نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
2 استادیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: The purpose of the present study was to find out the most valuable Latin databases and factors affecting them from the view point of graduate students of Razi University with emphasis on databases of: ScienceDirect, Springer, Ebsco, ISI, Emerald, and IEEE.
Methodology: The present study was carried out using a survey method. The statistical population consisted of all 4145 graduate students at Razi University during 2015-2016. A sample of 523 students were selected using the stratified random sampling method . The data collection tool was a researcher-made questionnaire. Descriptive statistics and inferential statistics at the logistic regression level were used to analyze the data.
Results: Latin databases such as ScienceDirect, ISI and Springer respectively with frequency percentage of 69 (361 choices), 38.8 (202 choices) and 24.7 (129 choices) were selected as the most valuable databases from the students’ point of view. Among the studied variables, education level, kind of faculty and income had an effect on students’ point of view on Latin databases practicality.
Conclusions: Due to the high costs of access to databases for universities and higher education institutions, it is essential that valuable databases to be prepared and considered.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
یکی از مهم‌ترین مباحث در علم اطلاعات و دانش‌شناسی، بحث بازیابی اطلاعات است. هدف از بازیابی اطلاعات این است که همه مدارک مرتبط در یک مجموعه را برای کاربر خاص و با توجه به نیازهای اطلاعاتی خاص بازیابی کند. پایگاههای اطلاعاتی تحت وب جزء مهم‌ترین نظام‌های بازیابی اطلاعات به‌شمار می‌روند. (منصوری، 1391). به‌عبارت‌دیگر، با افزایش مقالههای مجله‌ها، کنفرانس‌ها و سمینارها، اطلاع از وجود این مدارک و امکان دستیابی سریع و مستمر به محتوای اطلاعاتی آنها اهمیت خاصی دارد. این مهم نیز جز از طریق سازمان‌دهی و پردازش اطلاعات مجله‌ها در قالب پایگاههای اطلاعاتی میسر نخواهد شد (اسداللهی، 1388). از طرفی، بهترین محمل برای یافته‌ها، نتایج علمی و تولیدات جدید مجله‌های تخصصی داخل و خارج است و از آنها به‌عنوان ستون فقرات تحقیق یاد می‌شود. از این‌رو، پایگاههای اطلاعاتی، مدیریت نشریات ادواری در کتابخانه‌ها را به‌شدت دگرگون نموده و ایجاد امکان دسترسی به این نوع از منابع اطلاعاتی را بخشی ضروری در فرایند مجموعه‌سازی در مجموعه‌گستری کتابخانه‌ها ساخته است (مقصودی، 1392). افزون بر این، مجموعه‌های الکترونیکی در کنار مجموعه‌های چاپی سبب شده است که دسترسی الکترونیکی با دسترسی فیزیکی ترکیب شود و بازیابی الکترونیکی با امانت رقابت کند و به‌نوعی پیچیدگی در استفاده کاربران از انواع منابع اطلاعاتی در محمل‌های مختلف ایجاد شود. همۀ این مسائل سبب شده است تا مجموعه‌سازی و مدیریت مجموعه در کتابخانه‌های دانشگاهی پیچیده‌تر شود (مرادنژاد،1391). از سوی دیگر، با توجه به اینکه در مرحلۀ گذار به دنیای دیجیتال هستیم، لازم است گردآوری منابع مجموعه در کتابخانه‌های دانشگاهی به‌گونه‌ای باشد که از یک‌سو منجر به تهیۀ مفیدترین منابع اطلاعاتی در قالب الکترونیکی برای کاربران مجموعه شود و از سوی دیگر حداکثر صرفۀ اقتصادی را دربر داشته باشد (کلانتری، 1390). بنابراین، با توجه به اینکه پژوهش‌ها نشان می‌دهند90% تولیدات علمی جهان، در تمامی زمینه‌ها و رشته‌ها، به زبان انگلیسی منتشر می‌شود (مان و استوارت[1]، 2000)، پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین می‌توانند از جمله مفیدترین منابع اطلاعاتی در جهت افزایش تولیدات علمی و دستیابی به جایگاه ممتاز آموزشی و پژوهشی در کتابخانه‌های دانشگاهی محسوب شوند.
