Composition of Journals’ Editorial Board Members as an indicator of the Interdisciplinarity: The Case of Iranian Journals in Social Sciences and Humanities.

Document Type : Original Article

Authors

1 Assistant Prof., Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology University of Isfahan, Isfahan, Iran.

2 Lecture, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Faculty of Literature and Humanities, Zabol University, Sistan and Baluchestan, Iran.

3 MA Student, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.

Abstract

Purpose: The current research investigates the composition and characteristics of editorial board members of journals in humanities and social sciences accredited by the Ministry of Science, Research & Technology of Iran.
Methodology: This study is an applied research conducted using scientometric indicators. A total of 518 journals in 18 different disciplines in Social Sciences and Humanities which provide the information about their editorial board members constitute the population of the study. The information about characteristics of editorial board members was gathered from the journals’ website. Moreover, the Web of Science was used to search for direct citation network measures.
Findings: Results revealed that 2573 unique researchers filled the 5188 editorial board positions (an average of 10 members per journal). The highest proportion of international editorial board members was seen in the Literature and Foreign Language journals (12.97%). Generally, 33 countries represented on the editorial board of Iranian journals in the Humanities. The data showed that the majority of board members affiliated with foreign institutions were from the United States, United Kingdom and France. Moreover, 157 domestic institutions as well as 148 foreign institutions were seen in editorial positions of journals, which the highest proportion belonged to the University of Tehran, Allameh Tabatabai University and the Islamic Azad University. Investigating the academic rank of editorial board members showed that professors filled the highest membership positions (45.91%), followed by associate professors (43.43%) and assistant professors (10.64%). Findings indicated that 58.8 of researchers served as editorial board member in only one journal. Moreover, the highest share of board members with different areas of expertise was seen in Library and Archival Science journals. In other words, 37.4% of editorial board members in Library and Archival Science journals came from other disciplines.
Conclusion: Findings revealed no statistically significant association between scientific expertise of editorial board members and Interdisciplinarity of different areas in humanities and social sciences.

Keywords


مقدمه

سردبیر، اعضای هیئت تحریریه و داوران مجله‌های تخصصی جایگاه بسیار مهم و تأثیرگذاری در جوامع علمی دارند. مقاله‌های منتشرشده در مجله‌های علمی پس از طی فرایند همترازخوانی[1] و انتشار، به‌طور گسترده از سوی پژوهشگران دیگر مورد استفاده قرار گرفته‌اند و می‌توانند در روند آتیِ علم تأثیرگذار باشند. چه‌بسا تصمیم اشتباه داوران و اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌ها در عدم انتشار مقاله‌های معتبر و یا برعکس انتشار مقاله‌های فاقد صحت و اعتبار علمی مناسب، در بلندمدت تأثیر منفی بر صحّت و کیفیت علم داشته و بر عملکرد و جایگاه پژوهشگران و مؤسسات نیز تأثیرگذار باشد. اعضای هیئت تحریریه، افرادی هستند که مدیریت فرایند همتراخوانی و مسئولیت محتوای مجله‌های علمی را برعهده دارند. این افراد از طریق تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و تدوین خط‌مشی عملکرد مجله‌های علمی، می‌توانند بر فرایند تولید و انتشار دانش در حوزه‌های مختلف علمی تأثیرگذار باشند (پیرسون[2] و همکاران، 2006). از این رو، در برخی از پژوهش‌های پیشین القاب دیده‌بانان علم[3]، ناظران حرفه[4] و شکل‌دهندگان اندیشه[5] به این افراد نسبت داده شده و جایگاه این افراد در جهت‌گیری آیندۀ حوزه‌های علمی مورد تأکید قرار گرفته است (بورگس و شاو[6]، 2010؛ ستگمایر، پالمر و اسندلفت[7]، 2011).

از آنجا که سردبیر و اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی بر اساس تخصص و دانش گسترده در حوزۀ موضوعی مجله انتخاب می‌شوند، عضویت این افراد می‌تواند نشان‌دهندۀ جایگاه علمی و تخصصی بالای آنان باشد. به‌ بیان‌ دیگر، وجود این افراد می‌تواند سبب افزایش وجهه[8] مجله‌ها شود و در تصمیم‌گیری نویسندگان در انتخاب مجله به‌منظور انتشار یافته‌های پژوهشی تأثیرگذار باشد.

از سوی دیگر، در سال‌های اخیر مطالعات میان‌رشته‌ای گسترش زیادی یافته است. میان‌رشتگی[9] داعیه جامع‌نگری و حلّ مسائلی را دارد که شاخه‌های مختلف علمی به‌تنهایی قادر به حلّ آنها نیستند (قاسمی و امامی میبدی، 1394). مجله‌های علمی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتیِ اشاعه‌دهندۀ یافته‌های پژوهشی نیز از میان‌رشتگی بی‌بهره نبوده و در سال‌های اخیر شاهد افزایش رویکرد میان‌رشته‌ای مجله‌های علمی در سطح داخلی و بین‌المللی بوده‌ایم. امروزه بسیاری از مجله‌های علمی با استقبال از پژوهش‌های میان‌رشته‌ای، به انتشار چنین مقاله‌هایی روی آورده‌اند. از آنجا که مقاله‌های پژوهشی دارای رویکرد میان‌رشته‌ای می‌توانند برای قشر عظیمی از پژوهشگرانِ حوزه‌های موضوعی مختلف جالب باشند، احتمال خواندن و به‌تبع آن استناد به این مقاله‌ها نیز بیشتر بوده و این امر می‌تواند در افزایش شاخص‌های علم‌سنجی مجله‌های علمی نظیر ضریب تأثیر[10] نیز مؤثر باشد (لیدسدورف و رافولز[11]، 2011).

مجله‌های علمی در راستای انتشار مقاله‌های دارای رویکرد میان‌رشته‌ای، نیازمند دارابودن ترکیب متنوعی از اعضای هیئت تحریریه و داوران با تخصص‌های موضوعیِ مرتبط هستند. آنچه زمینه‌ساز پژوهش حاضر شد، پاسخگویی به این پرسش بود که آیا میان تنوع تخصص اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها و ماهیت میان‌رشته‌ای آن حوزه تناسبی وجود دارد؟ مرور پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهد تاکنون تنوع ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها و همخوانی آن با ماهیت میان‌رشته‌ای حوزه‌های موضوعی مختلف، مغفول مانده و کمتر پژوهشی با چنین رویکردی مسئلۀ میان‌رشتگی علوم را مورد مطالعه قرار داده است. در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا از طریق مطالعۀ ترکیب اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌های علمی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی کشور، به مطالعۀ ماهیت میان‌رشته‌ای این علوم بپردازد. اهدافی که پژوهش حاضر به دنبال تحقق آنهاست، عبارتند از:

_ هدف اول: ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی؛

_ هدف دوم: تعیین پژوهشگران دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریۀ مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی؛

_ هدف سوم: تعیین مؤسسه‌های دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی؛

_ هدف چهارم: تعیین کشورهای دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی؛

_ هدف پنجم: آگاهی از ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی از نظر تخصص موضوعی و مطابقت آن با ماهیت میان‌‌‌رشته‌ای این حوزه‌ها.

