نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیئت علمی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2 استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: The purpose of this study is to identify the components of quality in a national bibliography and the methods and procedures for improving and maintaining quality in the National Bibliography of Iran based on the knowledge and experience of some of its producers who formed a Delphy panel to conduct the research.
Research method: A Delphi technique has been used to conduct the research with a panel of 22 cataloging and classification experts and practitioners from the Technical Services Department of the National Library of Iran. Relative questionnaires for two rounds of the Delphy were set in a 5 point Lickert scale comprising items extracted from the research literature and the Delphy panels'' answers to the open questions. The mean and standard deviation were used to measure the agreement.
Findings: At the level of record, the panel members identified as quality components in the record: accuracy and conformance to the agreed standards and instructions, not having spelling and typos mistakes, providing a description as close to the source as possible in order to better understanding of the user from the catalogued item, the ability to access the resource by having at least information about the source through the record, adequacy, accuracy, and ordering the importance in assigning the subject headings, accuracy of call numbers and added entries, and the fulfillment of native requirements, such as language and script; at the level of the National Bibliography the panel members decided to mention the ease of use and access, and consistency at different levels of description as most important; in terms of quality control activities the panel perceived the quality control of all levels of descriptions, MARC blocks and fields, typographic and spelling error checking, uniformity in the transcription of non-Persian documents as the most important. In terms of methods and procedures for improving and maintaining quality in the National Bibliography of Iran the decision-making and procedural uniformity, avoidance of outsourcing, whether in cataloging, or in evaluating and controlling its quality, emphasizing on the empowerment of catalogers, training qualified catalogers were subject of consensus. Also, gaining professional and related knowledge and use of new technologies, improvement of factors related to job satisfaction, and welcoming feedback from all categories of users have been pointed out among the most important methods and procedures.
Results: In overall, statements suggest a tendency towards scientific dynamism which requires providing proper facilities and conditions. Also a kind of perfectionism, and self-sufficiency, while seeking to maintain professional autonomy among the catalogers of the National Library of Iran have been perceived, which requires intelligent and far-seeing high level managers, who must be professional in the field of cataloging, and even in broader term, information organization and management, as well as being aware of the problems and challenges of the field.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
از جمله فعالیت‌های جوامع انسانی تولید دانش، ثبت و ضبط آن به منظور استفاده مجدد بوده و هست. اطلاعات بر لوح، کتیبه، پوست، کاغذ، میکروفیلم، لوح فشرده یا هر رسانه دیگری ثبت میشود و اقداماتی که برای بازیابی و امکان استفاده مکرر از آن صورت می‌گیرد، اساس کار متخصصان و حرفه‌مندان علم اطلاعات و دانش‌شناسی را تشکیل می‌دهد، که از آن به «سازماندهی دانش» یاد میشود. سازماندهی دانش بنا بر تعریف «عبارت است از توصیف و سازماندهی محتوا، ویژگی‌ها، و اهداف اسناد به گونه‌ای که برای کسانی که در جستجوی این اسناد یا پیام‌های نهفته در آن‌ها هستند، دسترس‌پذیر شوند. سازماندهی دانش، همه انواع و شیوه‌های نمایه‌سازی، چکیده و چکیده‌نویسی، رده‌بندی، فهرستنویسی، مدیریت مدارک، کتابشناسی و ایجاد پایگاه‌های اطلاعاتی متنی و کتابشناختی برای بازیابی اطلاعات را در بر می‌گیرد» (اندرسون). فهرستنویسی منابع اطلاعاتی در حیطه مفهومی سازماندهی دانش قرار می‌گیرد و «فرآیندی است علمی و پژوهشی برای آماده سازی یک مجموعه و تعیین شناسه‌های لازم برای مدارک موجود در یک مجموعه؛ به نحوی که دستیابی سریع و صحیح را به آن مدارک میسر سازد. این فرآیندها شامل تعیین سرشناسه، توصیف کتابشناختی، رده‌بندی، تعیین موضوع یا موضوع‌های لازم و سایر شناسه‌های افزوده برای هر یک از مدارک موجود در مجموعه بوده و هر یک از این عوامل دارای قواعد و ضوابطی خاص است» (سلطانی و راستین، 1379، ص. 242).
فرض بر این است که هر چه فهرست کتابخانه با کیفیت بهتری تولید شده باشد، (هر چند این تنها عامل در دسترسی و بازیابی نیست)، کمک مؤثری به کاربر در دسترسی و بازیابی خواهد بود. فهرست با کیفیت، محصول فهرستنویسی با کیفیت است. کیفیت در سیستم‌های مدیریت کیفیت- مبانی و واژگان (ایزو ۹۰۰۰) «درجه تحقق الزامات توسط مجموعه خصوصیات ذاتی یک شیء» تعریف شده است (ایزو، ۲۰۱۵). بنا بر همین تعریف، متناسب با محیط کتابخانه، در شاخص‌های عملکرد کتابخانه (استاندارد ملی ایران، ۸۸۹۴ = ایزو ۱۱۶۲۰) «کیفیت مجموعه خصوصیات و مختصات ]ذاتی[ یک محصول یا خدمت در کتابخانه است که توان برآوردن نیازهای ]و/یا الزامات[ اعلام شده را داشته باشد و می‌توان آن را با صفت‌های ضعیف، خوب و عالی به کار برد» (سازمان ملی استاندارد ایران، ۱۳۹۳، ص. ۱۰). در عین حال باید به این نکته اشاره کرد که «کیفیت مفهومی تغییرناپذیر نیست، بلکه نوعی استاندارد تعالی است که ارزش‌های اشخاصی را که داعیه آن را دارند، منعکس می‌سازد» (توماس[1]، ۱۹۹۹).
کیفیت در فهرستنویسی امری چند وجهی است و از جنبه‌های گوناگون قابل بررسی است. کاربران، نرم‌افزارها، قواعد فهرستنویسی، و فهرست‌نویسان، که عوامل و عناصر مهم در فرایند فهرستنویسی هستند، در ارتباط با هم و در ارتباطات با عوامل دیگری مانند محیط، مدیریت و غیره قابل مطالعه هستند. در ادبیات مربوط به موضوع کیفیت در فهرستنویسی، تعاریف گوناگونی، که در طی زمان تغییراتی را نیز پذیرا شده اند، به چشم می‌خورد. تلاش‌هایی نیز برای تعیین مؤلفه‌های کیفیت، کمّی کردن و اندازه‌گیری آن در رکورد، فهرست و فهرستنویسی صورت گرفته است. در این تعاریف، عناصر مشترک و متفاوتی به چشم می‌خورند. علت اصلی تفاوت‌ها در تعریف کیفیت، تفاوت کتابخانه‌ها از حیث نوع و اهداف و نیازهای کاربران آن‌ها بوده است؛ کاربرانی که نیازهای اطلاعاتی متفاوتی دارند و هدف و بهره‌بردار اصلی فهرست هستند.