کتابخانه‌های دانشگاهی برای خرید و یا اشتراک پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای لاتین هزینه‌های بالایی را متحمل می‌شوند. انتشارات روزافزون، تقاضای گسترده کاربران و امتیازهای خاص این پایگاه‌ها از یک‌سو و قیمت رو به افزایش و بودجۀ محدود کتابخانه‌ها و مهم‌تر از همه نیازی که متخصصان بخش سفارش برای بالابردن کیفیت خدمات و فراهم‌کردن اطلاعات مورد نیاز مراجع احساس می‌کنند، آنها را وادار می‌سازد تا خود را به‌گونه‌ای با این متغیرها سازگار کنند. لذا به مدیران کتابخانه‌های دانشگاهی توصیه می‌شود با توجه به اهمیت پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین برای کتابخانه‌های دانشگاهی و با توجه به اینکه اشتراک و یا قطع اشتراک هر پایگاه اطلاعاتی غالباً بسیار دشوار است، قبل از هر اقدامی، اطلاعات آماری استفاده از مجموعۀ خود را در اختیار داشته باشند و انتخاب خود را بر پایه اصول علمی بنیان بگذارند (دشتی، 1390). ازاین‌رو، پژوهش حاضر مسئله ارزشمندیِ پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین را به‌عنوان معیاری برای ارزیابی آنان، از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی بررسی کرده است که به‌جهت مقطع تحصیلی خود بیشتر به اطلاعات روزآمد و دقیق نیازمند هستند. ارزیابی پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین با استفاده از روش‌های گوناگون مورد توجه قرارگرفته است. چه‌بسا ممکن است در برخی از این پژوهش‌ها به مسئله ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی به‌صورت کمّی یا ضمنی اشاره شده باشد؛ مانند پژوهش‌های هزینه‌سودمندی، ارزش‌گذاری اقتصادی یا بررسی میزان استفاده و نگرش استفاده از پایگاههای اطلاعاتی. اما تنها پژوهش‌های ارزشمندی قادرند به‌گونه‌ای دقیق هنجارهای پذیرفته‌شده را نشان دهند تا نگرش یا رفتار جامعۀ استفاده‌کننده نسبت به استفاده از پایگاههای اطلاعاتی مشخص شود. همچنین راه مفیدی برای درک زمینه و جنبه‌های فرهنگی ـ اجتماعیِ حفاظت از آثار فرهنگی ایجاد می‌کنند و در نهایت منجر به گسترش فواید آنان در کلّ جامعۀ محلی، منطقه‌ای، ملی یا بین‌المللی می‌شوند (نژادابراهیمی و دیگران، 1392)
تعریف‌های متفاوتی از واژۀ ارزش وجود دارد و همواره جای تردید است که بتوان به تعریفی از ارزش دست یافت که نزد تمامی محققان مقبولیت داشته باشد؛ اما می‌توان در قیاس با تلاش برای ارائه تعریفی مشترک، در پی پیداکردن ابعادی از مفهوم ارزش بود که تقریباً در تمامی تعریف‌های ارائه‌شده از ارزش به‌طور مشترک مدّنظر بوده است. بر این اساس، تعبیری از ارزش با مطالعۀ ویژگی‌های مشترک تعریف‌های مختلف به‌دست‌آمده که مبتنی بر این سه گزاره است: ارزش، بدون واسطه قابل مشاهده نیست، با ملاحظات اخلاقی ارتباط دارد و تعبیری از خواستنی‌ها و مطلوب‌هاست. مورد اول به ارتباط بین ارزش، نگرش و رفتار اشاره می‌کند؛ بدین معنا که ما ارزش‌ها را به‌عنوان امور مطلوبی که در قالب افعال نمایان می‌شوند، شناخته‌ایم. البته، منظور از عمل در اینجا بسیار گسترده است، به‌گونه‌ای که ارزیابی، قضاوت و در نهایت تصمیم‌گیری و از این قبیل امور را در برمی‌گیرد. ازاین‌رو، ارزش‌ها مفاهیمی هستند که از طریق مشارکت‌جستن در فرایند شکل‌گیری نگرش‌ها، در قالب اعمال ما ـ و به تعبیر رایج‌تر و ساده‌تر همان رفتارهای ما ـ تجلی و ظهور می‌یابند. مورد دوم به قبول طبیعت ملاحظات اخلاقی و نقش اجتماعی ارزش توجه می‌کند و مورد سوم به ارزش به‌عنوان ابزاری رهگشا اشاره دارد (ون دث و اسکار بروگ[2]، 1378). بر این اساس، در پژوهش حاضر ارزش یا ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین، بر اساس تعبیر بیان‌شده و با تأکید بر پایگاههای «ساینس دایرکت»[3]، «اشپرینگر»[4]، «ابسکو»[5]، «وب. آو. ساینس»[6]، «امرالد»[7] و «آی. تریپل. ایی»[8] عملکرد دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی را در برابر ارزیابی و قضاوت آن پایگاه‌ها مشخص می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، مطالعۀ ارزشمندی، ابزاری برای ارائه نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی در قالب انتخاب پایگاههای خواستنی یا مطلوب است. پایگاههای اطلاعاتی ارائه‌شده بر اساس جامعۀ استفاده‌کننده یا دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در حوزه‌ها و رشته‌های متفاوت، انتخاب شده‌اند. ازاین‌رو، علاوه بر پایگاههای «ساینس دایرکت»، «اشپرینگر» و «وب. آو. ساینس» که نسبتاً جامع به‌شمار می‌روند، پایگاههای «ابسکو»، «امرالد» و «آی. تریپل. ایی» نیز که در برخی از حوزه‌ها و رشته‌های دانشگاه رازی مورد استفاده و نام‌آشنا هستند، در جهت ارزیابی ارزشمندی مدّنظر قرارگرفته‌اند. از طرف دیگر « وب. آو. ساینس» پایگاهی استنادی است که به‌واسطۀ جامعیت و امکان جستجو و دانلود مقاله در زمینه‌ها و حوزه‌های گوناگون، در زمرۀ پایگاههای مورد بررسی قرارگرفته است. بنابراین، پژوهش حاضر بدین‌جهت اهمیت می‌یابد که قادر است از اطلاعات به‌دست‌آمده مبنایی برای تصمیم‌گیری‌های آتی در زمینۀ انتخاب پایگاههای لاتین معتبر در تمام رشته‌های دانشگاه رازی فراهم کند، به‌گونه‌ای که متناسب با خواست دانشجویان یا نزدیک‌ساختن مجموعه به سطح نیازهای کاربران باشد. می‌تواند برای تصمیم‌گیری درباره اشتراک جمعی این پایگاه‌ها و ایجاد دسترسی برابر تلاش کند، منجر به توسعۀ خدمات پایگاههای اطلاعاتی شود، همچنین عملکرد دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی را با خط‌مشی تهیه‌شده توسط مدیران کتابخانه‌های دانشگاهی در جهت ایجاد هماهنگی و بررسی نقاط قوّت و ضعف تطبیق دهد. علاوه بر این، می‌تواند به نقش اطلاعات بهینه و بهنگام و دسترسی سریع و آسان حتی به‌صورت هم‌زمان در قالب پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین، در ارتقای سطح دانشگاه رازی توجه کند. یا به‌عبارت‌دیگر، بیان کند که دانشگاه تنها در صورتی قادر به رقابت می‌شود که از این پایگاه‌ها هم‌زمان با تحولات جامعۀ اخیر در جهت دستیابی کاربران خود به اطلاعات مورد نیاز بهره گیرد. از این‌رو، بررسی ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقالههای لاتین در دانشگاه رازی با تأکید بر پایگاههای ارائه‌شده به‌عنوان معیاری برای ارزیابی، علاوه بر اینکه در قالب ارائه تصمیم‌ها و برنامه‌های مناسب توان پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی و جلب رضایت دانشجویان تحصیلات تکمیلی را دارد، دانشگاه را نیز در جهت رسیدن به هدف‌های خود یاری می‌کند.
با توجه به پیشینۀ پژوهش، عوامل گوناگونی ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی پیوستۀ مقاله‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، اما در پژوهش حاضر تنها عوامل جمعیت‌شناختی به‌عنوان عوامل تأثیرگذار بررسی شده است. بر این اساس، عوامل جمعیت‌شناختی مانند «سن»، «جنسیت»، «سطح تحصیلات»، «دانشکده» و «درآمد» به‌عنوان متغیرهای مستقلّ پژوهش در نظر گرفته شده‌اند و ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی از نظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی به‌عنوان متغیر وابسته مورد توجه قرار گرفته است که به‌صورت دو جمله بله (کد یک) و خیر (کد صفر) بیان‌شده است. با توجه به هدف‌های بیان‌شده، پژوهش درصدد پاسخگویی به پرسش‌های زیر است:
پیشینه پژوهش
در زمینه ارزشمندی به‌عنوان نگرشی در جهت ارزیابی و قضاوت پایگاههای اطلاعاتی، تنها در داخل و خارج از کشور پژوهش‌هایی در زمینه ارزش‌گذاری اقتصادی پایگاههای اطلاعاتی یافت شد. «صیادی، مرادی و رحیمی» (زیر چاپ) در پژوهشی به ارزش‌گذاری اقتصادی پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای لاتین از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی پرداختند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که میانگین تمایل به پرداخت سالیانه دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای استفاده از پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای لاتین حدود 248.566 تومان بود که معادل ارزش اقتصادی آن پایگاه‌ها محسوب شده است. همچنین از بین متغیرهای بررسی‌شده، متغیرهای میزان استفاده از پایگاههای اطلاعاتی لاتین و دانشکده در استفادۀ سالیانه از پایگاههای اطلاعاتی لاتین تأثیرگذار بودند. «مرادی و فتحعلی» (2014) در پژوهشی به ارزش‌گذاری اقتصادی استفاده از پایگاههای اطلاعاتی در بین کاربران کتابخانه‌های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه پرداخته‌اند. نتایج پژوهش نشان داد احتمال تمایل به پرداخت برای اینترنت در متغیر «تعداد افراد خانواده» و «رشته تحصیلی استفاده‌کنندگان»؛ برای حفظ یا بهبود پایگاههای اطلاعاتی، «جنسیت» و «رشته تحصیلی»؛ برای حفظ یا بهبود هر دو پایگاه اطلاعاتی اسکوپوس و مدلیب[9]، «جنسیت» و «تعداد اعضای خانواده» و در نهایت برای حفظ و یا بهبود پایگاه اطلاعاتی مدلاین[10] «جنسیت»، «تعداد افراد خانواده» و «درآمد» معنادار است. در مجموع، میزان تمایل به پرداخت ماهانۀ استفاده‌کنندگان شامل مردان و زنان برای اینترنت 5140000 تومان و برای حفظ و یا بهبود پایگاههای اطلاعاتی 3940000 تومان و برای حفظ و یا بهبود پایگاههای اطلاعاتی اسکوپوس، مدلیب و مدلاین به ترتیب 2970000، 3320000 و 3620000 تومان بوده است. از این‌رو، پژوهش حاضر از نظر موضوع و به این شکل که ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای لاتین را به‌صورت مستقیم مورد سؤال قرار داده