پیشینۀ پژوهش

جستجوی پژوهشگران در منابع و پایگاه‌های اطلاعاتیِ داخلی درخصوص پژوهش‌های انجام‌شده در زمینۀ ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی و میان‌رشته‌ای علوم، با نتیجه‌ای همراه نبود. با وجود این، برخی پژوهش‌ها درخصوص ویژگی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی انجام شده است که در ادامه به آن اشاره می‌شود. در تنها مورد بازیابی‌شده «عرفان‌منش و نوجوان» (1395) در مطالعۀ میزان رؤیت‌پذیری بین‌المللی مجله‌های ایرانیِ نمایه‌شده در پایگاه گزارش استنادی مجلات[12]، ترکیب اعضای هیئت تحریریه این مجله‌ها را نیز بررسی کردند. یافته‌های پژوهش نشان داد 4/66 % اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌ها در زمان انجام پژوهش را پژوهشگران ایرانی و 6/33% باقی‌مانده را پژوهشگران خارجی تشکیل می‌دهند. این پژوهشگران بیان می‌کنند برخی از مجله‌های کشور اگرچه در پایگاه‌های اطلاعاتی و استنادی بین‌المللی نمایه می‌شوند، از نظر ترکیب اعضای هیئت تحریریه در سطح بین‌المللی قرار ندارند.

برخلاف پژوهش‌های معدودِ انجام‌‌شده در کشور، مطالعۀ اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی، موضوع پژوهش‌های متعددی در خارج از کشور بوده است. برخی از پژوهش‌های پیشین به مطالعۀ ارتباط میان شاخص‌های عملکرد مجله و عملکرد اعضای هیئت تحریریۀ آن می‌پردازند. در پژوهش «پاگل و هودتز»[13](2011) وجود رابطۀ آماریِ معنادار و مثبت میان ضریب تأثیر[14] مجله‌های حوزۀ بیهوشی و شاخص هیرش[15] اعضای هیئت تحریریه این مجله‌ها مورد اشاره قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش همچنین نشان داد اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها با ضریب تأثیر بالاتر از میانۀ این حوزه، نسبت به اعضای هیئت تحریریه مجله‌های با ضریب تأثیر پایین‌تر از میانۀ این حوزه، از تعداد مقاله، تعداد استناد و شاخص هیرش بیشتری برخوردار بوده‌اند. یافته‌های مشابهی نیز در مطالعۀ مجله‌های حوزه‌های بازرگانی (چان، فوک و پن[16]، 2001) و روان‌شناسی (وینراچ[17] و دیگران، 2006) گزارش شده است.

در برخی دیگر از پژوهش‌های پیشین، رابطه میان عملکرد پژوهشی دانشگاه‌ها و تعداد اعضای هیئت علمی آنها که به‌عنوان عضو هیئت تحریریه در مجله‌های مختلف فعالیت می‌کنند، بررسی خواهد شد. از آن جمله می‌توان به مطالعۀ «چان و فوک» (2003) در حوزه بازرگانی اشاره کرد که رابطۀ آماریِ معنادار و مثبتی میان کمیّت و کیفیت تولیدات علمی دانشگاه‌ها و فعالیت پژوهشگران آنها به‌عنوان عضو هیئت تحریریه مجله‌ها گزارش می‌کنند. نتایج مشابهی نیز در پژوهش‌های «اوربانیک»[18] (2005) در حوزۀ علوم ارتباطات و «تریشمن[19] و دیگران» (2000) در حوزه بازرگانی گزارش شد. به‌عقیده اوربانیک (2005) در انجام مطالعات علم‌سنجی می‌توان افزون بر شاخص‌های موجود، رتبه و جایگاه دانشگاه‌ها را بر اساس تعداد اعضای هیئت تحریریه آنها نیز بررسی کرد. ترکیب بین‌المللی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی نیز در برخی از پژوهش‌های پیشین بررسی شده است. «نیسونگر»[20] (2002) در مطالعۀ تعدادی از مجله‌های حوزه‌های علوم سیاسی، بازرگانی و ژنتیک بیان می‌کند که ماهیت بین‌المللی ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها و حضور افرادی از کشورهای مختلف الزاماً تأثیر مثبتی بر عملکرد کیفی این مجله‌ها نداشته است. «کیم»[21] (2010) نیز رابطۀ آماریِ معناداری میان ترکیب بین‌المللی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های کشور کره‌جنوبی و تأثیرگذاری استنادی و ضریب تأثیر این مجله‌ها مشاهده نکردند. با وجود این، «موریس»[22] (1999) عقیده دارد وجود پژوهشگران بین‌المللی در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌ها می‌تواند در جذب پژوهشگران هموطن آنها به‌منظور انتشار در مجله‌های مذکور مؤثر باشد. همچنین (سیندلی، شوبرت و براون[23]، 1982) از تعداد کشورها و درصد اعضای خارجی حاضر در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌ها به‌عنوان شاخصی جهت ارزیابی عملکرد مجله‌ها نام می‌برند.

جغرافیای ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های بین‌المللی نیز توسط پژوهشگرانی مانند «اوزبیلگین»[24] (2004) و «برایان و جونز»[25](2008) مطالعه شده است. همچنین بررسی ویژگی اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها در حوزه‌های موضوعی مختلف، موضوع پژوهش‌هایی در گذشته بوده است. از جمله، می‌توان به پژوهش «پاردک»[26] (2002) در حوزه‌های روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، «هاردین[27] و دیگران» (2008) در حوزه مالی و «بورگس و شاو» (2010) در حوزه مدیریت و بازرگانی، اشاره کرد.

در جمع‌‌بندی پژوهش‌های پیشین می‌توان بیان نمود که مطالعه اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها به‌عنوان مهم‌ترین دست‌اندرکاران و سیاست‌گذاران مجله‌های علمی، اهمیت زیادی دارد. پژوهش حاضر درصدد است این موضوع را بررسی کند که آیا مجله‌های علمیِ حوزه‌های موضوعی دارای ماهیت میان‌رشته‌ای بالا، از ترکیب هیئت تحریریۀ متنوع و دارای تخصص‌های مرتبط برخوردارند یا خیر؟ به‌عبارت دیگر، آیا می‌توان تنوع تخصص اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی را به‌عنوان نمادی از ماهیت میان‌رشته‌ای آن حوزه علمی قلمداد کرد؟ از آنجاکه تاکنون مطالعات بسیار معدودی در این زمینه در داخل کشور انجام شده است، پژوهش حاضر تلاش دارد تا اطلاعات مفیدی را درخصوص ترکیب تخصصی و ویژگی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های کشور در اختیار جامعه علمی قرار دهد.

