تحلیل پیوندهای وب‌سایتهای دانشگاه‌‌های علوم پزشکی ایران با استفاده از روش وب‌سنجی

مقدمه

پیدایش وب جهان‌گستر، جهان را با پدیده­ای به نام «وب‌سایت» روبرو ساخته است. وب سایتها از جمله نقاط اتصال و ارتباط کاربران با اطلاعات الکترونیکی می­باشند. هر شرکت، سازمان یا مؤسسه­ای سعی می­کند با استفاده از این پدیده نوین در دنیای مجازی جایی را برای خود باز کند. از شکل‌گیری شبکه جهان‌گستر وب سالها می­گذرد و این شبکه امروزه بیش از یک میلیارد صفحه عمومی و سه میلیون سرور[1] را در بر می­گیرد (سهیلی، 1385). شبکه جهان‌گستر وب، محیطی غیر متمرکز است که توسط افراد مختلفی ایجاد و کنترل می­شود و برای ورود به آن موانع کمتری نسبت به  رسانه­های اطلاعاتی مرسوم وجود دارد (بران و داگ[2]، 2001). امکان ایجاد یک وب سایت برای هر کسی که دانش اندکی از رایانه داشته باشد، باعث ایجاد وب­سایتهای متعددی گردیده که هر کدام کاربرهای مخصوص به خود دارند. با توجّه به کثرت و نوع وب‌سایتها، وب‌سایتهای موضوعی و تخصصی جایگاه ویژه­ای دارند و شناسایی، رتبه­بندی و ارزیابی سایتهای تخصّصی و موضوعی برای محقّقان آن حوزه­ها اهمّیت خاص خود را دارد. با توجّه به اینکه علوم پزشکی نقش بسیار مهمّی در پیشبرد علوم دارد؛ اغلب دانشگاه‌ها، به منظور تبادل اطّلاعات اقدام به ایجاد  وب­سایتهای متعدّد کرده­اند تا از طریق آنها بتوانند این حوزه جدید را بهتر بشناسانند و به ارائه اطّلاعات روزآمد به افراد بپردازند.

پیشینه پژوهش

از اواسط دهه 1990، حوزة پژوهشی جدیدی بر پایه روشهای اطّلاع سنجی به وجود آمد که کار آن، پژوهش درباره ماهیّت و خصوصّیات وب می­باشد. از همان زمان تلاشهای روز افزونی برای بررسی ماهیّت وب جهانگستر با به کارگیری روش اطّلاع سنجی برای فضای محتویات آن‌‍، ساختار پیوندها و موتورهای کاوش صورت پذیرفت. «آلمایند و اینگورسن» مطالعه وب در سال 1997 را «وب­سنجی» نامیدند و یا در مجله­ای با عنوان «سایبرسنجی»[3] در سال 1997 سایبر سنجی نامگذاری شد. در بخشی از مطالعه­ای که توسط اسمیت[4] (1999) صورت گرفت، ضریب تأثیرگذاری وب­سایتهای کتابخانه­های ملّی استرالیا و نیوزیلند مورد مقایسه قرار گرفت. اسمیت در این مقاله پس از محاسبه پیوندهای این دو وب­سایت، نتیجه می­گیرد که وب سایت کتابخانه ملّی استرالیا علاوه بر اینکه بزرگتر است، میزان پیوندهای دریافتی بیشتری نیز دارد. دلایل این امر، یکی بیشتر بودن تعداد افرادی است که مدیریت و پشتیبانی این  وب­سایت را بر عهده دارند و دیگری ارائه منابع اطّلاعاتی مفید در آن سایت است.

«واگان و هیسن»[5](2002) در پژوهشی، به مطالعه روابط بین پیوندهای دریافتی و عامل تأثیرگذار وب‌سایت مجله‌ها پرداختند. بررسی آنها نشان داد بین شمار پیوندهای بیرونی و عامل تأثیرگذار مجله‌ها در مجله‌های علوم کتابداری و اطّلاع‌رسانی، همبستگی معناداری وجود دارد. مجله‌هایی که نمره‌های عامل تأثیرگذار بالاتری دارند، پیوندهای بیرونی بیشتری را به وب‌سایتهای خود جذب می­نمایند. در این پژوهش، همچنین مسائل مربوط به شیوه­های گردآوری داده­ها برای پژوهشهای وب­سنجی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی­ها نشان داد انتخاب موتورکاوش برای گردآوری داده­ها می­تواند نتایج یک مطالعه را تحت تأثیر خود قرار دهد. همچنین، مشخّص گردید داده­های گردآوری شده در  دوره‌های زمانی متفاوت، نسبتاً ثابتند. استفاده از چندین نوبت گردآوری داده­ها سودمند به نظر می­رسد، بخصوص هنگامی که نتایج حاصل از یک نوبت از داده­ها روی مرز معنادار یا غیر قطعی بودند.

