نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده روانشناسی و علوم‌تربیتی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
2 دانشجوی کارشناسی ارشد، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
3 استادیار،علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: This research aimed to investigate the effect of Derek de Solla Price award reception on research performance of medalists through comparing their scientific achievements over a period of eleven years (five years before and after receiving the award).
Methodology: This applied and descriptive study was conducted using scientometric indicators. The population of the study was comprised of all scholarly output of 25 Price medalists indexed in Web of Science database by the end of 2016. Web of Science and Journal Citation Reports were utilized for data collection. Moreover, a series of paired sample T-tests an Wilcoxon signed-rank tests were used for comparing the scientific performance of medalists in pre and post-award periods.
Results: Results of the study revealed that the research performance of medalists in four out of the five indicators, namely number of publications, number of citations, quality of journals in which their articles have been published and the number of research collaborators, improved after prize reception, but not in a statistically significant level. Moreover, the tendency of prize winners to international research collaboration has been notably increased upon prize reception.
Conclusion: The reception of Price award in Informetrics had no statistically significant effect on the medalists’ publication, citation and research collaboration patterns. In other words, Price laureates did not change their research behavior following prize reception.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
لازمۀ رشد و توسعۀ علمی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، حمایت و تشویق پژوهشگران به انجام فعالیت‌های پژوهشی برجسته است. با توسعه و پیشرفت علم بسیاری از دولت‌ها، دانشگاه‌ها و انجمن‌های علمی با هدف بهبود کیفی آثار پژوهشی، شناسایی استعدادهای علمی و ایجاد انگیزه و قدردانی از پژوهشگران برتر، در حوزه‌های موضوعی مختلف اقدام به اعطای جوایز علمی[1] می‌کنند. این جوایز یکی از ابزارهای مهمّ توسعۀ علم، تشویق پژوهشگران و معرفی پیشگامان علم شمرده می‌شوند. جوایز علمی به شکلهای مختلف نظیر لوح، تندیس، نشان، مدال و هدایای نقدی به افراد برگزیده اهدا شده و کمتر حوزۀ دانشی را می‌توان یافت که در آن جوایز علمی وجود نداشته باشد (چان،گلسون و تورگلر[2]،2014). بهطورکلی، تاریخچۀ اهدای جوایز علمی به کشورهای فرانسه، انگستان و ایالات متحده در قرن 18 میلادی برمی‌گردد. آکادمی علوم فرانسه[3] در سال 1719 به منظور تشویق دانشمندان برای حلّ مشکلات ستاره‌شناسی و دریانوردی جایزه‌ای اختصاص داد. همچنین در سال 1726 مدال کاپلی[4] توسط انجمن سلطنتی بریتانیا[5] بهمنظور قدردانی از دستاوردهای برتر علمی ایجاد شد (زاکرمن[6]، 1992؛ چان، گلسون و تورگلر، 2014). اگرچه برخی از این جوایز با پاداش‌های مالی همراه است، دریافت آن به دلایل زیر اهمیت بسیاری دارد:
یکی از وظایف مهمّ جوامع علمی، تشویق و ترغیب افرادی است که با انجام پژوهش‌های علمی، نوآوری و خلاقیت، دستاوردهای جدیدی را به ارمغان می‌آورند. انجمن‌ها و نهاد‌های حرفه‌ای علم اطلاعات و دانش‌شناسی نیز بهمنظور تشویق افراد فعال در این حوزه، جوایز بسیاری را در سطوح ملی و بین‌المللی توسعه دادهاند. از جمله مهم‌ترین جوایز علمی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌توان به همکار افتخاری ایفلا[12]، مدال ایفلا[13] و لوح تقدیر ایفلا[14] اشاره کرد. این جوایز بهصورت سالانه و در جریان کنفرانس بین‌المللی فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری[15] (ایفلا) به برگزیدگان اعطا می‌شود. همچنین، در حوزۀ اطلاع‌سنجی، انجمن بین‌المللی علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی[16] (آی‌اس‌اس‌آی) از سال 2005 و هر دوسال یک‌بار به پاس گرامیداشت نام «یوجین‌گارفیلد»[17]، بنیانگذار موسسه اطلاعات علمی و دانشمندی که شاخص‌های معروف استنادی را تدوین و بنیاد نهاد، جایزه‌ای با عنوان «جایزه گارفیلد»[18] را به بهترین رساله دکتری در حوزه اطلاع‌سنجی اعطا می‌کند. پژوهشگرانی مانند «کیوان کوشا»، «احسان محمدی» و «زهره زاهدی» از ایران نیز در میان دریافت‌کنندگان این جایزه مشاهده می‌شوند.
جایزه «درک دسولا پرایس»[19] اولین و مهم‌ترین جایزه بین‌المللی در حوزه اطلاع‌سنجی است و به افرادی اهدا می‌شود که دارای دستاوردهای تأییدشده و ویژه‌ای در زمینه مطالعات کمّی علوم و کاربردهای آن هستند. جایزه پرایس در سال 1983 توسط «تیبور براون»[20]، بنیانگذار و سردبیر مجله علم‌سنجی[21] ایجاد شد تا یاد و خاطره «درک جان دسولا پرایس» یکی از پیشگامان علم‌سنجی زنده نگه داشته شود. مدال پرایس هر دوسال یک بار و در جریان کنفرانس انجمن بین‌المللی علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی به برگزیدگان اعطا می‌شود. این جایزه ارزش مادی ندارد و شامل یک مدال برنز منقّش به تصویر «درک دسولا پرایس» و یک لوح یادبود است (جایزه پرایس مجله علم‌سنجی، 7 آوریل 2016). یکی از اهداف اعطای مدال پرایس، پایبندی به توصیف علم‌العلم پرایس و ارج نهادن به فعالیت‌های افرادی است که نقش بسیار مهمی در توسعه علم داشته‌اند. از شرایط انتخاب کاندیدهای این جایزه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
فرایند انتخاب فرد برگزیده در دو بخش انجام می‌شود: انتخاب و رأی‌گیری. در ابتدا 60 نفر بهعنوان پنل داوری و از بین سردبیران و اعضای هیئت تحریریه مجله‌های بین‌المللی که سابقۀ کسب جایزه را دارند و در توسعۀ علم‌سنجی مشارکت داشته‌اند، انتخاب می‌شوند. پنل داوری 17 نفر را بهعنوان نامزد‌های دریافت جایزه معرفی و سپس رای‌گیری آغاز می‌شود. در مرحله رای‌گیری اعضای پنل می‌توانند نام ششنفر را که حضور فعالی در مطالعات کمّی علم و فناوری داشته‌اند، بهعنوان برندگان موردنظر انتخاب کنند. به انتخاب اول امتیاز6، انتخاب دوم امتیاز5، انتخاب سوم امتیاز4، انتخاب چهارم امتیاز3، انتخاب پنجم امتیاز 2 و انتخاب ششم امتیاز 1 تعلق می‌گیرد. در نهایت نام نامزدها همراه با امتیازها در قالب جدول ارائه و فردی که در مجموع بیشترین امتیاز را کسب کرده باشد، برنده جایزه پرایس معرفی می‌شود (موراوسیک[22]،1985؛ جایزه پرایس مجله علم‌سنجی، 7 آوریل 2016). از سال 1984 تا 2015 جایزه «درک دسولا پرایس» 27 بار به برگزیدگان اهدا شده است. برندگان این جایزه در ابتدا بهصورت سالانه اما از سال 1989 بهصورت دوسالانه انتخاب می‌شوند.