توماس فهرستنویسی با کیفیت را «فهرستنویسی اوریجینال و مبتنی بر توافق دو جانبه درباره استاندارد مورد استفاده، به گونه‌ای که با هزینه - سودمندی و به هنگام بودن در تهیه فهرست همراه باشد» می‌داند (توماس، ۱۹۹۶). بنابراین، علاوه بر مؤلفه‌های تطبیق با استاندارد، ویژگی به هنگام بودن و امور مالی را نیز در تعریف وارد کرده است. در دیدگاهی دیگر کیفیت در فهرستنویسی، تولید اطلاعات کتابشناختی صحیحی دانسته شده که پاسخگوی نیازهای کاربران است و دسترسی مناسب و به هنگام را فراهم می‌آورد (کیفیت در فهرستنویسی[2]، ۱۹۹۵، ص. ۲۸). در این تعریف تأکید بر نیازهای کاربران کتابخانه است که البته مستلزم مطالعه آن است. میکسا[3] دیدگاهی کل نگرانه را در تولید رکورد و فهرست بیان کرده است و توجه فهرستنویسی را معطوف به کل سیستم کرده است: «ایجاد سیستم کتابشناختی باید بیشتر به عنوان یک مفهوم کلی در نظر گرفته شود تا فهرستنویسی به عنوان تولید مجموعه‌ای از مداخل» (میکسا، ۱۹۸۹، ص. ۲۹۱-۲۹۲). بروس و هیلمن[4] نیز کیفیت در فهرستنویسی را متشکل از مؤلفه‌های کامل بودن، صحت، حاوی اطلاعات مربوط به منشأ، سازگاری با انتظارات، همگونی منطقی، انسجام، به هنگام بودن و دسترس‌پذیری[5] ذکر کرده اند (بروس و هیلمن، ۲۰۰۴). از طرف دیگر، با توجه به ظهور محیط‌های جدید اطلاعاتی پژوهشگرانی نیز کوشیده اند تا ابعاد کیفیت را در همه انواع فراداده‌ها بررسی کنند و چارچوبی کلی برای ارزیابی کیفیت داده بیاندیشند که قابل سازگاری با هر محیط اطلاعاتی - و نه فقط فهرستنویسی- باشد. به عنوان مثال مرکز آمار کانادا[6] چارچوب تضمین کیفیتی را تهیه کرده که بر ویژگی‌هایی از اطلاعات تمرکز دارد که برای سنجش کیفیت مهم هستند: ربط[7]، صحت، به هنگام بودن، دسترس‌پذیر بودن، تفسیرپذیر و قابل درک بودن و انسجام (مرکز آمار کانادا، ۲۰۱۷). این مؤلفه‌ها، هر چند باید در نظر گرفته شوند، بیش از حد کلی هستند. با وجود قرار داشتن در عصر فهرستنویسی الکترونیکی و تغییرات سریع در فناوری‌های نشر محتوا، کاربرپسند شدن روزافزون نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای و امکانات بی بدیل تعامل کاربر با آن‌ها، و تغییرات سریع در طرح‌های توصیف مدرک؛ این واقعیتی انکارناپذیر است که فهرستنویسی همچنان مرحله مهمی در سازماندهی محتواست و فهرست‌نویسان باید بیش از پیش درک و بینش خود را نسبت به کیفیت در کاری که انجام می‌دهند و فرآورده‌ای که تولید میکنند و طراحی‌های ممکن افزایش دهند و دیدگاه‌های خود را در مورد چگونگی بهبود کیفیت آن‌ها به اشتراک بگذارند (اسنو، ۱۰۱۷).
مسئله مهم دیگر نقش رکوردهای با کیفیت در به کارگیری الگوهای نوین در سازماندهی اطلاعات است. رکوردهای بی کیفیت که حاوی اغلاط فراوان از حیث تطابق با استاندارد توصیف مورد استفاده، اغلاط تایپی، و نقص در نواحی و فیلدهای مختلف توصیف کتابشناختی باشند؛ برای مهاجرت داده‌های کتابشناختی، یا همان رکوردهای موجود به الگوهای جدید مشکل آفرین خواهند بود. الگوهای نوین سازماندهی اطلاعات زمانی به خوبی قابل استفاده خواهند بود که در بستر مناسبی از پیشینه‌های تولید شده به کار گرفته شوند تا با کمترین اِشکال‌ها و تغییرات، قابل استفاده باشند (پازوکی، حاجی زین العابدینی و ارسطوپور، 1392؛ حاجی زین العابدینی، 1389؛ پتروچیانی، 2015؛ سیمن و گودارد، 2015).
علاوه بر منابعی که بالاتر در تبیین مسئله به آن‌ها اشاره شد، پژوهش‌های بسیاری در خصوص کیفیت در فهرستنویسی در داخل و خارج از ایران وجود دارند؛ به عنوان مثال، محفوظی، شعبانی و سعادت (1389) فهرستنویسی تحلیلی و رده‌بندی (کتابخانه کنگره) کتاب‌های عربی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های1380- 1386را مطلوب ارزیابی کردند. اسفندیاری (1390) فهرستنویسی اسناد آرشیوی موجود در معاونت اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران را با استفاده از استانداردهای موجود و میزان کارایی آن از منظر بازیابی اطلاعات بررسی و آن را با استانداردهای بین‌المللی توصیف اسناد آرشیوی منطبق دانسته است. در پژوهش دیگری بنی اقبال، بزرگی و میرحیدری (1392) با هدف مقایسه فهرستنویسی توصیفی کتاب‌های فارسی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های 1384 – 1388 و تعیین میزان انطباق آن با قوانین فهرستنویسی انگلوآمریکن چنین نتیجه گرفته اند که کتابخانه ملی در انجام فهرستنویسی توصیفی کتاب‌های فارسی به طور نسبی دارای عملکرد مطلوبی بوده است. پازوکی، حاجی زین‌العابدینی و ارسطوپور (1392) در پژوهشی به شناسایی وضعیت پیشینه‌های کتابشناختی موجود در کتابشناسی ملی ایران، استخراج اشکالات موجود در این رکوردها هم از حیث تطبیق با آر. دی. ای. و از حیث خطاهای انسانی فهرستنویسی به منظور بررسی به کارگیری قواعد توصیف و دسترسی (آر.دی.