مطالعۀ همکاری دانشگاه و صنعت در ایران بر اساس شاخص هم‌انتشاری و رده‏بندی این صنایع بر مبنای «رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه پژوهشی ارزیابی و توسعه منابع، مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، شیراز، ایران.

2 استادیار، گروه مهندسی برق، دانشکده مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز، شیراز، ایران.

3 استاد، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

هدف: هدف اصلی از انجام این پژوهش معرفی و رده‌بندی صنایع همکار با دانشگاه‌ها در انتشارات مشترک صنعت و دانشگاه است.
 روش پژوهش: به‏منظور گردآوری داده‌های هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت ایران در بازۀ زمانی2010- 2015 در پایگاه وب‌آوساینس از برچسب‌های آدرس سازمانی نویسندگان استفاده شد که با حذف موارد نامرتبط 1280 مورد هم‌انتشاری بازیابی گردید. تحلیل هم‏نویسندگی در این پژوهش در سطح سازمانی و میان سازمان‌های صنعتی و دانشگاه‌ها صورت گرفت و به‏منظور رده‌بندی صنایع همکار با دانشگاه‌های ایران، از دسته‌بندی صنایع بر اساس «رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی»[1] استفاده شد.
 یافته‌ها: در هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت، بیشترین همکاری میان صنایع تولیدی با دانشگاه‌ها بوده است. در این رده «تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی» و  «تولید کک و فرآورده‌های نفتیِ تصفیه‏شده» بیشترین هم‌انتشاری‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. «معدنکاری و استخراج معادن» در ردۀ دوم هم‌انتشاری با دانشگاه قرار دارد که در این طبقه «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» رتبۀ اول را دارد.
نتیجه‌گیری: صنایع دانش‏بنیان و صنایع فرایندهای بنیادی در هم‌انتشاری‌های صنعت و دانشگاه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند که به‏دلیل متکی‏بودن این صنایع به دانش دانشگاهی و فناوری‏های جدید است. از سوی دیگر، وفور معادن و ذخایر نفت‏وگاز در ایران و متکی‏بودن ایران به اقتصاد نفتی نیز دلیل دیگری است که در ایران صنایع رده «معدنکاری و استخراج معادن» هم‌انتشاری‌های زیادی با دانشگاه‌ها داشته باشند. نتایج این پژوهش می‌تواند در سیاست‌گذاری‌های پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد.



[1]. International Standard Industrial Classification of All Economic Activities (ISIC)

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

University and industry collaboration in Iran based on co-publication indicator and classification of industries based on the International Standard Industrial Classification of All Economic Activities (ISIC)

نویسندگان [English]

  • Mansoreh Serati Shirazi 1
  • Mahdi Motevasel 2
  • Farideh Osareh 3
  • Abdolhosein Farajpahlou 3
1 Assistant Prof., Department of Assessment and development of resources, Reginal Information Center for Science and Technology(RICeST), Shiraz, Iran.
2 Assistant Prof., Department of Electrical Engineering, Faculty of Engineering, Islamic Azad University of Shiraz, Shiraz, Iran.
3 Professor, Department of Department of Knowledge and Information Science,Faculty of Education and Psychology, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

Purpose:  This reserach aimed to identify the industries involved in university- industry co-publications in Iran.
Methodology: The university- industry co-publications of Iran during the period of 2010-2015 were searched in citation indexes of Web of Science by the authors’ organizational lable. After omitting the irrelevant documents, 1280 documents formed the research population. The co-authorship analysis in this research was carried out at the organizational level between industrial organizations and universities. In order to rank the industries that cooperated with Iranian universities,  "International Classification of Industrial Standard All Economic Activities " was used for the classification of industries.
Findings: The analyses of co-published documents revealed that the highest co-operation was between "manufacturing industries" and universities, and "mining and quarrying industry" ranked the second. In the first category “manufacture of coke and refined petroleum products” ranked first and “manufacture of pharmaceuticals, medicinal chemical and botanical products” ranked second, in the further category “Manufacture of pharmaceuticals, medicinal chemical and botanical products” had the highest rate of co-publication.
Conclusions: The knowledge- based Industries and the fundamental processes industries had the highest co-publication with universities, which was due to the reliance of these industries on academic knowledge and new technology. On the other hand, the abundance of oil and gas mines in Iran and Iran's dependence on oil economics is another reason why Iran had a large number of co- publication with mining and quarrying industries and universities. The results of this research could be applied in adopting research policies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • University- industry ralation
  • Co-publication
  • International Standard Industrial Classification of All Activities (ISIC)
  • Iran

مقدمه

همکاری تحقیق و توسعه میان دانشگاه و صنعت یکی از موفق‌ترین سازوکارهای انتقال دانش میان دانشگاه‌ها و صنایع و شرکت‌های تجاری است. درک چگونگیِ ارتباط سازمانی در همکاری تحقیق و توسعۀ دانشگاه و صنعت، برای مدیرانی که بر روی این قبیل همکاری‌ها در جهت گسترش بنیان دانش شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کنند، بسیار با اهمیت است (بکرز و فریتز[1]،2011).