«واگان» (2004) در پژوهشی فراپیوندهای وب‌سایتهای شرکتهای فنا­وری اطّلاعات (IT) چین و ایالات متحده را بررسی نمود. شمارش پیوندهای داده شده به وب سایت یک شرکت نشان داد همبستگی معناداری با «درآمد»[6] و «سود»[7] شرکت دارد. اگر چه دو گروه وب‌سایتها ویژگی متفاوتی دارند، مجموعه ضریب همبستگی برای دو کشور به طور قابل ملاحظه­ای مشابه بود. همبستگی برای  «داده­کاوی»[8]وبی و برای درک بیشتر ما از طبیعت فراپیوندهای وبی، مفید است. اقدامهای بیشتری برای بهبود روایی[9] داده­های جمع آوری شده باید صورت گیرد. همچنین، موضوع جمع‌آوری داده­ها برای پژوهشهای وب­سنجی اکتشاف شد.

«نوروزی»[10] (2005) در پژوهشی با استفاده از موتورکاوش آلتاویستا، میزان پیوندها به وب‌سایتهای دانشگاه­های ایران را بررسی کرد. پژوهش وی نشان داد به وب­سایتهای دانشگاه­های ایران پیوندهای اندکی داده شده بود. وی معتقد است در طراحی وب سایتهای دانشگاهی باید مسائلی همچون جذابیت، وجود اطّلاعات مناسب و وجود نسخه زبان انگلیسی در نظر گرفته شود تا میزان پیوند به آنها در سطح بالاتری قرار گیرد.

در پ‍ژوهشی که توسط «واگان و تلوال» در سال 2005 در مورد دانشگاه­های کانادا انجام گرفت، نشان داد که سطح علمی دانشکده[11] و زبان دانشگاه، دو عامل خیلی مهم یا زمینه ساز برای پیوند به وب سایت دانشگاه می­باشند. سطح علمی دانشکده بیشتر به معنای پیوندهای بیشتر است. مهمترین یافته پژوهش نشان داد که عاملهای فرهنگی همراه با زمینه­های[12] زبانشناختی، عامل مهمی در جذب پیوندهای دریافتی می­باشند. وب سایت دانشگاه­هایی با زبان فرانسوی در کانادا، تعداد خیلی کمتری پیوند دریافتی در مقایسه با دانشگاه­هایی با زبان انگلیسی در کانادا دریافت کرده بودند. شواهدی پیدا شد که نشان داد وب‌سایتهایی که محتوا و میزان رؤیت بیشتری دارند، پیوندهای بیشتری را جذب می­کنند، بنابراین به طور بالقوه ترافیک بیشتری به این وب‌سایتها وجود دارد. قدمت وب‌سایتها نشان داد بر مرئی بودن سایت اثرگذار می­باشد. سایتهای قدیمی­تر نمایان‌ترند و این می­تواند دلیلی باشد که تغییر URL مطلوب به نظر نمی­رسد، زیرا این تغییر می­تواند اثری منفی بر مرئی بودن وب سایت و بنابراین کاهش بازدید از این وب سایت داشته باشد.