با رشد فزایندۀ اعطای جوایز علمی، مباحث زیادی در ارتباط با تأثیر این جوایز بر عملکرد پژوهشی برندگان آنها مطرح شده است. پژوهش‌های پیشین نیز در مواردی با یافته‌های متفاوتی همراه بوده‌اند. از یکسو به عقیدۀ «زاکرمن»[23] (1996)، افراد پس از دریافت جایزه مانعی بین خود و سایر همکاران ایجاد می‌کنند که سبب کاهش ارتباطات موثر، اختلال در شبکه همکاری و کاهش تعاملات افراد می‌شود. همچنین، الگوی همکاری برندگان جوایز بهدلایل متعدد تغییر می‌کند. برندگان جوان‌تر خواهان کسب شهرت و اعتبار بهتنهایی هستند. همچنین برندگان مسن‌تر بهدلیل ترس از قضاوت آثارشان، تمایل کمتری برای خلق آثار و همکاری‌های جدید دارند. از سوی دیگر، بسیاری از افراد پس از دریافت جایزه برای افزایش دانش، خلق ایده‌های جدید، استفاده از استعدادها و دانش همکاران، عادت به همکاری، تمایل به افزایش تعداد انتشارات، دلایل اجتماعی نظیر دوستی دراز‌مدت و همکاری‌های گذشته، بالابردن رؤیت در جامعه علمی و افزایش میزان استنادها همچنان به روند همکاری‌های خود ادامه می‌دهند (چان، اوندر و تورگلر، 2015). همچنین برخی پژوهشها در خصوص جوایز نوبل و فیلدز بیان کرده‌اند که دریافت این جوایز بر عملکرد پژوهشی افراد مانند تعداد تولیدات، استنادها و همکاری‌های بین‌المللی تأثیرگذار بوده است (گینگرز و والاس[24]، 2010، هوگت[25]، 2010؛ ما[26] و دیگران، 2012؛ فیلدز[27]، 2015؛ چان، اوندر و تورگلر، 2015).
باوجود اهمیت جایزۀ پرایس در حوزه اطلاع‌سنجی، تاکنون پژوهش‌های محدودی درخصوص برندگان این جایزه که همگی از جمله تأثیرگذارترین پژوهشگران این حوزه در سطح جهان محسوب می‌شوند، انجام شده است. پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا تأثیر جایزۀ پرایس بر رفتار و عملکرد پژوهشی دریافت‌کنندگان این جایزه را از طریق مقایسه عملکرد آنها قبل و بعد از دریافت جایزه بررسی کند. بهبیان دیگر، پژوهش حاضر تأثیر دریافت این جایزه بر کمیّت و کیفیت بروندادهای پژوهشی و شبکۀ همکاری برندگان را مورد مطالعه قرار می‌دهد. تحلیل جریان حاکم بر برونداد پژوهشی برندگان جایزه پرایس، با استفاده از روش‌های علم‌سنجی می‌تواند سبب کشف الگوی ارتباطات پژوهشگران، بررسی عملکرد فردی پژوهشگران، شناسایی عوامل تأثیرگذار بر دریافت جایزه و شناسایی تأثیر جوایز بر بهره‌وری پژوهشگران و آشنایی جامعۀ علم‌سنجی کشور با این افراد شود.
هدفهای پژوهش حاضر عبارتند از:
پیشینه پژوهش
از آنجاکه تاکنون پژوهش‌های بسیار محدودی درخصوص برندگان مدال پرایس انجام شده است، در این بخش علاوه بر اشاره به این موارد، تعدادی از مطالعات مهم دربارۀ تأثیر دریافت جوایز علمی بر عملکرد پژوهشی افراد، عوامل مؤثر بر دریافت جوایز علمی و مطالعۀ عملکرد پژوهشی برندگان جوایز با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد. درخصوص برندگان مدال پرایس، جستجو در پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف تنها به شناسایی سه پژوهش منجر گردید. «بنتیز»[28] (1994) با استفاده از اطلاعات پایگاه وب علوم، تعداد استنادهای دریافتی نُه نفر از برندگان جایزه پرایس را بررسی کرد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بیشتر برندگان از کشورهای شرق اروپا هستند و دلیل این امر می‌تواند ایجاد و رشد مؤسسات مختلف در زمینۀ سنجش و ارزیابی علم در کشورهای مذکور باشد. «گلنزل[29] و پرسون»[30] (2005) شاخص هیرش (اچ- ایندکس[31]) برندگان جایزه پرایس طی سال‌های 1986 تا 2005 را در پایگاه وب علوم مطالعه کردند. نتایج نشان داد شاخص هیرش این افراد کمتر از میزان گزارششده درخصوص برندگان جایزۀ نوبل در رشتۀ فیزیک بوده است. دلیل این مسئله، تفاوت در رفتارهای تولید و استناد پژوهشگران این حوزه‌ها گزارش شد. بهطورکلی، شاخص هیرش برندگان مدال پرایس در حوزه اطلاع‌سنجی بین 10 تا 20 گزارش شد. در مطالعه دیگری «خاصه و سهیلی» (زودآیند) چشم‌انداز پژوهش در علم‌سنجی و حوزه‌های وابسته را بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان داد 18 نفر از برندگان جایزه پرایس در میان 30 نویسندۀ برتر حوزۀ علم‌سنجی از لحاظ تعداد مقاله و تعداد استناد قرار داشته‌اند. همچنین، مشخص شد ساختار فکری دانش در پژوهش‌های علم‌سنجی و حوزه‌های وابسته از هشت خوشه تشکیل شده که تعداد 16 نفر از برندگان جایزه پرایس، در خوشه شماره یک قرار داشته‌اند. این خوشه بیشترین تأثیر را بر روی پژوهش‌های علم‌سنجی و حوزۀ وابسته داشته و مبانی نظری و مطالعات استنادی موضوع‌های مطرح در این خوشه بوده‌اند.
درخصوص تأثیر دریافت جوایز علمی بین‌المللی مانند نوبل و فیلدز بر عملکرد پژوهشی افراد، پژوهش‌های محدودی در گذشته انجام شده که به تعدادی از آنها اشاره می‌شود. «گینرز و والاس» (2010) با بررسی500 نفر از افراد پراستناد حوزۀ فیزیک و شیمی در پایگاه وب علوم دریافتند که میزان استنادهای دریافتی برندگان نوبل قبل از دریافت جایزه به اوج خود رسیده و پس از آن دچار نزول شده است. «هوگت» (2010) در پژوهشی ضمن بررسی میزان استنادهای دریافتی برندگان نوبل فیزیک، شیمی، پزشکی و اقتصاد در بازۀ زمانی 2004-2000 به این نتیجه رسید که دریافت این جوایز سبب ادامۀ جریان صعودی استنادهای دریافتی افراد می‌شود. بررسی استنادهای دریافتی حوزه‌های مختلف موضوعی نشان داد از نظر تعداد استنادها، شیمی، پزشکی، فیزیک و اقتصاد بهترتیب در مقام‌های اول تا چهارم قرار دارند. «چان، اوندر و تورگلر» (2015) الگوی همکاری برندگان جایزه نوبل را بررسی کردند. آثار منتشرشدۀ قبل و بعد از دریافت جایزه توسط 198 برنده جایزۀ نوبل فیزیک، شیمی و پزشکی (2000-1970) طی سال‌های1923–2013 در پایگاه استنادی اسکوپوس[32] بررسی شد. نتایج پژوهش نشان داد کسب جایزۀ نوبل تأثیر منفی بر الگوی همکاری این افراد داشته است، بهگونهای که آنان قبل از دریافت جایزه تمایل زیادی به همکاری با افراد جدید داشته‌اند، اما پس از دریافت جایزه میزان همکاری‌های آنان با افراد جدید کاهش یافته و گره‌های محدودی به شبکه همکاریشان اضافه نشده است.