ای.) پرداخته اند. نتایج پژوهش حجازی، کوکبی و علمداری (1393) در ارزیابی کیفیت فهرست‌برگه‌های پیش از انتشار سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در جهت دستیابی به کارکردهای فهرست کتابخانه و پیاده‌سازی الگوی اف آر بی آر نشان داد که این فهرست‌برگه‌ها ابزارهای مناسبی برای ایجاد نظام‌های ذخیره و بازیابی اطلاعات نیستند و اشکالات موجود در آن‌ها دستیابی به کارکردهای اساسی فهرستنویسی را دچار مشکل می‌کند. اما علمدار (1395) در پژوهش دیگری معتقد است که فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانه ملی با قواعد انگلوآمریکن سطح انطباق مطلوبی دارند و اهداف فیپا را موفقیت‌آمیز دانسته است. چپمن و مَسی[8](2002) ابزاری ساده برای سنجش صحت رکوردهای کتابشناختی ارائه دادند که ابزاری کمّی است و می‌تواند به عنوان شاخصی عملکردی استفاده شود. جی[9] و دیگران (۲۰۰۹) با توجه به مسائل مرتبط با کیفیت منابع و رکوردها در بسته‌های منابع اطلاعاتی و رکوردهای کتابشناختی تجاری آماده که معمولاً حمل بر این است که بدون هیچ تغییری آماده استفاده در مجموعه کتابخانه‌ها هستند، سیستم نرم‌افزاری CatQC را معرفی کردند که با زبان C نوشته شده و رکوردهای موجود در بسته را بدون در دست داشتن اصل منابع از حیث کیفیت وارسی نموده و گزارش ارائه می‌کند. اسنو (۲۰۱۱) در پژوهش خود با روش پیمایش پرسش‌نامه‌ای و مصاحبه، استنباط کتابداران دانشگاهی را درباره کیفیت فهرستنویسی و عناصری که باید در یک فهرست با کیفیت وجود داشته باشند، مورد بررسی قرار داد. دفینو و وانگ[10] (2012) در پژوهشی پیمایشی نشان دادند که در کتابخانه‌های دانشگاهی نیوجرسی بخش‌های فهرستنویسی و فراداده اطلاعات آماری را بر اساس بهرهوری و حجم مجموعه برای ارزیابی ارزش آن‌ها گردآوری میکنند. این اطلاعات بر اساس قالب و نوع ماده، تعداد جلد و تعداد نسخه‌ها و به وسیله میزان رشد مجموعه با احتساب هر عنوان جدید محاسبه میشود. انواع آمارهای و روش‌های گردآوری دادهها همگام با تحولات حرفه تغییر نیافته است. اطلاعات مورد نیاز توسط سرپرستان بخش‌ها، مدیران کتابخانه‌ها و یا مؤسساتی نظیر انجمن کتابخانه‌های دانشگاهی ایالات متحده گردآوری و ذخیره میشود و توسط مدیران کتابخانه‌ها برای حفظ سطح نیروی انسانی و برنامه‌ریزی‌های آینده مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما به درستی ارزش‌های بخش فهرستنویسی و فراداده و تأثیر آن‌ها را بر کاربر ارزیابی نمیکند. شولتز- جونز[11] و دیگران (۲۰۱۲) در تحقیقی پیامدهای درک و استنباط از کیفیت رکورد کتابشناختی بر نسل‌های آینده فهرست‌های کتابخانه‌ای را با تأکید بر تغییر در داوری فهرست‌نویسان درباره استانداردهای سخت به تولید فراداده‌هایی که با نیازهای کاربران سازگارند، مورد بررسی قرار دادند و چنین نتیجه گرفتند که کتابخانه‌ها و مدیران آن‌ها باید در نظر بگیرند که نسل آینده فهرست‌های کتابخانه‌ای به شدت به تربیت فهرست‌نویسان بستگی دارد و این که آن‌ها چه میزان دانش و توانمندی در تهیه فهرست‌های کتابخانه‌ای با کیفیت، به ویژه با توجه به تغیرات سریع در قواعد در دهه اخیر خواهند داشت. اجیس و عبدمناف[12] (۲۰۱۳) در پژوهش خود موضوعات مربوط به اعتبار و کیفیت فهرستگان ملی مالزی را بررسی کردند که با همکاری ۱۰۱ کتابخانه در مالزی ایجاد شده است. یافته‌ها نشان دادند که ۹۰ درصد رکوردها منطبق با استانداردهای ذکر شده پدید آمده اند. پتروچیانی (2015) معتقد است که کیفیت پایین فهرست‌های کتابخانه‌ای نه تنها به علت غلط‌های معمول و وجود رکوردهای مکرر؛ بلکه به علت سیاست غلط کتابخانه‌ها در انتخاب استاندارهای فهرستنویسی مناسب و معقول است. سیمن و گودارد (2015) اظهار داشته اند که با توجه به محیط‌های اطلاعاتی در شرف ظهور، به ویژه داده‌های پیوندی، نقش فهرست‌نویسان آماده کردن مسیر برای ورود به این محیط‌ها از طریق تولید داده‌های کتابشناختی با کیفیت و توجه بیشتر به عناصری در رکوردهاست که در محیط‌های جدید نقش پر رنگ‌تری ایفا خواهند کرد. در پژوهش‌های متعدد دیگری رکوردهای کتابشناسی ملی ایران با اهداف اصلی دیگری مانند امکان پیاده‌سازی الگوهای نوین سازماندهی مورد مطالعه قرار گرفته اند که به منظور پیشگیری از اطناب کلام از ذکر یافته‌های همه آن‌ها خودداری میشود. برخی از این پژوهش‌ها عبارتند از: ارسطوپور (1389)؛ حاجی زین‌العابدینی (1389)؛ بشردوست (1390)؛ فرد حسینی، (1390)؛ پازوکی، حاجی زین العابدینی و ارسطوپور (1392).
مرور پیشینه نشان می‌دهد که پژوهش‌های اندکی به صورت خاص در مورد کیفیت در فهرستنویسی- در کتابخانه‌های ملی و غیره- و موضوعات مرتبط با آن است و این مسئله یا بیشتر در قالب پژوهش‌های پراکنده‌ای، که هر کدام وجهی از مسئله کیفیت را مد نظر داشته اند، مورد مطالعه قرار گرفته و یا به طور تلویحی در پژوهش‌های مربوط به بررسی میزان مطابقت با استانداردهای فهرستنویسی مورد اشاره بوده است. این روند حتی در تولید استانداردهای جهانی نیز ملاحظه میشود؛ چنان که استانداردهای سازمانی جهانی استاندارد (ایزو) نیز در حوزه اطلاعات، دبیزش و کتابخانه‌ها بیشتر به نحوه تنظیم آمارها معطوف است و تنها استاندارد در دست توسعه این سازمان در حوزه ارزیابی کیفی، استاندارد ایزو 21248: ارزیابی کیفی کتابخانه‌های ملی است.