«حاجی زین­العابدینی، مکتبی­فرد و عصاره» (2006) در پژوهشی به تحلیل پیوندهای وب‌سایتهای کتابخانه ملی جهان پرداختند. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد وب‌سایت کتابخانه کنگره آمریکا، از نظر معیارهای این پژوهش، قوی‌ترین وب‌سایت در بین کتابخانه ملی سراسر جهان است. این وب‌سایت دارای بالاترین میزان پیوند کلّ (596000)، بالاترین میزان پیوند دریافتی خارجی (249000)، بالاترین میزان خودپیوندی (89600) و بالاترین میزان صفحه­های نمایه­سازی شده در موتور کاوش آلتاویستا (452000) می­باشد. از نظر هم­پیوندی با وب سایتهای سایر کتابخانه­های ملّی جهان نیز در یکی از کانونی­ترین نقاط هم­پیوندی قرار دارد. احراز رتبه اوّل توسط وب سایت کتابخانه کنگره آمریکا، دلایل متعددی دارد. از جمله این دلایل، می­توان به تعداد صفحه­های بسیار بالای وب­سایت، عناصر اطّلاعاتی متنوع و ارزشمند در تمامی زمینه­های کتابخانه، کتابداری و اطّلاع­رسانی که در سطح جهان بسیار مورد علاقه و نیاز هستند، زبان انگلیسی، روزآمدسازی سریع اطّلاعات، کاربرمداربودن، گستره جهانی و... اشاره کرد. همچنین، وجود فهرست پیوسته کتابخانه کنگره باعث مراجعه و ایجاد پیوند فراوان به آن شده است. همچنین در این پژوهش، محقّقان با استفاده از محاسبه ضریب تأثیرگذاری تجدیدنظر شده (خالص) نشان دادند که وب سایت کتابخانه ملّی لهستان با ضریب تأثیری برابر با 48/335 دارای بالاترین و وب سایت کتابخانه ملّی کانادا با ضریب تأثیر 07/0 دارای پایین­ترین رتبه می­باشد. یافته­های این پژوهش همچنین نشان داد بین وب سایتهای مورد مطالعه به طور کلّی 5 خوشة اصلی، 3 خوشة بین­المللی ،2 خوشة قاره­ای (اروپایی) و چهار وب­سایت مستقل وجود دارد که وب سایتهای موجود در هر دسته نشانگر میزان هم­پیوندی آنها با یکدیگر است.

بررسی پیشینه‌های پژوهش در داخل و خارج از کشور نشان داد اینترنت و وب جهانگستر نقش چشمگیری در توسعة دانش جهانی و گسترش ارتباطهای علمی پژوهشگران با یکدیگر دارند. با استفاده از این محیط، پژوهشگران بسیار سریع‌تر از نتایج سایر پژوهشها آگاه می­شوند و همین امر موجب بهبود وضعیت پژوهشها و جلوگیری از دوباره کاریها می­گردد و پژوهشگران پژوهشهای خود را به صورت پیوسته منتشر می‌کنند. وب­سنجی حوزه­ای است که از روشهای کمّی، که به صورت بنیادی برای تحلیل کتابسنجی و شناسایی الگوهای استنادی مقاله‌های مجله‌های علمی طراحی شده­اند، با استفاده از موتورهای کاوش تجاری برای تأمین داده­های خام در محیط وب استفاده می‌کند و از این شیوه برای ارزیابی وتعیین  وب‌سایتهای هسته، وب سایتهای دارای میزان رؤیت بیشتر و نشان دادن ارتباط بین وب‌سایتها استفاده می­گردد. وب­سنجی به عنوان حوزه­ای که با مطالعة جنبه­های کمّی و کیفی وب سر و کار دارد، از اواسط دهة 1990 مورد توجّه پژوهشگران قرار گرفت. بنابراین، پژوهشگران به ادامة کاربرد سایر فنون کتابسنجی در وب برای استخراج اطّلاعات معتبر و مفید بیشتری از وب امیدوار شدند و با استفاده از این شیوه­ها به مطالعه وب پرداختند.

هدفهای پژوهش

هدف اصلی این پژوهش، تحلیل پیوندهای وب سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران می­باشد، تا از این طریق بتوان وب‌سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران را بر اساس میزان رؤیت و میزان تأثیرگذاری آنها رتبه‌بندی کرد. ضمناً خوشه­های مهم در این وب‌سایتها را شناسایی و با ترسیم نقشه­ آنها، وب‌سایتهای مهم را معرّفی نمود.

پرسشهای پژوهش

در پژوهش حاضر، به منظور رسیدن به هدفهای فوق، به پرسشهای زیر پاسخ داده می‌شود:

1-                   میزان رؤیت وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران چگونه است؟

2-    رتبه­بندی وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران بر اساس خود پیوند­ها چگونه است؟

3-    رتبه­بندی وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران بر اساس حجم صفحات چگونه می باشد؟

4-    رتبه­بندی وب سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران از لحاظ عامل تأثیرگذار چگونه است؟

5-                   دسته­های مهم وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران بر اساس تحلیل دسته­بندی خوشه­ای[13]کدامند؟