«واگنر[33] و دیگران» (2015) در پژوهشی شبکۀ همکاری و عملکرد پژوهشی تعداد 68 نفر از برندگان نوبل پزشکی با 68 نفر از افراد برجسته با تخصص مشابه را که از لحاظ شاخص هیرش و عمر حرفه‌ای در وضعیت یکسانی با برندگان نوبل قرار داشتند، مقایسه کردند. بررسی آثار منتشرشده این افراد در پایگاه وب‌علوم طی سال‌های 2011-1969 نشان داد میان شبکۀ همکاری بین‌المللی این دو گروه تفاوت چشمگیری وجود ندارد. باوجود این، مطالعۀ بروندادهای پژوهشی این افراد دو تفاوت عمده را مشخص کرد: (1) برندگان نوبل با اینکه آثار کمتری دارند، استنادهای بیشتری دریافت کردند، در حالی که افرادی که موفق به کسب نوبل نشدند تمایل زیادی برای افزایش تولیدات علمی دارند و استنادهای کمتری هم دریافت کرده‌اند. (2) تعداد زیادی از آثار منتشرشده توسط برندگان نوبل بهصورت انفرادی بوده است. «بورخاس[34] و دوران»[35] (2015) با مقایسۀ برندگان جایزه فیلدز و افرادی که حداقل یکی از 6 جایزه ( ابل[36]، ولف[37]، کول آلجبرا[38]، باچر[39]، وبلن[40] و سیلم[41]) در حوزۀ ریاضی را کسب کرده‌اند اما موفق به دریافت مدال فیلدز نشده‌اند، به این نتیجه رسیدند که این دو گروه تا زمان دریافت جایزه تعداد انتشارات مشابهی داشته‌اند. از سوی دیگر، پس از دریافت جایزه آثار منتشرشده توسط برندگان مدال فیلدز کاهش یافته است، در حالی که گروه دیگر آثار بیشتری منتشر کرده‌اند. میزان شهرت برندگان مدال فیلدز پس از دریافت جایزه بهمراتب بیشتر از برندگان گروه دیگر بوده است. همچنین آثار منتشرشده توسط برندگان مدال فیلدز ارتباط کمتری با آثار پیشین آنها دارد.
مطالعه عوامل تأثیرگذار بر دریافت جوایز بین‌المللی نیز موضوع برخی از پژوهش‌های پیشین بوده است. در این پژوهشها تأثیر عواملی نظیر وابستگی جغرافیایی و مؤسسه‌ای، سن و پیش‌زمینۀ آموزشی افراد در دریافت جوایز (بهخصوص نوبل) بررسی شده است. در یکی از این پژوهشها «چارلتون»[42] (2007) کشورها و مؤسسه‌های برتر را از نظر تعداد برندگان جایزۀ نوبل، مدال فیلدز، جایزۀ لاسکر[43] و جایزۀ تورینگ[44] در بازۀ زمانی
2006-1987 بررسی کرد. نتایج نشان داد کشور آمریکا با مجموع 171 جایزه برتری مطلق را در میان سایر کشورها دارد. پس از آن انگلستان با 19، فرانسه با 12، آلمان با 9 و سوئیس با 7 جایزه در رده‌های بعدی قرار دارند. «بَفز و وَمَ‌وکیدس»[45] (2011) سنّ برندگان نوبل فیزیک، شیمی، اقتصاد، پزشکی، ادبیات و صلح را طی سال‌های 2009-1901 بررسی کردند. نتایج نشان داد 806 شخص حقیقی جوایز مذکور را دریافت کرده‌اند که میانگین سنّی آنها حدود 59 سال بوده است. جوان‌ترین فرد 25 سال و برنده نوبل فیزیک و مسن‌ترین فرد نیز با 90سال سن برنده نوبل اقتصاد بود. نوبل فیزیک کمترین میانگین سنی(55 سال) و پس از آن شیمی با میانگین 57 سال، صلح62 سال، ادبیات64 سال و اقتصاد 67 سال در رده‌های بعدی قرار دارند. همچنین حدود60% برندگان بین 65-45 سال، 20 نفر زیر 36 سال و 26 نفر بالای 80 سال داشتند. همچنین «چان و تورگلر» (2013) پیشزمینه آموزشی را یکی از عوامل تأثیرگذار در دریافت جایزۀ نوبل معرفی کردند. آنان با بررسی برندگان نوبل فیزیک، شیمی، پزشکی و فیزیولوژی در طی سال‌های 2000-1901 به این نتیجه رسیدند افرادی که در دانشگاه‌های آمریکا و انگلستان تحصیل می‌کنند، ظرفیت بالایی برای دریافت جایزه دارند. همچنین مشخص شد دانشجویان دانشگاه کمبریج[46] و هاروارد[47] در رشته شیمی، کمبریج و کلمبیا[48] در فیزیک و کلمبیا در پزشکی از موفقیت‌های علمی بیشتری برخوردار هستند.
پژوهش‌هایی نیز دربارۀ مطالعۀ عملکرد پژوهشی برندگان جوایز علمی با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی انجام شده است. در یکی از این پژوهشها «رودریگز ناوارو»[49](2010) رابطه میان تعداد برندگان نوبل (شیمی، فیزیک و پزشکی) و شاخص‌های عملکرد پژوهشی کشورها را بررسی کرد. اطلاعات مربوط به تعداد انتشارات، تعداد استنادها و مقاله‌های پراستناد هرکشور در بازۀ زمانی 1999-2006 از پایگاه شاخص‌های اساسی علم و اطلاعات مربوط به پژوهشگران پراستناد[50] و تعداد مقاله‌های چاپشده در مجلات نیچر[51] و ساینس[52](2008-1989) از پایگاه وب علوم گردآوری شد. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بین شاخص‌های علم‌سنجی و تعداد برندگان نوبل در شش کشور آلمان، انگلستان، ژاپن، فرانسه، سوئیس و کانادا همبستگی بسیار بالا اما در سایر کشورها همبستگی ضعیفی وجود دارد. همچنین، نتایج نشان داد میان تعداد مقاله‌های منتشرشده در دو مجلۀ نیچر و ساینس و تعداد برندگان جایزه نوبل کشورها همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. «یه[53]، ژنگ[54]، لیو و ژنگ» (2013) ارتباط میان انتشار مقاله در مجله‌های برجسته و برندهشدن جایزۀ نوبل را بررسی کردند. آنان با بررسی 76 مقاله از 66 برنده نوبل طی سال‌های 2012-1982 به این نتیجه رسیدند که 5/10% مقاله‌ها در مجله‌هایی با ضریب تأثیر کمتر از پنج و 60% مقاله‌ها در مجله‌هایی با ضریب تأثیر بالای 30 منتشر شده‌اند. در نهایت، مشخص شد لزوماً بین تعداد استنادهای دریافتی، ضریب تأثیر و برندهشدن جایزه نوبل همبستگی مثبتی وجود ندارد. «فرهادی و همکاران» (2013) نیز ضمن مطالعه شاخص هیرش 12 نفر از برندگان نوبل فیزیک،شیمی و اقتصاد در بازۀ زمانی 2012-2010 به این نتیجه رسیدند که میانگین این شاخص برای برندگان نوبل شیمی(17/65) بیشتر از میانگین شاخص برای برندگان نوبل فیزیک (5/34) و اقتصاد (67/31) است، زیرا تعداد مقاله‌ها و استنادهای دریافتی رشته‌های مختلف با هم تفاوت دارد.
