Document Type : Original Article
Authors
1 MA, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Iran.
2 Professor, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Tehran, Iran.
3 Assistant Prof., Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Alzahra University, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه و بیان مسئله
کتابخانه‌های دانشگاهی با فراهمکردن منابع علمی و تسهیل دسترسی برای جامعه استفادهکننده، در ردیف کتابخانه‌های مهم شناخته می‌شوند. با توجه به نقش محوری کتابخانه‌های دانشگاهی در تأمین نیازهای اطلاعاتی، راهنمایی و ارائۀ اطلاعات باکیفیت به استفاده‌کنندگان، این کتابخانه‌ها از مهم‌ترین پایگاه‌های اطلاعرسانی علمی، آموزشی و پژوهشی کشور شمرده می‌شوند. کتابخانه‌های دانشگاهی به کتابخانه‌هایی گفته می‌شود که توسط دانشگاه برای استفاده استادان، دانشجویان و محققان تأسیس شده و مدیریت و نگهداری این کتابخانه‌ها نیز زیر نظر دانشگاه است (سلطانی، 1379). معمولا رسالت اصلی کتابخانه‌های دانشگاهی پشتیبانی از این برنامه‌هاست، لذا در هر دانشگاهی عملکرد کتابخانۀ مرکزی اهمیت خاصی دارد و هر نوع وسیله و ابزاری هم که این عملکرد را سهولت ببخشد و بر غنای آن بیفزاید، حایز اهمیت است (فرج‌پهلو و صابری 1387). در این میان، نحوه ارائه خدمات این کتابخانه‌ها حایز اهمیت است. منظور از خدمات کتابخانه‌ای، خدمات ارائهشده توسط کتابخانه است. این خدمات به دو دستۀ کلی تقسیم می‌شود: عمومی و فنّی. خدمات فنی دربرگیرنده عملیات پشت پرده کتابخانه است. خدمات عمومی بخشی است که با مراجعان کتابخانه سر و کار دارد و نقطه نمایش کتابخانه یا اجتماع شمرده می‌شود (مزینانی، 1388). در قرن 21 و هزاره فناوری اطلاعات، نقش وسایل ارتباطجمعی بسیار مهم و تعیینکننده است. در میان همه ابزارها و وسایل ارتباط جمعی هزاره حاضر، بااهمیت‌ترین و اثربخش‌ترین ابزار، اینترنت است که با سیاست‌گذاری جامعه جهانی در حال فراگیرشدن بیشتر، آسان‌تر و ارزان‌ترشدن است (بارگه[1]، 2004). ابزارهای وب2،0 بهسرعت و با محبوبیت خاص به عرصه زندگی همه وارد شده است. کتابخانه‌های دانشگاهی می‌توانند بهوسیله این ابزار، استادان و دانشجویان را در فعالیت‌هایشان درگیر و بازخورد آنان را برای توسعه در خدمات کتابخانه تقاضا کنند (محمود و ریچاردسون[2]، 2011). از ابزارهای وب 2،0 رسانه‌های اجتماعی است که بهعنوان پرکاربردترین ابزار پیوسته بیان می‌شوند. این رسانه‌ها مشارکت، محاوره، آزاداندیشی و اجتماعی شدن در بین کاربران را میسر می‌سازند (پناهی، واتسون، پارتریج[3]،2012). شبکههای اجتماعی نیز نمونه‌ای از فناوری وب 2،0 می‌باشند که در کتابخانه‌ها بهمنظور تعامل کاربران در ارتباط‌گیری، تولید و اشتراک‌گذاری محتوای دانش مورد استفاده قرار می‌گیرند تا برنامه‌ها و فعالیت‌های خود را اطلاعرسانی کنند و سبب تسهیل همکاری بین کتابخانه و جامعه استفادهکننده شوند. امروزه با توجه به وابستگی شدید به فناوری‌هایی چون تلفن همراه، رایانه و دسترسی به اینترنت، کتابخانه‌ها مجموعه‌ای از منابع اطلاعاتی را علاوه بر هدف حفظ و ثبت دانش، به منظور دسترسی، بهره‌وری و اثربخشی به کاربران ارائه می‌دهند (ایفیو مانسایا[4]، 2011). شبکههای اجتماعی پیوسته نقش مهمی بهعنوان یک رسانه ارتباطی ایفا می‌کنند. همچنین دریافت، اشتراک‌گذاری، اتصال و دسترسی به اطلاعات را افزایش می‌دهند (ناتیتا وایاهونگ[5]،2014). فرهنگ انگلیسی آکسفورد (2010) در تعریف شبکههای اجتماعی بیان می‌کند که ایجاد و استفاده از این شبکه‌ها، کاربران با منافع مشترک را قادر به تعامل با یکدیگر می‌سازد. ظهور شبکههای اجتماعی و تأثیر آن بر توسعه ابزارهای شبکههای اجتماعی پیوسته که در وب 2.0 ریشه دارد، بهعنوان یک وب‌سایت اجتماعی است که به‌صورت تعاملی بین افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد (اندره‌دیکسون[6]، 2010). شبکههای اجتماعی سایت‌هایی هستند که از یک سایت ساده مانند موتور جستجوگر با اضافهشدن امکاناتی مانند چت، ایمیل و امکانات دیگر، خاصیت اشتراک‌گذاری را به کاربران خود ارائه می‌دهند (ربیعی، 1387). کتابخانه‌ها می‌توانند با استفاده از این شبکه‌ها ارتباط مؤثری با کاربران خود داشته باشند. قبلا محدودیت‌هایی که در کتابخانه‌های سنتی بود از جمله عدم ارائه به موقع منابع جدید و نبود تعاملات همزمان بین کاربران و کتابداران، سبب استفادهنکردن اطلاعات و کم‌شدن ارزش اطلاعات می‌شد. امروزه کتابخانه‌ها با استفاده از شبکههای اجتماعی باید یک هدف خاص را دنبال کنند تا همه اعضا و کاربران خود را در جهت هدفها و موضوعات خاص تشویق به تعامل کنند. «اسکات وبر»[7](2004) به پنج نوع از ارائه خدمات کتابخانه در اشتراک‌گذاری دانش در شبکههای اجتماعی اشاره می‌کند، از جمله: محیطی برای ارائه دانش، محیطی برای استفاده از دانش، محیطی برای ایجاد دانش، محیطی برای برقراری ارتباط با دانش و محیطی برای تصمیم‌گیری با استفاده از دانش. می‌توان دریافت که شبکههای اجتماعی با ویژگی تعاملی که دارند بهتر می‌توانند خدمات کتابخانه‌ای را پوشش دهند. یکی از انواع شبکه‌ها، شبکههای اجتماعی موبایلی است. خدمات موبایلی در کتابخانه از انعطاف‌پذیرترین نوع خدمات کتابخانه است. به یک مکان، مرکزی واحد و جمعیت خاصی محدود نمی‌شود و قادر به پاسخگویی نیازهای جمعیت در حال نوسان است. هدفها و مقاصد خدمات کتابخانه موبایلی بخشی جدایی‌ناپذیر از مأموریت کلّی سیستم کتابخانه را تشکیل می‌دهند (فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری[8]، 2010). امروزه شبکههای اجتماعی جانشینی برای روابط در دنیای واقعی بهمنظور تعامل و ارائه اطلاعات در بین افراد حتی در کتابخانه‌ها شده‌اند. مهم‌ترین ویژگی شبکههای اجتماعی موبایلی شکل عمومی این فضا در بین کاربران آن است، به‌گونه‌ای که این فضا به نوعی برای همگان باز و در دسترس است. کاربرد شبکه اجتماعی تلفن همراه پیام‌رسانی است و کاربران تلگرام می‌توانند پیام‌ها، تصاویر، ویدئوها و اسناد را در قالب‌های گوناگون تبادل کنند. تلگرام رسماً برای اندروید و ای‌اواس از جمله تبلت‌ها و دستگاه‌های بدون وایفای در دسترس است. کاربران نرم‌افزار امکان تبادل پیام، عکس، ویدیو و فایل تا حجم 5/1 گیگابایت را دارند. تلگرام توسط دو برادر به نام‌های «پاول دورف» و «نیکلای دورف» به بازار آمد. تلگرام اجازه ارسال پیام‌ها و فایل‌های متعدد را به کاربران خود می‌دهد و می‌توان در آن گروه‌هایی با بیش از 5000 نفر و کانال‌هایی با مخاطبانی نامحدود ایجاد کرد (سایت تلگرام[9]). در کانال مسیر یکسویهای وجود دارد؛ بهاینمعنا که فقط مدیر می‌تواند در آن پست‌های دلخواه خود را برای اعضای کانال منتشر کند و سایر اعضا امکان افزودن پست در آن را ندارند (گاشچین و وانت[10]، 2015). شبکه اجتماعی تلگرام مبتنی بر خدمات ارسال پیام فوری در سال 2013 راه‌اندازی شد. سرعت و امنیت مهم‌ترین دلیل گسترش سریع برنامه تلگرام است.