6-     دسته­های مهم وب سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس تحلیل چند متغیره کدامند؟

روش پژوهش

روش پژوهش حاضر، «تحلیل پیوندها»[14] ست که یکی از روشهای وب­سنجی می‌باشد. در این روش با استفاده از راهنمای اینترنتی یاهو[15] ابتدا انواع پیوندهای دریافتی[16]، خودپیوندی[17] و هم پیوندی[18] وب سایتهای مورد مطالعه شمارش گردید. سپس از روشهای دسته‌بندی خوشه­ای و تحلیل چند متغیّره روی هم پیوندها استفاده شد. این روشها تعداد متغیرها را به چند متغیر مهّم و اساسی کاهش می­دهند و بدین وسیله امکان بررسی متغیرها را فراهم می­سازند (عصاره، 2003).

شیوة گردآوری داده­ها

کلیة وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران ـ که در مجموع 42 وب سایت را شامل می‌شود ـ در یک دورة زمانی یک ماهه (تیر ماه 1386) با استفاده از راهنمای اینترنتی یاهو بازیابی و به منظور تحلیل پیوندهای آنها، بر روی رایانه شخصصی بارگذاری گردیدند. با توجه به اینکه وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی قم و زابل، مشکل فنی داشتند و امکان استخراج پیوندهای آنها و جود نداشت، از جامعه پژوهش حذف و پژوهش بر روی وب سایتهای باقی‌مانده صورت گرفت.

در ابتدا، نشانیهای اینترنتی وب سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران در بخش جستجوی ساده راهنمای اینترنتی یاهو به همراه دستور زیر وارد گردید، تا تعداد کلّ پیوندها به این وب سایتها مشخص شود.

(link domain: www. nanomedicine.com / OR linkdomain. nanomedicine.com/)

برای بازیابی خودپیوندی ها از دستور AND استفاده گردید.

(link: http://www. nanomedicine.com OR http:// nanomedicine.com) AND (host: http://www. nanomedicine.com OR host:http://nanomedicine.com)

همچنین برای بازیابی پیوندهای دریافتی از دستور NOT استفاده شد.

(link: http://www. nanomedicine.com OR link: http:// nanomedicine.com) NOT (host: http://www. nanomedicine.com OR host: http:// nanomedicine.com)

سپس به منظور شمارش هم پیوندیهای وب‌سایتها، یک ماتریس 20 x 20 تهیه گردید و وب‌سایتهای مورد بررسی در آن ماتریس قرار گرفتند. سپس تک تک وب‌سایتها با استفاده از دستور هم­پیوندی با هم سنجیده شد؛ بدین ترتیب که ابتدا نام یک وب سایت در بخش جستجوی یاهو درج و سپس با یک فاصله ماشینی وب سایتهای بعدی یک به یک، برای شمارش هم پیوندی با وب سایتی که در ابتدا درج شده است، آورده شدند. سپس وب‌سایتهایی که هم پیوندیهای آنها دارای بسامد بالاتری بود، انتخاب و وب سایتهایی که هم پیوندیهای آنها بسامد کمتری داشت، از ماتریس حذف شد. برای تجزیه و تحلیل از اکسل وارد spss و برای تحلیل نتایج از بخش دسته­بندی خوشه­ای و تحلیل چند متغیره نرم افزار spss استفاده گردید. از فرمول زیر برای تعیین هم پیوندیهای وب‌سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی کشور استفاده شده است:

www.nanomedicine.com www.nanotechnology.net

برای تعیین ضریب تأثیرگذاری یک وب‌سایت، از دستور زیر استفاده گردید:

Link: Host Name. Domain OR link: WWW.Host Name. Domain

تجزیه و تحلیل داده‌ها

1-                   میزان رؤیت وب سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران چگونه است؟

جدول1. رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس پیوندهای دریافتی

همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود، 10 وب‌سایتی که بسامد پیوندهای دریافتی بالاتری دارند و همچنین سه وب سایتی که از پایین ترین بسامد برخوردارند، رتبه‌بندی شده‌اند. وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی شیراز با 12700 پیوند دریافتی، وب سایت دانشگاه تهران با 10400 پیوند دریافتی و وب سایت دانشگاه اصفهان با 5170 پیوند دریافتی، به ترتیب دارای بالاترین میزان پیوند دریافتی و بالاترین میزان رؤیت می‌باشند و وب‌سایت دانشگاه شاهرود با 14پیوند دریافتی، پایین‌ترین میزان پیوند دریافتی و میزان رؤیت را داراست.