همچنان که بالاتر ذکر شد، در مؤلفه‌های کیفیت در فهرستنویسی نوع کتابخانه و کاربران آن نقش مهمی دارند. کتابخانه‌ها انواع مختلفی دارند که یکی از آن‌ها کتابخانه ملی است. کتابخانه ملی «کتابخانه‌ای است که مسئول گردآوری و حفظ نسخه‌ها از تمام مدارک مرتبط با کشوری است که کتابخانه در آن قرار دارد. این کتابخانه می‌تواند نقش واسپاری قانونی را ایفا کند. به طور معمول کتابخانه ملی می‌تواند تمام یا بعضی از این عملکردها را داشته باشد: چاپ کتابشناسی ملی، حفظ و نگهداری روزآمد یک مجموعه بزرگ از متون خارجی که شامل مدارک درباره کشور باشد، فعالیت به عنوان مرکز اطلاعات کتابشناختی ملی، گردآوری فهرستگان، نظارت بر مدیریت کتابخانه‌های دیگر و / یا ترویج همکاری خدمات تحقیق و توسعه» (سازمان ملی استاندارد ایران، ۱۳۹۴، ص. ۱۰). کتابشناسی «سیاهه یا سامانه بازیابی کتابشناختی است که دسترسی به داده‌هایی را فراهم میکنند که مدارکی را توصیف میکنند و به گونه‌ای یکتا می‌شناسانند، صرف نظر از این که در مجموعه‌ای خاص نگهداری شوند یا نه، یا این که در مدرک خاصی به آن‌ها استناد شده باشد» (سازمان بین‌المللی استانداردسازی[13]، ۲۰۱۷) و کتابشناسی ملی نیز «نوعی کتابشناسی برای ثبت و توصیف مدارک منتشر شده در یک کشور که در بعضی از کشورها آثار خارجی در رابطه با همان کشور و همچنین آثار اتباع خود را که در خارج منتشر شده، تحت پوشش قرار می‌دهد» (سازمان ملی استاندارد ایران، ۱۳۹۴، ص. ۱۱).
با توجه به اهمیت کتابشناسی ملی که کتابخانه ملی ایران عهده‌دار تهیه آن است، هدف اصلی این پژوهش تعیین عملکردها و تمهیداتی برای بهبود و استمرار کیفیت در کتابشناسی ملی ایران بر اساس دانش و تجربیات جمعی از خبرگان و دست اندرکاران تولید آن است. برای نیل به این هدف، استخراج دیدگاه‌های آنان در خصوص مؤلفه‌های اصلی کیفیت در رکورد، در کتابشناسی ملی و عملکردهای اصلی کنترل کیفیت در فهرستنویسی نیز ضروری می‌نمود. بدین ترتیب، این پژوهش در صدد یافتن پاسخ به پرسش‌های زیر است:
۱. رکورد کتابشناختی با کیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
۲. کتابشناسی ملی با کیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
۳. هر یک از عملکردهای کنترل کیفیت در فهرستنویسی در کتابخانه ملی از چه میزان اهمیتی برخوردارند؟
۴. با چه تمهیدات و راهکارهایی می‌توان کیفیت در کتابشناسی ملی را به گونه‌ای مستمر بهبود بخشید؟
روش‌شناسی پژوهش
این پژوهش از حیث هدف کاربردی است و با استفاده از فن دلفی اجرا شده است، که در روش‌های کیفی پژوهش دسته‌بندی میشود. برای این پژوهش با روش غیراحتمالی، قضاوتی و هدفمند پنلی با 22 نفر از فهرست‌نویسان با سابقه‌ای تشکیل شد که اکثراً در سمت‌های مدیریتی و بخش‌های مهم سازماندهی و پردازش در کتابخانه ملی مشغول خدمت بوده یا هستند و علاوه بر تسلط بر قواعد و دستورالعمل‌های فهرستنویسی، به مسائل و چالش‌های مدیریتی نیز اشراف دارند. اعضای پنل در دور دوم به 20 نفر کاهش یافت. با مطالعه پیشینه‌های مرتبط مندرج در بالاتر (اسنو، 2017؛ توماس، 1996؛ کیفیت در فهرستنویسی، 1995؛ میکسا، 1989؛ بروس و هیلمن، 2004؛ مرکز آمار کانادا، 2017؛ چپمن و مسی، 2002؛ اسنو، 2011؛ شولتز- جونز و دیگران، 2012) ابتدا مؤلفه‌های کیفیت در 4 دسته:
در قالب 56 گویه در طیف پنج گزینه‌ای تنظیم و با نظر 10 تن از صاحبنظران و اعضای هیئت علمی علم اطلاعات و دانش‌شناسی اصلاحات لازم در آن‌ها صورت پذیرفته و به عنوان پرسش‌نامه دور اول میان اعضای پنل توزیع گردید. در این پرسش‌نامه، ذیل هر دسته از گویه‌ها از اعضای پنل خواسته شده بود ویژگی‌هایی را که مد نظر داشته اند با جملات خود ذکر نموده و اگر دیدگاهی درباره گویه‌ها نیز دارند بیان کنند تا در پرسش‌نامه دور دوم در معرض اطلاع و داوری سایر اعضا قرار گیرد.
در خصوص نحوه ارزیابی حصول توافق باید گفت هر چند دلفی در چارچوب روش‌های کیفی قرار می‌گیرد، برای جمع‌بندی و ارزیابی دیدگاه اعضای پنل باید بر حسب تعداد آن‌ها تصمیم‌گیری و معیاری را نیز برای نحوه اعلام داوری تعیین نمود. این مرحله‌ای است که پژوهش کیفی و کمّی به محدوده‌های هم نزدیک شده و از اسلوب یکدیگر بهره می‌گیرند. در این پژوهش برای محاسبه دیدگاه اعضای پنل که گویه‌هایی را در مقیاس پنچ گزینه‌ای رتبه‌بندی و ارزیابی کردند، علاوه بر آن هر چند پایایی سنجی در چارچوب پژوهش‌های کیفی با آزمون‌های آماری سنجیده نمی‌شود و اصولاً برای ابزارها (پرسش‌نامه‌ها)یی که توسط جامعه‌ای با تعداد کمتر از 50 پاسخ داده می‌شوند، صحت آزمون‌های پایایی مورد تردید است، پایایی پرسش‌نامه دور اول آلفای کرونباخ 0.922 را نشان داد که حاکی از پایایی بالای پرسش‌نامه است.
پس از گردآوری پرسش‌نامه دور اول، همچنین نظرات تکمیلی پنل در پاسخ به پرسش‌های باز مورد بررسی قرار گرفت و پس از پالایش و تنقیح و کنترل توسط پژوهشگر دیگر، به صورت گویه‌هایی جدید در معرض دید و ارزیابی اعضای پنل قرار گرفتند. نمرات گویه‌های اولیه نیز در پرسش‌نامه دور دوم درج شد تا اعضا در صورت تمایل در مورد گویه‌هایی که نمره کافی برای حصول اجماع کسب نکرده بودند، مجدداً تصمیم‌گیری نموده و به حذف یا ماندن آن‌ها با قطعیت بیشتری رأی دهند.