روششناسی

پژوهش حاضر به‌صورت کاربردی و با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی انجام گرفته است. جامعۀ پژوهش از مجله‌های مصوّب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در گروه علوم انسانی و اجتماعی تشکیل شده است. بررسی سامانۀ ارزیابی مجله‌های[28] وابسته به کمیسیون مجلات علمی وزارت علوم نشان می‌دهد تا انتهای سال 1394، تعداد 644 عنوان مجله دارای رتبه علمی‌پژوهشی یا علمی‌ترویجی در 18 حوزۀ موضوعیِ مختلف علوم انسانی و اجتماعی در حال انتشار هستند. برای گردآوری داده‌های پژوهش، وب‌سایت هر مجله به‌طور جداگانه بررسی شده و اطلاعات مربوط به اعضای هیئت تحریریه این مجله‌ها استخراج و در نرم‌افزار مایکروسافت اکسل[29] ذخیره شد. از مجموع 644 مجلۀ بررسی شده، تعداد 126 عنوان یا دارای وب‌سایت مشخص نبودند و یا اطلاعات اعضای هیئت تحریریه آنها در وب‌سایت مجله مورد اشاره قرار نگرفته بود. بنابراین 126 مجله مذکور از جامعۀ پژوهش حذف شده و تمامی 518 مجله دیگر که اطلاعات اعضای هیئت تحریریه خود را ارائه می‌دادند، مورد مطالعه قرار گرفتند. در این پژوهش شاخص‌های زیر برای مطالعۀ اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها در هر یک از 18 حوزه موضوعی علوم انسانی و اجتماعی کشور مورد استفاده قرار می گیرد:

_ تعداد کلّ اعضای هیئت تحریریه؛

_ تعداد و درصد اعضای هیئت تحریریه وابسته به مؤسسات داخلی؛

_ تعداد و درصد اعضای هیئت تحریریه وابسته به مؤسسات خارجی؛

_ مرتبۀ علمی اعضای هیئت تحریریه (استادیار، دانشیار و استاد)؛

_ تعداد دانشگاه‌های دارای عضو هیئت تحریریه؛

_ تعداد و درصد اعضای هیئت تحریریه از همان حوزۀ موضوعی؛

_ تعداد و درصد اعضای هیئت تحریریه از سایر حوزه‌های موضوعی؛ و

_ تعداد حوزه‌های موضوعی دارای عضو هیئت تحریریه در مجله‌های حوزۀ مورد بررسی.

از سوی دیگر، برای مطالعۀ ماهیت میان‌رشته‌ایِ حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی کشور، از داده‌های موجود در پایگاه وب علوم[30] وابسته به مؤسسه تامسون رویترز[31] استفاده شد. از آنجاکه نمایۀ استنادیِ جامعی که حاوی داده‌های مربوط به موضوع مدارک استنادکننده به مقاله‌های منتشرشده در مجله‌های داخل کشور باشد در دسترس نیست، در این پژوهش از داده‌های پایگاه وب علوم که معتبرترین پایگاه استنادی جهان شمرده می‌شود، استفاده شد. بر این اساس، هر یک از 18 حوزۀ موضوعی مختلف علوم انسانی و اجتماعی در پایگاه وب علوم مورد جستجو قرار گرفته و تمامی مقاله‌های ایرانیِ نمایه‌شده در این پایگاه در یک بازۀ زمانی ده‌ساله (2005-2014 میلادی) استخراج و ذخیره‌سازی شد. منظور از مقاله‌های ایرانی، تولیدات علمی در هر یک از حوزه‌های موضوعیِ مورد بررسی است که حداقل یکی از نویسندگان آن دارای وابستگیِ سازمانی به دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی داخلی بوده است. در مطالعات علم‌سنجی رویکردهای مختلفی برای مطالعۀ میان‌رشتگی در علوم وجود دارد که از آن جمله می‌توان به تحلیل هم‌واژگانی[32]، هم‌تألیفی[33]، هم‌استنادی[34] و استناد مستقیم[35] اشاره کرد (موریلو[36]، بوردونز و گومز، 2003). در پژوهش حاضر از روش استنادیِ مستقیم برای مطالعۀ ماهیت میان‌رشته‌ای حوزه‌های موضوعیِ هجده‌گانۀ علوم‌انسانی و اجتماعی استفاده شد. در این رویکرد، موضوع مقاله‌های استنادکننده به مقاله‌های منتشرشده در یک حوزۀ موضوعی استخراج شده و در قالب یک شبکۀ اجتماعی[37] تحلیل می‌شوند. بر این اساس، می‌توان فرض کرد که هر چه مقاله‌های منتشرشده در یک حوزه، از حوزه‌های موضوعیِ بیشتر و متنوع‌تری استناد دریافت کنند، آن حوزه از ماهیت میان‌رشتگی بیشتری برخوردار خواهد بود (شومر[38]، 2004). در راستای مطالعۀ میان‌رشتگی 18 حوزۀ موضوعی مختلف علوم انسانی و اجتماعی در پایگاه وب علوم، از شاخص‌های زیر استفاده می‌شود:

-      درصد استنادهای دریافت‌شده هر حوزۀ موضوعی از همان حوزه؛

-      درصد استنادهای دریافتیِ هر حوزۀ موضوعی از حوزه‌های دیگر؛

-      تعداد حوزه‌های موضوعیِ استنادکننده به هر حوزه.

به‌منظور تحلیل داده‌های پژوهش، از روش‌های آمار توصیفی استفاده شد. همچنین نرم افزار تحلیل شبکه اجتماعی «یو.سی.آی.نت»[39] برای مصورسازی روابط میان‌رشته‌ایِ حوزه‌های موضوعی مختلف مورد استفاده قرار گرفت. شایان ذکر است، داده‌های پژوهش حاضر در ماه‌های فروردین و اردیبهشت سال 1395 گردآوری شده و اطلاعات اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها و همچنین استنادهای دریافتیِ حوزه‌های موضوعی، متعلق به زمان مذکور است.