و رفتار و اعمال جامعۀ استفاده‌کننده را در مقابل استفاده از پایگاههای اطلاعاتی مشخص نموده است، جدید محسوب می‌شود. البته، پژوهش‌های مشابهی با هدف تحلیل هزینه ـ اثربخشی، ارزیابی مکاشفه‌ای محیط رابط کاربر، پیش‌بین‌های مؤثر در پذیرش، آگاهی از چگونگی استفاده، میزان استناد، بررسی میزان استفاده و رضایت، ارزیابی ساختار و محتوا، بررسی میزان آشنایی و استفاده، بررسی نگرش و... روی پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای فارسی و لاتین صورت گرفته است که تا حدودی ارزشمندی آنها را نشان می‌دهد؛ اما به‌صورت دقیق به‌اصطلاح ارزشمندی (امور مطلوب) برای بررسی پایگاههای اطلاعاتی، جستجوهای پژوهشگران به نتیجه‌ای نرسیده است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر بر اساس هدف از نوع کاربردی است و بر مبنای روش پیمایشی به گردآوری داده‌ها پرداخته است. جامعه آماری تمام دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی در سال تحصیلی 95-1394 به تعداد 4145 نفر است. برای تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول میشل و کارسون[11]، 523 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌بندی استفاده‌شده است؛ به این شکل که طبقه‌بندی در دو سطح؛ در سطح اول بر اساس متغیر دانشکده و در سطح دوم بر اساس متغیر میزان تحصیلات (کارشناسی ارشد و دکتری) انجام شده و سایر متغیرهای مطرح‌شده در نمونه‌گیری لحاظ نشده است زیرا در این صورت توزیع پرسش‌نامه‌ها بسیار پیچیده، سخت و وقت‌گیر می‌شد. از طرف دیگر، این‌گونه طبقه‌بندی‌ها در یافته‌ها و نتیجه‌گیری‌های حاصل از پژوهش تغییری ایجاد نمی‌کرد. از این‌رو، طبقه‌بندی تنها در دو سطح انجام شد. از روش میدانی و کتابخانه‌ای برای گردآوری اطلاعات و از پرسش‌نامه محقق‌ساخته برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده شده است. سؤال‌های پرسش‌نامه در دو بخش طراحی شده است: قسمت اول مربوط به مشخصات جمعیت‌شناختی (سن، جنسیت، سطح تحصیلات، دانشکده و درآمد) است و قسمت دوم حاوی سؤال‌های مربوط به تعیین ارزشمندترین پایگاههای اطلاعاتی لاتین برای پژوهش و مطالعه از نظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی است. در صورتی که پایگاههای اطلاعاتی ارائه‌شده به‌عنوان پایگاهی ارزشمند انتخاب شود به آن نمره 1 و در صورت عدم انتخاب، به آن نمرۀ صفر داده شده است. دربارۀ تمام پایگاههای اطلاعاتی ارائه‌شده به این صورت رفتار می‌شود، زیرا تنها ارزشمندی یا عدم ارزشمندی در جامعه مورد بررسی مدّنظر قرارگرفته است. همچنین می‌توان با استفاده از یک طیف چندگزینه‌ای، ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی را سنجید به این صورت که نمره‌های بیشتر را به‌عنوان ارزشمندی و نمره‌های کمتر را به‌عنوان عدم ارزشمندی در نظر گرفت. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آتی به این مسئله پرداخته شود. دربارۀ ابزار گردآوری داده‌ها، از روایی منطقی که بیشتر بر مبنای قضاوت تخصصی است، استفاده شد. این نوع از روایی شامل روایی محتوا و روایی صوری است که در پژوهش حاضر از نوع صوری آن بهره گرفته‌شده است؛ به‌گونه‌ای که پرسش‌نامه به 5 نفر از استادان گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی برای یافتن دشواری‌ها و ابهام‌ها ارائه شد. برای تعیین پایایی نیز از آلفای کرونباخ (83/0) استفاده شده است. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است. در سطح آمار استنباطی متناسب با اینکه تمرکز روی روابط بین متغیر وابسته و یک یا چند متغیر مستقل است، تحلیل رگرسیون راهگشا بود. البته، با توجه به اینکه متغیر وابسته یک متغیر کیفی گسسته و دومقداری (ارزشمندی و عدم ارزشمندی) است، از رگرسیون لجستیک دودویی با روش ورود هم‌زمان[12] متغیرها استفاده‌شده است. در این روش، نرمال‌بودن متغیر وابسته و نیز فرض ثابت‌بودن واریانس‌ها مطرح نیست. به همین دلیل، استفاده از این مدل در پژوهش حاضر کاملاً منطقی است. متغیرهایی که به‌صورت چندحالتی (چه از نوع کمّی، اسمی یا رتبه‌ای) هستند، برای حضور در مدل رگرسیونی باید بر اساس تعداد سطوحی که دارند به تعدادی متغیر دیگر تبدیل شوند؛ به این صورت که هر متغیر دارای k سطح باید به k-1 متغیر جدید تبدیل شود (چاترجی و هادی[13]، 2015). در پژوهش حاضر تمام متغیرهای مستقلّ مطرح‌شده ـ جز متغیر «سن» ـ از این قاعده پیروی می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، متغیر جنسیت که دارای دو سطح زن و مرد است، با درنظرگرفتن زن به‌عنوان سطح پایه، به یک متغیر مرد تبدیل می‌شود. هر یک از متغیرهای ایجادشده شامل ارقام صفر و یک می‌باشند؛ یعنی در حقیقت متغیرهای چندحالتی به متغیرهای مجازی (باینری) تبدیل می‌شوند.
