نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی از دانشگاه اصفهان
2 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه اصفهان
3 استادگروه مدیریت دانشگاه اصفهان
4 دانشجوی دکترای دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه و بیان مسئله
امروزه وجود عصر انفجار اطلاعات بر همگان واضح است (طالقانی و میرابرهیمی،1390:54). در این دوران، برای بهبود زندگی انسانها، جایگاه دانش فراتر از جایگاه هر کالای دیگری است. به همین دلیل، هر روزه و به سرعت عده‌ای از انسانها به تولید داده، اطلاعات و دانش روی می‌آورند (دیّانی، 1379:20). سازمانها با تولید، توزیع و اشاعۀ اطلاعات، می‌توانند به سرمایه‌های کلان دست یابند. از سوی دیگر، گسترش روز افزون فنّاوری اطلاعات در فعالیتهای مختلف سازمان، از جمله تجارت، تأثیرگذار است.
کتابخانه‌های دانشگاهی ایران به علت مالکیت منابع اطلاعاتی بی‌شمار و دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات ارائه شده توسط ناشران و فراهم‌کنندگان بینالمللی؛ داشتن تولیدات داخلی مانند مقاله، کتاب، طرحهای پژوهشی و پایان‌نامه‌های دانشجویی؛ حمایتها و پشتیبانی‌های دولتی و در نهایت قابلیت انجام بسیاری از فعالیتها و فرایندهای جاری در قالب تجارت الکترونیک، ظرفیت لازم برای انجام این نوع تجارت را دارند. کتابخانه‌ها نیز مانند دیگر سازمانها، برای برخورداری از فرصتها و مزایای حاصل از تجارت الکترونیکی، به این نوع تجارت روی می‌آورند. در این بین، عامل بسیار مهم، میزان آمادگی آنها برای به کارگیری و استقرار تجارت الکترونیک است.
برای آگاهی از میزان آمادگی، باید مؤلفه‌های زیربنایی و پیش نیازهای متفاوت به منظور استفاده و به کارگیری تجارت الکترونیک شناسایی شود تا از طریق سنجش آنها، به میزان آمادگی کتابخانه پی برد. از آنجا که جامعه‌ها، سازمانها و شرکتهای مختلف دارای شرایط خاص خود از نظر سیاستها و راهبردها، زیرساختهای فناوری اطلاعات و ارتباطات، توانایی استفاده از فاوا و ... هستند، داشتن مدلی ویژه برای سنجش آمادگی تجارت الکترونیک در کتابخانه‌های دانشگاهی، ارزش و جایگاه خاص خود را دارد تا این مدل برای سنجش وضعیت کنونی آمادگی الکترونیکی و یا مقایسۀ آن با وضعیت قبلی خود و یا با سایر کتابخانه‌های دانشگاهی، قابل استفاده باشد. همچنین، با کاربرد این مدل، نقاط ضعف و قوّت کتابخانه‌های دانشگاهی در پذیرش، دسترسی و استفاده از فاوا و تجارت الکترونیکی مشخص می‌شود.
با توجه به اهمیت موضوع آمادگی الکترونیکی، پژوهشهای زیادی در این مورد در بیشتر کشورها، از جمله ایران، انجام شده است که هدف آنها، پذیرش و به‌کارگیری فناوریهای جدید و ازجمله فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارت الکترونیکی بوده و مدلهایی نیز در این زمینه ارائه شده است. بررسی نویسندگان مقاله نشان می‌دهد که تاکنون هیچ‌گونه مدلی به عنوان محکی برای سنجش آمادگی الکترونیکی، چه به صورت کلی و یا خاص، تجارت الکترونیکی برای کتابخانه‌ها و از جمله کتابخانه‌های دانشگاهی ارائه نشده است. نظر به مسائل برشمرده، در این پژوهش سعی شده که به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که «آیا امکان ارائه مدل برای سنجش آمادگی تجارت الکترونیکی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران وجود دارد؟»
پیشینۀ پژوهش
در رابطه با موضوع سنجش و ارزیابی آمادگی الکترونیکی در بافتهای مختلف، ازجمله در صنایع، شهرداریها و دانشگاه‌ها، پژوهشهایی انجام شده است. از آنجا که بیشتر توجه و تمرکز پژوهش حاضر، دانشگاه و کتابخانه‌های دانشگاهی در راستای استقرار و به کارگیری تجارت الکترونیک است، به پژوهشهای مشابه در این زمینه در دو قسمت پژوهشهای داخلی و خارجی اشاره شده است.