در دور دوم بیست نفر از اعضا پرسش‌نامه را تکمیل نمودند و نتایج رتبه‌بندی‌های گویه‌ها در پرسش‌نامه دور دوم نیز مجدداً ارزیابی شد. با توجه به عدم درج نظرات جدید توسط اعضای پنل ذیل گویه‌ها در پرسش‌نامه دور دوم نتایج این دور به عنوان نظرات نهایی اعضا پذیرفته و پس از انجام محاسبات یافته‌ها استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت.
از آنجا که در پرسشنامههای دلفی که به صورت طیف و رتبه‌بندی تنظیم شده اند، نمره میانگین، عقیده گروهی اعضای دلفی را نشان می‌دهد، مبنای پذیرش گویه‌ها کسب نمره میانگین چهار و بالاتر و سنجش توافق میان اعضا در مورد هر گویه نمره انحراف معیار کمتر از 0/007 بوده است. هر چه انحراف معیار در نمره‌ای بیشتر باشد، نشان از توافق کمتر دارد، و انحراف معیار کوچکتر نشان‌دهنده نزدیک‌تر بودن پاسخ‌ها به میانگین است و دلالت بر توافق بیشتر دارد (ویلیامز و وب[14]، 1994). برای محاسبات از نرم‌افزار اس پی اس اس نسخه 25 استفاده شده است.
یافته‌های پژوهش
پرسش اول: رکورد کتابشناختی با کیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
یافته‌ها به شرح جدول 1 است:
جدول 1. ویژگی‌های رکورد کتابشناختی با کیقیت از دیدگاه اعضای پنل
|
ویژگی‌های رکورد کتابشناختی با کیفیت |
تعداد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
پذیرش |
|
1. صحیح است؛ بدین معنی که توصیف در آن به درستی بر اساس قواعد بین‌المللی، دستورالعمل‌ها و تصمیم‌گیری‌های داخلی صورت گرفته است. |
20 |
4/9000 |
0/30779 |
√ |
|
2. کامل است؛ رکورد تمام عناصر توصیف را در سطح توصیف مورد نظر[15] دارا است. |
20 |
4/5000 |
0/94591 |
- |
|
3. غلط‌های دستور زبان ندارد. |
20 |
4/0000 |
0/72548 |
- |
|
4. غلط‌های املایی و تایپی ندارد. |
20 |
4/4545 |
0/59580 |
√ |
|
5. حاوی جاینمای نسخه‌های هر عنوان در مخازن است. |
20 |
3/9000 |
1/16529 |
- |
|
6. اطلاعات توصیفی و تحلیلی آن بیانگر محتوای منبع است. |
20 |
4/3000 |
0/86450 |
- |
|
7. کاربر نهایی با مشاهده رکورد با کیفیت برداشت کامل و صحیحی از منبع خواهد داشت. |
19 |
4/5789 |
0/69248 |
√ |
|
8. کاربر با در دست داشتن هر مقدار اطلاعات به رکورد، و از طریق رکورد به منبع صحیح دست می‌یابد. |
20 |
4/5000 |
0/68825 |
√ |
|
9. وضعیت فهرستنویسی رکورد مشخص است (پیش از انتشار، پس از انتشار، نهایی، توصیفی و ...) |
20 |
4/0500 |
1/05006 |
- |
|
10. موضوع‌ها به تعداد کافی و با توجه به محتوای کتاب به درستی و به ترتیب اهمیت اختصاص یافته اند. |
20 |
4/5500 |
0/68633 |
√ |
|
11. رده‌بندی (های) آن درست است. |
20 |
4/7000 |
0/47016 |
√ |
|
12. سرشناسه و شناسه‌های افزوده به درستی به منبع داده شده اند. |
20 |
4/8000 |
0/41039 |
√ |
|
13. با وجود مطابقت با استانداردهای جهانی پذیرفته شده، ویژگی‌ها و الزامات بومی (خط، زبان، اصطلاحات خاص و غیره) در آن انعکاس یافته‌اند، به گونه‌ای که بازیابی برای کاربر بومی به راحتی میسر است. |
19 |
4/7368 |
0/45241 |
√ |
ملاحظه میشود که در سطح رکورد، صحت (به معنای تطابق توصیف با قواعد بین‌المللی مورد نظر، دستورالعمل‌ها و تصمیم‌گیری‌های داخلی)، نداشتن غلط‌های املایی و تایپی، ارائه توصیف هرچه نزدیک‌تر به منبع به منظور درک بهتر کاربر از منبع مورد فهرستنویسی، امکان دستیابی به منبع با داشتن حداقل اطلاعات درباره منبع از طریق رکورد، کفایت، درستی و رعایت ترتیب اهمیت در تخصیص سرعنوان‌های موضوعی به منبع در رکورد، درستی رده‌بندی و شناسه‌های افزوده و برآوردن الزامات بومی مانند خط و زبان به عنوان مؤلفه‌های کیفیت در رکورد مورد توافق خبرگان قرار گرفته اند. اما وجود غلط‌های دستور زبان، عدم توضیح وضعیت فهرستنویسی و فقدان جاینما در رکورد خدشه بر کیفیت رکورد محسوب نشده است.