2-    رتبه­بندی وب‌سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران بر اساس خود پیوند­ها چگونه است؟

خودپیوندی، به پیوندی گفته می­شود که یک صفحه وب در یک وب سایت به همان صفحه و یا صفحه­های دیگر موجود در همان وب سایت می­دهد ( سهیلی، 1385).

در جدول2، رتبه‌بندی وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران بر اساس خود پیوندها نشان داده شده است که در آن وب سایتهای تهران با 28900 خود پیوند، ایران با 13600 خود پیوند و گیلان با 10000 خود پیوند، در رتبه های اول تا سوم قرار دارند و وب سایتهای دانشگاه اراک و زاهدان با صفر خود پیوند، در رتبه های آخر قرار دارند.

جدول2. رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس خود پیوندها

3 - رتبه­بندی وب‌سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی ایران بر اساس حجم صفحات چگونه است؟

در جدول3، رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس حجم صفحات مشاهده می­گردد. همان‌گونه که مشاهده می‌شود، وب‌سایتهای تهران با حجم صفحاتی برابر با 49800، گیلان با حجم صفحاتی برابر با 25400 و ایران با حجم صفحاتی برابر با 16000 دارای بالاترین حجم صفحات وب می‌باشند و وب‌سایت دانشگاه بوشهر با حجم صفحه‌ای برابر با 8، دارای پایین‌ترین تعداد حجم صفحات می‌باشد.

جدول3. رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس حجم صفحات نمایه شده توسط راهنمای اینترنتی یاهو

4-    رتبه­بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران از لحاظ عامل تأثیرگذار چگونه است؟

عامل تأثیرگذار وب شکلی از سنجش است که برای مشخص کردن موقعیت نسبی وب‌سایتها در حوزه­ای یا کشوری خاص، به کار می­رود. به طور نمونه، وب‌سایتهای دانشگاهی در یک کشور. ضریب تأثیرگذاری یک وب‌سایت، اعتبار، قابلیت رؤیت و شانس بازیابی وب سایت را در سطوح ملّی و جهانی مشخص می­کند. در واقع، هر چه تعداد پیوندها افزایش یابد، ضریب تأثیرگذاری وب‌سایت بیشتر می­شود و بالا بودن میزان تأثیرگذاری، نشان دهنده تأثیرگذاری بیشتر آن وب‌سایت در محیط وب است. ضریب تأثیرگذاری وب‌سایت در بیشتر موارد بازتابی از شهرت جهانی و تا حدود زیادی کیفیت منابع اطّلاعاتی موجود در آن وب‌سایت است. لذا می­توان  وب‌‌سایتها را بر اساس ضریب تأثیرگذاری آنها در حوزه­های مختلف مقایسه و رتبه­بندی کرد. همچنین مرئی بودن (میزان رؤیت) یک وب‌سایت، به تعداد پیوندهایی بستگی دارد که به این وب سایت داده می‌شوند. هر چه تعداد پیوندهای دریافتی به یک وب سایت بیشتر باشد، برای وب سایت امکان بیشتری فراهم می­شود که مورد بازدید کاربران قرار گیرد؛ بنابراین تأثیر بالقوه بیشتری در میان جامعه محقّقان خواهد داشت.

برای محاسبه عامل تأثیرگذار تجدید نظر شده یک وب سایت، تعداد پیوندهای دریافتی آن وب‌سایت بر حجم صفحات وب‌سایت یا تعداد صفحاتی که توسط راهنمای اینترنتی و یا موتور کاوش نمایه شده، تقسیم می­گردند (اینگورسن، 1998) و با استفاده از فرمول زیر به دست می­آید.

= عامل تأثیر گذار تجدید نظر شده یا خالص

B= تعداد پیوندهای دریافتی

C= تعداد صفحات منتشر شده در وب سایت که توسط موتورکاوش نمایه شده­اند، نه تمام صفحات موجود در وب سایت.

همچنین، برای محاسبه عامل تأثیرگذار کلی، از فرمول زیر استفاده می­گردد.

= عامل تأثیر گذار کلّی   = تعداد کلّ پیوندهای وب سایت

= تعداد صفحات منتشر شده در وب سایت که توسط موتورکاوش نمایه شده‌اند، نه تمام صفحات موجود در وب سایت.