«آذربایجانی، مانیان و قربانی» (1383) در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان آمادگی شرکت ذوب آهن اصفهان در استقرار و توسعۀ تجارت الکترونیکی» آمادگی الکترونیکی این شرکت را در ابعاد زیرساختها و محرکهای تجارت الکترونیک بررسی کردند. این سازمان به طور کلی دارای آمادگی الکترونیکی در زیرساختها و محرکها بوده است. زیرساختهای مورد بررسی عبارت بود از: آموزشی، فنی/ تکنیکی، فرهنگی و حقوقی/ قانونی. محرکهای لازم برای استقرار تجارت الکترونیک عبارت بود از: توسعه بازارهای فعلی، ورود به بازارهای جدید، کاهش هزینه‌های سازمان، فشار ناشی از تقاضای مشتریان، فشار ناشی از تقاضای عرضه‌کنندگان، استفادۀ رقبا، تهدید ورود رقبای جدید و مشوّقهای دولتی.
«لوکس و حیدری» (1383) در پژوهشی تحت عنوان «ارائه مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی صنایع ایران» مدلی را برای بررسی و ارزیابی میزان آمادگی الکترونیکی در صنایع ارائه کردند. این مدل از سه عامل تشکیل یافته است: الف) قابلیت دسترسی به زیرساختهای مرتبط با فاوا ب) ظرفیتهای بکارگیری فاوا ج) فرصتهای ارزش‌زا. با استفاده از این مدل، میزان شاخص آمادگی الکترونیکی صنعت بانکداری محاسبه شد. جز تفاوت ناچیزی که بین زیرساختها وجود دارد، آمادگی زیرساخت مدیریتی از بقیه بیشتر است.
«علی احمدی و حورعلی» (1384) در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت به کارگیری فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیک در صنعت نفت و گاز ایران»، 8 محور وضعیت نرم‌افزارهای موجود، وضعیت سخت‌افزارهای موجود، زیرساخت فنی- مخابراتی و تسهیلات شبکه‌ای، وضعیت فرهنگ فناوری اطلاعات و ارتباطات و نیروی انسانی، وضعیت برقراری امنیت فناوری اطلاعات، وضعیت زیرساختهای حقوقی و قانونی، وضعیت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری و محور کاربردهای تجارت الکترونیک در صنعت نفت و گاز را بررسی کردند.
«ستاری» (1386) در تحقیقی با عنوان «ارزیابی سطح آمادگی الکترونیکی سازمانها برای پیاده‌سازی دولت الکترونیک» به مطالعۀ موردی سازمان بورس و اوراق بهادار پرداخت. معیارهای مورد بررسی عبارتند بود از: تأکید و تعهد مدیریت نسبت به استفاده از فنّاوری اطلاعات در تمامی سطوح سازمان، سیاستها و راهبردهای فناوری اطلاعات در سازمان، وجوه تخصصی مدیریت در سازمان، توسعۀ منابع انسانی فناوری اطلاعات، زیرساخت فناوری اطلاعات و فرایندهای مبتنی برفناوری اطلاعات.
«نوری، کاهانی، افخمی» (1386) در پژوهشی با عنوان «سنجش میزان آمادگی الکترونیکی دانشکده‌های دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر دسترسی به اطلاعات» دانشکده‌های دانشگاه فردوسی را در ابعاد آمادگی اطلاعاتی، آمادگی سازمان، آمادگی محیط بیرونی، آمادگی زیرساخت و آمادگی منابع انسانی، بررسی کردند.
«حنفیزاده، حنفیزاده و هدایی‌پور» (1387) در پژوهشی با عنوان «طراحی مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ایران» مدلی را طراحی نموده و سپس آن را در دو دانشگاه علم و صنعت ایران و آزاد اسلامی قزوین، اجرا و میزان آمادگی آنها را اندازهگیری کرده‌اند. این مدل دارای بُعد مدیریت، راهبردها و سیاستهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، بُعد دسترسی و زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، بُعد نیروی انسانی و بُعد استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در دانشگاه‌ها و مؤسسههای آموزش عالی است.