پرسش دوم: کتابشناسی ملی با کیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
یافته‌ها در پاسخ به این پرسش در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول 2. ویژگی‌های کتابشناسی ملی با کیفیت از دیدگاه اعضای پنل
|
ویژگی‌های کتابشناسی ملی با کیفیت |
تعداد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
پذیرش |
|
14. رکورد بی کیفیت[1] ندارد. |
20 |
4/5000 |
0/60698 |
√ |
|
15. کامل است؛ بدین معنی که شامل انتشارات ملی و سایر منابعی است که بر اساس قوانین گردآوری آن‌ها بر عهده کتابخانه ملی هر کشور قرار دارد[2]. |
20 |
4/4000 |
88258/ |
- |
|
16. رکورد تکراری ندارد. |
20 |
4/5000 |
60698/0 |
√ |
|
17. همگونی از حیث رعایت قواعد بین‌المللی و دستورالعمل‌های داخلی و نواحی توصیف در همه رکوردها رعایت شده است. |
20 |
4/4500 |
60481/0 |
√ |
|
18. همگونی در تخصیص سرعنوان‌های موضوعی به عناوینی که در موضوع مشابه اند و در سایر مشخصات متفاوت، رعایت شده است. |
20 |
4/4500 |
60481/0 |
√ |
|
19. همگونی در شماره‌ها رده‌بندی برای موضوع‌های مشابه رعایت شده است. |
19 |
4/5789 |
0/50726 |
√ |
|
20. در شکل ماشین‌خوان تهیه شده، به گونه‌ای که قابلیت تبادل داده را دارد. |
18 |
4/5556 |
0/70479 |
- |
|
21. دسترس‌پذیر است. |
20 |
4/7000 |
0/5712 |
√ |
|
22. روزآمد است؛ بدین معنی که رکورد کتابشناختی مربوط به هر مدرک در همان سال انتشار در کتابشناسی قرار می‌گیرد. |
20 |
4/5000 |
0/88852 |
- |
|
23. حاوی جاینمای نسخه‌های هر عنوان در مخازن است. |
20 |
4/2500 |
0/91047 |
- |
|
24. استفاده از آن برای کاربران آسان است. |
20 |
4/6000 |
0/59824 |
√ |
|
25. آثاری را که در چارچوب انتشارات ملی قرار می‌گیرند، به هر زبانی که منتشر شده اند، در خود دارد. |
20 |
4/4500 |
0/60481 |
√ |
|
26. با تمهیداتی (مانند استفاده از کارت ملی پدیدآورندگان) در مستندسازی، تشابه اسمی موجب قرارگرفتن منابع ذیل نام مشابه ولی غیر از پدیدآورنده حقیقی، نمی‌شود. |
20 |
4/2500 |
0/91047 |
- |
|
27. قابلیت جستجو و ارائه اطلاعات موجودی یک اثر را در کتابخانه یا پایگاه‌های دیگر دارد. |
20 |
4/3500 |
0/81273 |
- |
|
28. عدم همگونی رکوردها به شرطی که در یک مقطع زمانی نباشد ملاکی برای کیفیت به حساب نمی‌آید بلکه به دلیل تغییر برخی رویه‌ها و سیاست‌های فهرستنویسی در مقاطع مختلف زمانی است. |
19 |
2/8947 |
1/52369 |
- |
|
29. علاوه بر بی نقص و کامل بودن کتابشناسی، مشکلات جانبی مانند ناکارآمدی نرم‌افزار موجب ریزش کاذب اطلاعات در آن نمی‌شود. |
20 |
3/7500 |
1/11803 |
- |
همچنان که بالاتر نیز ذکر شد، کتابشناسی ملی تنها مجموعه گردهم آمده‌ای از رکوردهای کتابشناختی با کیفیت نیست، بلکه با دیدگاهی کل گرایانه، کتابشناسی ملی موجودیتی فراتر از رکوردها بوده و موضوعات مربوط به یکدستی در رکوردها، اعمال تغییرات و تصمیم‌گیری‌ها و پوشش انتشارات ملی، تعریف کیفیت را در آن از مجموعه‌ای کنار هم چیده شده از چند رکوردِ با کیفیت فراتر می‌برد.
در سطح کتابشناسی ملی، اعضای پنل در مجموع عاری بودن از رکورد بی کیفیت و تکراری، همگونی از حیث رعایت قواعد بین‌المللی و دستورالعمل‌های داخلی و نواحی توصیف، دسترس‌پذیری و استفاده آسان برای کاربر، در بر داشتن انتشارات ملی به همه زبان‌ها را از معیارهای کتابشناسی ملی با کیفیت دانسته اند. با این توصیف، جامعیت و کامل بودن کتابشناسی ملی و روزآمدی آن را معیاری برای کیفیت آن ندانسته اند و این امر در جملات توضیحی برخی از آنان به علت مشکلات تقریباً همیشگی موجود در دریافت به موقع و کامل نسخه‌های سهمیه کتابخانه ملی از نهادهای مربوط ذکر شده است. علت دیگر وجود دپوی کتاب‌های منتظر فهرستنویسی به علت بار سنگین و فشار کاری ناشی از عدم تناسب میان تعداد فهرست‌نویسان و کار فهرستنویسی پیش از انتشار و پس از انتشار عنوان شده است. این‌ها مشکلاتی اداری و اغلب غیرقابل اجتناب هستند که باعث می‌شوند همواره کتابشناسی ملی نسبت به انتشارات ملی روزآمد نباشد. همچنین از نظر ایشان ماشین‌خوان بودن کتابشناسی ملی فی نفسه معیاری برای کیفیت مطلوب آن محسوب نمی‌شود.
در خصوص گویه شماره 26، اکثر اعضای پنل هر چند موافق با تمهیداتی مانند آنچه در متن گویه ذکر شده برای پرهیز از تشابه اسمی و اختلال در بازیابی بودند؛ اما معتقد بودند معیار دسترس‌پذیری و بازیابی اطلاعات صحیح برای پوشش دادن هدف اصلی در این گویه، که بازیابی صحیح و مرتبط است، کافی بوده و ذکر تمهیدات اداری در قالب گویه‌هایی که قرار است تنها مؤلفه‌ها را نشان دهند لزومی ندارد. همچنان که اعضا گویه 29 را نیز از این دست محسوب نموده اند.
پرسش سوم: هر یک از عملکردهای لازم در کنترل کیفیت در فهرستنویسی در کتابخانه ملی از چه میزان اهمیتی برخوردارند؟
گویه‌های مندرج در جدول 3 مجموعه‌ای از عملکردهای فعلی کنترل کیفیت در فرایند فهرستنویسی (که با ستاره مشخص شده اند) و برخی عملکردهای پیشنهادی در کنترل کیفیت است که برای ارتقای کیفیت کتابشناسی ملی و بی نقص‌تر شدن آن مطلوب دانسته شده اند.
جدول 3. میزان اهمیت هر یک از عملکردهای لازم در کنترل کیفیت در فرایند فهرستنویسی از دیدگاه اعضای پنل
همان طور که ملاحظه میشود بیشتر عملکردهای فعلی کنترل کیفیت در فهرستنویسی از نظر خبرگان از اهمیت بالایی برخوردارند. بعضی از موارد هر چند در حال حاضر جزء فرایند کنترل کیفیت هستند، ولی نمره کافی نیاورده اند، مانند کنترل کاتر در رده‌بندی، عدم تکراری بودن رکورد، وکنترل با پایگاه‌های کتابشناختی. از سایر مواردی که جزء پیشنهادهای برخی اعضای پنل بوده اند، تنها «کنترل رخدادهای مربوط به سیستم که در جستجوی رکوردها در کتابشناسی ملی تأثیرگذارند؛ مانند فاصله، سرهم‌نویسی، جدانویسی و از این قبیل» مورد پذیرش قرار گرفته اند و در مورد «کنترل هویت ناشران و سازمان‌ها با مستندات حقوقی و قانونی (مانند پروانه نشر) برای اصلاح بانک مستندات تنالگان» به منظور پیشگیری از مشکلات تشابه اسمی که منجر به بازیابی غلط میشود، و یا «کنترل هویت ناشران و سازمان‌ها با مستندات حقوقی و قانونی (مانند پروانه نشر) برای اصلاح بانک مستندات تنالگان» توافقی حاصل نیامده است که این می‌تواند به علت مشکلات اجرایی باشد.