با توجه به کاربرپسندبودن تلگرام که سبب افزایش روزافزون استفاده سازمان‌ها و شرکت‌ها همچنین کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها شده است، می‌توان انتظار داشت تلگرام خدمات بیشتری برای توسعه کتابخانه‌ها عرضه کند. از قابلیت‌های تلگرام امکان ارسال پیام‌های صوتی، ویدیویی، تغییر اطلاعات گروه، حذف پیام‌ها، محدودکردن اعضا، پین کردن پیام و افزودن ادمین جدید است که هرکدام از این قابلیت‌ها به صورت مستقل قابل تنظیم است. کتابخانه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در رشد و گسترش شبکههای اجتماعی می‌توانند داشته باشند. کتابخانه‌ها از طریق به اشتراک‌گذاری و ارائه خدمات بیشتر به کاربران از جمله جستجوی منابع در کتابخانه، سبب افزایش استفاده بهینه از این شبکه‌ها می‌شوند. در چنین شرایطی، کتابداران باید با شناخت شبکههای اجتماعی موبایلی تلگرام جهت ارائه خدمات به کاربران خود در راستای هدف‌های کتابخانه اقدامهایی را انجام دهند. با توجه به اینکه تاکنون پژوهشی درباره نقش شبکههای اجتماعی موبایلی تلگرام در توسعه خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی صورت نگرفته است، این پرسش اساسی مطرح می‌شود که تلگرام چگونه می‌تواند به توسعه خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی کمک کند؟ بر این اساس پژوهش قصد دارد بررسی کند کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه (صنعتی شریف، اصفهان، فردوسی مشهد و شهید چمران اهواز) به منظور توسعه کدامیک از خدمات کتابخانه از تلگرام استفاده می‌کنند؟ از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های مذکور میزان تأثیرگذاری تلگرام در توسعه خدمات (امانت‌دهی، اطلاعرسانی، مرجع، فناوری اطلاعات و آموزشی و پژوهشی) چقدر است؟ در پایان، انتظار می‌رود از سوی کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها با توجه به یافته‌های این پژوهش، این خدمات در شبکه اجتماعی موبایلی تلگرام راه‌اندازی شود تا سبب توسعه هر چه بیشتر خدمات کتابخانه‌ای شود.
وجود پژوهش‌هایی درباره شبکههای اجتماعی بیانگر اهمیت این موضوع است. «لطفی» (1393) در پایان‌نامه خود با عنوان «نقش شبکههای اجتماعی در حمایت از فعالیت‌های انجمنهای علمی کتابداری و اطلاع رسانی» که با هدف بررسی میزان ب‍ه‍ره‌م‍ن‍دی انجمنهای علمی کتابداری و اطلاعرسانی از شبکههای اجتماعی در طی سال‌های 2012-2014 انجام داد، به این نتیجه رسید که میزان ح‍ض‍ور انجمنهای علمی کتابداری و اطلاعرسانی رض‍ای‍ت‌ب‍خ‍ش است و ج‍ای خود را در میان جامعه مورد مطالعه به خ‍وب‍ی ب‍ازک‍رده‌‌ان‍د. «پاپهن‌زاده و راسخ» (1394) پژوهشی با هدف تأثیر استفاده از شبکههای اجتماعی تلگرام بر عملکرد یاددهی یادگیری دبیران فیزیک استان گیلان انجام دادند. نتایج نشان می‌دهد بین میزان استفاده دبیران از شبکه اجتماعی تلگرام و عملکرد آنها در یاددهی یادگیری، رابطه معناداری وجود دارد. باوجود اثرهای منفی استفاده مکرر از شبکههای اجتماعی مجازی از جمله کاهش کتابخوانی، می‌توان از شبکههای اجتماعی به عنوان بستری برای آموزش و یادگیری استفاده کرد. «کریمی» (1394) به بررسی تأثیر شبکههای اجتماعی وایبر، تانگو، لاین، واتس‌آپ و اینستاگرام بر میزان خواندن (مطالعه موردی شهر سردشت) پرداخت. وی هدف از این پژوهش را سنجش میزان تأثیر شبکههای اجتماعی موبایلی بر میزان مطالعه مردم شهر سردشت بیان کرد. روش پژوهش پیمایشی بود. نتایج نشان داد میزان خواندن کتاب‌ها به‌صورت فیزیکی، بین کاربران شبکههای اجتماعی موبایلی پس از آشنایی و استفاده از این شبکه‌ها کاهش یافته است. در خارج از ایران نیز پژوهش‌هایی در این زمینه انجام شده است؛ از جمله «دیکسون و هالی»[11](2010) در پژوهش خود به بررسی استفاده از ابزار شبکههای اجتماعی (فرصت‌ها و تهدیدها) در کتابخانه‌های دانشگاهی در ایالات متحده پرداختند. نتایج این پژوهش، شبکه‌ها را یک روش مؤثر توسعه خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی، در صورت حفظ حریم خصوصی دانشجویان و پوشش‌دادن همه موضوع‌ها نشان داده است. «امولوزر و بمیدل»[12](2014) در پژوهشی به استفاده از ابزارهای شبکههای اجتماعی در میان کتابداران نیجریه و اثر آن در ارائه خدمات کتابخانه پرداختند. یافته‌ها نشان داد کتابداران در نیجریه از ابزار شبکههای اجتماعی مانند فیس‌بوک، گوگل‌پلاس، لینکدین، یوتیوب، وبلاگ و توییتر برای دریافت، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و نتیجه تحقیقات با همکاران استفاده می‌کنند و بیشتر رسانه‌های اجتماعی برای خدمات کتابخانه مورد استفاده قرارگرفته بود. «جاناکسو و همکاران»[13](2015) در پژوهش خود به برنامه‌های کاربردی شبکه اجتماعی موبایلی ویچت[14] در میان 39 کتابخانه دانشگاهی در چین پرداختند. یافته‌ها نشان داد حدود یکسوم کتابخانه‌ها از ویچت بهعنوان یک ابزار بازاریابی برای ترویج مجموعه و خدمات برای کاربران بهره برده و استفادۀ اصلی از ویچت در خدمات عمومی (سرویس امنیت ملی)، جستجو و به اشتراک‌گذاری اطلاعات، تبلیغات، خدمات آنلاین، پیام‌های صوتی، آی‌فون صوتی و یا حتی ویدیو، مرجع، پاسخگوی اتوماتیک و تعاملات خودکار صورت گرفته است. «هاداگلی و کنچاکاولی»[15](2015) در پژوهشی به بررسی استفاده از واتسپ در میان محققان دانشگاه پرداختند. نتایج نشان داد اکثریت پاسخ‌دهندگان از شبکههای دیگر از جمله فیس‌بوک، گوگل‌پلاس و یوتیوب هم آگاه هستند و از واتس‌آپ علاوه بر استفاده عمومی برای هدف‌های علمی از جمله شرکت در بحث‌های گروهی، به اشتراکگذاشتن عکس‌ها و اطلاعات درباره کارگاه‌های آموزشی، سمینار و همایش‌ها نیز استفاده می‌کنند. «دی‌هانی و الوادی»[16](2015) در پژوهشی به بررسی کتابخانه‌های دانشگاهی که از توییتر استفاده می‌کردند، پرداختند. آنان هدف پژوهش خود را تجزیه و تحلیل محتوای توییتر در کتابخانه‌های دانشگاهی برای ارائه یک چارچوب بهمنظور مطالعه بیان کردند. یافته‌ها نشان داد این کتابخانه‌ها از توییتر بهعنوان یک ابزار چندوجهی برای ارائه اخبار و اطلاعیه‌ها، معرفی مجموعه‌های کتابخانه و خدمات کتابخانه استفاده می‌کنند. همچنین بازاریابی کتابخانه و اخبار، پاسخ، ارجاع و معرفی کتاب یک عامل مهم در ارسال لینک نسبت به مطالب دیگر را به خود اختصاص داده است. «ابراهیم‌پور و دیگران» (2016) در پژوهش خود سایت‌های شبکه اجتماعی را بهعنوان عوامل آموزشی بررسی کردند. نتایج نشان داد دانشگاه شبکه را در برنامه‌های آموزشی به رسمیت شناخته است و از آن بهعنوان عامل آگاهی، در امور آموزشی استفاده می‌کند. با مرور پژوهش‌های انجامشده دربارۀ شبکههای اجتماعی روشن می‌شود بیشتر پژوهش‌ها در به اشتراک‌گذاری اطلاعات و برقراری ارتباط و تعامل با همدیگر، اخبار و اطلاعیه‌ها بهمنظور ترویج خدمات کتابخانه جهت افزایش ارائه خدمات سریع و مناسب به کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرند. نتایج تحقیقات انجام شده نیز ظرفیت شبکههای اجتماعی بهمنظور برقراری روابط اجتماعی و دستیابی افراد به یکدیگر را نشان می‌دهد. با توجه به اهمیت شبکههای اجتماعی موبایلی جهت استفاده در کتابخانه‌ها، می‌توان گفت این شبکه‌ها الگویی از روابط در میان کاربران و کتابداران بوده است که آنها را به یکدیگر متصل می‌کند و سبب افزایش تعاملات می‌شود.
