع اصلی مورد استناد را با مشکل مواجه می­‌کنند.

2. آیا نوع مدارک مورد استناد ( مقاله و کتاب) بر میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها مؤثر است؟

به منظور پاسخگویی به این سؤال پژوهش، میزان اشتباهات صورت گرفته در مقاله‌های فارسی و لاتین با یکدیگر (102=82+20) و کتابهای لاتین و فارسی     (42= 9+ 33) نیز با یکدیگر، جمع گردید. به منظور تبدیل داده­های غیر پارامتریک به پارامتریک، به هر استناد اشتباه نمره 1 داده شد؛ بدین ترتیب برای مجموع مقاله‌ها نمره 102 و برای مجموع کتابها نمره 42 در نظر گرفته شد. سپس با استفاده از نرم‌افزار SPSS و با نمره‌های اختصاص داده شده به هر نوع از مدارک و همچنین میزان حجم نمونه هر یک از انواع مدارک (مقاله‌ها= 161 و کتابها= 69) میانگین هر یک محاسبه گردید. میانگین به دست آمده برای مقاله‌ها معادل 6087/ ( 161÷ 102) و برای کتابها معادل 6398/ (69÷ 42) به دست آمد. با نگاهی به میانگین‌های به دست آمده مشخص می­شود هرچند نویسندگان در استناد به کتابها اشتباه بیشتری دارند، اما اختلاف بین میزان اشتباهات کتابها و مقاله‌ها، زیاد نیست. در ادامه، به منظور بررسی معنادار بودن این تفاوت در میانگین‌های به دست آمده، با استفاده از آزمون t نمونه‌های مستقل[16] به مقایسه آنها پرداخته شد که نتایج حاصل در جدول شماره 6 ارائه شده است.

جدول6. آزمون معنادار بودن تفاوت در میانگین اشتباهات صورت گرفته

در ارجاعها بر حسب نوع مدارک 230= n

یافته­ها نشان می­دهد P-value حاصل از قبول برابری واریانسها برابر است با 399/ که از سطح آلفای مورد بررسی ما ( 05/ ) بزرگتر می­باشد. بنابراین، از نظر آماری، بین میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها بر حسب نوع مدارک مورد استناد اختلاف معناداری وجود ندارد. به عبارتی، نوع مدرک در میزان استنادِ اشتباه به آن تأثیری ندارد.

3. آیا زبان مدارک مورد استناد ( فارسی و لاتین) بر میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها مؤثر است؟

   به منظور پاسخگویی به این سؤال پژوهش نیز میزان اشتباهات صورت گرفته در کتابها و مقاله‌های لاتین با یکدیگر (91=82+9) و کتابها و مقاله‌های فارسی   (53= 20+ 33) نیز با یکدیگر، جمع گردید. در این بخش نیز، به منظور تبدیل داده‌های غیر پارامتریک به پارامتریک، به هر استناد اشتباه نمره 1 داده شد؛ بدین معنا که نمره 91 برای مجموع منابع لاتین و نمره 53 برای مجموع منابع فارسی در نظر گرفته شد. سپس با استفاده از نرم افزار SPSS و با نمره‌های اختصاص داده شده به هر نوع از مدارک و همچنین میزان حجم نمونه هر یک از انواع مدارک (منابع فارسی= 89 و منابع لاتین= 141) میانگین هر یک محاسبه گردید. بدین ترتیب، برای منابع فارسی میانگین 595/ ( 89÷ 53) و برای منابع لاتین میانگین 645/ (141÷ 91) به دست آمد. مقایسة میانگین‌های به دست آمده مشخص می­سازد نویسندگان مقاله‌ها در استناد به منابع لاتین اشتباه بیشتری دارند، اما به منظور بررسی معنادار بودن تفاوت در میانگین‌های به دست آمده با استفاده از آزمـــون t نمونه­های مستقل به مقایسه آنها پرداخته شد که نتایج حاصل در جدول شماره 7 ارائه شده است.

جدول 7. آزمون معنادار بودن تفاوت

در میانگین اشتباهات صورت گرفته در ارجاعها بر حسب زبان مدارک 230= n

یافته­های جدول بالا نشان می­دهد P-Value به دست آمده (088/) از 05/ بزرگتر است. بنابراین، در سطح اطمینان 95% می­توان گفت که نوع زبان مدارک مورد استناد، بر میزان اشتباه تأثیری ندارد.

نتایج پژوهش

پژوهش علمی، اقدامی مشارکتی و جمعی است که به منظور اطمینان از گسترش پایبندی و وفاداری علمی، بر درستی اطلاعات مستند شده تکیه دارد. پژوهشی که به درستی منتشر شده باشد، راهی را به سمت فرایند ارتباط علمی فراهم می­سازد؛ برعکس، پژوهشی که اطلاعات اشتباه را اشاعه دهد نه تنها مانع ترویج علم می­گردد، بلکه سالها زمان می­برد تا این اطلاعات اشتباه از بین برود(Faunce and Job, 2001).