جدول 1. تبدیل متغیر جنسیت به یک متغیر
|
متغیرهای جدید ایجادشده از متغیر جنسیت |
||
|
مرد |
کد سطح |
سطوح متغیر جنسیت |
|
0 |
1 |
زن (سطح پایه) |
|
1 |
2 |
مرد |
یافته‌های پژوهش
1. یافته‌های توصیفی مربوط به عوامل جمعیت شناختی
چنان‌که در جدول زیر مشاهده می‌شود، میانگین سنّی 523 پاسخگو، تقریباً 27 سال است که کمترین سن 19 و بیشترین سنّ آنان 47 سال گزارش‌شده است.
جدول 2. شرایط پاسخگویان از نظر متغیر سن
|
کل پاسخگویان |
بیشینه |
کمینه |
انحراف استاندارد |
میانگین |
|
523 |
47 |
19 |
48/3 |
79/26 |
با توجه به جدول 3، 336 نفر (2/%64) از پاسخ‌دهندگان را زنان و 187 نفر (8/35 %) را مردان تشکیل داده‌اند.
جدول 3. شرایط پاسخگویان از نظر متغیر جنسیت
|
مجموع |
مرد |
زن |
جنسیت |
|
523 |
187 |
336 |
فراوانی |
|
100 |
8/35 |
2/64 |
درصد فراوانی |
همان‌گونه که در جدول زیر نشان داده‌شده است، 421 نفر (5/80 %) پاسخگویان دارای سطح تحصیلات کارشناسی ارشد و 102 نفر (5/9 % ) از سطح تحصیلات دکتری برخوردار بوده‌اند.
جدول 4. شرایط پاسخگویان از نظر متغیر سطح تحصیلات
|
مجموع |
دکتری |
کارشناسی ارشد |
سطح تحصیلات |
|
523 |
102 |
421 |
فراوانی |
|
100 |
5/19 |
5/80 |
درصد فراوانی |
جدول5 توزیع فراوانی پاسخگویان را در دانشگاه رازی نشان می‌دهد. با توجه به حجم نمونه و روش نمونه‌گیری، طبقه‌بندی این فراوانی‌ها مشخص و در بین پاسخگویان توزیع شد. چنان‌که مشاهده می‌شود، بیشترین تعداد پاسخگویان از دانشکده فنی مهندسی به تعداد 127 نفر (3/24 %) کمترین تعداد از دانشکده دامپزشکی به تعداد 7 نفر (3/1 %) بوده است؛ که البته با توجه به جمعیت دانشکده این تعداد محاسبه شده است.
جدول 5. توزیع فراوانی پاسخگویان در دانشگاه رازی
|
مجموع |
دامپزشکی |
کشاورزی |
تربیت‌بدنی |
شیمی |
علوم پایه |
فنی مهندسی |
ادبیات و علوم انسانی |
علوم اجتماعی |
دانشکده |
|
523 |
7 |
78 |
23 |
37 |
99 |
127 |
86 |
66 |
فراوانی |
|
100 |
3/1 |
9/14 |
4/4 |
1/7 |
9/18 |
3/24 |
4/16 |
6/12 |
درصد فراوانی |
همان‌طور که در جدول زیر نشان داده‌شده است، 0/62 % پاسخگویان (324 نفر) فاقد درآمد هستند، 1/11% (58 نفر) نیز ترجیح داده‌اند که به این سؤال پاسخ ندهند و 4/3 % پاسخگویان (18 نفر) نیز دارای کمترین درآمد یعنی 900.000 تا 1.200.000 بوده‌اند.
جدول 6. توزیع فراوانی درآمد پاسخگویان
|
مجموع |
ترجیح می‌دهم جواب ندهم |
بیشتر از 1.200.000 |
900.000 تا 1.200.000 |
600.000 تا 900.000 |
300.000 تا 600.000 |
کمتر از 300.000 |
صفر |
درآمد |
|
523 |
58 |
39 |
18 |
19 |
26 |
39 |
324 |
فراوانی |
|
100 |
1/11 |
5/7 |
4/3 |
6/3 |
0/5 |
5/7 |
0/62 |
درصد فراوانی |
2. یافته‌های مربوط به سؤال اول پژوهش
ارزشمندترین پایگاههای اطلاعاتی پیوسته مقالههای لاتین از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی کدامند؟
چنان‌که در جدول7 مشاهده می‌شود پایگاههای اطلاعاتی «ساینس دایرکت» با درصد فراوانی0/69 (361 انتخاب) بالاترین فراوانی را با اختلاف زیاد در بین پایگاههای اطلاعاتی به خود اختصاص داده است. پایگاه اطلاعاتی «وب. آو. ساینس» با درصد فراوانی 8/38 (202 انتخاب) در رتبه دوم و پایگاه اطلاعاتی «اشپرینگر» با درصد فراوانی 7/24 (129 انتخاب) در رتبه سوم ارزشمندترین پایگاه اطلاعاتی لاتین از دیدگاه نمونه 523 نفری دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی انتخاب‌شده است.