«مسکرزاده و سپهر» (1389) در پژوهشی با عنوان «بررسی و ارزیابی سطح معیار آمادگی الکترونیکی (شاخص استراتژی، نیروی انسانی و محیط) در کتابخانه مرکزی سازمان انرژی اتمی ایران جهت ایجاد کتابخانه دیجیتالی»، میزان آمادگی الکترونیکی را در 3 معیار «راهبرد»، «نیروی انسانی» و «محیط» و 7 زیر معیار، بررسی کردند.
«میوتولا و براکل» در پژوهشی با عنوان «ارزیابی ابزارهای سنجش آمادگی الکترونیکی مرتبط با دسترسی به اطلاعات: به منظور معرفی ابزاری توانمند» اطلاعات را عاملی اساسی در آمادگی الکترونیکی معرفی می‌کنند. پس از تجزیه و تحلیل بعضی از مدلهای آمادگی الکترونیکی، ابزاری جدید و یکپارچه به منظور سنجش آمادگی الکترونیکی شامل ابعاد آمادگی سازمانی، آمادگی فناوری اطلاعات و ارتباطات، آمادگی اطلاعاتی، آمادگی منابع انسانی وآمادگی ارتباط با محیط خارج ارائه دادند) Mutula and Brakel, 2006a). همچنین، در تحقیق دیگری با عنوان «آمادگی الکترونیکی شرکتهای کوچک و متوسط در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بوتسوانا» 114 شرکت کوچک و متوسط را در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات با استفاده از مدل ذکر شده مورد سنجش قرار دادند که شرکتهای مورد مطالعه، آمادگی الکترونیکی لازم را نداشتند Mutula and Brakel, 2006b)).
«رامایا، یان و سلیمان» در پژوهشی با عنوان «آمادگی الکترونیکی مؤسسات کوچک و متوسط در مالزی: اجرا و برنامه‌ریزی» عاملهای منابع انسانی، زیرساختها و تکنولوژی، فاکتورهای سازمانی (مقاومت به تغییر و تعهد مدیریت ارشد) و امنیت اطلاعات را بررسی نموده‌اند (Sulaiman, Ramayah, and Yan, 2007).
«تان، تیلر و مانیکا» در پژوهشی با عنوان «پذیرش تجارت الکترونیک از نوع (B2B) در چین» دو دسته عاملهای سازمانی و محیطی را در پذیرش تجارت الکترونیک بر روی 27 شرکت کوچک و متوسط بررسی کرده‌اند. در این تحقیق، عاملهای سازمانی، عامل ممانعت‌کننده از پذیرش تجارت الکترونیک مطرح شده‌اند که مهم‌ترین آنها دسترسی نداشتن به زیرساخت مناسب (تعداد رایانه کافی)، نبود آمادگی اطلاعاتی (تسهیم اطلاعات)، نداشتن تحمل شکست و همگامی با تغییرات است .(Tan, Tyler, and Andrea, 2007)
«آل اسایمی و آل هریش» در پژوهشی با عنوان «رویکرد مبتنی بر استاپ برای مطالعات موردی آمادگی الکترونیکی» در ابتدا مدلی را شامل ابعاد راهبردی، فنّی، سازمانی، افراد و محیطی ارائه و سپس آمادگی الکترونیکی سه سازمان عربی را ارزیابی کرده‌اند ) Al. Osami and Alheraish, 2008).
«تاروید» در پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود با عنوان «مقایسۀ آمادگی الکترونیکی مؤسسههای آموزش عالی» برخی از شاخصهای موجود اندازهگیری آمادگی الکترونیکی کشورها و برخی از مدلهای پیشنهاد شده برای مؤسسههای آموزش عالی را بررسی کرده است. مدل پیشنهادی وی دارای ابعاد اطلاعات، زیرساخت فنی و منابع انسانی می‌باشد و 3 مؤسسه آموزش عالی را با هم مقایسه کرده است ) Tarvid, 2008).
گفتنی است، عاملهای مؤثر در پذیرش تجارت الکترونیک در مطالعات سالهای 2010-2011 نیز بررسی و شناسایی شد که در قالب جدول3 آمده است.