پرسش‌های پژوهش
در این پژوهش یک پرسش اصلی به شرح زیر وجود دارد:
_ تلگرام چگونه می‌تواند به توسعه خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی کمک کند؟
برای رسیدن به پاسخ این پرسش، شش پرسش فرعی زیر مطرح شده است:
روش پژوهش
این پژوهش توصیفی _ تحلیلی بوده و به روش پیمایشی انجام شده است. در بخش نخست دو سیاهه‌وارسی از فعالیت‌های کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های وزارت علوم (صنعتی‌شریف، اصفهان، فردوسی مشهد و شهیدچمران اهواز) که بر روی تلگرام خدمات ارائه می‌دادند و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی، تهیه شد. در بخش دوم، پرسش‌نامه محققساخته در بین جامعه آماری پژوهش توزیع شد. جامعه آماری شامل همه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاهی وزارت علوم (شامل 102 نفر) بود که بر اساس رتبه‌بندی علمی سازمان‌های تولیدکننده علم در کشور ایران[17] از رتبه 1 تا 49 دانشگاه‌های دولتی، در سال 2015-2016 تلگرام را راه‌اندازی کردند. نمونه‌گیری به روش غیراحتمالی (هدفمند) انجام شده است. پرسش‌نامه بر مبنای مقیاس لیکرت پنجگزینهای تنظیم شد. پرسش‌نامه‌ها به‌صورت حضوری و با مراجعه به کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها تکمیل گردید. در مجموع 68 پاسخ‌نامه ( 66%) تکمیل شد. داده‌ها پس از گردآوری، در نرم‌افزار spss20 وارد شد. روایی پرسش‌نامه به روش محتوایی با بهره‌گیری از نظرهای هشت نفر از استادان در موضوع مورد مطالعه انجام گرفت. پایایی پرسش‌نامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ (95/0)، پس از توزیع و تکمیل تعداد 10پرسش‌نامه توسط مدیران و کتابداران تأیید شد. برای تجزیه وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی(فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار) و آزمون استنباطی(آزمون تی تکنمونهای و تحلیل مسیر «رگرسیونم» استفاده شد. داده‌ها نیز از توزیع نرمال برخوردار بود.
یافته‌ها
پرسش اول: کتابخانه‌های دانشگاهی(صنعتی شریف، اصفهان، فردوسی مشهد و شهیدچمران اهواز) به منظور توسعه کدامیک از خدمات کتابخانه از تلگرام استفاده می‌کنند؟
کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف ضمن آگاهی‌رسانی اخبار کتابخانه، بیشتر برای اطلاعرسانی درباره منابع جهت کمک در انجام پژوهش، روش‌ها و فرایند پژوهش، نکاتی درباره مقاله‌نویسی و پایان‌نامه‌نویسی ارائه می‌کند. این دانشگاه از شبکه اجتماعی تلگرام بیشتر به منظور اطلاعرسانی درباره پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارها، اطلاعرسانی برگزاری همایش‌ها، نشست‌های گوناگون، اطلاعرسانی درباره نمایشگاه کتاب و تهیه بُنِ کتاب، اطلاعرسانی درباره نحوه جستجوی اطلاعات، در جهت اطلاعرسانی نشریات معتبر و نامعتبر فارسی و لاتین، اطلاعرسانی و اطلاعرسانی لینک دسترسی و معرفی فهرست مجلههای با ضریب تأثیر در پایگاه آی‌اس‌آی، اعلام ساعات کاری کتابخانه، اطلاعرسانی درباره کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبر، اطلاعرسانی درباره نحوه دسترسی به پایان‌نامه‌های الکترونیکی و ارائه مهارت‌های پایان‌نامه‌نویسی و معرفی شبکههای اجتماعی علمی برای تبادل اطلاعات، به انتشار خبرنامه الکترونیکی کتابخانه، معرفی وبلاگ و وب‌سایت‌های مناسب جهت یافتن اطلاعات و دانلود رایگان کتاب‌ها، مجلهها و مقالهها استفاده می‌کند. کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان نیز در زمینه اطلاعرسانی درباره ثبت نام و عضویت در کتابخانه و همچنین امانت‌دهی از جمله: تمدید، رزرو، دیرکرد و تمدید منابع امانت‌دهی، خدمات ارائه می‌دادند. کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد به جدیدترین اخبار کتابخانه مرکزی و منابع اطلاعاتی از جمله اخبار مربوط به نمایشگاه‌های کتاب و پایگاه اطلاعاتی پرداخته است. این دانشگاه از شبکه اجتماعی تلگرام بیشتر به منظور ارائه اطلاعرسانی درباره پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارها، اطلاعرسانی برگزاری همایش‌ها، نشست‌های گوناگون، اطلاعرسانی درباره نمایشگاه کتاب و تهیه بن‌کتاب، اطلاعرسانی درباره نحوه جستجوی اطلاعات، اطلاعرسانی درباره نحوه دسترسی به پایان‌نامه‌های الکترونیکی و ارائه مهارت‌های پایان‌نامه‌نویسی و معرفی شبکههای اجتماعی علمی برای تبادل اطلاعات و اطلاعرسانی جهت برگزاری مسابقات استفاده می‌کند. کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران به ارسال جدیدترین اخبار کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد از جمله اخبار مربوط به نمایشگاه‌های کتاب، کارگاه‌های آموزشی، فعالیت‌های پایگاه اطلاعاتی منابع الکترونیکی پرداخته است. این دانشگاه از شبکه اجتماعی تلگرام بیشتر بهمنظور ارائه اطلاعرسانی درباره پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارها، اطلاعرسانی برگزاری همایش‌ها، نشست‌های گوناگون، اطلاعرسانی درخصوص نمایشگاه کتاب و تهیه بن‌کتاب، اطلاعرسانی درخصوص نحوه جستجوی اطلاعات، اطلاعرسانی نشریات معتبر و نامعتبر فارسی و لاتین، اطلاعرسانی و اطلاعرسانی لینک دسترسی و معرفی فهرست مجلات با ضریب تأثیر در پایگاه آی‌اس‌آی، اعلام ساعات کاری کتابخانه، اطلاعرسانی درباره کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبر، تبریک اعیاد، امانت‌دهی، اطلاعرسانی درباره رویدادها و وقایع محلی و ایرانگردی، اطلاعرسانی منابع مرجع و اطلاعرسانی و پرسش وپاسخ دانشگاهی از طریق وب‌سایت پرداخته است. با توجه به فعالیت‌های انجام شده در کتابخانه‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که کتابخانه‌های مذکور می‌توانند خدمات دیگر را به غیر اطلاعرسانی در کانال تلگرامی خود راه‌اندازی کنند. نتیجه حاصل با یافته‌های پژوهش «امولوزر و بمیدل» (2014)، «جاناکسو و همکاران» (2015)، «هاداگلی و کنچاکاناوار» (2015) و «دی‌هانی و الوادی» (2015) که نشان دادند کتابخانه‌های دانشگاهی از شبکههای اجتماعی مختلف برای دریافت، به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات برای شرکت در بحث گروهی در تحقیقات، به اشتراک گذاشتن عکس‌ها، اطلاعات کارگاه‌های آموزشی، سمینارها، همایش‌ها، اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های مربوط به دانشگاه، اطلاعرسانی اخبار، حوادث، کارگاه‌ها، نمایشگاه‌ها، امکانات و برای ترویج مجموعه‌های کتابخانه استفاده می‌کنند. همچنین نشان دادند که شبکههای اجتماعی به‌صورت تصاعدی در کتابخانه‌های دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند و با آن هم‌سو و هم‌جهت می‌باشد.