در پژوهش حاضر سعی گردید تا میزان درستی استنادهای به کار رفته در فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی بررسی گردد. نتایج به دست آمده نشان داد 8/51% از اســـــتنادهای مقاله‌های لاتین دارای اشتـــــباه می­باشند. از این میزان 1/24%، اشتباهات اساسی (اشتباه در نویسنده، عنوان مقاله و عنوان مجله) بودند (جدول شماره 2). همچنین نشان داده شد که در 39% از استنادهای مقاله‌های مجله‌های فارسی اشتباه وجود دارد. بیشترین میزان اشتباه صورت گرفته توسط نویسندگان مقاله‌ها در شماره مجلد است (جدول شماره 3). میزان اشتباهات در استناد به کتابها نیز بررسی شد و نتایج نشان داد که در 5/28% از استنادها به کتابهای لاتین و در 48% از استنادهای کتابهای فارسی اشتباه وجود داشته است (جدول 4 و 5). با نگاهی به تمامی نتایج می­توان دریافت که به طور میانگین در 8/41% از استنادهای صورت گرفته توسط نویسندگان به منابع مختلف اشتباه وجود دارد که از این میزان 4/21% اشتباهات اساسی هستند. در تمامی پژوهشهای ذکر شده در پیشینة پژوهش، به وجود اشتباه در استنادها اشاره شده است. به طور کلی، دلایل این امر را می­توان در دو دسته کلی تقسیم بندی نمود: 1- عوامل مرتبط با نویسنده و 2- عوامل مرتبط با مجله. برخی از دلایل مرتبط با نویسنده را می­توان کم توجهی نویسنده به جزئیات استنادها، تعجیل در فرایند نگارش مقاله، اخذ استناد از مراجع غیر معتبر، اشتباهات نگارشی و ... دانست. عوامل مرتبط با مجله را نیز می­توان نداشتن خط مشی مدوّن در این زمینه برشمرد. 

   مسئله دیگری که در این پژوهش بررسی گردید، تأثیر نوع مدارک مورد استناد (مقاله و کتاب) بر میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها بود. نتایج پژوهش نشان داد بین میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادها بر حسب نوع مدارک مورد استناد اختلاف معناداری وجود ندارد. به عبارتی، نوع مدرک در میزان استنادِ اشتباه به آن تأثیری ندارد (جدول شماره 6). همچنین، مقایسة میانگین‌های به دست آمده نشان داد نویسندگان مقاله‌ها در استناد به منابع لاتین اشتباه بیشتری دارند که شاید بتوان تسلط نداشتن بر زبان انگلیسی و مشکلات تایپ و نگارش آن را برخی از دلایل آن دانست. اما آزمون میانگین استناد به منابع فارسی و لاتین نشان داد که در سطح اطمینان 95% می­‌توان گفت  نوع زبان مدارک مورد استناد، بر میزان اشتباه تأثیری ندارد (جدول شماره 7).

در هر صورت، میزان وجود اشتباه در استنادهای مجله‌های علمی مشکلی است که باید برای آن راه­‌های مناسبی ارائه شود تا شاهد کاهش میزان اشتباهات باشیم. محققان چندی در پژوهشهای خود پیشنهادهایی را برای بهبود درستی استنادها ارائه نموده­اند. به منظور حل و یا کاهش مشکل اشتباهات استنادی، راه‌حلهای زیر می­تواند مفید باشد:

- همکاری مشترک بین نویسندگان، ویراستاران و داوران

- ارزیابی و بررسی بخشی از استنادهای مقاله‌ها به عنوان بخشی از فرایند پذیرش مقاله‌ها

- محدود نمودن شمار ارجاعها در مقاله‌های پذیرفته شده

- قرار دادن صفحه اول هر مقاله مورد ارجاع در بسته ارسالی نویسندگان برای پذیرش مقاله‌ها

- استفاده از نرم افزارهای ارجاع مانند نرم افزار Endnotes.

«فورمن و کریچهوف»[17] (1987)، نیز پیشنهاد می­کنند نویسندگان اطلاعات مراجع را با منبع اصلی مطابقت دهند و نسخه­های ابتدایی نوشتار خود را کنترل کنند تا مطمئن شوند هیچ اشتباهی در استنادهای مقاله آنها وجود ندارد. «گلدبرگ و دیگران»[18] (1993) نیز راه حل مشابهی ارائه نموده­اند و آن این است که ویراستاران مجله‌ها مطمئن شوند ارجاعها منطبق با منبع اصلی باشد و نویسندگان مقاله‌ها را موظف و مکلف به امضای مدرکی دالّ بر تأیید این مطلب نمایند.

بنابراین، استفاده از یک یا چند ترکیب مختلف از راه‌حلهای فوق می­تواند میزان اشتباهات صورت گرفته در استنادهای یک مجله را به نحو محسوسی کاهش دهد. به عنوان مثال، مجلة Canadian Journal of Anesthesiaپس از بررسی استنادهای خود و درک این مطلب که بیش از نیمی از استنادهای آن دارای اشتباه است، با تغییر خط مشی خود و اعلام اینکه مقاله‌های پذیرفته شده باید صفحة نخست منبع مورد استناد خود را به مقالة تألیفی ضمیمه نمایند، توانست میزان اشتباهات خود را از 69% به 13% کاهش دهد  Bevan & Purkis, 1995)).