در جدول 4، رتبه‌بندی وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران بر اساس عامل تأثیرگذارتجدید نظر شده(خالص) وب مشاهده می شود که در آن، وب‌سایتهای دانشگاه بقیة‌الله با ضریب تأثیری برابر با 46/65، دانشگاه بوشهر با ضریب تأثیر برابر با 37/1 و دانشگاه  بابل با ضریب تأثیر برابر با 32/1 به ترتیب دارای بالاترین میزان تأثیرگذاری می‌باشند و دانشگاه فسا با ضریب تأثیر برابر با81/0 دارای پایین­ترین میزان تأثیرگذاری است. همچنین، عامل تأثیرگذار کلی وب نیز برای این وب‌سایتها محاسبه گردید که در آن وب‌سایتهای رفسنجان با ضریب تأثیری برابر با 5/78، بقیة‌الله با ضریب تأثیری برابر با 25/26 و لرستان با ضریب تأثیری برابر با 7/21 به ترتیب دارای بالاترین فراوانی از لحاظ عامل تأثیرگذار کلی وب می­باشند و وب سایت دانشگاه گیلان با عامل تأثیر گذاری کلی برابر با 09/0، دارای پایین‌ترین میزان می‌باشد (جدول 5).

جدول4. رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس عامل تأثیر گذار تجدید نظر شده

جدول5. رتبه‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس عامل تأثیرگذار کلی

5-    دسته­های مهم وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس تحلیل دسته­بندی خوشه­ای کدامند؟ به منظور مشخص نمودن ارتباط بین وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران، با استفاده از روش دسته‌بندی خوشه‌ای که یکی از روشهای تحلیل چند متغیره است، سعی می‌شود با کاهش تعداد متغیرها، متغیرهای اساسی بررسی شود. بدین منظور، سعی می‌شود هم پیوندی[19] این وب سایتها محاسبه گردد. این مفهوم، معادل واژه  هم­استنادی[20] در محیط چاپی است. وقتی دو نوشته با یکدیگر هم­استنادی یا هم پیوندی داشته باشند، از این جهت حایز اهمیت است که نشانگر نوعی رابطه موضوعی، روش­شناسی و ... بین آن دو مدرک  یا وب سایت است. به عبارت دیگر، آنها اشتراکی در حوزه موضوعی، روشهای مورد استفاده و اطّلاعات مورد علاقه دارند که باعث شده است این دو در کنار هم در مدرک و یا وب سایت سومی ظاهر شوند (عصاره، 1384). در تحلیلهای وب­سنجی، مطالعه هم­پیوندی از این نظر اهمیت دارد که به شناسایی وب‌سایتهای پربسامد هر حوزه کمک می­کند. برای گردآوری اطلاعات لازم در خصوص محاسبه هم‌پیوندی در این پژوهش، کل 40 وب­سایت دانشگاه های علوم پزشکی انتخاب گردید. هر 40 وب سایت جهت محاسبه هم پیوندی، با استفاده از فرمول، وب سایت به وب سایت مورد جستجو واقع و تعداد هم پیوندی­ها در ماتریس ثبت شد. سپس یک ماتریس 40*40 شامل وب‌سایتهای پیوند دهنده و پیوند گیرنده در نرم‌افزار اکسل تشکیل و داده­های به دست آمده برای تجزیه و تحلیل از اکسل وارد نرم­افزار آماری SPSS گردید. از بخش دسته‌بندی خوشه­ای و تحلیل چند متغیّره SPSS برای تحلیل داده­ها استفاده شد.

شکل1. دسته‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس دسته‌بندی خوشه‌ای

در شکل 1، دسته‌بندی خوشه‌ای وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران مشاهده می‌گردد. همان‌گونه که در شکل 1 مشاهده می‌شود، این وب‌سایتها از 7 خوشه تشکیل شده که عبارتند از:

خوشه اول:  وب‌سایتهای دانشگاه‌های بندر عباس و جهرم

خوشه دوم: ایران، زنجان، گیلان، تبریز، بقیة‌الله، علوم بهزیستی، همدان، اهواز، زاهدان، اراک و کرمانشاه

خوشه سوم: فسا و قزوین

خوشه چهارم: بابل، سبزوار و کاشان

خوشه پنجم: رفسنجان و بوشهر

خوشه ششم: سمنان، یزد، کردستان و کرمان

خوشه هفتم:  بهشتی و مشهد

وب‌سایتهای گنبد، اصفهان، لرستان، بیرجند، ایلام، ارومیه، شیراز، تهران، یاسوج و اردبیل همکاری ضعیف‌تری دارند و با سایر وب‌سایتها خوشه نشده‌اند.