پرسش دوم: از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی میزان تأثیرگذاری تلگرام در توسعه خدمات امانت‌دهی چقدر است؟
جدول1. آزمون تی تکنمونهای بخش خدمات امانت‌دهی
|
بخش خدمات امانت |
ارزش آزمون: 3 |
آماره |
|||
|
میزان t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تعداد |
میانگین |
|
|
658/3 |
67 |
001/0 |
68 |
50/3 |
|
جدول1درباره توسعه خدمات امانت‌دهی در تلگرام از نظر مدیران و کتابداران میانگین (50/3) را نشان می‌دهد که میزان تأثیرگذاری در حدّ متوسط است. سطح معناداری برابر است با 001/0 که معناداربودن رابطه بین شبکه اجتماعی تلگرام و خدمات امانت‌دهی را نشان می‌دهد. بهعبارت دیگر، از دیدگاه مدیران و کتابداران، شبکه اجتماعی تلگرام می‌تواند سبب توسعه خدمات امانت‌دهی شود.
جدول2. گویه‌های خدمات بخش خدمات امانت‌دهی
|
مقیاس شاخص |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
اطلاعرسانی درباره عضویت، نحوه رزرو و امانت، تمدید، جریمه دیرکرد و تسویه حساب اعضا |
فراوانی |
23 |
20 |
9 |
5 |
11 |
57/3 |
438/1 |
|
درصد فراوانی |
8/33 |
4/29 |
2/13 |
4/7 |
2/16 |
|||
|
اطلاعرسانی درباره وجین مجموعه |
فراوانی |
13 |
14 |
9 |
13 |
19 |
84/2 |
512/1 |
|
درصد فراوانی |
1/19 |
6/20 |
2/13 |
1/19 |
9/27 |
|||
|
اطلاعرسانی درباره نحوه جستجو با نرم‌افزار کتابخانه |
فراوانی |
20 |
22 |
9 |
8 |
9 |
53/3 |
376/1 |
|
درصد فراوانی |
4/29 |
4/32 |
2/13 |
8/11 |
2/13 |
|||
|
اطلاعرسانی در ساعات کار کتابخانه |
فراوانی |
34 |
18 |
8 |
2 |
6 |
06/4 |
244/1 |
|
درصد فراوانی |
0/50 |
5/26 |
8/11 |
9/2 |
8/8 |
|||
|
میانگین |
07/33 |
22/27 |
85/12 |
3/10 |
52/16 |
50/3 |
392/1 |
|
پرسش سوم: از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی، میزان تأثیرگذاری تلگرام در توسعه خدمات اطلاعرسانی چقدر است؟
جدول3. آزمون تیتکنمونهای بخش خدمات اطلاعرسانی
|
بخش خدمات اطلاعرسانی |
ارزش آزمون: 3 |
آماره |
|||
|
میزان t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تعداد |
میانگین |
|
|
903/2 |
67 |
005/0 |
68 |
39/3 |
|
طبق جدول2 در رابطه با توسعه خدمات اطلاعرسانی در تلگرام از نظر مدیران و کتابداران، میانگین 39/3 نشان می‌دهد میزان تأثیرگذاری در حد متوسط است. سطح معناداری برابر است با 005/0 که معنادار بودن رابطه بین شبکه اجتماعی تلگرام و خدمات امانت‌دهی را نشان می‌دهد. بهعبارت دیگر، از دیدگاه مدیران و کتابداران، شبکه اجتماعی تلگرام می‌تواند سبب توسعه خدمات اطلاعرسانی شود.
جدول4. گویه‌های خدمات بخش خدمات اطلاعرسانی
|
مقیاس
شاخص |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
آموزش و اطلاعرسانی درباره پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارها |
فراوانی |
25 |
21 |
12 |
6 |
4 |
84/3 |
192/1 |
|
درصد فراوانی |
8/36 |
9/30 |
6/17 |
8/8 |
9/5 |
|||
|
اطلاع رسانی درباره نحوه جستجو و ارائه منابع مورد نیاز کاربران |
فراوانی |
26 |
20 |
13 |
5 |
4 |
87/3 |
183/1 |
|
درصد فراوانی |
2/38 |
4/29 |
1/19 |
4/7 |
9/5 |
|||
|
ارائه خدمات اشاعه گزینشی اطلاعات |
فراوانی |
17 |
16 |
21 |
7 |
7 |
43/3 |
262/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
5/23 |
9/30 |
3/10 |
3/10 |
|||
|
خدمات آگاهی‌رسانی جاری |
فراوانی |
23 |
15 |
17 |
6 |
7 |
60/3 |
317/1 |
|
درصد فراوانی |
8/33 |
1/22 |
0/25 |
8/8 |
3/10 |
|||
|
معرفی وبلاگ‌ها و وب‌سایت‌های مناسب جهت یافتن اطلاعات و دانلود رایگان کتاب، مجلهها و مقالهها |
فراوانی |
21 |
19 |
11 |
11 |
6 |
56/3 |
320/1 |
|
درصد فراوانی |
9/30 |
9/27 |
2/16 |
2/16 |
8/8 |
|||
|
بازاریابی درکتابخانه‌ها |
فراوانی |
12 |
17 |
12 |
12 |
15 |
99/2 |
430/1 |
|
درصد فراوانی |
6/17 |
0/25 |
6/17 |
6/17 |
1/22 |
|||
|
اطلاعرسانی از برنامه‌های سایر کتابخانه‌ها |
فراوانی |
9 |
22 |
12 |
15 |
10 |
07/3 |
297/1 |
|
درصد فراوانی |
2/13 |
4/32 |
6/17 |
1/22 |
7/14 |
|||
|
اطلاعرسانی درباره تولید، چاپ و نشر
|
فراوانی |
11 |
18 |
12 |
13 |
14 |
99/2 |
398/1 |
|
درصد فراوانی |
2/16 |
5/26 |
6/17 |
1/19 |
6/20 |
|||
|
اطلاعرسانی درباره کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبر |
فراوانی |
15 |
15 |
15 |
11 |
12 |
15/3 |
406/1 |
|
درصد فراوانی |
1/22 |
1/22 |
1/22 |
2/16 |
6/17 |
|||
|
اطلاعرسانی درباره تهیه بُن و نمایشگاه کتاب و جدیدترین منابع خریداریشده از نمایشگاه |
فراوانی |
24 |
22 |
11 |
4 |
7 |
76/3 |
283/1 |
|
درصد فراوانی |
3/35 |
4/32 |
2/16 |
9/5 |
3/10 |
|||
|
اطلاعرسانی برگزاری همایش‌ها و نشست‌های گوناگون |
فراوانی |
25 |
21 |
13 |
3 |
6 |
82/3 |
233/1 |
|
|
درصد فراوانی |
8/36 |
9/30 |
1/19 |
4/4 |
8/8 |
|
|
|
اطلاعرسانی درباره رویدادها و وقایع محلی و ایرانگردی |
فراوانی |
15 |
14 |
16 |
7 |
16 |
07/3 |
469/1 |
|
|
درصد فراوانی |
1/22 |
6/20 |
5/23 |
3/10 |
5/23 |
|
|
|
ارائه خدمات در زمینه کتابشناسی‌ها، نمایه‌ها، چکیده‌های تخصصی، دایره‌المعارف‌ها و فرهنگ‌های حوز‌های مختلف دانشگاهی |
فراوانی |
20 |
13 |
17 |
10 |
8 |
40/3 |
362/1 |
|
|
درصد فراوانی |
4/29 |
1/19 |
0/25 |
7/14 |
8/11 |
|
|
|
اطلاعرسانی درباره نحوه دسترسی به پایانامه‌های الکترونیکی و ارائه مهارت‌های پایان‌نامه‌نویسی |
فراوانی |
19 |
16 |
15 |
8 |
10 |
38/3 |
393/1 |
|
|
درصد فراوانی |
9/27 |
5/23 |
1/22 |
8/11 |
7/14 |
|
|
|
آگاهی‌رسانی از کتاب‌های نفیس و کمیاب فارسی و لاتین و کتاب‌های اعضای هیئت علمی منتشر شده در دانشگاه |
فراوانی |
18 |
10 |
17 |
13 |
10 |
19/3 |
406/1 |
|
|
درصد فراوانی |
5/26 |
7/14 |
0/25 |
1/19 |
7/14 |
|
|
|