جدول 7. توزیع فراوانی ارزشمندترین پایگاه اطلاعاتی پیوسته لاتین برای پژوهش ازنظر پاسخگویان
|
پایگاههای اطلاعاتی |
فراوانی |
درصد فراوانی |
|
|
ساینس دایرکت |
انتخاب |
361 |
0/69 |
|
عدم انتخاب |
162 |
0/31 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
|
اشپرینگر |
انتخاب |
129 |
7/24 |
|
عدم انتخاب |
394 |
3/75 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
|
ابسکو |
انتخاب |
21 |
0/4 |
|
عدم انتخاب |
502 |
0/96 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
|
وب. آو. ساینس |
انتخاب |
202 |
8/38 |
|
عدم انتخاب |
321 |
4/61 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
|
امرالد |
انتخاب |
17 |
3/3 |
|
عدم انتخاب |
506 |
7/96 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
|
آی. تریپل. ایی |
انتخاب |
48 |
2/9 |
|
عدم انتخاب |
475 |
8/90 |
|
|
مجموع |
523 |
100 |
|
3. یافته‌های مربوط به سؤال دوم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت‌شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی «ساینس دایرکت» به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
با توجه به جدول زیر، متغیر دانشکده به‌صورت کلی معنادار است. این متغیر همان دانشکدۀ علوم اجتماعی است که به‌عنوان سطح پایه در نظر گرفته‌شده است؛ و متغیر دانشکده ادبیات معنادار و دارای علامت منفی است؛ به این‌معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکده ادبیات هستند، نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی (سطح پایه) 43/2 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین ساینس دایرکت قایل باشند.
جدول 8. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین ساینس دایرکت
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
دانشکده |
|
67/58 |
001/0 |
|
دانشکده (ادبیات) |
43/2- |
77/34 |
001/0 |
4. یافته‌های مربوط به سؤال سوم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت‌شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی اشپرینگر به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
چنان‌که در جدول 9 نشان داده‌شده است، متغیر سطح تحصیلات (دکتری) معنادار و دارای علامت مثبت است به این معنا که دانشجویان دکتری نسبت به دانشجویان کارشناسی ارشد (سطح پایه) 47/1 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین «اشپرینگر» قایل باشند. متغیر دانشکده نیز در حالت کلی معنادار است. این متغیر همان دانشکده علوم اجتماعی است که به‌عنوان سطح پایه در نظر گرفته‌شده است و متغیر دانشکده ادبیات معنادار و دارای علامت منفی است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکده ادبیات هستند نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی (سطح پایه) 17/1 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی کمتری برای استفاده از این پایگاه در جهت پژوهش و مطالعه قایل باشند.
جدول 9. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین اشپرینگر
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
تحصیلات (دکتری) |
47/1 |
76/25 |
001/0 |
|
دانشکده |
|
16/21 |
004/0 |
|
دانشکده (ادبیات) |
17/1- |
01/5 |
025/0 |
5. یافته‌های مربوط به سؤال چهارم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی ابسکو به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
چنان‌که در جدول زیر مشاهده می‌شود، متغیر دانشکده در حالت کلی معنادار است. این متغیر همان دانشکدۀ علوم اجتماعی است که به‌عنوان سطح پایه در نظر گرفته‌شده است و متغیر دانشکده ادبیات، فنی مهندسی و علوم پایه معنادار و دارای علامت منفی است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکده‌های ادبیات، فنی مهندسی و علوم پایه هستند، نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکدۀ علوم اجتماعی (سطح پایه) به‌ترتیب 69/2، 48/1 و 95/2 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین «ابسکو» قایل باشند.
جدول 10. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین ابسکو
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
دانشکده |
|
38/14 |
045/0 |
|
دانشکده (ادبیات) |
69/2- |
93/5 |
015/0 |
|
دانشکده (فنی مهندسی) |
48/1- |
97/4 |
026/0 |
|
دانشکده (علوم پایه) |
95/2- |
29/7 |
007/0 |
6. یافته‌های مربوط به سؤال پنجم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت‌شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی «وب. آو. ساینس» به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
با توجه به جدول 11، تنها متغیر دانشکده (شیمی) معنادار و دارای علامت مثبت است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکده شیمی هستند نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی (سطح پایه) 97/0 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین «وب. آو. ساینس» قائل باشند.
جدول 11. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین وب. آو. ساینس
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
دانشکده (شیمی) |
97/0 |
02/5 |
025/0 |
7. یافته‌های مربوط به سؤال ششم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت‌شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی «امرالد» به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
چنان‌که در جدول زیر نشان داده‌شده است، متغیر دانشکده علوم پایه معنادار و دارای علامت منفی است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکدۀ علوم پایه هستند نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی (سطح پایه) 53/2 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین «امرالد» قایل باشند. متغیر درآمد «کمتر از 300000 تومان» نیز معنادار و دارای علامت مثبت است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که درآمد آنها کمتر از 300000 تومان است نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی که هیچ‌گونه درآمدی ندارند (سطح پایه) 57/1 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی بیشتری برای استفاده از این پایگاه اطلاعاتی قایل باشند.