به طور کلی، با نگاهی به پیشینۀ پژوهش مشاهده می‌شود آمادگی الکترونیکی در زمینه‌های مختلفی بررسی شده است، برخی پژوهشها در زمینۀ کسب و کار الکترونیکی و برخی دیگر در زمینۀ دولت الکترونیکی و یا تجارت الکترونیکی بوده است که توجه روز افزون به بررسی و ارزش‌گذاری آمادگی الکترونیکی را نشان می‌دهد. با این حال، تاکنون پژوهشی در مورد سنجش آمادگی الکترونیکی با هدف استقرار و به‌کارگیری تجارت الکترونیک در کتابخانه‌ها صورت نگرفته و همچنین مدلی جامع در این خصوص ارائه نشده است.
تعریفهای عملیاتی
آمادگی الکترونیکی: در پژوهش حاضر، منظور میزان بهره‌مندی کتابخانه‌های دانشگاهی از زیرساخت مناسب فاوا، نیروی انسانی، مدیریت، فرهنگ تجارت الکترونیک، ارتباط با محیط بیرونی، مقررات حقوقی و قانونی، راهبردها و سیاستها، توان مالی، امنیت اطلاعات، آماده بودن اطلاعات، عاملهای مربوط به مشتریان، تأمین‌کنندگان و رقبا، آماده بودن محصولات برای الکترونیکی شدن، خدمات و فعالیتهای نیازمند فاوا و میزان استفاده از فاوا در فعالیتهای کتابخانه و برای تجارت الکترونیک است.
تجارت الکترونیک: در این پژوهش، منظور بازاریابی، خرید و فروش اطلاعات به صورت محصولات یا خدمات کتابخانه (مانند پایان‌نامه‌ها، مقاله‌ها و خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و ...) و ارائه خدمات به مراجعه کنندگان و مشتریان کتابخانه‌های دانشگاهی است.
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که در دو بخش انجام شده است. در بخش نخست که به روش تحلیل محتوای کمّی انجام گرفته، هدف، شناسایی ابعاد آمادگی الکترونیکی، تهیۀ چارچوب نظری و در پی آن پرسشنامه‌هایی شامل ابعاد آمادگی تجارت الکترونیکی است. بررسی و تحلیل محتوای متون و منابع مختلف، در سه مرحله صورت گرفت (تحلیل متون در مرحلۀ 1 و 2 انجام شد):
1. بررسی مدلهای سنجش آمادگی الکترونیکی: در این خصوص، مدلهای ملی و بینالمللی ارزیابی آمادگی الکترونیکی با تأکید بر سه معیار پشتوانۀ علمی مدل، تعداد دفعات استفاده از مدل و تجربة استفادة مدل در کشورهای مختلف بررسی شد. بر این اساس 24 مدل معتبر شناسایی شد. همچنین 5 مدل آمادگی الکترونیکی سازمانی بررسی گردید.
2. برای توجه بیشتر به عاملهای سازمانی مؤثر برآمادگی الکترونیکی، 9 مطالعه که مجموعه عاملهای مؤثر بر به کارگیری تجارت الکترونیک را در طول سالهای 2010 تا 2011 مطرح می‌کنند، نیز مورد بررسی گردید.
3. چون محیط مورد نظر این پژوهش کتابخانه است، مرحله سوم به مرور ادبیات فناوری اطلاعات و ارتباطات در زمینه‌هایی همچون فعالیتها و خدمات، محصولات و اطلاعات در کتابخانه‌ها اختصاص یافت.
در تحلیل محتوای متون، به ابعاد و هدف مدلها توجه شد و محتوای این موارد در جدولهای 2 تا 4 -که نشان دهندۀ نام مدل، ابعاد و هدف آنهاست- قرار داده شد. ابعاد و مؤلفه‌های مشخص شده در جدولهای 2 تا 4، در جدول 5 دستهبندی شد. در نهایت، معیارهای شناسایی شده به این روش، به عنوان ابعاد سنجش آمادگی الکترونیکی پیشنهاد گردید. چارچوب به دست آمده از این شیوه عمل که در جدول 5 آمده، مجموعه‌ای از مؤلفه‌های زیربنایی و پیش‌نیازهای متفاوت برای استفاده و به کارگیری تجارت الکترونیک است[1]. همین موارد به صورت گویه‌های مناسب در پرسشنامه‌های این پژوهش درج شده است. علاوه بر این، در بخش اول با توجه به فراوانی هر بُعد در جدول 5 ، ارزش رتبه‌بندی شده ابعاد در مدلهای آمادگی الکترونیکی در بازۀ (1 - 5) تعیین شد.