ارائه اطلاعاتی درباره شخصیت‌های مهم و کارساز علمی، فرهنگی، سیاسی، هنری در دانشگاه و ارتباط با آنها |
فراوانی |
18 |
10 |
17 |
12 |
11 |
18/3 |
424/1 |
|
|
درصد فراوانی |
5/26 |
7/14 |
0/25 |
6/17 |
2/16 |
|
|
|
میانگین |
39/27 |
73/24 |
22/21 |
14/13 |
51/13 |
39/3 |
335/1 |
|
پرسش چهارم: از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی میزان تأثیرگذاری تلگرام در بخش خدمات مرجع چقدر است؟
جدول5. آزمون تیتکنمونهای بخش خدمات مرجع
|
بخش خدمات مرجع |
ارزش آزمون: 3 |
آماره |
|||
|
میزان t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تعداد |
میانگین |
|
|
814/1 |
67 |
074/0 |
68 |
29/3 |
|
اطلاعات مندرج در جدول3 نشان می‌دهد درخصوص توسعه خدمات مرجع در تلگرام از نظر مدیران و کتابداران، میانگین 29/3 نشانگر میزان متوسط تأثیرگذاری است. سطح معناداری برابر است با 074/0 که نشان می‌دهد این اختلاف معنادار نیست. بهعبارت دیگر، از دیدگاه مدیران و کتابداران، شبکه اجتماعی تلگرام نمی‌تواند سبب توسعه خدمات مرجع شود.
جدول6. گویه‌های خدمات بخش خدمات مرجع
|
مقیاس شاخص |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
مشاوره و یاری به دانشجویان درانجام تحقیق |
فراوانی |
16 |
16 |
14 |
11 |
11 |
22/3 |
402/1 |
|
درصد فراوانی |
5/23 |
5/23 |
6/20 |
2/16 |
2/16 |
|||
|
ارائه مشاوره مرجع و ارائه از «کتابدار بپرس» |
فراوانی |
20 |
16 |
13 |
7 |
12 |
37/3 |
455/1 |
|
درصد فراوانی |
4/29 |
5/23 |
1/19 |
3/10 |
6/17 |
|||
|
اطلاعرسانی منابع مرجع |
فراوانی |
21 |
15 |
14 |
6 |
12 |
40/3 |
457/1 |
|
درصد فراوانی |
9/30 |
1/22 |
6/20 |
8/8 |
6/17 |
|||
|
امکان ایجاد رابطه دوجانبه و پرسش‌وپاسخ افراد از وب سایت کتابخانه |
فراوانی |
17 |
11 |
21 |
7 |
12 |
21/3 |
399/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
2/16 |
9/30 |
3/10 |
6/17 |
|||
|
تبادل حرفه‌ای اطلاعات با کتابداران، استادان و دانشجویان |
فراوانی |
17 |
16 |
15 |
8 |
12 |
26/3 |
421/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
5/23 |
1/22 |
8/11 |
6/17 |
|||
|
میانگین |
76/26 |
76/21 |
66/22 |
48/11 |
32/17 |
29/3 |
426/1 |
|
پرسش پنجم: از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی، میزان تأثیرگذاری تلگرام در توسعه خدمات فناوری اطلاعات چقدر است؟
جدول7. آزمون تی‌تک نمونه‌ای بخش خدمات فناوری اطلاعات
|
بخش خدمات فناوری اطلاعات |
ارزش آزمون: 3 |
آماره |
|||
|
میزان t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تعداد |
میانگین |
|
|
131/2 |
67 |
037/0 |
68 |
30/3 |
|
اطلاعات مندرج در جدول 4 درخصوص توسعه خدمات فنّاوری اطلاعات در تلگرام از نظر مدیران و کتابداران، میانگین 30/3 نشان می‌دهد میزان تأثیرگذاری در حدّ متوسط است. سطح معناداری برابر است با 037/0 که معناداربودن رابطه بین شبکه اجتماعی تلگرام و خدمات فناوری اطلاعات را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر از دیدگاه مدیران و کتابداران، شبکه اجتماعی تلگرام می‌تواند سبب توسعه خدمات فناوری اطلاعات شود.
جدول8. گویه‌های خدمات بخش خدمات فناوری اطلاعات
|
مقیاس شاخص |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
راهنمای نصب سیستم عامل، نرم افزارها و معرفی نرم‌افزارهای کتابخانه |
فراوانی |
13 |
18 |
22 |
3 |
12 |
25/3 |
320/1 |
|
درصد فراوانی |
1/19 |
5/26 |
4/32 |
4/4 |
6/17 |
|||
|
آموزش کاربران برای جستجو در فهرست‌های پیوسته |
فراوانی |
16 |
19 |
16 |
6 |
11 |
34/3 |
367/1 |
|
درصد فراوانی |
5/32 |
9/27 |
5/23 |
8/8 |
2/16 |
|||
|
ارائه اخبارمربوط به رخدادهای مورد توجه کاربران و کتابخانه |
فراوانی |
23 |
20 |
13 |
5 |
7 |
69/3 |
296/1 |
|
درصد فراوانی |
8/33 |
4/29 |
1/19 |
4/7 |
3/10 |
|||
|
ارائه فیلم، میکروفیلم، میکروفیش‌های آموزشی |
فراوانی |
11 |
13 |
22 |
6 |
16 |
96/2 |
376/1 |
|
درصد فراوانی |
2/16 |
1/19 |
4/32 |
8/8 |
5/23 |
|||
|
راهنمای جستجوی تخصصی منابع دیداری و شنیداری |
فراوانی |
14 |
12 |
21 |
8 |
13 |
09/3 |
379/1 |
|
درصد فراوانی |
6/20 |
6/17 |
9/30 |
8/11 |
1/19 |
|||
|
نمایش فیلم‌های آموزشی، لوح‌های چندرسانه‌ای (مولتی‌مدیا) از منابع آرشیو |
فراوانی |
11 |
9 |
21 |
10 |
17 |
81/2 |
385/1 |
|
درصد فراوانی |
2/16 |
2/13 |
9/30 |
7/14 |
0/25 |
|||
|
معرفی شبکههای اجتماعی علمی برای تبادل اطلاعات |
فراوانی |
19 |
13 |
16 |
11 |
9 |
32/3 |
387/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
1/19 |
5/23 |
2/16 |
2/13 |
|||
|
ارائه منابع مورد نیاز از جمله کتاب، نشریات و پایگاه داده به صورت الکترونیکی |
فراوانی |
17 |
21 |
14 |
6 |
10 |
43/3 |
353/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
9/30 |
6/20 |
8/8 |
7/14 |
|||
|
اطلاع رسانی و معرفی شماره‌های اخیر مجلات و پیایند‌ها و فهرست مطالب آنها |
فراوانی |
12 |
16 |
16 |
11 |
13 |
04/3 |
376/1 |
|
درصد فراوانی |
6/17 |
5/23 |
5/23 |
2/16 |
1/19 |
|||
|
معرفی مجلات با ضریب تاثیر ISI |
فراوانی |
18 |
13 |
17 |
7 |
13 |
24/3 |
447/1 |
|
درصد فراوانی |
5/26 |
1/19 |
0/25 |
3/10 |
1/19 |
|||
|
اطلاع رسانی نشریات معتبر و نامعتبر فارسی و لاتین |
فراوانی |
18 |
15 |
16 |
7 |
12 |
29/3 |
425/1 |
|
درصد فراوانی |
5/26 |
1/22 |
5/23 |
3/10 |
6/17 |
|||
|
اطلاعرسانی در باره پایگاه‌های اطلاعاتی و نشریات‌الکترونیکی معتبر علمی به صورت پیوسته و ارائه لینک مستقیم |
فراوانی |
23 |
14 |
14 |
6 |
11 |
47/3 |
450/1 |
|
درصد فراوانی |
8/33 |
6/20 |
6/20 |
8/8 |
2/16 |
|||
|
دسترسی آنلاین به وب‌سایت کتابخانه |
فراوانی |
35 |
12 |
11 |
5 |
5 |
99/3 |
287/1 |
|
درصد فراوانی |
5/51 |
6/17 |
2/16 |
4/7 |