دانشگاه‌ها، عهده‌دار نقش کلیدیِ آموزش و تولید دانش جدید در جوامع هستند و صنایع برای حلّ مشکلات بنیادی خود و دستیابی به فناوری‌های دانش‏بنیان، بیش از پیش به‏دنبال ارتباط با دانشگاه‌ها می‌باشند (تیسن،a2012). بر این اساس، بسیاری از سیاست‏گذاران پژوهشی سعی در  توسعه «مأموریت سوم»دانشگاه‌ها، از طریق تقویت پیوند میان دانشگاه‌ها و کاربران دانش از جمله صنایع دارند (پرکمن و دیگران، ‌2013). از دلایل عمدۀ توجه به تعامل‏ها و همکاری‌های میان صنعت و دانشگاه این است که از سویی پژوهش‌های دانشگاهی جریان دانش را میان این سازمان‌ها ایجاد می‌کنند که خود می‌تواند محرک نوآوری در سطح محلی باشد (گیونتا، پریکُولی و پِروچی[2]، 2014)، و از سوی دیگر فعالیت‌های جریان دانش میان بخش‌های دانشگاهی و بخش صنعتی، به رقابت تجاری و رشد اقتصادی کمک می‌کند (هرمانز و کاستیا[3]، 2007). افزایش انتقال دانش از دانشگاه‌ها به صنعت از هدف‏های اولیۀ سیاست‏گذاری پژوهشی در بسیاری از کشورهای توسعه‏یافته است (بنل _ استانول، جوفر _ بونت و میسنر[4]، 2008) که از طُرُق مختلف و با استفاده از کانال‌های متفاوتی صورت می‌پذیرد. از مهم‏ترین کانال‌های انتقال دانش به سمت دانشگاه‌ها، انتشارات مشترک دانشگاه و صنعت و به اصطلاح «هم‏انتشاری» دانشگاه و صنعت است. در واقع،انتشاراتی که در آنها نام یک دانشگاه و یک سازمان صنعتی در وابستگی سازمانی نویسندگان درج شده باشد به‏عنوان هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت در نظر گرفته می‌شوند. هم‏انتشاری با دو وابستگی سازمانی دانشگاه و صنعت، شاخص معناداری از همکاری دانشگاه و صنعت در نظر گرفته می‌شود. به این دلیل که هم‌انتشاری، همکاری پژوهشی رسمی میان سازمان‌های درگیر و تبادل دانش میان این سازمان‌ها را نشان می‌دهد. هم‌انتشاری بروندادی از همکاری پژوهشی شمرده می‌شود که از طریق آن هم جریان دانش و مهارت اتفاق می‌افتد و هم دسترسی به شبکه‏های غیررسمی میان پژوهشگران دانشگاه و صنعت امکان‏پذیر می‌شود (تیسن، ‌2006). وی از هم‌انتشاری میان دانشگاه و بخش صنعتی به‏عنوان «شاخص پیوند دانش» یادکرده و معتقد است این معیار تاحدود زیادی می‏تواند شکاف اساسی در فهم چگونگی مشارکت علم و پژوهش‌های علمی با بخش صنعتی را پرکند، زیرا هم‌انتشاری‌های صنعت و دانشگاه می‌توانند هم به‏‏عنوان شاخصی از فعالیت‌های همکارانه و هم به‏عنوان جریان نیروی فکری دانشگاهی بر روی اقتصاد دانش‏محور و بخش‌های اقتصادی دیده شوند و یکی از منابع کلیدی را برای بررسی و اندازه‌گیری ویژگی‌های سازمانی، جغرافیایی و زمانی همکاری میان‏سازمانی فراهم آورند (تیسن،b2012). به‏صورت‏کلی، اتفاق نظر این است که باوجود محدودیت‌ها، هم‌انتشاری‌ها شاخص موجّهی برای اندازه‌گیری موفقیت همکاری پژوهشی دانشگاه و صنعت را فراهم می‌آورد (کالوِرت و پاتل[5]؛ تیسن، 2006). با توجه به مطالب فوق، در این پژوهش به بررسی صنایع همکار با دانشگاه‌های ایران در هم‌انتشاری‌های علمی می‌پردازیم.

غالباً دانش از سمت دانشگاه‌ها به شکل انتشارات علمی که قالب رایج میان اعضای هیئت علمی دانشگاه‌هاست، جریان می‌یابدو آمار تجمعی این بروندادها به‏طور معمول برای دسترسی به کمیّت و کیفیت انتشارات (ون ران[6]،  1996 در پونوماریف و بردمَن[7]، 2010) و برای ارزیابی سازمان‌های تحقیق و توسعه[8] (گایسلر[9]، 1994 در پونوماریف و بردَمن) در نظر گرفته می‌شود. ارتباط با دانشگاه‌ها و استفاده از نتایج پژوهش‌ها برای بسیاری از صنایع با توجه به بنیان علمی آنها بسیار حایز اهمیت است. تعاملات اندک دانشگاه با صنعت در قالب پژوهش‏های مشترک دانشگاه و صنعت به‏طورکلی و هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت به صورت خاص، می‌تواند به فعالیت‌های تجاری دانشگاه و در راستای آن اقتصاد دانش‏بنیان کشور آسیب برساند. این مسئله در صنایع به‏ویژه در «صنایع دانش‏بنیان» و «صنایع فرایندهای بنیادی» که دسترسی به دانش جدید و نتایج پژوهش‌های دانشگاهی در آنها عاملی حیاتی است، بسیار حایز اهمیت است. از این‏رو، مسئله مورد بررسی در این پژوهش روشن‏کردن وضعیت هم‌انتشاری صنایع مختلف با دانشگاه است که این مهم می‌تواند گامی در جهت تدوین سیاست‌های پژوهشی دانشگاهی و نیز بخش تحقیق و توسعۀ صنایع در کشور به‏شمار آید، زیرا به‏تصویرکشیدن شرایط کنونی می‌تواند نقاط ضعف و قوّت دانشگاه‌ها و صنایع کشور را در همکاری با یکدیگر نشان دهد و راهنمایی باشد تا سیاست‌های آینده در جهت برطرف‏نمودن این موانع و رسیدن به مقطع آرمانی تدوین شود و همکاری علمی صنعت و دانشگاه روز‏به‏روز افزایش یابد.