یافته‌های پژوهش

پرسش اول: ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوّب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی از چه ویژگی‌هایی برخوردار است؟

برای پاسخگویی به این پرسش اطلاعات مربوط به اعضای هیئت تحریریه 518 مجله وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری در 18حوزۀ موضوعیِ مختلف علوم انسانی و اجتماعی بررسی شد. یافته‌های پژوهش نشان داد مجله‌های مورد بررسی در مجموع دارای 5188 عضو هیئت تحریریه (2573 شخص منحصربه‌فرد) و به‌طور میانگین دارای 10 عضو بوده‌اند. بیشترین میانگین تعداد اعضای هیئت تحریریه مربوط به مجله‌های حوزۀ ادیان، مذاهب و عرفان (5/11 عضو) و کمترین میانگین مربوط به مجله‌های حوزه فقه و حقوق (56/8 عضو) بوده است. بررسی وابستگی سازمانی اعضای هیئت مجله‌ها نشان می‌دهد در دو حوزۀ موضوعیِ اخلاق و فقه و حقوق، هیچ عضو وابسته به مؤسسه‌های خارج از کشور حضور نداشته است. از سوی مقابل، بیشترین درصد اعضای هیئت تحریریه وابسته به مؤسسه‌های خارجی در مجله‌های حوزه‌های ادبیات و زبان‌ها (97/12%)، تاریخ (5/12%) و کتابداری و آرشیو (9%) مشاهده شد. مطالعۀ مرتبۀ علمی اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها بیانگر این است که در هفت حوزۀ موضوعی بیشترین درصد اعضا به پژوهشگران دارای مرتبه دانشیاری و در 11 حوزه دیگر به پژوهشگران دارای مرتبه استادی تعلق داشته است. بیشترین درصد اعضای هیئت تحریریه دارای مرتبه استادی در مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو (1/63%) دیده می‌شود. همچنین مطالعۀ مؤسسه‌های دارای عضو هیئت تحریریه در مجله‌های علوم انسانی کشور نشان می‌دهد کمترین میزان مشارکت به حضور افرادی از تنها دو دانشگاه در ترکیب هیئت تحریریۀ مجله‌هایی در حوزه‌های روان‌شناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، علوم سیاسی و فقه و حقوق مربوط بوده است. این در حالی است که در ترکیب هیئت تحریریۀ مجلۀ ایرانیِ «مطالعات زبان کاربردی»[40] مربوط به حوزۀ ادبیات و زبان‌ها، اعضایی از 23 مؤسسه مختلف حضور داشته‌اند. اطلاعات مربوط به ویژگی اعضای هیئت تحریریه 18 حوزۀ موضوعیِ علوم انسانی و اجتماعی، در جدول 1 ارائه شده است.

جدول 1. ویژگی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوّب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی

حوزه

کلّ مجله‌ها

مجله‌های بررسی شده

اعضای هیئت تحریریه

میانگین هیئت تحریریه

اعضای ایرانی (%)

اعضای خارجی (%)

استادیار (%)

دانشیار (%)

استاد (%)

دانشگاه‌های دارای هیئت تحریریه

اخلاق

40

50

10

0

100

10

10

1

1

6

ادیان، مذاهب و عرفان

40

22/45

78/14

22/5

78/94

5/11

115

10

10

5-12

ادبیات و زبان‌ها

16/58

76/36

08/5

97/12

03/87

84/10

748

69

79

3-23

اقتصاد

58/45

3/45

12/9

3/5

7/94

62/10

340

32

36

3-11

تاریخ

57/50

77/39

8/10

5/12

5/87

8/9

176

18

27

3-11

تربیت بدنی

24/35

71/57

05/7

88/0

12/99

73/8

227

26

28

4-8

جغرافیا

41/50

41/44

18/5

27/3

73/96

8/10

367

34

40

3-16

حسابداری

82/39

56/49

62/10

8

92

42/9

113

12

14

4-11

روان‌شناسی

27/53

19/40

54/6

43/3

57/96

03/10

321

32

40

2-12

علوم اجتماعی

18/45

41/42

41/12

42/2

58/97

10

580

58

78

2-11

علوم تربیتی

6/38

24/49

16/12

9/0

1/99

4/9

329

35

45

2-11

علوم سیاسی

63/35

36/48

01/16

94/2

06/97

9

306

34

47

2-10

قرآن و حدیث

74/45

95/43

31/10

28/6

72/93

62/10

223

21

26

4-13

فقه و حقوق

57/52

43/36

11

0

100

56/8

291

34

39

2-10

فلسفه و کلام

51/46

57/41

92/11

9/2

1/97

42/10

344

33

42

3-10

مالی

63/39

39/43

98/16

88/1

12/98

83/8

53

6

9

3-8

مدیریت

51/47

23/40

26/12

26/3

74/96

04/10

522

52

63

3-11

کتابداری و آرشیو

1/63

6/27

3/9

9

91

18/11

123

11

14

3-16

پرسش دوم: کدام پژوهشگران دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریه مجلات مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی بوده‌اند؟

برای پاسخگویی به پرسش دوم پژوهش، میزان عضویت 2573 پژوهشگر در هیئت تحریریۀ مجله‌های علوم انسانی کشور بررسی شد. یافته‌های پژوهش نشان داد «مصطفی محقق داماد»، «محسن جوادی» و «حمید خدادادحسینی» به‌ترتیب با عضویت در هیئت تحریریه 18، 14 و 14 مجله از بیشترین میزان عضویت برخوردار بوده‌اند. در سوی مقابل 1513 پژوهشگر تنها عضو هیئت تحریریه یک مجله، 431 پژوهشگر عضو هیئت تحریریه دو مجله و 248 پژوهشگر عضو هیئت تحریریۀ سه مجله بوده‌اند. اسامی ده پژوهشگر دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریۀ مجله‌های علوم انسانی، در جدول 2 ارائه شده است.

پرسش سوم: کدام مؤسسه‌ها دارای بیشترین عضو هیئت تحریریه در مجله‌های مصوّب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلفِ علوم انسانی و اجتماعی بوده‌اند؟

برای پاسخگویی به پرسش سوم پژوهش، وابستگی سازمانی 2573 شخص دارای عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی بررسی شد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بیشترین عضویت هیئت تحریریه به پژوهشگران دانشگاه‌های تهران (387 عضو)، علامه طباطبایی (185 عضو) آزاد اسلامی (161 عضو)، شهید بهشتی (125 عضو) و اصفهان (116 عضو) تعلق داشته است. به‌طورکلی، اعضایی از 157 مؤسسه خارجی و 148 مؤسسه داخلی در ترکیب هیئت تحریریۀ مجله‌های علوم انسانی کشور قرار داشته‌اند (واحدهای دانشگاه‌های پیام نور و آزاد اسلامی به‌عنوان یک مؤسسه واحد در نظر گرفته شده‌اند). اسامی ده مؤسسه دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور، در جدول 3 ارائه شده است.