4/7 |
|||
|
دسترسی به سؤال‌های الکترونیکی دیگر اعضا |
فراوانی |
19 |
19 |
12 |
9 |
9 |
44/3 |
376/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
9/27 |
6/17 |
2/13 |
2/13 |
|||
|
افزایش دسترسی و یه اشتراک‌گذاری سریع تمام متن منابع، ایده‌ها و نوشته‌ها |
فراوانی |
16 |
19 |
15 |
9 |
9 |
35/3 |
336/1 |
|
درصد فراوانی |
5/23 |
9/27 |
1/22 |
2/13 |
2/13 |
|||
|
معرفی آخرین فناوری‌های به روز دنیا در کتابخانه‌ها |
فراوانی |
17 |
14 |
19 |
8 |
10 |
29/3 |
361/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
6/20 |
9/27 |
8/11 |
7/14 |
|||
|
جستجو آنلاین منابع در فروشگاه‌های کتاب |
فراوانی |
12 |
13 |
18 |
12 |
13 |
99/2 |
366/1 |
|
درصد فراوانی |
6/17 |
1/19 |
5/26 |
6/17 |
1/19 |
|||
|
ارائه میزگرد سخنرانی و بحث و گفتگو با متخصصان به صورت چت زنده |
فراوانی |
18 |
11 |
15 |
9 |
15 |
12/3 |
502/1 |
|
درصد فراوانی |
5/26 |
2/16 |
1/22 |
2/13 |
1/22 |
|||
|
ارائه تورهای دیداری شنیداری از مجموعه خدمات، منابع و بخش‌های کتابخانه‌ها |
فراوانی |
15 |
14 |
16 |
9 |
14 |
10/3 |
437/1 |
|
درصد فراوانی |
1/22 |
6/20 |
5/23 |
2/13 |
6/20 |
|||
|
ارائه توسعه مهارت‌های جستجو و مرور در وب |
فراوانی |
19 |
17 |
15 |
7 |
10 |
41/3 |
385/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
0/25 |
1/22 |
3/10 |
7/14 |
|||
|
دسترسی به صفحه کتابخانه جهت ارسال نظرها و پیشنهادها |
فراوانی |
24 |
15 |
16 |
5 |
8 |
62/3 |
350/1 |
|
درصد فراوانی |
3/35 |
1/22 |
5/23 |
4/7 |
8/11 |
|||
|
میانگین |
33/26 |
19/22 |
16/24 |
66/9 |
59/16 |
30/3 |
378/1 |
|
پرسش ششم: از دیدگاه مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی میزان تأثیرگذاری تلگرام در توسعه خدمات آموزشی و پژوهشی چقدر است؟
جدول9. آزمون تی‌تک نمونه‌ای بخش خدمات آموزشی و پژوهشی
|
بخش خدمات آموزشی و پژوهشی |
ارزش آزمون: 3 |
آماره |
|||
|
میزان t |
درجه آزادی |
سطح معناداری |
تعداد |
میانگین |
|
|
351/2 |
67 |
022/0 |
68 |
35/3 |
|
در جدول 5 در رابطه با توسعه خدمات آموزشی و پژوهشی در تلگرام از نظر مدیران و کتابداران، میانگین35/3 نشان می‌دهد میزان تأثیرگذاری در حدّ متوسط است. سطح معناداری برابر است با 022/0 مبنی بر معناداربودن رابطه بین شبکه اجتماعی تلگرام و خدمات آموزشی و پژوهشی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، از دیدگاه مدیران و کتابداران شبکه اجتماعی تلگرام می‌تواند سبب توسعه خدمات آموزشی و پژوهشی شود.
جدول10. گویه‌های خدمات بخش خدمات آموزشی و پژوهشی
|
مقیاس شاخص |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
اطلاعرسانی برگزاری مسابقات کتابخوانی، تحقیقی، پژوهشی و مقاله‌نویسی |
فراوانی |
12 |
13 |
15 |
13 |
15 |
91/2 |
411/1 |
|
درصد فراوانی |
6/17 |
1/19 |
1/22 |
1/19 |
1/22 |
|||
|
تبریک اعیاد و تبریک به دانشجویان جدیدالورود و فارغ‌التحصیل |
فراوانی |
22 |
17 |
11 |
10 |
8 |
51/3 |
387/1 |
|
درصد فراوانی |
4/23 |
0/25 |
2/16 |
7/14 |
8/11 |
|||
|
آموزش استفاده از منابع الکترونیکی، صوتی و مهارت‌های اطلاعاتی و اطلاع‌یابی |
فراوانی |
19 |
15 |
19 |
6 |
9 |
43/3 |
342/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
1/22 |
9/27 |
8/8 |
2/13 |
|||
|
ارائۀ خدمات پژوهشى به اعضای هیئت علمی و مشارکت مستقیم در امر پژوهش دانشگاه |
فراوانی |
19 |
1 |
22 |
6 |
10 |
34/3 |
367/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
2/16 |
4/32 |
8/8 |
7/14 |
|||
|
ارائۀفهرست‌هاى مواد خواندنى براى دروس دانشگاهى در آموزش رشته‌هاى مختلف |
فراوانی |
18 |
10 |
25 |
3 |
12 |
28/3 |
381/1 |
|
درصد فراوانی |
5/26 |
7/14 |
8/36 |
4/4 |
6/17 |
|||
|
مشاوره‌های تخصصی در زمینة ارزیابی منابع اطلاعاتی |
فراوانی |
21 |
13 |
17 |
5 |
12 |
38/3 |
446/1 |
|
درصد فراوانی |
9/30 |
1/19 |
0/25 |
4/7 |
6/17 |
|||
|
کمک به کاربران جهت توانایی استفاده از اطلاعات برای رسیدن به هدفی خاص مانند حل مساله |
فراوانی |
19 |
17 |
15 |
5 |
12 |
38/3 |
425/1 |
|
درصد فراوانی |
9/27 |
0/25 |
1/22 |
4/7 |
6/17 |
|||
|
انتشار خبرنامه جهت آگاهی کاربران از رخدادهاى جارى و آگاهی کاربران از مجموعه و خدمات موجود |
فراوانی |
29 |
12 |
12 |
6 |
9 |
68/3 |
440/1 |
|
درصد فراوانی |
6/42 |
6/17 |
6/17 |
8/8 |
2/13 |
|||
|
تقویت همکاری و ارتباط با مولفان و متخصصان |
فراوانی |
16 |
13 |
20 |
6 |
13 |
19/3 |
406/1 |
|
درصد فراوانی |
5/23 |
1/19 |
4/29 |
8/8 |
1/19 |
|||
|
ارائه اطلاعرسانی درباره تحقیقات و نوآوری در رشته |
فراوانی |
17 |
13 |
18 |
9 |
11 |
24/3 |
394/1 |
|
درصد فراوانی |
0/25 |
1/19 |
5/26 |
2/13 |
2/16 |
|||
|
ارائه اطلاعاتی در مورد برنامه‌هایی در زمینه سواد اطلاعاتی |
فراوانی |
22 |
17 |
13 |
4 |
12 |
49/3 |
451/1 |
|
درصد فراوانی |
4/32 |
0/25 |
1/19 |
9/5 |
6/17 |
|||
|
ارتباط با دانشگاه و دانشکده‌ها و دیگر اعضای جهت تبادل نظرات |
فراوانی |
20 |
18 |
12 |
7 |
11 |
43/3 |
428/1 |
|
درصد فراوانی |
4/29 |
5/26 |
6/17 |
3/10 |
2/16 |
|||
|
میانگین |
91/27 |
70/20 |
39/24 |
8/9 |
40/16 |
35/3 |
406/1 |
|
با توجه به یافته‌های پژوهش، بین متغیرهای شبکه اجتماعی تلگرامی و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. با توجه به ضریب‌های تعیین مؤلفه «خدمات امانت» (634/0)، مؤلفه «خدمات اطلاعرسانی» (889/0)، مؤلفه «خدمات مرجع» (881/0)، مؤلفه «خدمات فناوری اطلاعات» (898/0)، مؤلفه «خدمات آموزشی و پژوهشی» (770/0)، نشان‌دهندۀ این است که متغیر خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی توسط شبکه اجتماعی تلگرام قابل پیش‌بینی است.