جدول 12. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین امرالد
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
دانشکده علوم پایه |
53/2- |
36/5 |
021/0 |
|
درآمد (کمتر از 300000 تومان) |
57/1 |
14/5 |
023/0 |
8. یافته‌های مربوط به سؤال هفتم پژوهش
آیا بین عوامل جمعیت‌شناختی و انتخاب پایگاه اطلاعاتی «آی. تریپل. ایی» به‌عنوان پایگاهی ارزشمند رابطه وجود دارد؟
چنان‌که در جدول13 مشاهده می‌شود، متغیر دانشکده در حالت کلی معنادار است. این متغیر همان دانشکدۀ علوم اجتماعی است که به‌عنوان سطح پایه در نظر گرفته‌شده است و متغیر دانشکده فنی مهندسی معنادار و دارای علامت مثبت است؛ به این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در دانشکده فنی مهندسی هستند نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم اجتماعی (سطح پایه) 40/3 واحد احتمال می‌رود ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی لاتین «آی. تریپل. ایی» قایل باشند. متغیر درآمد «کمتر از 300000 تومان» و «بیشتر از 1200000 تومان» نیز معنادار و دارای علامت مثبت است؛ به‌این معنا که دانشجویان تحصیلات تکمیلی که درآمد آنها کمتر از 300000 و بیشتر از 1200000 تومان است نسبت به دانشجویان تحصیلات تکمیلی که هیچ‌گونه درآمدی ندارند (سطح پایه) به‌ترتیب 53/1 و 30/1 واحد احتمال می‌رود که ارزشمندی بیشتری برای استفاده از این پایگاه اطلاعاتی قایل باشند.
جدول 13. نتیجه برآورد مدل لجستیک با روش ورود هم‌زمان متغیرها، برای احتمال تأثیر متغیرهای مستقل بر ارزشمندی پایگاه اطلاعاتی لاتین آی. تریپل. ایی
|
متغیرها |
ضریب رگرسیونی (B) |
آماره آزمون والد |
سطح معناداری |
|
دانشکده |
|
28/33 |
001/0 |
|
دانشکده (فنی مهندسی) |
40/3 |
35/10 |
001/0 |
|
درآمد (کمتر از 300000 تومان) |
53/1 |
64/7 |
006/0 |
|
درآمد (بیشتر از 1200000 تومان) |
30/1 |
36/4 |
037/0 |
نتیجه‌گیری
یافته‌های پژوهش نشان داده است نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی یا به‌عبارت‌دیگر ارزیابی و قضاوت آنان، با انتخاب پایگاههای اطلاعاتی «ساینس دایرکت»، «وب. آو. ساینس» و «اشپرینگر» تطابق بیشتری داشته است. نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دربارۀ انتخاب، متأثر از عوامل گوناگونی بوده است، به‌ویژه دربارۀ پایگاه اطلاعاتی «ساینس دایرکت» که بیشترین انتخاب را به خود اختصاص داده است؛ پوشش موضوعی بسیار گسترده که تقریباً منابعی از تمام موضوعات را دربرگرفته، عامل اصلی گزینش به‌شمار رفته است. از طرفی، نگرش، ارزیابی و قضاوت دانشجویان تحصیلات تکمیلی با انتخاب پایگاههای اطلاعاتی «امرالد»، «ابسکو» و «آی. تریپل. ایی» تطابق کمتری داشته است؛ که احتمال می‌رود علت آن پوشش موضوعی محدود، ناآشنایی و عدم آموزش مهارت‌های استفاده بوده است. بنابراین، با توجه به اینکه تمام پایگاههای اطلاعاتی لاتین ارائه‌شده، توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی انتخاب‌شده‌اند، از دیدگاه آنان ارزشمند بوده‌اند، اما ارزشمندی آنان به یک‌میزان نبوده است و گاهی با اختلاف نسبتاً زیادی از یکدیگر قرارگرفته‌اند، زیرا عوامل گوناگونی انتخاب‌های آنها را تحت تأثیر قرار داده است. در پژوهش حاضر از بین عوامل جمعیت‌شناختی تنها متغیر سطح تحصیلات، دانشکده و درآمد ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی لاتین را گاهی با علامت مثبت و گاهی با علامت منفی تحت تأثیر قرار داده‌اند. متغیر سطح تحصیلات تنها دربارۀ پایگاه اطلاعاتی اشپرینگر معنادار شده است؛ به این صورت که دانشجویان دکتری نسبت به دانشجویان کارشناسی ارشد ارزشمندی بیشتری برای آن قایل شدند. از این‌رو، احتمال می‌رود که دانشجویان دکتری در دانشگاه رازی به‌دلیل تخصصی بودن این پایگاه و دارا بودن آگاهی بیشتری درباره نحوۀ استفاده، ارزشمندی بیشتری برای آن قایل بوده‌اند. متغیر دانشکده یا رشتۀ تحصیلی نیز دربارۀ تمام پایگاههای اطلاعاتی لاتین معنادار شده است به این صورت که:
الف) دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکدۀ ادبیات نسبت به دانشکدۀ علوم اجتماعی ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاههای اطلاعاتی «ساینس دایرکت»، «اشپرینگر» و «ابسکو» قایل بودند.
ب) دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده فنی و علوم پایه نسبت به دانشکدۀ علوم اجتماعی ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی ابسکو قایل بودند.
ج) دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکدۀ شیمی نسبت به دانشکدۀ علوم اجتماعی ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی «وب. آو. ساینس» قایل بودند.
د) دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم پایه نسبت به دانشکده علوم اجتماعی ارزشمندی کمتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی «امرالد» قایل بودند.
ه) دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکدۀ فنی مهندسی نسبت به دانشکدۀ علوم اجتماعی ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی «آی. تریپل. ایی» قایل بودند.