جدول 2. پژوهشگران دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریۀ مجله‌های علوم انسانی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

رتبه

پژوهشگر

دانشگاه

رشته

تعداد مجله

حوزه‌های موضوعی مجله‌ها

1

مصطفی محقق داماد

شهید بهشتی

فقه و حقوق

18

علوم اجتماعی، علوم تربیتی، فقه و حقوق، فلسفه و کلام

2

محسن جوادی

قم

فلسفه و کلام اسلامی

14

اخلاق، ادیان مذاهب و عرفان، فلسفه و کلام

3

حمید خدادادحسینی

تربیت مدرس

مدیریت

14

علوم اجتماعی، علوم تربیتی، مدیریت

4

حمیدرضا آیت‌الهی

پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

فلسفه

13

ادبیات و زبان‌ها، علوم اجتماعی، علوم سیاسی، فلسفه و کلام

5

احمد بهشتی

تهران

فلسفه و کلام اسلامی

13

ادیان مذاهب و عرفان، قرآن و حدیث، فقه و حقوق، فلسفه و کلام

6

غلامرضا اعوانی

مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

فلسفه

12

ادیان مذاهب و عرفان، ادبیات و زبان‌ها، علوم اجتماعی، فلسفه و کلام

7

اصغر افتخاری

امام صادق؟ع؟

علوم سیاسی

12

علوم اجتماعی، علوم سیاسی، مدیریت

8

غلامعلی افروز

تهران

روان‌شناسی

12

تربیت بدنی، روان‌شناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی

9

حامد صدقی

خوارزمی

زبان و ادبیات عرب

12

ادیان مذاهب و عرفان، ادبیات و زبان‌ها، تاریخ، علوم تربیتی، قرآن و حدیث

10

علی فتحی آشتیانی

علوم پزشکی بقیه‌‌الله

روان‌شناسی

12

روان‌شناسی، علوم تربیتی، مدیریت

 

جدول 3. مؤسسه‌های دارای بیشترین عضو هیئت تحریریه در مجله‌های علوم انسانی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

رتبه

دانشگاه

اعضای هیئت علمی عضو تحریریه مجله‌ها

1

تهران

387

2

علامه طباطبایی

185

3

آزاد اسلامی

161

4

شهید بهشتی

125

5

اصفهان

116

6

فردوسی مشهد

104

7

تربیت مدرس

104

8

خوارزمی

77

9

شیراز

69

10

تبریز

67

 

پرسش چهارم. کدام کشورها دارای بیشترین عضو هیئت تحریریه در مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی بوده‌اند؟

یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد پژوهشگرانی از 33 کشور دنیا در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور حضور داشته‌اند. بیشترین عضویت به کشورهای آمریکا (44 عضو)، انگلستان (20 عضو)، فرانسه (17 عضو)، هندوستان (15 عضو) و کانادا (13 عضو) تعلق داشته است. اسامی ده کشور دارای بیشترین عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور، در جدول 4 ارائه شده است.

جدول 4. کشورهای دارای بیشترین عضو هیئت تحریریه در مجله‌های علوم انسانی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

رتبه

کشور

تعداد عضو

هیئت تحریریه

تعداد مجله‌هایی که پژوهشگران کشور مربوط عضو هیئت تحریریه آن هستند

1

آمریکا

44

59

2

انگلستان

20

22

3

فرانسه

17

22

4

هندوستان

15

15

5

کانادا

13

19

6

آلمان

11

11

7

استرالیا

11

16

8

روسیه

11

11

9

سوریه

7

7

10

ایتالیا

5

5

 

پرسش پنجم: ترکیب اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی از نظر تخصص موضوعی چگونه است و آیا این ترکیب با ماهیت میان‌رشته‌ای این حوزه‌ها مطابقت دارد؟

بررسی تخصص موضوعی اعضای هیئت تحریریه مجله‌های حوزه‌های هجده‌گانۀ علوم‌ انسانی و اجتماعی، گویای این است که در مجله‌های حوزه‌های جغرافیا، روان‌شناسی، علوم سیاسی، قرآن و حدیث، فقه و حقوق، فلسفه و کلام، مالی و مدیریت تمامی اعضا دارای تخصص مربوط به مجله بوده و اعضایی از رشته‌های دیگر حضور نداشته‌اند. در سوی مقابل 4/37% از اعضای هیئت تحریریه مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو دارای تخصص در 16 رشته دیگر بوده‌اند. حضور اعضای هیئت تحریریه از حوزه‌های موضوعی دیگر در مجله‌های «حسابداری» 62/10% و در «اخلاق» 10% بوده است (جدول 5).

جدول 5. ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی از نظر تخصص موضوعی

حوزه موضوعی

درصد هیئت تحریریه از همان حوزه موضوعی

درصد هیئت تحریریه از حوزه‌های موضوعی دیگر

تعداد حوزه‌های موضوعی دیگر دارای عضو هیئت تحریریه

اخلاق

90

10

1 (حقوق)

ادیان، مذاهب و عرفان

26/98

74/1

1 (ادبیات فارسی)

ادبیات و زبان‌ها

33/99

67/0

4 (علم اطلاعات، الهیات، روان‌شناسی، علوم تربیتی)

اقتصاد

23/98

77/1

4 (ریاضی، مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، علوم سیاسی)

تاریخ

3/98

7/1

2 (شیمی، جغرافیا)

تربیت بدنی

6/95

4/4

6 (روان‌شناسی، پزشکی، مدیریت، علوم تربیتی، آمار، جامعه‌شناسی)

جغرافیا

100

0

-

حسابداری

38/89

62/10

3 (مدیریت، اقتصاد، ریاضی کاربردی)

روان‌شناسی

100

0

-

علوم اجتماعی

82/99

18/0

1 (اقتصاد)

علوم تربیتی

7/99

3/0

1 (مهندسی شیمی)

علوم سیاسی

100

0

-

قرآن و حدیث

100

0

-

فقه و حقوق

100

0

-

فلسفه و کلام

100

0

-

مالی

100

0

-

مدیریت

100

0

-

کتابداری و آرشیو

6/62

4/37

16 (روان‌شناسی، مدیریت، برق و کامپیوتر، زبان‌شناسی، ادبیات فارسی، فلسفه، مکانیک، شیمی، عمران، علوم تربیتی، علوم سیاسی، ارتباطات، جامعه‌شناسی، تاریخ، فقه و حقوق، اقتصاد)

 

از سوی مقابل، مطالعۀ ماهیت میان‌رشته‌ای حوزه‌های موضوعی هجده‌گانه علوم انسانی و اجتماعی بر اساس موضوعات استنادکننده به مقاله‌های این حوزه‌ها در پایگاه وب علوم، در جدول 6 ارائه شده است. بر این اساس، بیشترین میزان استناد از حوزه‌های موضوعی دیگر به مقاله‌های حوزه اخلاق کشور تعلق دارد که 86% استنادهای دریافتی مقاله‌های این حوزه، از سایر حوزه‌های موضوعی دریافت شده است. پس از اخلاق، حوزه‌های موضوعی تاریخ با 15/83% و جغرافیا با 9/78 % استناد از سایر حوزه‌های موضوعی، دارای بیشترین سهم مقاله‌های استنادکننده از رشته‌های دیگر بوده‌اند. همچنین بررسی تعداد حوزه‌های موضوعی استنادکننده به مقاله‌های منتشرشده در هر یک از حوزه‌های هجده‌گانه علوم انسانی و اجتماعی کشور نشان می‌دهد مقاله‌های منتشرشده در رشته‌های مدیریت (155)، کتابداری و آرشیو (133)، تربیت بدنی و روان‌شناسی (132) به‌طور گسترده‌ای از سوی پژوهشگران رشته‌های دیگر مورد استفاده و استناد قرار گرفته‌اند (شبکه استنادی مقاله‌های حوزۀ مدیریت به‌عنوان نمونه در تصویر 1 قابل مشاهده است). باوجود ماهیت میان‌رشته‌ای بالای بسیاری از حوزه‌های موضوعی علوم انسانی و اجتماعی کشور، این ماهیت با ترکیب تخصصی اعضای هیئت تحریرۀ مجله‌های این حوزه‌ها همخوانی ندارد. نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن نشان‌دهندۀ نبود رابطۀ آماریِ معنادار میان درصد استنادهای دریافت‌شده از حوزه‌های موضوعی دیگر و درصد اعضای هیئت تحریریه از حوزه‌های موضوعی دیگر (794/0=p، 69/0=r) و همچنین میان تعداد حوزه‌های موضوعی استنادکننده و تعداد حوزه‌های موضوعی دارای عضو هیئت تحریریه (501/0=p، 175/0=r) در هجده رشته مختلف علوم انسانی و اجتماعی کشور است. به بیان دیگر، در پژوهش حاضر نمی‌توان تنوع تخصص اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی را به‌عنوان نمادی از ماهیت میان‌رشته‌ای آن حوزۀ علمی قلمداد نمود.