پرسش چهارم: با چه تمهیدات و راهکارهایی می‌توان کیفیت در کتابشناسی ملی را به گونه‌ای مستمر بهبود بخشید؟
پاسخ‌ها در جدول 4 ارائه شده است.
جدول4. تمهیدات و راهکارهای حفظ، بهبود و استمرار کیفیت در کتابشناسی ملی از دیدگاه اعضای پنل
ملاحظه میشود که طیف گسترده‌ای از عملکردهای مدیریتی، آموزشی و تخصصی برای توسعه توانمندی تخصصی و فردی، رضایتمندی و انگیزش شغلی برای فهرست‌نویسان به عنوان مهمترین عوامل دخیل در ارتقای کیفیت فهرستنویسی در محتوای گویه‌ها مندرج است. از مهمترین نکات، عدم توافق در مورد برون‌سپاری فهرستنویسی در کتابخانه ملی است که راه‌حلی همراه با کاهش کیفیت به بهای افزایش آمارهاست؛ علاوه بر این که به تدریج موجب تضعیف تخصصی کارکنان فهرستنویسی شده و در موارد بسیاری موجب افزایش بار کاری عملکردهای کنترل کیفیت نیز میشود.
هر چند بهره‌مندی از یک سیستم ارزیابی و آمارگیری کارآمد جزء لاینفک مدیریت کیفیت است، همچنان که ملاحظه میشود، اعضای پنل در خصوص آن اتفاق نظر نداشته و این مورد را با اهمیت بالا ارزیابی نکرده اند. البته شاید علت این امر کفایت سیستم آمارگیری فعلی از دیدگاه آنان و پرهیز از اصلاحات و تغییرات نا به هنگام و سلیقه‌ای و پیچیده کردن عملیات آمارگیری باشد که گاه خود بار کاری فراوانی را بر نیروها حمل می‌کند و فاقد کارآمدی لازم نیز هست؛ به ویژه این که با وجود سیستم مدیریت کتابخانه امکان گزارش‌گیری‌های مناسب از عملکردهای کتابخانه و از جمله فهرستنویسی فراهم است.
واقعیت این است که افق دید بر تعریف از کیفیت تأثیر اساسی دارد. از مجموع گویه‌ها چنین بر می‌آید که جایگاه کاربران نهایی به عنوان بهره‌برداران اصلی از کتابشناسی ملی در تعریف و تعیین کیفیت آن از دیدگاه اعضای پنل چندان پررنگ نیست و این مسئله می‌تواند به علت جایگاه، اهداف و وظایف کتابخانه ملی و گستره آن باشد که همه آحاد کشور را در زمان حال و نیز نسل‌های آیندهرا در بر می‌گیرد و مانند کتابخانه‌های تخصصی نیست که بتواند خود را محدود به گروه‌های خاص از کاربران و معطوف به نیازهای آنان کند. بنابراین انتظار حداکثر تطبیق با استانداردهای جهانی و الزامات بومی و کامل بودن سطح فهرستنویسی دیدگاه غالب در گویه‌هاست. دیگر این که، مطابق با اظهارات اعضای پنل، اغلب کاربران از جزئیات، فنون و دستورالعمل‌ها و تصمیم‌های داخلی فهرستنویسی اطلاع کافی ندارند و طبیعتاً قضاوت و ارزیابی آنان نمی‌تواند مبنایی صحیح برای کیفیت فهرستنویسی قرار گیرد. با توجه به گستره کاربران و تعداد فراوان آن‌ها تجربه نشان داده است که ارائه توضیح به حتی بخشی از این کاربران، که خود به حرفه کتابداری یا فهرستنویسی اشتغال دارند؛ مستلزم صرف وقت زیادی است که کارکنان را از پرداختن به وظایف اصلی‌شان بازمی‌دارد و بهتر است از بخش‌های مطلع اطلاع‌رسانی برای چنین آگاهی بخشی‌هایی استفاده شود. همین نکته، یعنی عدم اطلاع کامل از قواعد و تصمیم‌های داخلی موجب عدم توافق اعضا در مورد تشکیل گروه‌های ارزیابی و حسابرسی کیفیت کتابشناسی در خارج از سازمان شده است.
نتیجه‌گیری
طی این پژوهش مؤلفه‌های کیفیت در رکورد فهرستنویسی و کتابشناسی ملی، اهمیت هر یک از عملکردهای کنترل کیفیت و تمهیدات و عملکردهای مؤثر بر بهبود و استمرار کیفیت در فهرستنویسی کتابخانه ملی از دیدگاه 22 نفر از دست اندرکاران فهرستنویسی کتابخانه ملی استخراج شد. در مجموع بررسی نظرات نشان داد که هر چند وجود غلط‌های دستور زبان، عدم توضیح وضعیت فهرستنویسی و فقدان جاینما در رکورد خدشه بر کیفیت رکورد محسوب نشده است؛ اما تطبیق توصیف با استانداردهای پذیرفته شده و دستورالعمل‌های داخلی، عاری بودن از غلط‌ها، درستی و کامل بودن توصیف به گونه‌ای که کاملاً با مدرک مربوط به آن منطبق باشد تا دسترسی کاربر به مدرک مورد نیاز او تأمین شود، از مؤلفه‌های کیفیت در رکورد به شمار رفته اند. نظر اعضای پنل از این حیث با نتایج پژوهش‌های چپمن و مسی (2002) و اسنو (2011) تا حدود زیادی همخوانی دارد.
در سطح کتابشناسی ملی، نداشتن رکورد بی کیفیت و تکراری، همگونی از حیث رعایت قواعد بین‌المللی و دستورالعمل‌های داخلی و نواحی توصیف، همگونی در تخصیص سرعنوان‌های موضوعی به عناوینی که در موضوع مشابه اند و در سایر مشخصات متفاوت، همگونی در شماره‌های رده‌بندی برای موضوع‌های مشابه، دسترس‌پذیری و آسانی در استفاده و نیز در برداشتن آثاری را که در چارچوب انتشارات ملی قرار می‌گیرند حال به هر زبانی که منتشر شده اند - از مؤلفه‌های کیفیت در کتابشناسی ملی دانسته شده ولی جامعیت و کامل بودن کتابشناسی ملی و روزآمدی آن را معیاری برای کیفیت آن ندانسته اند.
از حیث اهمیت عملکردهای کنترل کیفیت، کنترل شناسه‌ها با بانک‌های مستند کتابخانه ملی، کنترل تگ‌ها در بلوک‌ها و فیلدهای مارک، کنترل سطح اول توصیف (فهرستنویسی توصیفی)، کنترل تعداد کافی و تناسب سرعنوان‌های موضوعی تخصیص داده شده با محتوای اثر، شماره رده‌بندی کنگره و دیویی، کنترل غلط‌های املایی و تایپی، کنترل رخدادهای مربوط به سیستم که در جستجوی رکوردها در کتابشناسی ملی تأثیرگذارند؛ مانند فاصله، سرهم‌نویسی، جدانویسی و از این قبیل، و کنترل یکدستی حرف‌نویسی و آوانویسی برای منابع غیرفارسی را مهم‌تر از سایر مراحل ذکر کرده اند.