جدول 11. ضریب‌های استانداردشده و استانداردنشده تلگرام و خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی
|
متغیرها |
B |
انحراف معیار |
Beta |
sig |
|
امانت‌دهی |
779/0 |
117/0 |
634/0 |
000/0 |
|
اطلاعرسانی |
043/1 |
066/0 |
889/0 |
000/0 |
|
مرجع |
152/1 |
076/0 |
881/0 |
000/0 |
|
فناوری اطلاعات |
994/0 |
060/0 |
898/0 |
000/0 |
|
آموزشی و پژوهشی |
979/0 |
100/0 |
770/0 |
000/0 |
بحث و نتیجه‌گیری
با توجه به یافته‌های پرسش اول می‌توان نتیجه گرفت کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعتی شریف ضمن آگاهی‌رسانی اخبار کتابخانه بیشتر برای اطلاعرسانی درباره منابع جهت کمک در انجام پژوهش، روش‌ها و فرایند پژوهش، نکاتی درباره مقاله‌نویسی و پایان‌نامه‌نویسی ارائه می‌کند. کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان نیز در زمینه اطلاعرسانی درباره ثبت‌نام و عضویت در کتابخانه و درباره امانت‌دهی از جمله: تمدید، رزرو، دیرکرد و تمدید منابع امانت‌دهی خدمات ارائه می‌دهد. کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد به جدیدترین اخبار کتابخانه مرکزی و منابع اطلاعاتی از جمله اخبار مربوط به نمایشگاه‌های کتاب و پایگاه اطلاعاتی و کتابخانه مرکزی دانشگاه شهید چمران به ارسال جدیدترین اخبار کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد از جمله اخبار مربوط به نمایشگاه‌های کتاب، کارگاه‌های آموزشی، فعالیت‌های پایگاه اطلاعاتی منابع الکترونیکی پرداخته است. یافته‌ها حاکی از آن بود که سه کتابخانه مرکزی (صنعتی شریف، فردوسی مشهد و شهید چمران اهواز) در جهت اطلاعرسانی و اخبار کتابخانه و کتابخانه مرکزی اصفهان در جهت ارائه خدمات امانت‌دهی فعالیت می‌کنند. نتیجه حاصل با یافته‌های پژوهش «امولوزر و بمیدل» (2014)، «جاناکسو و همکاران» (2015)، «هاداگلی و کنچاکاناوار» (2015)، «دی‌هانی و الوادی» (2015)، پژوهش «هیرماث و آناند» (2016) که نشان دادند کتابخانه‌های دانشگاهی از شبکههای اجتماعی مختلف برای دریافت، به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات جهت شرکت در بحث گروهی در تحقیقات، به‌اشتراک‌گذاشتن عکس‌ها، اطلاعات کارگاه‌های آموزشی، سمینارها، همایش‌ها، اطلاعیه‌ها و بخشنامه‌های مربوط به دانشگاه، اطلاعرسانی اخبار، حوادث، کارگاه‌ها، نمایشگاه‌ها، امکانات و برای ترویج مجموعه‌های کتابخانه استفاده می‌کنند، همسوست. همچنین نشان داد که شبکههای اجتماعی به‌صورت تصاعدی در کتابخانه‌های دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
یافته‌های پرسش دوم پژوهش نشان داد دیدگاه مدیران و کتابداران درباره توسعه خدمات امانت‌دهی با میانگین 50/3 بیشترین میزان اهمیت را از نظر مدیران و کتابداران به خود اختصاص داده است. از آنجاکه سطح معناداری کمتر از 05/0 بوده، یعنی برابر 001/0، است، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. در بخش امانت‌دهی «اطلاعرسانی در ساعات کار کتابخانه» با میانگین(06/4)، بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده است که نشان‌دهنده تأکید مدیران و کتابداران نسبت به ارائه ساعات کاری است. در این بخش خدمات دیگری چون «اطلاعرسانی درباره عضویت، نحوه رزرو و امانت، تمدید، جریمه دیرکرد و تسویه حساب اعضا» با میانگین57/3، «اطلاعرسانی درباره نحوه جستجو با نرم‌افزار کتابخانه» با میانگین53/3، «اطلاعرسانی درباره وجین مجموعه» با میانگین84/2، به‌ترتیب بیشترین و کمترین نظرها را به خود اختصاص داده و حاکی از لزوم این خدمات در کتابخانه‌هاست. یافته‌های پرسش سوم پژوهش نشان داد توسعه خدمات اطلاعرسانی با میانگین 39/3 دومین میزان اهمیت از نظر مدیران و کتابداران را به خود اختصاص داده است. از آنجاکه سطح معناداری کمتر از 05/0 (برابر 005/0) است، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. «آموزش و اطلاعرسانی درباره پایگاه‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارها» با میانگین84/3، «اطلاعرسانی درباره نحوه جستجو و ارائه منابع مورد نیاز کاربران» با میانگین87/3، بیشترین نظرها را به‌خود اختصاص داده‌اند. «بازاریابی درکتابخانه‌ها» با میانگین99/2، «اطلاعرسانی درباره تولید، چاپ‌ونشر» با میانگین 99/2 کمترین نظر را به خود اختصاص داده‌اند.