هدف بخش دوم پژوهش که به روش توصیفی ـ پیمایشی انجام شد، تعیین میزان اهمیت هر یک از ابعاد آمادگی تجارت الکترونیکی به صورت مطالعۀ موردی درکتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مؤسسههای آموزش عالی شهر اصفهان[2] بود. جامعۀ آماری در این بخش از پژوهش، تمامی کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی و غیردولتی شهر اصفهان در سال 1390 بود که امکان تعیین شاخصهای مورد نظر پژوهش در آنها فراهم بوده و تعداد آنها 11 کتابخانه است. با توجه به این که در این پژوهش واحد نمونه‌گیری، کتابخانه بود، 7 کتابخانه دانشگاهی و مؤسسه آموزش عالی به روش نمونه‌گیری تصادفی- طبقه‌ای با تخصیص متناسب انتخاب شد. ابزار این بخش پژوهش 4 پرسشنامه محقق ساختهکارکنان فناوری اطلاعات کتابخانه، مدیران فناوری اطلاعات دانشگاه،کارکنان کتابخانه، و مدیران عالی[3] کتابخانه است. برای تعیین روایی ظاهری، پرسشنامه‌ها به 5 نفر از استادان و خبرگان حوزۀ کتابداری و اطلاعرسانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات به صورت حضوری داده شد و نظر آنان دربارۀ پرسشنامه‌ها اخذ گردید. برای سنجش پایایی، پرسشنامه‌ها در یک مرحلۀ پایلوت در اختیار 3 کتابخانه قرار گرفت و با استفاده از نرم‌افزار SPSS ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه کارکنان فناوری اطلاعات کتابخانه 809/0، مدیران فناوری اطلاعات دانشگاه 812/0، کارکنان کتابخانه 845/0 و مدیر عالی کتابخانه 821/0 محاسبه شد. سپس، 211عدد پرسشنامه در بین 7 کتابخانه مورد سنجش که 7 پرسشنامه مربوط به کارکنان فناوری کتابخانه، 7 پرسشنامه مدیران فناوری اطلاعات دانشگاه،7 پرسشنامه مدیران عالی کتابخانه و به منظور حداکثر دقت، 189 پرسشنامه کارکنان کتابخانه بین همه کارکنان کتابخانه‌ها توزیع و یا از طریق پست الکترونیک برای آنان ارسال گردید. پرسشنامه‌های کارکنان فناوری کتابخانه، مدیران فناوری اطلاعات دانشگاه ومدیران عالی کتابخانه بازگردانده شده، ولی 142 نسخه از پرسشنامه‌های کارکنان کتابخانه بازگشت داده شده و یا برای تحلیل مناسب بود[4].
پس از بررسی نرمال بودن توزیع میزان آمادگی متغییرهای مستقل با استفاده از نمودار احتمال نرمال، از آزمون استنباطی نوع پارامتریک استفاده شد. برای تعیین اهمیت هر یک از ابعاد در آمادگی الکترونیکی، از تحلیل عاملی به روش مؤلفه اصلی استفاده و برای تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از نرم‌افزار آماری SPSS ویرایش 16 استفاده شد.
ابعاد بر اساس میزان اهمیتشان در شاخص اصلی آمادگی الکترونیکی که در جدول 6 نشان داده شده، در بازۀ 1-5 ارزش‌گذاری شد.پس از انجام مراحل فوق، با توجه به متوسط ارزشهای رتبه‌بندی شده که هر بُعد در بخش اول و دوم به دست آورد، مدل 17 بُعدی آمادگی تجارت الکترونیکی طراحی گردید.