جدول 6. ماهیت میان‌‌رشته‌ای حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اجتماعی بر اساس استناد مستقیم

حوزه موضوعی

درصد استنادهای دریافت‌شده از همان حوزه موضوعی

درصد استنادهای دریافت‌شده ازحو‌زه‌های موضوعی دیگر

تعداد حوزه‌های موضوعیِ استنادکننده

اخلاق

14

86

62

ادیان، مذاهب و عرفان

7/25

1/74

42

ادبیات و زبان‌ها

9/61

1/38

43

اقتصاد

8/31

2/68

109

تاریخ

85/16

15/83

47

تربیت بدنی

41

59

132

جغرافیا

1/21

9/78

58

حسابداری

75

25

7

روان‌شناسی

1/27

9/72

132

علوم اجتماعی

7/28

3/71

76

علوم تربیتی

5/31

5/68

94

علوم سیاسی

79

21

5

قرآن و حدیث

-

-

-

فقه و حقوق

4/26

6/73

10

فلسفه و کلام

7/34

3/65

47

مالی

6/50

4/49

78

مدیریت

9/27

1/72

155

کتابداری و آرشیو

5/40

5/59

133

 

 

تصویر 1. شبکه استنادی مستقیم مقاله‌های حوزه مدیریت (هر یک از گره‌های آبی‌رنگ در شبکه یکی از حوزه‌های موضوعی است که مقاله‌های آنها به مقاله‌های حوزۀ مدیریت استناد کردهاند)

بحث و نتیجهگیری

پژوهش حاضر با هدف مطالعه ترکیب اعضای هیئت تحریریه مجله‌های مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه‌های علوم انسانی و بررسی رابطۀ تخصص موضوعی این افراد و ماهیت میان‌رشته‌ای حوزه‌های‌ موضوعی انجام شد. در این راستا تعداد 518 مجله دارای رتبۀ علمی‌پژوهشی و علمی‌ترویجی در 18 حوزۀ موضوعی مختلف مطالعه شد. یافته‌های پژوهش نشان داد2573 نفر در 5188 منصب عضویت هیئت تحریریه مجله‌ها مشغول به فعالیت بوده و هر مجله به‌طور میانگین 10 عضو هیئت تحریریه داشته است. آئین‌‌نامۀ تعیین اعتبار مجله‌های علمی کشور (دبیرخانه کمیسیون بررسی مجله‌های علمی کشور، 1390) حداقل تعداد اعضای هیئت تحریریه هر مجله را 7 نفر عنوان می‌کند. این در حالی است که در بسیاری از مجله‌های معتبر بین‌المللی، تعداد اعضای هیئت تحریریه بسیار بیشتر از موارد بررسی‌شده در مجله‌های داخلی است. به‌عنوان نمونه، بررسیِ نویسندگان مقاله نشان می‌دهد مجله‌های بین‌المللی حوزۀ کتابداری و آرشیو نمایه‌شده در پایگاه گزارش استنادی مجله‌های متعلق به مؤسسه تامسون رویترز در سال 2014 میلادی به‌طور میانگین دارای 8/24 عضو هیئت تحریریه بوده‌اند. از آنجا که آئین‌نامه تعیین اعتبار مجله‌های علمی کشور سقفی برای اعضای هیئت تحریریه مشخص نکرده است، وجود ترکیب جامع‌تری از پژوهشگران دارای تخصص‌های مختلف می‌تواند در عملکرد خرد و سیاست‌گذاری کلان مجله‌ها تأثیرگذار باشد.

بررسی ترکیب بین‌المللی هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور نشان داد بیشترین میزان حضور پژوهشگران وابسته به مؤسسات خارجی مربوط به مجله‌های حوزه ادبیات و زبان‌ها (97/12%) بوده است که با توجه به ماهیت مجله‌های این حوزه، منطقی به‌نظر می‌رسد. در سوی مقابل، در مجله‌های دو حوزۀ موضوعی «اخلاق و فقه» و «حقوق»، هیچ عضو وابسته به مؤسسه‌های خارج از کشور مشاهده نمی‌شود. به‌طورکلی، پژوهشگرانی از 33 کشور دنیا در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور حضور داشته‌اند که بیشترین عضویت به کشورهای آمریکا (44 عضو)، انگلستان (20 عضو) و فرانسه (17 عضو) تعلق داشته است. «عرفان‌منش و نوجوان» (1395) حضور پژوهشگران خارجی در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌ها را از عواملی معرفی می‌کنند که می‌تواند در افزایش میزان رؤیت بین‌المللی[41] مجله‌ها مؤثر باشد. آئین‌نامه تعیین اعتبار مجله‌های علمی کشور نیز از حضور اعضای هیئت تحریریه بین‌المللی به‌عنوان شاخصی برای ارزیابی اعتبار مجله‌های کشور نام می‌برد (دبیرخانه کمیسیون بررسی مجله‌های علمی کشور، 1390). با توجه به اهمیت نمایه‌سازی مجله‌های علمی کشور در پایگاه‌های اطلاعاتی و استنادی بین‌المللی، به‌نظر می‌رسد حضور پژوهشگران شاخص بین‌المللی در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های ایرانی می‌تواند در افزایش وجهه و ماهیت بین‌المللی این مجله‌ها تأثیرگذار باشد.