هم‌انتشاری دانشگاه با صنعت می‌تواند معیار معقولی برای مشارکت‌های علمی _ پژوهشی دانشگاه و صنعت فراهم کند(کالوِرت و پاتل 2003؛ تیسن، 2006). ازآنجاکه هرگونه تغییر در الگوی هم‌انتشاری دانشمندان برای سیاست‏گذاران علمی بسیار جالب و ارزشمند است (آکادمی ملی علم[10]، 2007؛ استوکولز[11] و دیگران، 2008 در پونوماریف و بردمَن، 2010) نتایج این پژوهش می‌تواند در برنامه‌ریزی به‏منظور همکاری علمی میان دانشگاه و صنایع به‏منظور کاربردی‏کردن پژوهش‌های دانشگاهی و علمی‏کردن هرچه‏بیشتر صنایع مورد استفاده قرار گیرد. این وضعیت به‏خوبی نشان‏دهندۀ اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر است.

هدف اصلی از انجام این پژوهش، معرفی و رده‌بندی صنایع همکار با دانشگاه‌ها در انتشارات مشترک صنعت و دانشگاه است. هدف‏های ویژۀ این پژوهش عبارتند از:

_ تعیین میزان تولیدات علمی مشترک بین دانشگاه و صنعت در  ایران در بازۀ زمانی 2010-2015.

_ شناسایی حوزه‌های فعالیت سازمان‌ها و واحدهای صنعتی ایران که بیشترین همکاری را بر اساس شاخص هم‏‏انتشاری با دانشگاه‌ها داشته‌اند.

پرسش‌های پژوهش

میزان هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت ایران در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وب‏آوساینس در بازۀ زمانی 2010-2015 چقدر است؟

در بازۀ زمانی مورد مطالعه، بر اساس رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی، کدام صنایع  بیشترین میزان همکاری را بر اساس شاخص هم‌انتشاری با دانشگاه‌ها داشته‌اند؟

پیشینۀ پژوهش

پژوهش‌های بسیاری با رویکرد علم‌سنجی، شاخص هم‌انتشاری میان دانشگاه و صنعت را در کشورهای مختلف با نگاه‌هایی شاید متفاوت مورد مطالعه قرار داده‌اند. در این مطالعات، ابعاد مختلف هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت  بررسی شده است.

در پژوهش‌های انجام شده در ایران، در قالب مدل مارپیچ سه‌گانه هم‌انتشاری‌های دانشگاه، دولت و صنعت مورد مطالعه قرار گرفته است. از جمله، می‌توان به پژوهش «جوکار و عصاره»(1392) و «حاتمی و نقشینه» (1393) اشاره کرد. در این میان، پژوهشی که شاخص هم‌انتشاری را جداگانه مورد مطالعه قرار داده، پژوهش «عصاره و دیگران» است که به بررسی تأثیر فاصلۀ جغرافیایی در هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت با استفاده از مدل گرانشی نیوتون پرداخته است. در این پژوهش که با استفاده از هم‌انتشاری‌های دانشگاه و صنعت در پایگاه وب‏آب‏ساینس در دورۀ 5 ساله 2010 تا 2014  انجام گرفته است، این نتیجه حاصل شد که فاصلۀ جغرافیایی عامل تأثیرگذاری در همکاری میان صنعت و دانشگاه است و با افزایش فاصلۀ جغرافیایی میزان هم‌انتشاری‌های میان دانشگاه و صنعت، کم می‌شود. (عصاره و دیگران، 1395).

نکته‌ای که در تمامی این پژوهش‌ها دیده می‌شود این است، اما هیچ‏یک به بررسی صنایع همکار در این هم‏انتشاری‌ها نپرداخته‌اند. در این بخش از پژوهش، به برخی از مطالعاتی که در خارج از کشور در این حوزه انجام شده است، اشاره می‌شود.

«کالورت و پاتل» (2003) در پژوهشی همکاری دانشگاه و صنعت را بر اساس شاخص هم‌انتشاری در یک دورۀ بیست‏ساله در انگلستان بررسی کردند. در این پژوهش حوزه‌های موضوعی انتشارات مشترک و نیز دانشگاه‌ها و صنایعی که در این همکاری نقش داشتند، تحلیل و این نتیجه حاصل شد که بیشترین میزان مقاله‌های مشترک در حوزه صنعت داروسازی بوده است و شرکت‌های خارجی در صنایع برق و الکترونیک برای دانشگاه‌های انگلستان همکاران مهمی بوده‌اند.