6-  دسته­های مهم وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس تحلیل چند متغیره کدامند؟

شکل 2. دسته‌بندی وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران بر اساس تحلیل چند متغیره

چنانکه در شکل 2 مشاهده می‌شود، نتایج حاصل از فنون مقیاس چند بعدی و تحلیل چند متغیره نشان داد وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران در 4 دسته با هم همکاری دارند. این 4 دسته عبارتند از:

خوشه اول از 6 وب سایت تشکیل شده است که این وب‌سایتها شامل وب‌سایتهای دانشگاه‌های کردستان، گنبد، یزد، اصفهان، کرمان و لرستان می باشد.

خوشه دوم از 16 وب‌سایت دانشگاه‌های علوم پزشکی سمنان، علوم بهزیستی، ارومیه، رفسنجان، ایلام، اراک، بوشهر، بیرجند، یاسوج، فسا، اردبیل، گیلان، قزوین، بابل، سبزوار و کاشان تشکیل شده است.

خوشه سوم از 11 وب‌سایت تشکیل شده است که این وب‌سایتها عبارتند از:تهران، شیراز همدان، کرمانشاه،  بقیة‌الله، تبریز، زاهدان، زنجان، اهواز و ایران.

خوشه چهارم از دو وب‌سایت دانشگاه جهرم و دانشگاه بندر عباس تشکیل شده است.

وب‌سایتهای دانشگاه های شهید بهشتی و مشهد با هیچ یک از وب‌سایتها دسته نشده و نسبت به سایر وب‌سایتها همکاری ضعیف‌تری داشته‌اند.

نتیجه‌گیری

پژوهش حاضر، تصویری کلی از تحلیل پیوندهای مختلف وب‌سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران را نشان می‌دهد. نتایج پژوهش نشان داد وب‌سایتهای دانشگاه های علوم پزشکی شیراز با 12700 پیوند دریافتی، وب سایت دانشگاه تهران با تعداد 10400 پیوند دریافتی و وب‌سایت دانشگاه اصفهان با 5170 پیوند دریافتی، به ترتیب دارای بالاترین میزان پیوند دریافتی و میزان رؤیت می‌باشند و وب‌سایت دانشگاه شاهرود با 14پیوند دریافتی، دارای پایین‌ترین میزان پیوند دریافتی و میزان رؤیت است. احراز رتبه‌های بالا توسط این وب‌سایتها دلایل متعددی دارد. از جمله این دلایل می­توان به تعداد صفحه­‌های بسیار بالای وب­سایتها، عناصر اطلاعاتی متنوع و ارزشمند، روزآمدسازی سریع اطلاعات، قدمت بالا، کاربرمدار بودن، ناوبری آسان، گستره جهانی، وجود مجله‌ الکترونیکی و مقاله‌های تمام متن و... اشاره کرد.

نتایج رتبه‌بندی وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران بر اساس خود پیوندها نشان داد وب‌سایتهای تهران با 28900 خود پیوند، ایران با 13600 خود پیوند و گیلان با 10000 خود پیوند در رتبه های اول تا سوم و وب سایتهای دانشگاه اراک و زاهدان با صفر خود پیوند، در رتبه های آخر قرار دارند. هر چه میزان خودپیوندهای یک وب سایت بیشتر باشد، نشانگر این است که اطّلاعات و صفحات درون وب­سایت به خوبی به هم ربط داده شده‌اند. قابل ذکر است، بالابودن تعداد خودپیوندهای یک وب سایت بدین معناست که منابع مرتبط موجود در آن وب سایت بهتر به همدیگر پیوند داده شده و کاربران به درستی به منابع دلخواه هدایت خواهند شد. موتورهای کاوش نیز با پیگیری این خود پیوندها، نمایه­های دقیق­تری از یک وب سایت ایجاد می­کنند. هر چه خودپیوندهای یک وب‌سایت بیشتر باشد، اطّلاعات و صفحات یک وب سایت بیشتر و بهتر به موتورهای کاوش معرفی و نمایه و در نتیجه محتویات وب سایت بهتر بازیابی می­شود.