بررسی مرتبۀ علمی اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها نشان داد بیشترین درصد اعضا در 11 حوزه موضوعی به پژوهشگران دارای مرتبه استادی و در هفت حوزه موضوعی دیگر به پژوهشگران دارای مرتبه دانشیاری تعلق داشته است. همچنین بیشترین درصد اعضای هیئت تحریریه دارای مرتبه استادی در مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو (1/63 %) مشاهده شد. در سوی مقابل تنها 3/9% پژوهشگران با مرتبه استادیاری در هیئت تحریریه مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو حضور داشته‌اند. از آنجا که آئین‌نامۀ تعیین اعتبار مجله‌های علمی کشور حضور دو عضو هیئت علمی با مرتبه استادیاری در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های علمی‌پژوهشی و چهار عضو با مرتبه استادیاری در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های علمی‌ترویجی را در صورت دارا بودن سوابق علمی بسیار قوی مجاز می‌داند، به‌نظر می‌رسد مجله‌های رشته و کشور می‌توانند از تعداد بیشتری از پژوهشگران جوان و دارای تخصص‌های مرتبط در کنار پژوهشگران باتجربه در ترکیب هیئت تحریریه خود بهره گیرند. بررسی تعداد مؤسسه‌های دارای عضو در هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی و اجتماعی، نشان داد در کمترین مورد پژوهشگرانی از دو مؤسسه و در بیشترین مورد پژوهشگرانی از 23 مؤسسه مختلف در شکل‌دهی هیئت تحریریه مجله سهیم بوده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان داد پژوهشگرانی از 157 مؤسسه خارجی و 148 مؤسسه داخلی در ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی کشور قرار داشته‌اند. بیشترین میزان عضویت در هیئت تحریریه، به دانشگاه‌های تهران (387 عضو)، علامه طباطبایی (185 عضو) و آزاد اسلامی (161 عضو) تعلق داشته است. برخی از پژوهش‌های پیشین رابطۀ آماری معناداری میان شاخص‌های عملکرد کیفی دانشگاه‌ها و تعداد پژوهشگران وابسته به آنها را که به‌‌عنوان اعضای هیئت تحریریه در مجله‌های مختلف فعالیت می‌کنند، گزارش کرده‌اند (تریشمن و دیگران، 2000؛ اوربانیک، 2005). در پژوهش حاضر نیز بیشترین سهم از اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌های هر حوزه به دانشگاه‌هایی تعلق داشت که در آن حوزه جزء دانشگاه‌های برجسته در زمینۀ آموزش و پژوهش شمرده می‌شوند.

نتایج پژوهش نشان داد 8/58% پژوهشگران تنها در هیئت تحریریه یک مجله عضویت داشته‌اند. باوجوداین، حداکثر تعداد عضویت یک پژوهشگر در هیئت تحریریه 18 مجله مختلف مشاهده شد. این در حالی است که آئین نامه تعیین اعتبار مجله‌های علمی کشور حداکثر تعداد عضویت در هیئت تحریریه مجله‌های علمی‌پژوهشی را برای افراد دارای مرتبه استادی 5 مورد و برای افراد دارای مرتبه دانشیاری 3 مورد بیان می‌کند (دبیرخانه کمیسیون بررسی مجله‌های علمی کشور، 1390). برخی از پژوهش‌های پیشین نیز توانایی‌های محدود، مشغلۀ زیاد و وقت اندک پژوهشگران را عواملی می‌دانند که مانع فعالیت همزمان آنها به‌عنوان عضو هیئت تحریریه در مجله‌های متعدد می‌شود (بورگس و شاو، 2010). ممکن است عضویت یک فرد در ترکیب هیئت تحریریه تعداد زیادی مجله (مانند مورد مذکور) این دیدگاه را در جامعۀ علمی به‌وجود آورد که نام این پژوهشگران صرفاً برای افزایش وجهه و یا حصول شرایط لازم جهت اخذ مجوز و انتشار در فهرست اعضای هیئت تحریریه مجله قرار گرفته است؛ بخصوص اگر حیطۀ موضوعیِ مجله مطابق با علایق و سوابق پژوهشی آن فرد نیز نباشد.

در یکی دیگر از شاخص‌های بررسی‌شده در پژوهش حاضر، میزان چندرشته‌ای‌بودن ترکیب هیئت تحریریه مجله‌های حوزه‌های مختلف علوم انسانی مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌ها نشان داد بیش‌ترین حضور اعضای هیئت تحریریه با تخصص‌هایی متفاوت از موضوع مجله‌ها، مربوط به مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو بوده است. به بیان دیگر 4/37% از اعضای هیئت تحریریه مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو دارای تخصص در رشته‌های دیگر نیز بوده‌اند. در ترکیب هیئت تحریریه این مجله‌ها پژوهشگرانی از رشته‌های روان‌شناسی، مدیریت، برق و کامپیوتر، زبان‌شناسی، ادبیات فارسی، فلسفه، مهندسی مکانیک، مهندسی شیمی، مهندسی عمران، علوم تربیتی، علوم سیاسی، ارتباطات، جامعه‌شناسی، تاریخ، اقتصاد، فقه و حقوق مشاهده می‌شود. در این راستا «هیمز» (2007) از حضور پژوهشگرانی از رشته‌های مختلف در ترکیب هیئت تحریریه یک‌ مجله به‌عنوان شاخصی که می‌تواند نشان‌دهندۀ بین‌رشته‌ای‌ بودن آن مجله باشد، نام می‌برد. با توجه به اینکه سهم قابل توجهی از مقاله‌های منتشرشده در برخی از مجله‌های حوزه کتابداری و آرشیو متعلق به پژوهشگران رشته‌های دیگر است (به‌عنوان مثال، پژوهشگران حوزه‌های مدیریت و فناوری اطلاعات در «پژوهش‌نامه پردازش و مدیریت اطلاعات» و مجله بین‌المللی «علوم اطلاع‌رسانی و مدیریت اطلاعات»، پژوهشگران حوزه‌های سیاست و فلسفۀ علم در مجله‌های «رهیافت» و «سیاست علم و فناوری» و همچنین پژوهشگران حوزۀ تاریخ در مجله «گنجینه اسناد»)، یافتۀ فوق قابل توجیه و منطقی به نظر می‌رسد. از سوی دیگر، در برخی از حوزه‌های موضوعی دارای ماهیت میان‌رشته‌ای بالا مانند مدیریت، تربیت‌بدنی، روان‌شناسی، اقتصاد و علوم تربیتی، اعضای هیئت تحریریه معدودی از سایر حوزه‌های موضوعی دیده می‌شوند. وجود اعضای هیئت تحریریه دارای تخصص‌های مرتبط با رشتۀ اصلی مقاله می‌تواند پژوهشگرانی از رشته‌های مختلف را به انجام مطالعات میان‌رشته‌ای و انتشار در مجله‌های مذکور ترغیب نماید. به‌طورکلی، در این پژوهش رابطۀ آماریِ معنادار میان درصد استنادهای دریافت‌شده از حوزه‌های موضوعی دیگر و درصد اعضای هیئت تحریریه از حوزه‌های موضوعی دیگر و همچنین میان تعداد حوزه‌های موضوعی استنادکننده و تعداد حوزه‌های موضوعی دارای عضو هیئت تحریریه در هجده رشته مختلف علوم انسانی و اجتماعی کشور، مشاهده نشد.