«آبرامو[12] و همکاران» (2009) همکاری پژوهشی میان دانشگاه و صنعت بومی را در انتشارات علمی ایتالیا بر اساس هم‌نویسندگی در حوزه‌های مختلف موضوعی و با رویکرد کتاب‏سنجی بررسی کردند. یافته‌های این پژوهش نشان داد بیشترین همکاری در حوزۀ پزشکی و شیمی رخ داده است. این در حالی است که بالاترین درصد مقالات هم‏‏نویسندگی در حوزۀ مهندسی صنایع و اطلاعات بوده است.

«گیونتا، پریکُلی و پِروچی» (2014) عوامل تأثیرگذار بر تعامل دانشگاه و صنعت در حوزه داروسازی را در فاصلۀ سال‌های 2004 تا 2010 در کشور ایتالیا بررسی کردند. در این پژوهش هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت به‏عنوان شاخص ارتباطات در نظر گرفته شد. در واقع این پژوهش به یک صنعت خاص و یک حالت خاص در ارتباط صنعت و دانشگاه محدود شده بود. از یافته‌های این پژوهشگران این بود که هم نزدیکی جغرافیایی و هم نزدیکی سازمانی احتمال و کثرت هم‌انتشاری را افزایش می‌دهد.

پیشینه‌های پژوهش نشان می‌دهد هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت به‏عنوان یک کانال ارتباطی مؤثر میان این دو سازمان، مورد توجه بوده است و صنایعی که  از این کانال بیشتر استفاده کرده‌اند، مورد توجه قرار گرفته‌اند. ازآنجاکه در ایران تاکنون چنین پژوهشی انجام نشده است، پژوهش حاضر سعی دارد این خلأ را پر کند.

روش پژوهش

برای گِردآوری داده‌های هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت ایران در پایگاه وب‏آوساینس(مجموعۀ هسته وب‏‏آوساینس[13]،2016)، از برچسب آدرس سازمانی نویسندگان استفاده شد (پارک، هانگ و لیدسدورف[14]، 2005؛ پاندز، ون اورت و فرنکن[15]، 2007). معمولاً نشانی وابستگی سازمانی دانشگاه‌ها با برچسب‌های univ و coll، و مدارک صنعتی با برچسب‌های  CORP, INC, LTD, SA و  AGقابل تشخیص هستند (پارک، هانگ و لیدسدورف، 2005). بر این‏ اساس، مقاله‏های دانشگاهی و نیز مقاله‏های صنعتی ایران جستجو شدند و مقاله‏های مشترک این دو گروه،  هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت را تشکیل دادند.

  1. cu=(iran) and py=2010-2015 and ad=(CORP or INC or LTD or SA or AG or cooperat or Incorp or co)
  2. cu=(iran) and py=2010-2015 and ad=(univ or coll)
  3. 1&2

آمار به‏‏دست‏آمده پس از کنارگذاشتن رکوردهای ریزش کاذب، در بازۀ زمانی سال‌های2010 تا 2015 ارزیابی و تحلیل خواهد شد. در این پژوهش هم‌نویسندگی در سطح سازمانی و میان سازمان‌های صنعتی و دانشگاه‌ها بررسی و روش شمارش کامل برای بررسی تعداد همکاری‌ها به‏کار گرفته شد؛ بدین معناکه برای تمامی نویسندگان همکار در مقاله از سازمان‌های دانشگاهی و صنعتی امتیاز کامل مقاله درنظرگرفته شده است و هر همکاری در مقاله به‏عنوان یک پیوند میان صنعت و دانشگاه بررسی گردید.

بررسی صنایع همکار در هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت

به‏منظور بررسی صنایع همکار با دانشگاه‌های ایران، پس از اینکه نام صنعت از وابستگی سازمانی نویسندگان تشخیص داده شد، با مراجعه به وب‏سایت هر کدام از سازمان‌های صنعتی و مطالعۀ قسمت «دربارۀ ما»[16]، دامنۀ کاری و هدف‏های آنها مطالعه شد تا از این طریق حوزۀ فعالیت آنها مشخص شود. به‏علت پراکندگی در نوع صنایع همکار با دانشگاه‌ها و امکان تحلیل بهتر، تصمیم گرفته شد این صنایع دسته‌بندی شوند. دسته‌بندی صنایع بر اساس «رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی» انجام شد. این رده‌بندی استاندارد کلیۀ فعالیت‌های صنعتی را در 21 ردۀ کلی و 99 زیررده قرار می‌دهد که هر یک به زیررده‌های فرعی‏تری تقسیم می‌شود (نیشنز[17]، ‌2008). جدول1 تقسیم‏بندی کلیِ این رده‏بندی را نشان می‌دهد:

جدول1. رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی

رده

Description

توصیف رده

A

Agriculture, forestry and fishing

کشاورزی، جنگل‏داری و ماهیگیری

B

Mining and quarrying

معدنکاری و استخراج معادن

C

Manufacturing

ساخت و تولید

D

Electricity, gas, steam and air conditioning supply

برق، گاز، بخار و تامین تهویه مطبوع

E

Water supply; sewerage, waste management and remediation activities

مخازن آب؛ فاضلاب، مدیریت مواد زاید وبازیافت

F

Construction

ساخت‏‏ و ساز

G

Wholesale and retail trade; repair of motor vehicles and motorcycles

عمده‏فروشی و خرده‏فروشی. تعمیر وسایل نقلیۀ موتوری و موتور سیکلت

 

H

Transportation and storage

حمل‏‏ و نقل و انبارداری

I

Accommodation and food service activities

فعالیت‌های اسکان و خدمات مواد غذایی

J

Information and communication

اطلاعات و ارتباطات

K

Financial and insurance activities

فعالیت‏ های مالی و بیمه

L

Real estate activities

املاک و مستغلات

M

Professional, scientific and technical activities

فعالیت‏ های حرفه ای، علمی و فنی

N

Administrative and support service activities

فعالیت های اداری و خدمات پشتیبانی

O

Public administration and defence; compulsory social security

مدیریت عمومی و دفاع؛ امنیت اجتماعی اجباری

P

Education

آموزش و پرورش

Q

Human health and social work activities

فعالیت های مربوط به  سلامت انسان و خدمات اجتماعی

R

Arts, entertainment and recreation

هنر، سرگرمی و تفریح

S

Other service activities

فعالیت‌های خدماتی دیگر

T

Activities of households as employers; undifferentiated goods- and services-producing activities of households for own use

فعالیت‌های خانوارها به عنوان کارفرمایان؛ فعالیت‌های تولیدی و خدماتی خانوارها برای استفاده خودشان

U

Activities of extraterritorial organizations and bodies

فعالیت های سازمان های برون مرزی

 

از جدول1 به‏منظور تعیین زمینۀ فعالیت صنایع همکار با دانشگاه‌ها استفاده می‌شود. هرکدام از این صنایع در یکی از رده‌ها قرار خواهندگرفت تا زمینۀ فعالیت صنایع همکار با دانشگاه‌ها در هم‌انتشاری مشخص شود. در این پژوهش، از آمار توصیفی استفاده شده است.

یافته‌های پژوهش

1_ میزان هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت ایران در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وب‏آوساینس در بازۀ زمانی 2010 تا 2015 چقدر است؟

در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وب‏آوساینس در دورۀ زمانی 2010ـ2015، پس از کنارگذاشتن داده‌های نامرتبط تعداد1280 هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت در ایران ثبت شده است. جدول2 تعداد مدارک ثبت‏شده را به تفکیک سال انتشار مدارک در این بازۀ زمانی نشان می‌دهد.

جدول2. تعداد هم‌انتشاری‌های دانشگاه و صنعت در بازۀ زمانی 2010-2015 در نمایۀ استنادی علوم

سال انتشار

تعداد هم‌انتشاری‌های صنعت و دانشگاه در ایران

2010

158

2011

181

2012

202

2013

229

2014

264

2015

246

جمع

1280

 

2_ در بازۀ زمانی مورد مطالعه، بر اساس رده‏بندی بین‏المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی، کدام صنایع بیشترین میزان همکاری را بر اساس شاخص هم‌انتشاری با دانشگاه‌ها داشته‌اند؟

در دورۀ زمانی 2010-2015، تعداد 570 سازمان صنعتی با دانشگاه‌های کشور همکاری پژوهشی در قالب هم‏انتشاری داشته‌اند که از این تعداد 36 سازمان، وب‏سایت مشخصی نداشتند و به‏همین‏دلیل حوزۀ کاری آنها قابل تشخیص نبود. حوزه فعالیت دیگر سازمان‌های صنعتی و تعداد پیوند آنها با دانشگاه در جدول3 نشان داده شده است.

جدول3. صنایع همکار با دانشگاه در دورۀ زمانی 2010- 2015

درصد پیوند با دانشگاه

تعداد پیوند با دانشگاه

موضوع رده

رده

24/0

5

کشاورزی، جنگل‏داری و ماهیگیری

A

30/32

665

معدنکاری و استخراج معادن

B

59/42

877

ساخت و تولید

C

57/4

94

برق، گاز، بخار و تامین تهویه مطبوع

D

13/4

85

تامین آب؛ فاضلاب، مدیریت مواد زاید و بازیافت

E

55/1

32

ساخت‏‏ و ساز

F

26/1

26

عمده‏فروشی و خرده‏فروشی. تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتور سیکلت

G

10/0

2

حمل‏ و نقل و انبارداری

H

97/0

20

اطلاعات و ارتباطات

J

05/0

1

فعالیت‏ های مالی و بیمه

K

63/7

157

فعالیت های حرفه ای، علمی و فنی

M

39/0

8

فعالیت های اداری و خدمات پشتیبانی

N

15/0

3

تحصیلات

P

08/4

84

نامشخص

 

100

2059

مجموع

 

 

چنان‏که در جدول3 نشان داده شده است، سازمان‌های صنعتی همکار با دانشگاه، اغلب در حوزۀ ساخت و تولید فعال بوده‌اند و توانسته‌اند تعداد 877 پیوند با صنایع داشته باشند. حوزۀ معدنکاری و استخراج معادن با تعداد 665 پیوند در ردۀ بعدی قرار دارد. نمودار2 سهم هر طبقه را در مشارکت علمی (هم‌انتشاری) نشان می‌دهد.