پاسخ به پرسش‌های پژوهش
پرسش1. ابعاد مورد استفاده در سنجش آمادگی الکترونیکی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران در متون و منابع مورد مطالعه کدامند؟
درتحلیل متون، مدلهای آمادگی الکترونیکی و عاملهای مؤثر در پذیرش تجارت الکترونیک، سه دسته از مدلها بررسی گردید. دستۀ اول، مدلهای ملی و بینالمللی آمادگی الکترونیکی هستند. این مدلها به نام اختصاری لاتین مؤسسه یا سازمان پدیدآور آنها و یا شخص ارائه دهنده، شناخته می‌شوند و شهرت دارند، ولی در مواردی مانند [5]KAMبه نام مطالعه صورت گرفته نیز یاد می‌شوند. در این بخش 24 مدل که بعضی از آنها مطابق جدول 1 توسط مؤسسههای مشاوره‌ای و گروه دیگر توسط سازمانهای بینالمللی ارائه گردیده، مورد توجه قرار گرفت.
جدول 1. دستهبندی پدید آورندگان مدلهای آمادگی الکترونیکی در سطح کلان
|
مؤسسههای مشاوره‌ای |
سازمانهای بینالمللی |
|
CID[6] |
APEC[7] |
|
[8]CSPP |
WITSA[9] |
|
CIDCM[10] |
KAM |
|
USAID[11] |
ITU |
|
Orbicom |
EIU[12] |
|
NRI[13] |
UNESCO[14] |
|
Mossaic |
UNCTAD[15] |
|
[16]SIDA |
Keeny |
|
[17]ASEAN |
IDC/ISI[18] |
|
GI[19] |
SIBIS[20] |
|
Metric-Net |
McConnell |
|
III[21] |
|
نتایج تحلیل متون این مدلها در دو مؤلفۀ «ابعاد» و «هدف»، در جدول2 نشان داده شده‌است.
جدول2. اطلاعات حاصل از تحلیل مدلهای آمادگی الکترونیکی در سطح کلان
|
نام مدل |
پدید آور |
ابعاد |
هدف |
|
CSPP |
پروژه سیاست سیستمهای رایانه‌ای |
زیرساخت، دسترسی، برنامه‌ها و خدمات شبکه‌ای، اقتصاد شبکه‌ای، توانمند سازهای شبکه‌ای |
کمک به افراد و اجتماعات جهت نحوۀ مشارکت در دنیای شبکه |
|
CID |
مرکز توسعه دانشگاه هاروارد |
قابلیت دسترسی، یادگیری، جامعه، اقتصاد، سیاست |
ارزیابی عاملهای تعیین کنندۀ میزان آمادگی شبکه‌ای یک اجتماع در دنیای در حال توسعه |
|
APEC
|
سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا- اقیانوسیه |
فناوری و زیرساختهای اساسی، دسترسی به خدمات شبکه، استفاده از اینترنت، تشویقها و تسهیلات، مهارتها و منابع انسانی، وضعیت اقتصاد |
کمک به دولت برای توسعۀ سیاستهای متمرکز خودشان، مطابق با محیط خاص خود، برای توسعه سالم تجارت الکترونیک |
|
McConnell |
مک کانل |
ارتباطات (زیرساخت، دسترسی، قیمت)، رهبری الکترونیکی، امنیت اطلاعات، سرمایه انسانی، فضای کسب و کارالکترونیکی |
ارزیابی آمادگی الکترونیکی اقتصاد مالی یا ظرفیت مشارکت در اقتصاد دیجیتالی جهانی |
|
Mosaic |
موزاییک |
فرا گیری، پراکندگی جغرافیایی، میزان جذب بخشها، زیر ساختهای ارتباطی و سازمانی، میزان پیچیدگی استفاده |
اندازهگیری و تجزیه و تحلیل میزان رشد اینترنت در سراسر جهان |
|
WITSA
|
اتحادیه جهانی خدمات و فناوری اطلاعات |
اعتماد و نگرش مشتری، موانع فناوری صنعتی، مشکلات فناوری تجارت الکترونیک، نیروی کار، سیاستهای عمومی، مالیات، هزینه‌ها، فعالیتهای تجاری داخلی حمایت کننده از تجارت الکترونیک |
تعیین عاملهای مهم در توسعۀ کسب وکار، تعیین میزان استفاده مصرف کنندگان و کسب و کارها از تجارت الکترونیک |