یافته‌های پرسش چهارم پژوهش نشان داد توسعه خدمات مرجع با میانگین 29/3 کمترین میزان اهمیت از نظر مدیران و کتابداران را به‌خود اختصاص داده است. از آنجاکه سطح معناداری بیشتر از 05/0 (برابر با 074/0) است، اما با توجه به سطح معناداری به دست‌آمده نمی‌توان این تفاوت را معنادار دانست. در این میان دیدگاه کتابداران و مدیران نسبت به توسعه خدمات در تلگرام، در حدّ متوسط است. در بخش خدمات مرجع، خدمات «اطلاعرسانی منابع مرجع» با میانگین40/3 بیشترین نظر و «امکان ایجاد رابطه دوجانبه و پرسش‌وپاسخ افراد از وب‌سایت کتابخانه» با میانگین21/3 کمترین نظر را به خود اختصاص داده است. یافته‌های پرسش پنجم پژوهش نشان داد توسعه خدمات فناوری اطلاعات با میانگین 30/3 چهارمین میزان اهمیت از نظر مدیران و کتابداران را به خود اختصاص داده است. از آنجاکه سطح معناداری کمتر از 05/0 (برابر با037/0 است) رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. یافته‌ها نشان داد در این بخش «دسترسی آنلاین به وب‌سایت کتابخانه» با میانگین99/3 بیشترین نظر را به‌خود اختصاص داده است. خدماتی چون «جستجوی آنلاین منابع در فروشگاه‌های کتاب» با میانگین 99/2، «ارائه فیلم، میکروفیلم، میکروفیش‌های آموزشی» با میانگین96/2، «نمایش فیلم‌های آموزشی، لوح‌های چندرسانه‌ای(مولتی‌مدیا) از منابع آرشیو» با میانگین 81/2، کمترین دیدگاه را نسبت به خود داشته است. یافته‌های پرسش ششم پژوهش نشان داد توسعه خدمات آموزشی و پژوهشی با میانگین 35/3 سوّمین میزان اهمیت از نظر مدیران و کتابداران را به خود اختصاص داده است. از آنجاکه سطح معناداری کمتر از 05/0 (برابر با 022/0) است رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. «انتشار خبرنامه جهت آگاهی کاربران از رخدادهاى جارى و آگاهی کاربران از مجموعه و خدمات موجود» با میانگین68/3، بیشتر نظر و «اطلاعرسانی برگزاری مسابقات کتابخوانی، تحقیقی، پژوهشی و مقاله‌نویسی» با میانگین 91/2 کمترین دیدگاه را به خود اختصاص داده است. در این‌میان، بیشترین دیدگاه به خدمات امانت‌دهی و کمترین دیدگاه نیز به خدمات مرجع اختصاص دارد. همچنین یافته‌های این بخش از پژوهش با یافته‌های پژوهش‌های دیگر از جمله «لطفی» (1393)، «ابراهیم‌پور و دیگران» (2016)، «دیکسون و هالی» (2010) که در پژوهش خود به دیدگاه متوسط و مثبت رسیدند، همخوانی دارد. نتایج حاصل از رگرسیون نیز نشان داد تمامی خدمات قابل پیش‌بینی است. با توجه به ضریب‌های تعیین مؤلفه «خدمات امانت» (634/0)، مؤلفه «خدمات اطلاعرسانی» (889/0)، مؤلفه «خدمات مرجع» (881/0)، مؤلفه «خدمات فنّاوری اطلاعات» (898/0)، مؤلفه «خدمات آموزشی و پژوهشی» (770/0)، نشان‌دهنده این است که متغیر خدمات کتابخانه‌های دانشگاهی توسط شبکه اجتماعی تلگرام قابل پیش‌بینی است و بین خدمات کتابخانه و تلگرام همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
چنان‌که مشاهده شد، دیدگاه مدیران و کتابداران در خدمات امانت‌دهی، اطلاعرسانی، فناوری و خدمات آموزشی و پژوهشی با توجه به رابطه معنادار، مثبت و قابل توسعه‌تر، نشان داده شده است. اما در این میان خدمات مرجع رابطه معناداری نداشت. شاید دلیل این امر استفاده کم و ناآگاهی مدیران و کتابداران برای ارائه خدمات کتابخانه‌ها به کمک شبکه اجتماعی تلگرام باشد. همچنین می‌تواند به‌دلیل طرز تفکر مدیران و کتابداران در جهت ارائه خدمات به شیوه سنتی که در کتابخانه‌های دانشگاهی وجود دارد، برگردد. این نشانگر این است که مدیران و کتابداران به شبکه اجتماعی تلگرام به دید سنّتی نگاه می‌کنند و به این دلیل که در کتابخانه‌ها به کاربران اجازه استفاده خدمات مرجع را بیرون از کتابخانه نمی‌دهند، با این دید خدمات مرجع را قابل توسعه در تلگرام نمی‌دانند. باوجود مشکلاتی برای دسترسی به منابع و مقالات بهروز در کتابخانه‌های سنّتی، شبکه اجتماعی تلگرام می‌تواند مفید باشد. استفاده ناصحیح از فناوری‌های بهروز از جمله شبکه اجتماعی تلگرام در کتابخانه‌ها پیامدهای منفی از جمله عدم دسترسی به موقع به منابع جدید، سنتی ماندن کتابخانه‌ها، عدم توانایی، آگاهی و پذیرش مدیران و کتابداران کتابخانه‌ها از فناوری‌های بهروز و در انتها سبب عدم کارایی کتابخانه‌ها در آینده نهچنداندور خواهد شد. در کل، با توجه به نتایج دیدگاه مدیران و کتابداران که در حدّ متوسط بوده است، خدمات کتابخانه‌ای می‌تواند به کمک شبکه اجتماعی تلگرام توسعه یابد. می‌توان گفت شبکههای اجتماعی تلگرام با انتقال سریع و آسان و در عینحال در دسترسبودن، ابزاری مناسبی برای توسعه خدمات کتابخانه‌ای و پاسخگویی به پرسش‌های فوری کاربران است.
این پژوهش محدودیت‌هایی را نیز شامل می‌شود. از آنجاکه مطالعه حاضر فقط چهار کتابخانه مرکزی دانشگاهی وازرت علوم را شامل می‌شود، نتایج حاصل از این پژوهش، کل کتابخانه‌های دانشگاهی وزارت علوم را بر اساس رتبه‌بندی که از تلگرام استفاده می‌کردند، به دلیل بازه زمانی کوتاه دربرنمی‌گیرد. بههرحال، استفاده از تلگرام می‌تواند در توسعه خدمات کتابخانه‌های مرکزی دانشگاهی، به مدیران و کتابداران کمک کند. با توجه به نتایج این پژوهش، پیشنهادهای زیر برای استفاده و بهره‌برداری بیشتر از شبکه اجتماعی تلگرام ارائه می‌شود. با توجه به اینکه کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌ها از شبکه اجتماعی تلگرام فقط در جهت ارائه خدمات اطلاعرسانی و امانت‌دهی استفاده می‌کنند، به کتابخانه‌ها پیشنهاد می‌شود دیگر خدمات کتابخانه را نیز از جمله خدمات مرجع، فناوری اطلاعات و آموزشی و پژوهشی که در این پژوهش همبستگی مثبت و قوی را نشان داد، به کمک تلگرام توسعه دهند. با توجه به وجود رابطه معنادار بین خدمات امانت‌دهی، اطلاعرسانی، فناوری اطلاعات و خدمات آموزشی و پژوهشی و معنادار نبودن خدمات مرجع با شبکه اجتماعی تلگرام که نشانگر دیدگاه سنتی مدیران و کتابدارن نسبت به خدمات کتابخانه‌ها را نشان می‌دهد، همچنین دیدگاه‌های مدیران و کتابدارن که در حدّ متوسط است، پیشنهاد می‌شود آگاهی‌رسانی و برنامه‌ریزی‌های لازم و عملی به مدیران و کتابداران کتابخانه‌ها ارائه شود. در این میان، برای استفاده از شبکه اجتماعی تلگرام بهمنظور ارتقای هرچه بیشتر خدمات کتابخانه و آشنایی بیشتر با دیگر کارکردهای این شبکه، از راهنمایی‌ها و نظرهای متخصصان نرم‌افزار استفاده گردد. با توجه به اینکه تعدادی از مدیران و کتابداران کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه‌های مذکور اطلاع کافی از کاربرد تلگرام در کتابخانه‌ها ندارند، نخست باید برای تمام مدیران و کتابداران آموزش کافی از جمله کارگاه‌های مختلف در استفاده مؤثر و بهینه از شبکههای اجتماعی در ارائه خدمات به کمک تلگرام ارائه شود. دوم، در کتابخانه‌ها بخشی جدا جهت ارائه خدمات در تلگرام با استفاده از متخصصان شبکههای اجتماعی صورت بگیرد. با توجه به اینکه در این کانال تلگرامی فقط مدیران و کتابداران کتابخانه‌ها فعالیت دارند، با رعایت ضوابط و اصول امنیتی مناسب، علاوه بر امکان تعامل کاربران با کتابداران، ارتباط بین کاربران با کاربران را نیز امکان‌پذیر کنند تا تعاملات و برقراری ارتباط آسان باعث سرعتبخشیدن و اشتراک هر چه بیشتر خدمات کتابخانه‌ای به کمک تلگرام در حداقل زمان صورت پذیرد.
[1]. Bargh
[2]. Mahmood and richardson
[3]. panahi,Watson&partridge
[4]. Efua Mansa Ayiah
[5].Natita Waiyahong
[6]. Andrea Dickson
[7]. Scott-Webber
[8]. International Federation of Library Associations and Institutions
[9]. https://telegram.org/
[10]. Gushchin&vannet
[11]. Andrea Dickson and Robert P. Holley
[12]. Omeluzor & Bamidele
[14]. wechat
[15]. Gururaj Shivanand Hadagali and Anand Y. Kenchakkanavar
[16]. Sultan M. Al-Daihani and Suha A. AlAwadhi
[17]. https://www.civilica.com/Scientometrics.html
)