پژوهش حاضر از جمله اولین مطالعاتی است که با هدف بررسی ویژگی و ترکیب میان‌رشته‌ای اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی کشور انجام می‌گیرد. یافته‌های این پژوهش می‌تواند سبب آگاهیِ هرچه‌بیشتر جامعه علمی در خصوص اهمیت و نقش خطیر اعضای هیئت تحریریۀ مجله‌ها در تولید و خلق دانش شود و زمینه را برای انجام مطالعات جامع‌تر در آینده فرآهم‌ آورد. به نظر می‌رسد فرایند انتخاب و ویژگی‌هایی که در گزینش اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علمی کشور مورد توجه قرار می‌گیرد، تاحدودی شفاف و مشخص نیست. این پژوهش تلاش نمود تا حدودی ویژگی اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها را مشخص کند. با وجود این، مطالعات آتی می‌تواند یافته‌های پژوهش حاضر را تکمیل نماید و با بررسی دیدگاه‌های پژوهشگران دربارۀ نقش و اهمیت اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها، به مطالعۀ نواقص و ضعف‌های موجود در فرایند نشر علمی و همترازخواهی از دیدگاه اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها بپردازند. مطالعۀ مشکلاتی که اعضای هیئت تحریریه مجله‌ها در انجام وظایف محولۀ خود با آنها مواجه بوده‌اند نیز می‌تواند راهگشای امور و سبب بهبود کیفیت مجله‌های علمی کشور باشد. همچنین پیشنهاد می‌شود مقایسۀ ترکیب‌ اعضای هیئت تحریریه مجله‌های علوم انسانی و اجتماعی با مجله‌های سایر حوزه‌های دانشی و همچنین مقایسۀ وضعیت مجله‌های داخلی با مجله‌های هم‌رشته در سطح بین‌المللی، در مطالعات آتی در دستور کار پژوهشگران قرار گیرد. همچنین مطالعه میزان تولیدات علمی و تأثیرگذاری استنادی اعضای هیئت تحریریه در مجله‌هایی که در آن به خدمت می‌پردازند، می‌تواند در پژوهش‌های آینده مبنای نظر قرار گیرد.



[1]. Peer Review Process

[2]. Pearson

[3]. Science Gatekeepers

[4]. Career’s Supervisors

[5]. Opinion Formers

[6]. Burgess & Shaw

[7]. Stegmaier, Palmer & Assendelft

[8]. Reputation

[9]. Interdisciplinarity

[10]. Impact Factor

[11]. Leydesdorff & Rafols

[12]. Journal Citation Reports (JCR)

[13]. Pagel & Hudetz

[14]. Impact Factor

[15]. H-index

[16]. Chan, Fok & Pan

[17]. Weinrach

[18]. Urbanic

[19]. Trieschmann

[20]. Nisonger

[21]. Kim

[22]. Morris

[23]. Zsindely, Schubert & Braun

[24]. Ozbilgin

[25]. Briann & Jones

[26]. Pardeck

[27]. Hardin

[28]. http://journals.msrt.ir/

[29]. Microsoft Excel

[30]. Web of Science (WoS)

[31]. Thomson Reuters

[32]. Co-word Analysis

[33]. Co-authorship Analysis

[34]. Co-citation Analysis

[35]. Direct Citation Analysis

[36]. Morillo, Bordons & Gomez

[37]. Social Network

[38]. Schummer

[39]. UCINet

[40]. Iranian Journal of Applied Language Studies

[41]. International Visibility

-      Brinn, T. & Jones, M.J. (2008). The composition of editorial boards in accounting: a UK perspective. Accounting, Auditing & Accountability Journal, 21, 5–35.
-      Burgess, T.F. & Shaw, N.E. (2010). Editorial board membership of management and business journals: A social network analysis study of the Financial Times 40. British Journal of Management21(3), 627-648.
-      Chan, K.C., Fok R.C.W. & Pan, M. (2001). Citation based finance journal rankings: an update. Financial Practice & Education, 10(1), 132-141.
-      Chan, K.C. & Fok, R.C.W. (2003).Membership on editorial boards and finance department rankings.Journal of Financial Research, 26, 405–420.
-      Hardin, W.G., Liano, K., Chan, K.C., & Fok, R.C. (2008). Finance editorial board membership and research productivity. Review of Quantitative Finance and Accounting, 31(3), 225-240.
-      Kim, M.J. (2010). Visibility of Korean science journals: an analysis between citation measures among international composition of editorial board and foreign authorship. Scientometrics84(2), 505-522.
-      Leydesdorff, L., & Rafols, I. (2011). Indicators of the interdisciplinarity of journals: Diversity, centrality, and citations. Journal of Informetrics5(1), 87-100.
-      Morillo, F., Bordons, M. & Go´mez, I. (2003). Interdisciplinarity in science: a tentavie typology of disciplines and research areas. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 53, 1238-1249.
-      Morris, S.(1999). Making national journals internationally visible.Proceedings of International Symposium on Chinese Scientific Journals Being Included in the International Major Index Database, 18-21 November 1999, China.
-      Nisonger, T.E. (2002). The relationship between international editorial board composition and citation measures in Political Science, Business and Genetics journals. Scientometrics, 54(2), 257-268.
-      Ozbilgin, M. (2004).Internationalhuman resource managementacademic parochialism in editorial boards of thetop 22 journals on international human resource management.Personnel Review, 33, 205-221.
-      Pagel, P.S., & Hudetz, J.A. (2011). Bibliometric analysis of anaesthesia journal editorial board members: correlation between journal impact factor and the median h-index of its board members. British journal of Anaesthesia, 107(3), 357-361.
-      Pardeck, J.T. (2002). Scholarly productivity of editors of social work and psychology journals.Psychological Reports, 90, 1051-1054.
-      Pearson, C.H., Mullen, R.W., Thomason, W.E., & Phillips, S.B. (2006).Associate editor’srole in helping authors and upholding journal standards.Agronomy Journal, 98, 417-422.
-      Stegmaier, M., Palmer, B., & Van Assendelft, L. (2011).Getting on the Board: the presence of women in political science journal editorial positions.Political Science and Politics44(4), 799-804.
-      Trieschmann, J.S., Dennis, A.R., Northcraft, G.B., & Neimi, A.W. (2000). Serving multiple constituencies in business schools: MBA performance versus research performance.The Academy of Management Journal, 43(6),1130–1141.
-      Urbancic, F. (2005). Faculty representation on the editorial boards of leading marketing journals: An update of marketing department rankings. Marketing Review, 15, 61-69.
-      Weinrach, S.G., Thomas, K.R., Pruett, S.R., & Chan, F. (2006).Scholarly productivity of editorial board members of three American counseling and counseling psychology journals. International Journal for the Advancement of Counselling28(3), 303-315.
-      Zsindely, S., Schubert, A., & Braun, T. (1982). Editorial gatekeeping patterns in international science journals: A new science indicator, Scientometrics, 4, 57-68.