 

نمودار2. سهم هر کدام از بخش‌های صنعتی در همکاری با دانشگاه در بازۀ زمانی 2010-2015

 

از آنجاکه «ساخت و تولید» و «معدنکاری و استخراج» بخش عمده‌ای از همکاری صنایع با دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دهند، این رده‌ها با جزئیات بیشتری بررسی خواهد شد.

حدود نیمی از هم‌انتشاری‌های دانشگاه با صنعت در ردۀ اصلی C که ردۀ «ساخت و تولید» است، صورت گرفته است. بیشترین تعداد این تولیدات به‏ترتیب در حوزه‌های «تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی و گیاهی»، و «تولید کک و فرآورده‏های نفتی تصفیه‏شده» بوده است. سایر حوزه‌های تولیدی رده اصلی C و نیز تعداد پیوندهای دانشگاه و صنعت در این رده، در جدول3 نشان داده شده است.

جدول4. حوزه‌های تولیدی ردۀ اصلی C در بازۀ زمانی 2010-2015

شماره زیررده‌های رده اصلی C

عناوین زیررده‌های رده اصلی C

تعداد پیوند با دانشگاه

درصد سهم پیوند از رده C

10

تولید مواد غذایی

42

4.35

13

تولید منسوجات

 

2

0.21

19

تولید کک و فرآورده های نفتی تصفیه ‏شده

185

19.17

20

تولید مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی

69

7.15

21

تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی و گیاهی

342

35.44

22

تولید محصولات لاستیکی و  پلاستیک

12

1.24

23

تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی

10

1.04

24

تولید فلزات اساسی

25

2.59

25

تولید محصولات فلزی، به جز ماشین آلات و تجهیزات

14

1.45

26

تولید رایانه، الکترونیک و محصولات نوری

16

1.66

27

ساخت تجهیزات الکترونیکی

7

0.73

28

تولید ماشین آلات و تجهیزات

74

7.67

29

تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه تریلر

83

8.60

30

تولید سایر تجهیزات حمل و نقل

8

0.83

32

سایر تولیدات

15

1.55

33

تعمیر و نصب و راه اندازی ماشین آلات و تجهیزات

1

0.10

248

محصولات تولیدی با تکنولوژی بالا

60

22/6

مجموع

965

100

 

نمودار3 درصد حوزه‌های تولیدی رده اصلی C در بازه زمانی 2010-2015 را نشان می‌دهد. چنان‏که در این نمودار دیده می‌شود،‌ دو حوزۀ پرتولید این رده، به‏ترتیب شامل رده‌های 21،‌ 19 بیش از نیمی از تولیدات را به خود اختصاص داده‌اند و سایر حوزه‌های تولیدی این رده کمتر از نصف تولیدات را شامل می‌شوند.

 

نمودار3. سهم حوزه‌های تولیدی رده اصلی C در بازۀ زمانی 2010-2015

 

پس از رده «تولید و ساخت» بیشترین میزان هم‌انتشاری دانشگاه با صنعت در ردۀ اصلی B که ردۀ «معدنکاری و استخراج معادن» است، صورت گرفته است. در این رده نیز صنایع مرتبط با «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بیشترین میزان همکاری را داشته‌اند و «خدمات پشتیبانی معدنکاری و استخراج کانی‌های فلزی» در رتبۀ بعدی قرار دارد. جدول5، تعداد 665 پیوند میان دانشگاه و صنعت را در این رده نشان می‌دهد.

جدول5. زیرمجموعه‌های ردۀ اصلی B در بازۀ زمانی 2010-2015

شماره زیر رده‌های رده اصلی B

عناوین زیر رده‌های رده اصلی B

تعداد پیوند با دانشگاه

درصد سهم پیوند از رده B

05

استخراج ذغال‏ سنگ

2

30/0

06

استخراج نفت خام و گاز طبیعی

451

82/67

07

استخراج کانی‌های فلزی

81

18/12

09

خدمات پشتیبانی معدنکاری

131

70/19

مجموع

665

100

 

نمودار4 پیوندهای میان دانشگاه و صنعت را در صنایع رده B نشان می‌هد. در این نمودار نشان داده شده است بیش از نیمی از تولیدات علمی این رده با صنایع مرتبط با «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بوده است.

 

نمودار4.  سهم زیرمجموعه‌های رده اصلی B در بازۀ زمانی 2010-2015

 نتیجه‌گیری

دسته‌بندی صنایعی که در این هم‌انتشاری‌ها با دانشگاه‌های کشور همکاری داشته‌اند و مشخص‏کردن حوزۀ دقیق فعالیت آنها کار بسیار مشکلی است، به‏ویژه اینکه در بررسی صنایع دیده شد که برخی از آنها حوزه‌های فعالیت چندگانه‌ای دارند و برچسب‏زدن یک فعالیت خاص به آنها نمی‌تواند دقیقاً مشخص‏کنندۀ حیطۀ فعالیت‏شان باشد. چنان‏که «تیسن» بیان می‏کند: «مشخص‏کردن یک خطّ روشن و دقیق برای طبقه‌بندی شرکت‌ها کار بسیار دشواری است، حتی برای بزرگ‏ترین شرکت‌های جهان.» (تیسن، b2012: 5). در این پژوهش با استفاده از «رده‏بندی بین‌المللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیت‌های اقتصادی» سعی شد تا حدّ امکان این کار انجام شود.