بهطورکلی، بررسی پژوهش‌های پیشین نشان می‌دهد باوجود اهمیت مدال پرایس بهعنوان مهم‌ترین جایزۀ بین‌المللی در حوزه اطلاع‌سنجی، تاکنون پژوهش‌های بسیار محدودی در این رابطه انجام شده است. مطالعات پیشین درخصوص جوایز علمی اغلب بر جوایزی مانند نوبل و فیلدز تأکید داشته‌اند. پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا از طریق انجام یک مطالعۀ طولی درخصوص عملکرد پژوهشی دریافت‌کنندگان جایزۀ پرایس در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت این جایزه، تأثیر دریافت این مدال را بر کمیّت (تعداد بروندادهای پژوهشی)، کیفیت (تعداد استنادهای دریافتی و کیفیت مجله‌های منتشرکنندۀ مقاله‌ها) و الگوی همکاری‌های علمی (تعداد هم‌نویسندگی و همکاران) این افراد بررسی کند. از آنجا که برندگان این مدال همگی جزء پژوهشگران بسیار تأثیرگذار در حوزۀ اطلاع‌سنجی محسوب می‌شوند، نتایج پژوهش می‌تواند علاوه بر آشنایی جامعۀ علمی با این افراد و فعالیت حرفه‌ای آنان، تأثیر دریافت مدال پرایس بر عملکرد پژوهشی برندگان را نیز روشن کند.
روش‌شناسی
پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر رویکرد نوعی مطالعه توصیفی است که با استفاده از شاخص‌های علم‌سنجی به بررسی طولی عملکرد پژوهشی دریافت‌کنندگان جایزه پرایس در یک بازه زمانی یازدهساله (پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه) می‌پردازد. جامعه پژوهش شامل کلیه بروندادهای پژوهشی تألیفشده توسط 25 نفر از برندگان جایزۀ پرایس است که تا پایان سال 2016 در پایگاه وب علوم نمایه شده‌اند. باوجود اینکه زمان گردآوری داده‌های این پژوهش، در مجموع 27 نفر مدال پرایس را دریافت کرده‌اند، برندگان سال‌های 2013 (بلیز کرونین[55]) و 2015 (مایک ثلوال[56]) بهدلیل اینکه امکان بررسی عملکرد در بازۀ زمانی پنجسال پس از دریافت جایزه برای آنها وجود ندارد، از جامعۀ پژوهش حذف شدند. پایگاه وب علوم جهت گردآوری این مقاله‌ها و همچنین پایگاه گزارش استنادی نشریات[57] جهت استخراج ضریب تاثیر مجله‌های منتشرکننده مقاله‌های این افراد، مورد استفاده قرار گرفت. در ابتدا با مراجعه به سایت آی.اس.اس.آی، سیاهه‌ای از اسامی تمامی برندگان جایزۀ پرایس بهدست آمد. سپس بهمنظور جستجوی دقیق و بازیابی حداکثر انتشارات هر فرد، نام وی به شکلهای مختلف در پایگاه وب علوم مورد جستجو قرار گرفت و داده‌های مربوط به بروندادهای پژوهشی وی استخراج گردید. در این پژوهش عملکرد پژوهشی دریافت‌کنندگان مدال پرایس در دو بازۀ زمانی پنجسال قبل از دریافت جایزه و پنجسال پس از دریافت جایزه با استفاده از شاخص‌های زیر مورد بررسی قرار گرفت:
- بروندادهای پژوهشی: در این شاخص، تعداد بروندادهای پژوهشی که هر یک از برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال در پایگاه وب علوم داشته‌اند، مورد مطالعه قرار گرفت.
- استنادهای دریافتی: در این شاخص، تعداد استنادهایی که بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال در پایگاه وب‌علوم دریافت کرده‌اند، مورد مطالعه قرار گرفت.
- ضریب تأثیر مجله‌ها: در این شاخص، میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال، مورد مطالعه قرار گرفت. ازآنجاکه پایگاه گزارش استنادی نشریات سال‌های قبل از 1997 میلادی را پوشش نمی‌دهد، بهمنظور ارزیابی کلیِ کیفیت مجله‌های منتشرکنندۀ مقاله‌های برندگان جایزه پرایس قبل از سال 1997، میانگین ضریب تأثیر این مجله‌ها بهطور کلی و در بازۀ زمانی 1997-2015 در نظر گرفته شد.
- هم‌نویسندگی: در این شاخص، تعداد مقاله‌های حاصل از مشارکت علمی (در همه شکلهای مؤسسه‌ای، ملی و بین‌المللی) برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال، مورد مطالعه قرار گرفت.
- تعداد نویسندگان همکار: در این شاخص، تعداد نویسندگان همکار منحصربهفرد برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال، مورد مطالعه قرار گرفت.
بهعنوانمثال، درخصوص برندۀ مدال در سال 2011، شاخص‌های فوق در دو بازۀ زمانی پنجسال قبل از دریافت جایزه (2006-2010) و پنجسال پس از دریافت جایزه (2012-2016) محاسبه گردید. برای تحلیل داده‌های پژوهش از نرمافزارهای مایکروسافت اکسل[58] و اس.پی.اس.اس.[59] و برای ترسیم شبکه‌های همکاری پژوهشی برندگان مدال پرایس، از نرمافزار تحلیل شبکه اجتماعی یو.سی.آی.نت[60] استفاده شد. همچنین برای مقایسۀ عملکرد پژوهشی برندگان در دو بازۀ زمانی قبل و بعد از دریافت جایزه، در صورت توزیع نرمال مقادیر متغیر، از آزمون تی تست دوطرفه[61] و در صورت توزیع غیرنرمال مقادیر متغیر، از آزمون ویلکاکسون[62] استفاده شد.
یافته‌ها
پرسش اول. آیا دریافت مدال پرایس سبب ایجاد تفاوت آماری معنادار در کمیّت بروندادهای پژوهشی دریافت‌کنندگان آن شده است؟
برای پاسخگویی به این پرسش، تعداد بروندادهای پژوهشی هر یک از برندگان در دو بازۀ زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت مدال پرایس مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد بهطور کلی تعداد بروندادهای پژوهشی دوازده نفر از برندگان مدال در بازۀ زمانی پنجسال بعد از برگزیدهشدن در مقایسه با بازه زمانی پنجسال قبل از برگزیدهشدن افزایش و در مورد دوازدهنفر نیز با کاهش همراه بوده است. بررسی تفاوت آماری میان بازه‌های زمانی قبل و بعد نشان می‌دهد در مورد دو نفر از برندگان (گارفیلد و لیدسدورف)، بروندادهای پژوهشی آنان پس از دریافت جایزه از لحاظ آماری بهمیزان معناداری افزایش پیدا کرده است. این افزایش درخصوص گارفیلد از 10 به 77 و در مورد لیدسدورف از 24 به 59 برونداد علمی بوده است. از سوی دیگر، در خصوص یک نفر از برندگان (ولاچی)، بروندادهای پژوهشی وی پس از دریافت مدال از لحاظ آماری به میزان معناداری معناداری کاهش پیدا کرده است. تفاوت آماری میان بروندادهای پژوهشی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه برای 22 نفر دیگر از برندگان در سطح معناداری قرار نداشت (جدول1).
جدول1. بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
|
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
|
یوجین گارفیلد |
10 |
75 |
042/0 * |
بلور گریفیت |
4 |
0 |
099/0 |
|
مایکل موراوسیک |
52 |
57 |
492/0 |
ولفگنگ گلنزل |
20 |
29 |
141/0 |
|
تیبور براون |
6 |
20 |
074/0 |
هنک موئد |
15 |
19 |
708/0 |
|
هنری اسمال |
9 |
6 |
553/0 |
رونالد روسو |
33 |
46 |
251/0 |
|
واسیلی نالیموف |
6 |
12 |
257/0 |
لئو ایگه |
32 |
48 |
102/0 |
|
فرنسیس نارین |
15 |
8 |
269/0 |
لوت لیدسدورف |
24 |
59 |
042/0 * |
|
برترام بروکس |
24 |
2 |
102/0 |
پتر اینگورسن |
21 |
16 |
43/0 |
|
یان ولاچی |
40 |
1 |
042/0 * |
هاوارد وایت |
18 |
10 |
066/0 |
|
آندراس شوبرت |
37 |
46 |
276/0 |
کاترین مک‌کین |
10 |
7 |
461/0 |
|
آنتونی ون‌ران |
21 |
18 |
581/0 |
پتر وینکلر |
7 |
25 |
102/0 |
|
رابرت مرتون |
1 |
2 |
564/0 |
مایکل زیت |
11 |
8 |
655/0 |
|
جان ایرواین |
11 |
9 |
587/0 |
اوله پرسون |
9 |
7 |
621/0 |
|
بن مارتین[63] |
6 |
6 |
1 |
|
|
|
|
* از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنادار است.