از این‌رو، احتمال می‌رود دلیل ارزشمندتر یا کم‌ارزش‌تر شمردن پایگاههای اطلاعاتی لاتین ارائه‌شده در دانشکده‌های متفاوت دانشگاه رازی در درجه اول به جامعیت و پوشش موضوعی پایگاههای اطلاعاتی در برطرف‌سازی نیاز اطلاعاتی رشته‌های مختلف برمی‌گردد، سپس به مسائلی مانند روزآمدسازی، دسترس‌پذیری و ...ارتباط پیدا می‌کند. متغیر «درآمد» در مورد پایگاه اطلاعاتی «امرالد» و «آی. تریپل. ایی» به این صورت معنادار شده است: دانشجویان تحصیلات تکمیلی که درآمد آنها کمتر از 300000 تومان است، نسبت به کسانی که هیچ‌گونه درآمدی ندارند ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاههای اطلاعاتی «امرالد» و «آی. تریپل. ایی» قایل شدند و دانشجویان تحصیلات تکمیلی که درآمد آنها بیشتر از 1200000 تومان است، نسبت به کسانی که هیچ‌گونه درآمدی ندارند، ارزشمندی بیشتری برای استفاده از پایگاه اطلاعاتی «آی. تریپل. ایی» قایل شدند. ازاین‌رو، احتمال می‌رود نبود اشتراک جمعی برای این دو پایگاه در دانشگاه یا به‌عبارتی نبود دسترسی رایگان سبب تأثیرگذاری وضعیت اقتصادی بر ارزشمندی آنان شده است، به‌گونه‌ای که با افزایش وضعیت اقتصادی ارزشمندی آنان هم بیشتر شده است. بنابراین، به تصویر جامعی در زمینۀ نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه رازی به استفاده از پایگاههای اطلاعاتیِ لاتینِ ارائه‌شده دست‌یافته‌ایم که بر اساس آن تصمیم‌گیری برای انتخاب و مجموعه‌سازی در دانشگاه بیش‌ازپیش راحت‌تر خواهد شد. با توجه به اینکه تاکنون تحقیقاتی در این زمینه صورت نگرفته است، نتایج به‌دست‌آمده با یافته‌های پژوهش‌های مشابه مانند «صیادی، مرادی و رحیمی» (زیر چاپ) و «مرادی و فتحعلی» (2014) ازنظر دستیابی به پایگاههای ارزشمند و تعیین عوامل اثرگذار بر آنان (عوامل جمعیت‌شناختی) فارغ از مسئله اقتصادی آنان همسوست. البته از نظر متغیرهای مورد بررسی نیز تفاوت‌هایی وجود دارد: برای مثال، از نظر متغیرهای سطح تحصیلات و درآمد همسو نیستد، زیرا نتایج پژوهش آنان نشان داده است که متغیرهای مورد بررسی در ارزش‌گذاری اقتصادی پایگاههای اطلاعاتی تأثیرگذار نبوده‌اند. از نظر متغیرهای جنسیت و تعداد افراد خانواده نیز همسو نیستند از این نظر که در پژوهش حاضر بر ارزشمندی پایگاههای اطلاعاتی تأثیرگذار نبوده‌اند؛ بنابراین با توجه به انتخاب ارزشمندترین پایگاههای اطلاعاتی لاتین، پیشنهاد می‌شود دانشگاه رازی به‌ترتیب اولویت به اختصاص بودجه در زمینه اشتراک جمعی آن پایگاه‌ها و یا تمدید اشتراک آنها برای استفادۀ دانشجویان تحصیلات تکمیلی بپردازد زیرا یافته‌های پژوهش‌های پیشین و مشاهدات میدانی نشان داده است که بیشتر دانشجویان دانشگاه‌ها به‌ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی به‌وسیله سایت کتابخانه از پایگاههای اطلاعاتی مورد نیاز خود استفاده می‌کنند. از این طریق، دانشگاه رازی به استفاده بهینه از منابع اطلاعاتی و در پی آن رشد جایگاه علمی دانشگاه دست خواهد یافت. دربارۀ انتخاب پایگاههای اطلاعاتی کم‌ارزش از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی، پیشنهاد می‌شود در زمینه ایجاد اشتراک جمعی آنان تأمل بیشتری شود، در عوض به برگزاری دوره‌های آموزشی برای آشناسازی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با پایگاههای مورد اشاره از جهات گوناگونِ پوشش موضوعی، نحوه استفاده، مهارت‌های استفاده، شیوه دسترسی و ... پرداخته شود تا بهترین بهره‌وری برای دانشگاه رازی به ارمغان آید. از طرف دیگر، با توجه به اینکه ارزشمندی تمام پایگاههای اطلاعاتی ارائه‌شده تحت تأثیر متغیر دانشکده یا رشته تحصیلی قرارگرفته است، پیشنهاد می‌شود شیوۀ استفاده از پایگاههای اطلاعاتی ارزشمند در هر یک از دانشکده‌های دانشگاه رازی به طور مستقل آموزش داده شود تا به جهت اطلاع‌رسانی گسترده و آگاهی بیشتر دانشجویان تحصیلات تکمیلی از این دوره‌ها، زمینۀ جذب و در نهایت آموزش بیشتر آنان برای استفاده از پایگاههای اطلاعاتی ارزشمند در حرفه و رشتۀ تخصصی آنان فراهم گردد.
)