بررسی سازمان‌های صنعتی همکار با دانشگاه‌های ایران در هم‌انتشاری نشان‏داد که بیشترین همکاری میان صنایع تولیدی با دانشگاه‌ها بوده است. در تمام سال‌های مورد بررسی در این پژوهش‌ در ردۀ «ساخت و تولید»، «تولید موادّ دارویی، محصولات دارویی شیمیایی» بیشترین هم‌انتشاری با دانشگاه‌ها را به‏خود اختصاص داده است. داروسازی از صنایع دانش‏بنیان شمرده می‌شود. ویژگی اصلی صنایعِ دانش‏بنیان ارتباط قوی و نزدیک آنها با دانشگاه‌هاست و از این طریق از فواید پیشرفت‌هایی که در پژوهش دانشگاهی رخ می‌هد، به‏صورت مستقیم استفاده می‌کنند. این صنایع با سطح بالای موقعیت‌های فناورانه و برخورداری از فناوری‌های برتر[18] شناخته می‏شوند (مارسلی و ورسپاگن[19]، 2002). با توجه به این ویژگی‌ها، این میزان هم‌انتشاری با دانشگاه توجیه‏پذیر است. نتیجۀ به‏دست‏آمده از این مطالعه با پژوهش «کالورت و پاتل» (2003) که هم‌انتشاری‌های صنعت و دانشگاه را در انگلستان بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که بیشترین میزان مقاله‌های مشترک در حوزۀ «صنعت داروسازی» بوده است، هم‌خوانی دارد. از طرف دیگر نظر «گیونتا، پریکُلی و پِروچی» (2014) را نیز که بیان کرده‌اند هم‌انتشاری محبوب‏ترین کانال همکاری میان شرکت‏های داروسازی و دانشگاه‌هاست، تأیید می‏کند.

در میان صنایع تولیدی «تولید کک و فراورده‌های نفتی تصفیه‏شده» در بیشتر دوره‌ها تعداد زیادی از هم‏انتشاری‌ها را به خود اختصاص داده است. شرکت‌ها و صنایع پتروشیمی در این دسته قرار دارند. این گروه از صنایع که به‏نوعی با فناوری‌هایی با مبنای شیمی در ارتباط هستند، صنایع فرایندهای بنیادی[20] می‌باشند که از لحاظ فناوری از صنایع دانش‏بنیان پایین‌تر است، اما مانند صنایع دانش‏بنیان تماماً از همکاری و کمک‌های مستقیم پیشرفت‌هایی که در پژوهش دانشگاهی رخ می‌دهد، استفاده می‌کنند. بنابراین ارتباط آنها با دانشگاه اجتناب‏‏ناپذیر است.

«معدنکاری و استخراج معادن» پس از طبقه «ساخت و تولید» در ردۀ دوم هم‌انتشاری با  دانشگاه قرار دارد و در این طبقه نیز «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بیشترین میزان را به‏خود اختصاص داده است. وفور معادن و ذخایر نفت‏وگاز در ایران و متکی‏بودن ایران به اقتصاد نفتی و تلاش هرچه‏بیشتر مسئولان این صنعت برای استفادۀ بهینه از این ذخایر که باعث شده است این صنعت هرچه‏بیشتر، به پژوهش‌های دانشگاهی احساس نیاز کند، می‌تواند دلیل اصلی کثرت هم‌انتشاری این صنعت با دانشگاه‌ها باشد. از سوی دیگر، صنعت نفت ایران، ‌دارای بزرگ‏ترین شرکت‌های نفتی در سراسر ایران است و به‏دلیل اینکه شرکت‌های بزرگ تمایل بیشتری برای همکاری با دانشگاه‌ها دارند (ٱای سی دی، ‌2006 نقل در تیسن، a2012‌) این هم‌انتشاری زیاد با دانشگاه‌ها توسط این صنایع دور از انتظار نیست. شرکت‌های نفتی ایران درآمد زیادی دارند که می‌تواند در بخش تحقیق و توسعه به‏کار گرفته شود و از آنجاکه به‏صورت کلی کمبود بودجه و سرمایه‏گذاری در بخش پژوهش از مشکلات اساسی در انجام پروژه‌های تحقیقاتی است، این سرمایه‏گذاری در پژوهش، می‌تواند عامل تأثیرگذاری بر روی همکاری این شرکت‌ها با دانشگاه‌ها در تولید علم باشد.

پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده

_ پیشنهاد می‌شود در پژوهشی پیمایشی از پژوهشگران بخش صنعتی و دانشگاهی، عوامل محرک و بازدارنده در هم‌انتشاری دانشگاه و صنعت مورد پرسش قرار گیرد.

_ پیشنهاد می‌شود شرکت‌ها و سازمان‌های صنعتی دانش‌بنیان و نیز صنایع فرایندهای بنیادی به‏صورت خاص شناسایی و میزان همکاری علمی آنها با دانشگاه بررسی شود.