بهطورکلی و با درنظرگرفتن عملکرد تمامی افراد، نتایج آزمون ویلکاکسون (بهدلیل نرمال نبودن توزیع) نشان داد اگرچه میانگین بروندادهای پژوهشی برندگان در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه (رتبه میانگین=08/15) در مقایسه با پنج سال قبل از دریافت جایزه (رتبه میانگین=08/11) افزایش یافته است، اما این افزایش از لحاظ آماری در سطح معناداری نبوده است [p=0.618, p>0.05]. به بیاندیگر، دریافت مدال پرایس تأثیر آماری معناداری بر افزایش کمیّت بروندادهای پژوهشی برندگان این جایزه نداشته است. میانگین بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه، در نمودار1 قابل مشاهده است.
تصویر 1. میانگین بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
پرسش دوم. آیا دریافت مدال پرایس سبب ایجاد تفاوت آماری معنادار در کیفیت بروندادهای پژوهشی دریافت‌کنندگان آن شده است؟
برای پاسخگویی به این پرسش، جهت مطالعۀ کیفیت بروندادهای پژوهشی برندگان مدال پرایس از دو شاخص «تعداد استنادهای دریافتی» و «کیفیت مجله‌های منتشرکننده مقاله‌ها» استفاده شد. درخصوص شاخص استناد دریافتی، یافته‌های پژوهش نشان داد تعداد استنادهای دریافتی11 نفر از افراد با کاهش و 13 نفر با افزایش همراه بوده است. همچنین در یک مورد نیز میزان استنادها ثابت بوده است. بررسی تفاوت آماری میان بازه‌های زمانی قبل و بعد از دریافت جایزه نشان می‌دهد در مورد سهنفر از برندگان (براون، گلنزل و روسو) تعداد استنادهای آنها در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه از لحاظ آماری بهمیزان معناداری بیشتر از بازۀ زمانی پنجسال قبل از دریافت جایزه بوده است. بهبیاندیگر، تعداد استنادهای براون از 115 به 662، گلنزل از 663 به 1716 و روسو از 634 به 1206 استناد افزایش یافته است. در سوی مخالف، درخصوص سه برگزیده (موراوسیک، بروکس و وایت) تعداد استنادهای آنها پس از دریافت مدال بهمیزان معناداری با کاهش همراه بوده است. تفاوت آماری معنادار در استنادهای دریافتی 19 نفر دیگر از برندگان مدال پرایس مشاهده نشد (جدول2).
جدول2. استنادهای دریافتی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
|
برندۀ مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
|
یوجین گارفیلد |
359 |
257 |
893/0 |
بلور گریفیت |
8 |
0 |
180/0 |
|
مایکل موراوسیک |
380 |
120 |
043/0 * |
ولفگنگ گلنزل |
663 |
1716 |
043/0 * |
|
تیبور براون |
115 |
662 |
02/0 * |
هنک موئد |
841 |
859 |
893/0 |
|
هنری اسمال |
485 |
30 |
465/0 |
رونالد روسو |
634 |
1206 |
043/0 * |
|
واسیلی نالیموف |
6 |
6 |
1 |
لئو ایگه |
436 |
1136 |
345/0 |
|
فرنسیس نارین |
606 |
666 |
893/0 |
لوت لیدسدورف |
1697 |
2297 |
5/0 |
|
برترام بروکس |
79 |
1 |
039/0 * |
پتر اینگورسن |
457 |
66 |
225/0 |
|
یان ولاچی |
40 |
1 |
068/0 |
هاوارد وایت |
549 |
163 |
043/0 * |
|
آندراس شوبرت |
676 |
1454 |
225/0 |
کاترین مک‌کین |
45 |
55 |
686/0 |
|
آنتونی ون‌ران |
986 |
860 |
686/0 |
پتر وینکلر |
144 |
131 |
893/0 |
|
رابرت مرتون |
3 |
11 |
593/0 |
مایکل زیت |
316 |
95 |
066/0 |
|
جان ایرواین |
82 |
61 |
893/0 |
اوله پرسون |
186 |
34 |
225/0 |
|
بن مارتین |
331 |
393 |
5/0 |
|
|
|
|
* از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنادار است.
با درنظرگرفتن عملکرد تمامی افراد، نتایج آزمون ویلکاکسون (بهدلیل نرمالنبودن توزیع) نشان داد تفاوت آماری معناداری[p=0.666, p>0.05] میان میانگین استنادهای دریافتی پنجسال قبل (رتبه میانگین=83/12) و پنجسال بعد از دریافت جایزه (رتبه میانگین=41/14) وجود ندارد. بهبیاندیگر دریافت مدال پرایس تأثیر آماری معناداری بر افزایش استنادهای دریافتی بروندادهای پژوهشی برندگان این جایزه نداشته است. میانگین استنادهای دریافتی برندگان در بازه‌های زمانی پنج سال قبل و بعد از دریافت جایزه، در نمودار2 قابل مشاهده است.
تصویر 2. میانگین استنادهای دریافتی برندگان در بازه‌های زمانی پنج سال قبل و بعد از دریافت جایزه
درخصوص شاخص میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان مدال پرایس، یافته‌های پژوهش نشان داد تنها درخصوص سهنفر از برگزیدگان شاهد تفاوت آماری معنادار در الگوی نشر آنها پس از دریافت جایزه بوده‌ایم. کاهش کیفیت مجله‌ها به میزان آماری معنادار دربارۀ یکنفر از برندگان (موراوسیک) و افزایش کیفیت مجله‌ها به میزان آماری معنادار درباره دو نفر از برندگان (مک‌کین و زیت) مشاهده شد. درخصوص سایر برندگان، تفاوت آماری معناداری میان میانگین ضریب تأثیر مجله‌ها در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه مشاهده نشد (جدول3).
جدول3. کیفیت مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
|
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
|
یوجین گارفیلد |
04/1 |
43/0 |
684/0 |
بلور گریفیت |
76/0 |
0 |
180/0 |
|
مایکل موراوسیک |
51/2 |
88/1 |
043/0* |
ولفگنگ گلنزل |
21/1 |
8/0 |
500/0 |
|
تیبور براون |
46/1 |
47/1 |
144/0 |
هنک موئد |
09/7 |
29/2 |
686/0 |
|
هنری اسمال |
77/0 |
13/0 |
715/0 |
رونالد روسو |
79/0 |
01/1 |
893/0 |
|
واسیلی نالیموف |
31/4 |
89/0 |
854/0 |
لئو ایگه |
02/1 |
04/1 |
107/0 |
|
فرنسیس نارین |
16/3 |
72/4 |
225/0 |
لوت لیدسدورف |
69/0 |
2/1 |
138/0 |
|
برترام بروکس |
96/0 |
45/1 |
686/0 |
پتر اینگورسن |
74/0 |
98/0 |
500/0 |
|
یان ولاچی |
38/0 |
5/1 |
492/0 |
هاوارد وایت |
99/0 |
1 |
702/0 |
|
آندراس شوبرت |
13/2 |
65/2 |
5/0 |
کاترین مک‌کین |
33/0 |
11/2 |
040/0* |
|
آنتونی ون‌ران |
94/2 |
78/0 |
5/0 |
پتر وینکلر |
22/1 |
04/1 |
106/0 |
|
رابرت مرتون |
62/0 |
84/0 |
655/0 |
مایکل زیت |
89/0 |
95/1 |
043/0* |
|
جان ایرواین |
55/3 |
07/1 |
144/0 |
اوله پرسون |
76/1 |
41/2 |
394/0 |
|
بن مارتین |
55/6 |
81/0 |
138/0 |
|
|
|
|
* از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنادار است.