رتبه‌بندی وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران بر اساس عامل تأثیرگذارتجدید نظر شده (خالص) نشان داد وب‌سایتهای دانشگاه بقیة‌الله با ضریب تأثیری برابر با 46/65، دانشگاه بوشهر با ضریب تأثیر برابر با 37/1 و دانشگاه  بابل با ضریب تأثیر برابر با 32/1 به ترتیب بالاترین میزان تأثیرگذاری را دارند و دانشگاه فسا با ضریب تأثیر برابر با81/0 پایین­ترین میزان تأثیرگذاری را داراست. با توجه به اینکه ضریب تأثیرگذاری یک وب‌سایت تصویری لحظه­ای از تأثیرگذاری آن وب‌سایت می­باشد، ابزار کاملی برای سنجش وب‌سایتها نیست، اما جایگزینی ندارد و تاکنون نیز مزایایش موجب بقای آن شده است. عامل تأثیرگذار وب، روشی برای ارزیابی کمّی وب‌سایتهاست، امّا مانند هر روش آماری دیگر ایرادهایی بر آن وارد است (نوروزی، 2006). عوامل متعددی می­توانند بر عامل تأثیرگذار وب مؤثر باشند. از جمله این موارد می­توان به دسترسی آسان به وب سایت، انتشار سریع، زبان وب‌سایت، روزآمدی و نوع مواد موجود در وب‌سایت همانند انتشار مجله‌های الکترونیکی، خبرنامه­ها، انتشار وبلاگ و ... اشاره کرد.

 نتایج تحلیل هم پیوندیهای این وب سایتها همچنین نشان داد این وب‌سایتها از 7 خوشه تشکیل گردیده­اند.

نتایج حاصل از فنون مقیاس چند بُعدی و تحلیل چند متغیره نشان داد وب‌سایتهای علوم پزشکی ایران در 4 دسته با هم همکاری می‌کنند.

در خصوص هم­پیوندی و دلایل آن، نمی­توان نظری قطعی اعلام کرد. «تلوال» (2003) نیز در این زمینه معتقد است: «در مورد اینکه چرا باید یا نباید ایجاد یا عدم ایجاد پیوند را در شرایط مختلف با همدیگر مقایسه کنیم، برخی دلایل نظری وجود دارد؛ امّا در مورد الگوها و انگیزه­های ایجاد پیوند به اندازه کافی شناخت نداریم تا بحثهای در این زمینه را مورد ارزیابی قرار دهیم».

از مهم‌ترین دلایل هم­پیوندی در خصوص این وب سایت­ می­توان به ارائه مقاله‌ها و مجله‌های علمی و برگزاری همایشهای متعدد و اطّلاعات مربوط به این همایشها در این وب‌سایتها اشاره کرد. منابع اطلاعاتی مهم، شامل اخبار، برنامه­های کاری و منابع تمام­متن الکترونیکی است. همچنین، برخی از وب‌سایتها دارای وبلاگ، به دلیل روزآمدی بسیار سریع وبلاگها، پیوندهای فراوانی را جذب می‌کنند. 

از جمله دلایل عدم برقراری هم­پیوندی، می­توان به محدودیتها و مشکلات زبانشناختی، نزدیکی جغرافیایی، مسائل فرهنگی، مسائل قومی و نژادی، مشکلات فنی وب‌سایتها، تغییر نشانی یا محتوای وب‌سایتها، ضعیف بودن محتوای وب­سایت و مدیریت ضعیف وب‌سایتها اشاره کرد. مدیران و طراحان وب­سایتهای دانشگاه‌های علوم پزشکی باید با شناخت عوامل مؤثر بر جذب پیوند توسط وب‌سایت در جهت ارتقای کیفی و محتوایی وب سایت خود برنامه­ریزی نمایند. به هر حال، موفقیت نهایی یک وب‌سایت به عواملی چون کیفیت، اندازه، زبان، قدمت، شمول و برخی عوامل دیگر بستگی دارد و نمی­توان یک یا دو عامل محدود را به عنوان تنها دلایل موفقیت یک وب سایت قلمداد کرد (نوروزی، 2006). بنابراین، هرگونه پژوهشی در این زمینه باید با در نظر گرفتن تمامی عوامل باشد و اگر قرار بر اظهار نظر یا قضاوت باشد، باید در نهایت احتیاط صورت گیرد.