[1]. Bekkers & Freitas

[2]. Giunta, Pericoli, & Perucci

[3]. Hermans  & Castiaux

[4]. Banal-Estanol, Jofre-Bonet, & Meissner

[5]. Calvert & Patel

[6]. Van Raan

[7]. Ponomariov & Boardman

[8]. R&D organizations

[9]. Geisler

[10]. National Academy of Science

[11]. Stokols

[12]. Abramo

[13]. Web of Science Core Collection

[14]. Hong & Leydesdorff

[15]. Ponds, Van Oort, & Frenken

[16]. About us

[17]. Nations

[18]. Technological Richness

[19]. Marsili & Verspagen

[20]. fundamental processes

-      جوکار، طاهره و فریده عصاره (1392). «جریان انتشار مقالات علمی در کشور ایران طی سال‏های 2007 تا 2011 بر اساس مدل مارپیچ سه‏گانه دانشگاه، صنعت و دولت»، پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 29(2)، 505-533.
-      حاتمی، مهدیه و نادر نقشینه (1393). «بررسی کمّی و مصوّرسازی همکاری‏های بین سازمانی در مدارک نمایه‏شدۀ جمهوری اسلامی ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس: از دیدگاه روابط دانشگاه-صنعت-دولت»، پژوهش‌نامه علم‌سنجی، 1 (1)، 127-150.
-      عصاره، فریده؛ عبدالحسین فرج‏پهلو و منصوره صراطی شیرازی (1395). «بررسی تأثیر نزدیکی جغرافیایی بر هم‏انتشاری دانشگاه و صنعت در ایران با استفاده از مدل گرانشی نیوتون»، تعامل انسان و اطلاعات. ۱۳۹۵; ۳ (۳)، 55-65.
-      Abramo, G., D’Angelo, C. A., Di Costa, F. & Solazzi, M. (2009). University–industry collaboration in Italy: A bibliometric examination. Technovation, 29, 498--507.
-      Banal-Estanol, A., Jofre-Bonet, M., & Meissner, C. (2008). The Impact of Industry Collaboration on Academic Research Output: A Dynamic Panel Data Analysis. Working Papers (Universitat Pompeu Fabra. Departamento de Economía y Empresa), (1190), 1.
-      Bekkers, R., & Freitas, I. M. B. (2011, June). The performance of university-industry collaborations: empirical evidence from the Netherlands. In DRUID 2011 Summer Conference, held (pp. 15-7).‏
-       Calvert, J., & Patel, P. (2003). University-industry research collaborations in the UK: bibliometric trends. Science and Public Policy, 30(2), 85-96.
-      Dzisah, J., & Etzkowitz, H. (2008). Triple helix circulation: the heart of innovation and development. International Journal of Technology Management & Sustainable Development, 7(2), 101-115.
-      Giunta, A., Pericoli, F. M., & Perucci, E. (2014, May). University-Industry Collaboration in Biopharmaceutical Industry: The Italian Case. In 55th Italian Economic Association Conference. Trento, Italy (pp. 23-25).‏
-      Hermans, J., & Castiaux, A. (2007) Knowledge Creation through University-Industry Collaborative Research Projects.The Electronic Journal of Knowledge Management Volume 5 Issue 1, pp 43– 54. Retrieved September 15, 2014, from www.ejkm.com.
-      Nations, U. (2008). International Standard Industrial Classification of All Economic Activities (ISIC), Rev. 4. United Nations Statistical Papers, (4).‏
-      Marsili, O., & Verspagen, B. (2002). Technology and the dynamics of industrial structures: an empirical mapping of Dutch manufacturing. Industrial and corporate change, 11(4), 791-815.
-      Nooteboom, B. (1999) Innovation, learning and industrial organisation, Cambridge Journal of Economics 23, 127-150.
-      Park, H. W., Hong, H. D., & Leydesdorff, L. (2005). A comparison of the knowledge-based innovation systems in the economies of South Korea and The Netherlands using triple helix indicators, Scientometrics, 65(1), 3–27.
-      Perkmann, M., Tartari, V., McKelvey, M., Autio, E., Broström, A., D’Este, P., et al. (2013). Academic engagement and commercialisation: A review of the literature on university–industry relations. Research Policy, 42(2), 423-442.‏
-       Ponomariov, B. L., & Boardman, P. C. (2010). Influencing scientists’ collaboration and productivity patterns through new institutions: University research centers and scientific and technical human capital. Research Policy, 39(5), 613-624.
-      Ponds, R., Van Oort, F., & Frenken, K. (2007). The geographical and institutional proximity of research collaboration. Papers in regional science, 86(3), 423-443.
-      Tijssen, R. J. (2006). Universities and industrially relevant science: Towards measurement models and indicators of entrepreneurial orientation. Research Policy, 35(10), 1569-1585.‏
-      Tijssen, R. (2012 a). R&D globalization processes and university–industry research cooperation: Measurement and indicators. CWTS Working Paper Series, CWTS-WP-2012-009, Centre for Science and Technology Studies (CWTS), Leiden University.
-      Tijssen, R. (2012 b). Co-authored research publications and strategic analysis of public–private collaboration. Research Evaluation, rvs013.