با درنظرگرفتن عملکرد تمامی افراد، نتایج آزمون ویلکاکسون (بهدلیل نرمالنبودن توزیع) حاکی از این بود که اگرچه کیفیت مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه (رتبه میانگین=64/14) در مقایسه با پنجسال قبل از دریافت جایزه (رتبۀ میانگین=56/13) افزایش یافته است، اما این افزایش از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار نداشته است [p=0.501, p>0.05]. به بیان دیگر، دریافت مدال پرایس تأثیر آماری معناداری در انتشار بروندادهای پژوهشی در مجله‌های علمی باکیفیت‌تر نداشته است. میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه، در نمودار3 قابل مشاهده است.
تصویر3. میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکننده مقاله‌های برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
پرسش سوم. آیا دریافت مدال پرایس سبب ایجاد تفاوت آماری معنادار در همکاری‌های پژوهشی (تعداد هم‌نویسندگی و همکاران) دریافت‌کنندگان مدال شده است؟
برای پاسخگویی به این پرسش، از دو شاخص «تعداد بروندادهای پژوهشی مشارکتی» (حاصل از هم‌نویسندگی) و همچنین «تعداد همکاران منحصربهفرد در تألیف بروندادهای پژوهشی برندگان مدال پرایس» استفاده شد. درخصوص تعداد هم‌نویسندگی، یافته‌های پژوهش نشان داد تفاوت آماریِ معناداری در رفتار همکاری پژوهشی 23 نفر از دریافت‌کنندگان مدال پرایس پس از دریافت جایزه رخ نداده است. تنها درخصوص دو نفر از برندگان (براون و لیدسدورف)، با افزایش آماری معنادار در تعداد هم‌نویسندگی پس از دریافت جایزه، مواجه بوده‌ایم (جدول4).
جدول 4. تعداد هم‌نویسندگی برندگان در بازه‌های زمانی پنج سال قبل و بعد از دریافت جایزه
|
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
|
یوجین گارفیلد |
2 |
2 |
1 |
بلور گریفیت |
2 |
0 |
317/0 |
|
مایکل موراوسیک |
20 |
22 |
705/0 |
ولفگنگ گلنزل |
17 |
24 |
160/0 |
|
تیبور براون |
6 |
19 |
0* |
هنک موئد |
14 |
11 |
786/0 |
|
هنری اسمال |
1 |
1 |
414/0 |
رونالد روسو |
14 |
22 |
273/0 |
|
واسیلی نالیموف |
5 |
3 |
1 |
لئو ایگه |
27 |
35 |
120/0 |
|
فرنسیس نارین |
14 |
7 |
197/0 |
لوت لیدسدورف |
10 |
36 |
042/0* |
|
برترام بروکس |
2 |
0 |
317/0 |
پتر اینگورسن |
14 |
15 |
1 |
|
یان ولاچی |
4 |
0 |
317/0 |
هاوارد وایت |
9 |
4 |
129/0 |
|
آندراس شوبرت |
30 |
34 |
786/0 |
کاترین مک‌کین |
8 |
2 |
194/0 |
|
آنتونی ون‌ران |
17 |
6 |
223/0 |
پتر وینکلر |
0 |
0 |
1 |
|
رابرت مرتون |
0 |
0 |
1 |
مایکل زیت |
11 |
5 |
180/0 |
|
جان ایرواین |
8 |
6 |
414/0 |
اوله پرسون |
6 |
7 |
799/0 |
|
بن مارتین |
2 |
4 |
317/0 |
|
|
|
|
* از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنادار است.
بهطورکلی و با درنظرگرفتن عملکرد تمامی افراد، نتایج آزمون ویلکاکسون (بهدلیل نرمالنبودن توزیع) حاکی از این بود که تفاوت آماری معناداری[p=0.987, p>0.05] میان میزان بروندادهای پژوهشی مشارکتی برندگان در بازۀ زمانی پنجسال قبل (رتبه میانگین=55/11) و پنجسال بعد از دریافت جایزه (رتبه میانگین=45/11) وجود ندارد. بهبیاندیگر، دریافت جایزۀ پرایس تأثیر آماریِ معناداری بر تغییر الگوهای تألیف و افزایش گرایش برندگان به همکاری‌های پژوهشی نداشته است. با وجود این، مطالعه انواع مختلف الگوهای تألیف برندگان قبل و بعد از دریافت جایزه نشانداد گرایش این افراد به همکاری‌های علمی بین‌المللی پس از دریافت جایزه بهمیزان چشمگیری افزایش یافته است. میانگین تعداد همکاری‌های پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه، در نمودار 4 قابل مشاهده است.
تصویر4. میانگین همکاری‌های پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
چنانکه در جدول5 قابل مشاهده است، درخصوص شاخص تعداد همکاران پژوهشی، تنها دربارۀ دو نفر از برندگان (شوبرت و لیدسدورف) شاهد افزایش تعداد همکاران بهمیزان معناداری هستیم. بهبیاندیگر، تعداد همکاران پژوهشی منحصربهفرد شوبرت از هفت نفر به 88 نفر و در مورد لیدسدورف از نه نفر به 44 نفر افزایش یافته است. شبکۀ همکاری‌های این دو نفر در بازه‌های زمانی پنجساله قبل و بعد از دریافت مدال پرایس در تصویرهای 5 و6 قابل مشاهده است. تفاوت آماری معناداری در تعداد همکاران سایر برندگان مدال پرایس در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه مشاهده نشد (جدول5).
جدول5. تعداد همکاران برندگان در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه
|
برنده مدال |
پنجسال قبل |
پنجسال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
برنده مدال |
پنج سال قبل |
پنج سال بعد |
سطح معناداری آزمون تفاوت آماری |
|
یوجین گارفیلد |
5 |
1 |
655/0 |
بلور گریفیت |
4 |
0 |
317/0 |
|
مایکل موراوسیک |
6 |
13 |
174/0 |
ولفگنگ گلنزل |
12 |
16 |
108/0 |
|
تیبور براون |
4 |
2 |
458/0 |
هنک موئد |
14 |
10 |
857/0 |
|
هنری اسمال |
1 |
1 |
414/0 |
رونالد روسو |
3 |
7 |
345/0 |
|
واسیلی نالیموف |
4 |
2 |
458/0 |
لئو ایگه |
18 |
24 |
109/0 |
|
فرنسیس نارین |
11 |
8 |
461/0 |
لوت لیدسدورف |
9 |
44 |
042/0* |
|
برترام بروکس |
3 |
0 |
317/0 |
پتر اینگورسن |
16 |
15 |
785/0 |
|
یان ولاچی |
3 |
0 |
317/0 |
هاوارد وایت |
16 |
20 |
892/0 |
|
آندراس شوبرت |
7 |
88 |
043/0* |
کاترین مک‌کین |
14 |
2 |
141/0 |
|
آنتونی ون‌ران |
13 |
8 |
276/0 |
پتر وینکلر |
0 |
0 |
1 |
|
رابرت مرتون |
0 |
0 |
1 |
مایکل زیت |
12 |
12 |
1 |
|
جان ایرواین |
12 |
17 |
343/0 |
اوله پرسون |
6 |
10 |
324/0 |
|
بن مارتین |
3 |
5 |
317/0 |
|
|
|
|
* از لحاظ آماری در سطح 05/0 معنادار است.