از حیث راهکارها و تمهیداتی که می‌توانند به بهبود و استمرار کیفیت در فهرستنویسی و در کتابشناسی ملی مؤثر واقع شوند، اعضای پنل در خصوص اصلاح سیستم ارزیابی و آمارگیری اتفاق نظر نداشته و این مورد را با اهمیت بالا ارزیابی نکرده اند که علت آن می‌تواند کفایت سیستم آمارگیری فعلی از دیدگاه آنان و پرهیز از اصلاحات و تغییرات نا به هنگام و سلیقه‌ای و پیچیده کردن عملیات آمارگیری باشد.
از نکات مهم در ارزیابی کیفیت، کاربران و نقش و دیدگاه‌های آنان است. از مجموع گویه‌ها چنین بر می‌آید که جایگاه کاربران نهایی به عنوان بهره‌برداران اصلی از کتابشناسی ملی در تعریف و تعیین کیفیت آن از دیدگاه اعضای پنل چندان پر رنگ نیست و این می‌تواند به علت جایگاه، اهداف و وظایف کتابخانه ملی و گستره آن باشد که همه آحاد کشور را در زمان حال و نیز نسل‌های آیندهرا در برمی‌گیرد و مانند کتابخانه‌های تخصصی نیست که بتواند خود را محدود به گروه‌های خاص از کاربران و معطوف به نیازهای آنان کند. از این نظر نتایج با پژوهش هایدر و تان (2008) مبنی بر این که نمی‌توان در اندازه‌گیری کیفیت نیازهای همه کاربران را در نظر گرفت همخوانی دارد. از این گذشته اعضای پنل قضاوت و ارزیابی کاربران از جزئیات، فنون و دستورالعمل‌ها و تصمیم‌های داخلی فهرستنویسی را به علت اطلاع ناکافی آنان دارای مبنایی صحیح برای کیفیت فهرستنویسی نمی‌دانند. همین نکته، یعنی عدم اطلاع کامل از قواعد و تصمیم‌های داخلی موجب عدم توافق اعضا در مورد تشکیل گروه‌های ارزیابی خارج از سازمان نیز شده است.
به طور کلی به نظر می‌رسد وحدت رویه، پرهیز از برون‌سپاری، چه برای فهرستنویسی و چه ارزیابی و کنترل کیفیت آن مورد تأکید اعضای پنل بوده است. همچنان که تأکید بر توانمندسازی، شناخت و استفاده از فناوری‌های جدید، آموزش و بازآموزی، تربیت فهرست‌نویسان خبره (در هماهنگی با پژوهش شولتز، جونز و دیگران، 2012)، ارتقای رضایت شغلی و استقبال از بازخوردها حاکی از تمایل به پویایی، تکامل و خودبسندگی در عین میل به حفظ استقلال تخصصی و حرفه‌ای در مجموعه فهرستنویسی کتابخانه ملیاز نکات مهم مندرج در گویه‌هاست که این جز با استقرار مدیریت حرفه‌ای و آینده‌نگر میسر نخواهد بود. در مجموع موارد زیر به عنوان پیشنهادهای عملی توصیه میشود:
تقدیر
نگارنده برخود لازم می‌داند سپاس صمیمانه خود را به اعضای پنل دلفی سرکار خانم‌ها سوسن آژ، اطهره احمدی، دکتر زینب پاپی، فاطمه پناهنده، فلورا جهانبخشی، مرضیه خانسفید، راحله رحمتی، آنیتا سلطانی، مژگان شرقی، نرگس خاتون عزیزیان، سهیلا فعال، منصوره کشاورز، راحله کلانتری، هاجر محمدزاده، مریم سادات مدنی، حمیده معماری، راضیه نمازی، فریبا هاشمی و طاهره یعقوب پور نرگسی و جناب آقایان علیرضا بدرلو، دکتر مهدی خادمیان، و حمیدرضا سلطانی که وقت و تجربیات خود را در اختیار این پژوهش قرار دادند ابلاغ نماید.
[1] . منظور از کیفیت ویژگی‌های مذکور در گویه‌های قسمت الف است.
[2] . مانند آثار اتباع هر کشور که در کشورهای دیگر به چاپ می‌رسند و یا آثار منتشر شده در سایر کشورها در موضوع فرهنگ و تمدن کشور مورد نظر.
[3]. Virtual International Authority File
[4]. فهرستنویسی مشارکتی یا تعاونی (Cooperative cataloguing) فهرستنویسی با مشارکت چند کتابخانه برای اجتناب از دوباره کاری است.
[1]. Thomas
[2]. Cataloging quality
[3]. Miksa
[4]. Bruce & Hillmann
[5]. Completeness, accuracy, provenance, conformance to expectations, logical consistency & coherence & timeliness, and accessibility
[6]. Statistics Canada
[7]. Relevance, , accuracy, timeliness, accessibility, interpretability, and coherence
[8]. Chapman, Ann and Massey, Owen
[9]. Jay
[10] .De Fino & Wang
[11]. Schultz- Jones
[12]. Ajis & Abd Manaf
[13]. International Standardization Organization
[14]. Williams & Webb
[15]. به عنوان مثال، سطوح فهرستنویسی سه سطح است: ۱. سطح بیشینه یا بیشین سطح یا سطح کامل (Full Level Cataloguing) کامل‌ترین شکل از فهرستنویسی عمومی، که رکورد کتابشناختی تولیدشده، حاوی کامل‌ترین مجموعه از عناصر داده‌ای است. این سطح با سومین سطح توصیف فهرستنویسی قواعد انگلو آمریکن تطابق دارد: مطابق قاعده 1.0D3 در این سطح، تمام عناصر تنظیم شده فهرستنویسی برای توصیف اثر گنجانده میشود. ۲. سطح فهرستنویسی هسته (Core Level Cataloguing) سطحی از کدگذاری است که برای استفاده در «برنامه فهرستنویسی تعاونی» ایجاد شده، و به فهرست‌نویس اجازه می‌دهد رکوردهای کتابشناختی که تولید می‌کند، نسبت به «فهرستنویسی بیشین سطح» حاوی عناصر داده‌ای کمتر، اما نسبت به «فهرستنویسی کمین سطح» حاوی عناصر داده‌ای بیشتری باشند. در این سطح مستند اسامی، شماره رده‌بندی و موضوع در رکورد لحاظ می‌گردد. ۳. سطح فهرستنویسی کمینه یا فهرستنویسی کمین سطح (Minimal Level Cataloguing= MLC) فقط حاوی عناصر اصلی توصیف و تقریباً معادل سطح اول توصیف در قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن است.
)