تصویر 5. شبکه همکاری‌های پژوهشی آندراس شوبرت در بازه‌های زمانی پنج سال قبل (سمت چپ) و بعد (سمت راست) از دریافت مدال پرایس
تصویر 6. شبکه همکاری‌های پژوهشی لوت لیدسدورف در بازه‌های زمانی پنج سال قبل (سمت چپ) و بعد (سمت راست) از دریافت مدال پرایس
به طور کلی و با در نظر گرفتن عملکرد تمامی افراد، همچنین نتایج آزمون ویلکاکسون (به دلیل نرمال نبودن توزیع) نشان داد که اگرچه میانگین تعداد همکاران پژوهشی برندگان مدال پرایس در بازه زمانی پنج سال بعد از دریافت جایزه (رتبه میانگین=71/12) در مقایسه با پنج سال قبل از دریافت جایزه (رتبه میانگین=89/10) با افزایش همراه بوده است، اما این افزایش از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار ندارد [p=0.223, p>0.05]. به بیان دیگر دریافت مدال پرایس تأثیر آماری معناداری بر گسترش شبکه‌های همکاری برندگان این مدال ایفا نکرده است. میانگین تعداد همکاران پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنج سال قبل و بعد از دریافت جایزه در نمودار 7 قابل مشاهده است.
تصویر7. میانگین تعداد همکاران پژوهشی برندگان در بازه‌های زمانی پنج سال قبل و بعد از دریافت جایزه
بحث و نتیجه‌گیری
پژوهش حاضر در‌صدد پاسخ به این سؤال بود که آیا دریافت جایزه پرایس تأثیری در رفتارهای پژوهشی برندگان داشته و این افراد پس از دریافت این جایزۀ معتبر بین‌المللی، الگوهای تألیف و همکاری‌های پژوهشی خود را تغییر داده و استناد بیشتری دریافت کرده‌اند؟ نتایج پژوهش نشان داد تعداد بروندادهای پژوهشی 48% برندگان (گارفیلد، موراوسیک، براون، نالیموف، شوبرت، مرتون، گلنزل، موئد، روسو، ایگه، لیدسدورف ووینکلر) پس از دریافت جایزه افزایش یافته است. بهعبارت دیگر، دریافت جایزه در افزایش برونداد پژوهشی این افراد تأثیرگذار بوده است. همچنین دریافت جایزه بر روی تعداد بروندادهای پژوهشی 48%برندگان (اسمال، نارین، بروکس، ولاچی، ایرواین، گریفیت، اینگورسن، وایت، مک‌کین، زیت، پرسون و ون‌ران) تأثیر منفی داشته و تعداد بروندادهای پژوهشی این افراد پس از دریافت جایزه کاهش یافته و دریافت جایزه بر بروندادهای پژوهشی مارتین تأثیری نداشته است. «بورخاس و دوران» (2015) با بررسی برندگان جایزه فیلدز بیان می‌کنند که دریافت جایزه بر برونداد پژوهشی این افراد تأثیر منفی داشته و سبب کاهش تعداد بروندادهای پژوهشی آنان شده است. بهطورکلی دریافت جایزۀ پرایس تأثیر آماری معناداری بر کمیّت بروندادهای پژوهشی برندگان نداشته و بهصورت مساوی در دوازده مورد شاهد افزایش و در دوازده مورد نیز شاهد کاهش بروندادهای پژوهشی برندگان پس از دریافت جایزه بوده‌ایم. در خصوص گروه اول، می‌توان به دلایل زیر درخصوص افزایش بروندادهای پژوهشی آنها اشاره کرد:
در سوی مقابل، درخصوص برندگانی که تعداد بروندادهای پژوهشی آنها پس از دریافت مدال کاهش پیدا کرده است، می‌توان دلایل زیر را برشمرد:
دریافت جایزه بر روی تعداد استنادهای 44% برندگان (براون، نارین، شوبرت، مرتون، مارتین، گلنزل، موئد، ایگه، روسو، لیدسدورف و مک‌کین) تأثیر مثبت داشته و سبب افزایش استنادهای دریافتی این افراد شده است. همچنین دریافت جایزه بر روی 52% برندگان (گارفیلد، موراوسیک، اسمال، بروکس، ولاچی، ون‌ران، ایرواین، گریفیت، اینگورسن، وایت، وینکلر، زیت و پرسون) تأثیر منفی داشته و تعداد استناد این افراد پس از دریافت جایزه کاهش یافته، ضمن اینکه دریافت جایزه بر استنادهای دریافتی نالیموف تأثیر نداشته است. درخصوص سایر جوایز علمی، نتایج پژوهش‌های پیشین در یک راستا قرار ندارد. از یکسو «بورخاس و دوران» (2015) اعلام می‌دارند که تعداد استنادهای دریافتی برندگان جایزه فیلدز در ریاضیات پس از دریافت جایزه افزایش یافته است. در سوی مقابل «گینرز و والاس» (2010) با بررسی تعداد استنادهای دریافتی برندگان نوبل فیزیک و شیمی بیان می‌کنند که تعداد استنادهای این افراد قبل از دریافت جایزه به بالاترین میزان رسیده و پس از دریافت جایزه روند نزولی داشته است. در خصوص تعداد استنادهای دریافتی برندگان مدال پرایس، اگرچه تفاوت آماری معناداری در تعداد استنادهای این افراد در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه در مقایسه با قبل از دریافت جایزه مشاهده نشد، اما استنادهای دریافتی 11 نفر پس از دریافت جایزه افزایش و تعداد استنادهای13 نفر پس از کسب جایزه کاهش یافته است.
از جمله دلایل افزایش تعداد استنادهای برندگان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
از عوامل کاهش استنادهای دریافتی پس از دریافت جایزه پرایس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نتایج پژوهش نشان داد دریافت جایزه بر روی میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکنندۀ مقاله‌های56% برندگان (براون، نارین، بروکس، ولاچی، شوبرت، مرتون، ایگه، روسو، لیدسدورف، اینگورسن، وایت، مک‌کین، زیت و پرسون) تأثیر مثبت داشته و سبب افزایش میانگین ضریب‌تأثیر شده است. دریافت جایزه بر روی میانگین ضریب تأثیر مجله‌های منتشرکنندۀ مقاله‌های 44% برندگان (گارفیلد، موراوسیک، نالیموف، اسمال، ون‌ران، ایرواین، مارتین، گریفیت، گلنزل، موئد و وینکلر) تأثیر منفی داشته و سبب کاهش میانگین ضریب تأثیر شده است. بهطور میانگین، کیفیت مجله‌های منتشرکنندۀ بروندادهای پژوهشی برندگان در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه در مقایسه با پنجسال قبل، در سطح بالاتری قرار داشته است، هرچند این تفاوت از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار ندارد. از دلایل احتمالی انتشار مقاله‌های برندگان جوایز علمی در مجله‌های باکیفیت‌تر می‌توان به عواملی مانند نگارش مقاله‌های سفارشی جهت مجله‌های باکیفیت به اعتبار شهرت این افراد، عضویت آنها در هیئت تحریریۀ مجله‌ها، تألیف مقاله‌های باکیفیت و افزایش اعتماد بهنفس این افراد برای انتشار در مجله‌های برتر علمی اشاره کرد.
یافته‌های پژوهش نشان داد تعداد مشارکت علمی40% برندگان (موراوسیک، براون، شوبرت، مارتین، گلنزل، ایگه، روسو، لیدسدورف، اینگورسن و پرسون) پس از دریافت جایزه افزایش یافته است. بهعبارتدیگر، دریافت جایزه در افزایش تعداد مشارکت علمی این افراد تأثیرگذار بوده است. دریافت جایزه بر روی تعداد مشارکت علمی 44% برندگان (اسمال، نارین، بروکس، ولاچی، ون‌ران، ایرواین، گریفیت، موئد، وایت، مک‌کین و زیت) تأثیر منفی داشته و تعداد مشارکت علمی این افراد پس از دریافت جایزه کاهش یافته است. همچنین دریافت جایزه بر تعداد مشارکت علمی گارفیلد، نالیموف، مرتون و وینکلر تأثیری نداشته است.
میانگین بروندادهای پژوهشی حاصل از مشارکت علمی برندگان مدال پرایس پس از دریافت جایزه اندکی کاهش یافته است، اما تعداد پژوهشگران همکار آنها بهطور میانگین با افزایش همراه بوده است. باوجوداین، تفاوت موجود میان تعداد هم‌نویسندگی و تعداد همکاران برندگان جایزه در بازه‌های زمانی پنجسال قبل و بعد از دریافت جایزه از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار نداشت. درخصوص برخی از افراد، دلایلی مانند افزایش کمیّت بروندادهای پژوهشی، افزایش رؤیت‌پذیری و شهرت، گسترش ارتباطات علمی بین‌المللی، انجام پژوهش‌های مشترک در سایر کشورهای جهان و روحیه مشارکت بالا سبب گسترش شبکه‌های همکاری علمی آنها پس از دریافت مدال پرایس شده است. دربارۀ برخی دیگر از افراد، ممکن است دلایلی از قبیل تمایل به کسب شهرت و اعتبار بهتنهایی، فردگرایی، بی‌اعتمادی به همکاران، اختلاف زیاد در سطح دانش با همکاران و تجربیات منفی از همکاری‌های گذشته باعث شده که این افراد پس از دریافت جایزه تمایل کمتری به همکاری‌های پژوهشی داشته باشند. در این راستا «چان، اوندر و تورگلر» (2015) بیان می‌کنند که دریافت جایزۀ نوبل سبب کاهش تمایلات برندگان به همکاری با سایر پژوهشگران شده است. از طرف دیگر «واگنر و دیگران» (2015) ضمن بررسی هم‌نویسندگی برندگان نوبل پزشکی و فیزیولوژی اعلام می‌دارند که بیشتر آثار تولیدشده توسط برندگان جایزه تکنویسنده بوده است. یکی از یافته‌های جالبتوجه پژوهش حاضر این بود که گرایش برندگان جایزۀ پرایس به همکاری‌های علمی بین‌المللی، پس از دریافت جایزه بهمیزان چشمگیری افزایش یافته است. بهبیاندیگر، الگوی غالب تألیف بروندادهای پژوهشی برندگان مدال پرایس در بازۀ زمانی پنجساله قبل از دریافت جایزه، همکاری‌های ملی و مؤسسه‌ای و در بازۀ زمانی پنجساله پس از دریافت جایزه، همکاری‌های بین‌المللی بوده است. بهعبارت دیگر، می‌توان بیان نمود که شهرت و اعتبار برندگان سبب افزایش تعاملات و همکاری بین‌المللی آنان شده است.
در جمعبندی مقالۀ حاضر می‌توان گفت، اگرچه درخصوص چهار شاخص از پنج شاخص مورد مطالعه در این پژوهش، عملکرد برندگان مدال پرایس در بازۀ زمانی پنجسال بعد از دریافت جایزه در مقایسه با پنجسال قبل با افزایش مواجه بوده است، اما این افزایش از لحاظ آماری در سطح معناداری قرار ندارد. بهبیاندیگر، نتایج پژوهش نشانداد دریافت مدال پرایس در حوزۀ اطلاع‌سنجی، تأثیر آماری معناداری بر رفتار تولید، استناد و مشارکت علمی برندگان این جایزه نداشته است. برندگان مدال پرایس همگی از جمله پیشگامان و برجسته‌ترین پژوهشگران حوزۀ اطلاع‌سنجی شمرده می‌شوند که فعالیت‌های تحقیقاتی و حرفه‌ای آنان تأثیر بهسزایی در پیشرفت این حوزه داشته است. پژوهش حاضر علاوه بر آشنایی بیشتر جامعه اطلاع‌سنجی کشور با این افراد، عملکرد پژوهشی آنها را نیز بررسی و ابعاد جدیدی از فعالیت‌هایشان را مشخص کرد. در اینجا پیشنهاد می‌شود مؤسسه‌های پژوهشی و دانشگاه‌های فعال در زمینه اطلاع‌سنجی با اختصاص مشوّق‌های مختلف، پژوهشگران خود را به انجام پژوهش‌های اصیل و باکیفیت ترغیب کنند تا علاوه بر حرکت در راستای تولید علم برتر، از شانس بیشتری برای دریافت جوایز علمی ملی و بین‌المللی نیز برخوردار باشند. همچنین همکاری پژوهشگران اطلاع‌سنجی کشور با برندگان مدال پرایس و سایر پژوهشگران برجستۀ جهانی در این حوزه می‌تواند به افزایش کیفیت و رؤیت‌پذیری بروندادهای علمی آنها منجر گردد. از سویدیگر، ایجاد جوایز داخلی در حوزۀ اطلاع‌سنجی نیز می‌تواند در تشویق پژوهشگران این حوزه مؤثر باشد. مقالۀ حاضر با محدودیت‌هایی در زمینۀ تعدادِ کمِ برندگان جایزۀ پرایس، درنظرگرفتن بازۀ زمانی پنجساله جهت بررسی و استفاده از پنج شاخص جهت مطالعۀ عملکرد پژوهشی برندگان جایزه همراه بود. پژوهش‌های آینده می‌تواند تأثیر دریافت سایر جوایز مهمّ علمی بر عملکرد پژوهشی برندگان را در بازه‌های زمانی طولانی‌تر و با استفاده از ترکیب متنوع‌تری از شاخص‌های پژوهشی مورد مطالعه قرار دهند. همچنین انجام پژوهشی در زمینۀ حضور و نقش گره‌های ایرانی در شبکه‌های همکاری و استنادی برندگان مدال پرایس می‌تواند یافته‌های پژوهش حاضر را تکمیل کند.
[1]. Scientific Awards
[2]. Chan, Gleeson & Torgler
[3]. French Academy of Sciences
[4]. Copley Medal
[5]. Royal Society- UK National Academy of Science
[6]. Zuckerman
[7]. Frey
[8]. Neckermann
[9]. Zheng & Liu
[10]. Nobel Prize
[11]. Fields Medal
[15]. The International Federation of Library Associations and Institutions (IFLA)
[16]. International Society of Scientometrics and Informetrics (ISSI)
[17]. Eugene Garfield
[18]. Eugene Garfield Dissertation Scholarship
[19]. Derek J. de Solla Price medal
[20]. Tibor Braun
[21]. Scientometrics
[22]. Moravcsik
[23]. Zukerman
[24]. Gingras & Wallace
[25]. Huggett
[26]. Ma
[27]. Fields
[28]. Bonitz
[29]. Glänzel
[30]. Persson
[31]. H-Index
[32]. Scopus
[33]. Wagner
[34]. Borjas
[35]. Doran
[36]. Abel Prize
[37]. Wolf Prize
[38]. Cole Prize
[39]. Bôcher Prize
[40]. Veblen Prize
[41]. Salem Prize
[42]. Charlton
[43]. Lasker Award
[44]. A.M Turing
[45]. Baffes & Vamvakidis
[46]. University of Cambridge
[47]. Harvard University
[48]. Columbia University
[49]. Rodríguez Navarro
[49]. Essential Science Indicators (ESI)
[50]. Highly Cited Researcher
[51]. Nature
[52]. Science
[53]. Ye
[54]. Xing
[55]. Blaise Cronin
[56]. Michael Thelwall
[57]. Journal Citation Reports (JCR)
[58]. Microsoft Excel
[59]. SPSS
[60]. Ucinet
[61]. Paired Sample T-test
[62]. Wilcoxon Test
[63]. Ben Martin
)