|
Crenshaw & Robinsen |
کرینشاو و رابینسون |
سطح توسعۀ فناوری، فضای باز سیاسی دموکراسی، آموزش و پرورش، وجود بخش بزرگ خدماتی، تراکم مخابراتی، سرمایه‌گذاری خارجی، یکنواختی نژادی، نابرابری بخشی، تراکم جمعیت، حجم صادرات |
سنجش تجربه‌های موجود در زمینه توسعه فناوری |
|
CIDCM |
مرکز بینالمللی مدیریت تعارض و توسعه مریلند |
پیش‌زمینه و تاریخچه، بازیگران کلیدی توسعه اینترنت، خط‌مشی فاوا و توسعه اینترنت، مذاکرات میان بازیگران اصلی توسعه اینترنت کشور |
کمک به توسعه نفوذ فاوا در کشورهای در حال توسعه |
|
ITU
|
سازمان جهانی مخابرات |
شبکه تلفن ثابت، شبکه تلفن همراه، شبکه داده/ متن، کیفیت خدمات، ترافیک، تعرفه‌ها، کارکنان، در آمدها، سرمایه‌گذاری، شاخصهای دسترسی جامعه |
توسعه جهانی مخابرات و دستیابی عموم مردم به خدمات ارتباطی و اطلاعاتی- مخابراتی برای تمام کشورها |
|
EIU
|
واحد هوشمند اقتصادی
|
زیرساخت فناوری و ارتباطی، محیط تجاری و کسب و کار، تطابق مشتری و کسب وکار، محیط قانونی و سیاسی، زیرساخت فرهنگی و اجتماعی، پشتیبانی خدمات الکترونیکی |
بررسی میزان رشد و سرعت تحول تکنولوژیکی در کشورهای مختلف |
|
IDC(ISI) |
اتحادیه داده‌های جهانی |
زیرساخت کامپیوتر، زیرساخت اینترنت، زیرساخت اطلاعاتی، زیرساخت اجتماعی |
مقایسه توانمندیهای جوامع به منظور دستیابی و بهرهگیری از فناوری اطلاعات |
|
KAM |
بانک جهانی |
عملکرد اقتصادی، روشها و مشوقهای سازمانها، دولت، نوآوری، آموزش، زیرساخت اطلاعاتی، تساوی حقوق زن و مرد |
اندازهگیری شاخصهای مربوط به نوآوری در کشورهای جهان |
|
SIDA
|
آژانس همکاری توسعه بینالمللی سوئد |
داده‌های اصلی فاوا، کاربران فاوا، هزینه‌های مخابراتی، دوره‌های آموزشی، دسترسی، یادگیری، جامعه، اقتصاد و قوانین و مقررات شبکه ای |
مشاوره به کشورهای در حال توسعه جهت بهره بهتر از فناوری اطلاعات و ارتباطات و رسیدن به سطح زندگی مناسب |
|
USAID |
آژانس توسعه بینالمللی ایالات متحده |
دسترسی و میزان استفاده، بخش عمومی(سیاستهای دولتی و دولت الکترونیک)، بخش خصوصی( کاربری)، مردم (آموزش) |
بررسی پیشرفت هر کشور در طرحهای عملی آنها |
|
SIBIS
|
اتحادیه اروپا، تحت برنامه تکنولوژی جامعه اطلاعاتی |
مخابرات راه دور و دسترسی شبکه‌ای، اینترنت برای تحقیقات، امنیت و اعتماد، آموزش و تحصیل، مشاغل و اصناف، اشتغال و مهارتهای فنی، توسعه خدمات اجتماعی، تجارت الکترونیک، دولت الکترونیک، بهداشت، حمل و نقل |
سنجش میزان آمادگی الکترونیکی هر یک از کشورهای اتحادیه اروپا در رسیدن به هدفهای جامعه اطلاعاتی |
|
ASEAN |
انجمن ملل جنوب شرق آسیا |
جامعۀ الکترونیکی، تجارت الکترونیکی، بازرگانی آزاد، زیرساختهای فاوا، دولت الکترونیک |
خلق یک مؤسسه آسیایی برای ایجاد و توسعه دولت الکترونیکی |
|
Metric-Net |
شیکه متریک و دکتر روبین |
شغل دانش محور، جهانی‌سازی، رقابت پویای اقتصادی، تبدیل به یک اقتصاد دیجیتالی، حجم ابداعات تکنولوژی |
ارزیابی نفوذ فاوا در کشورها و سازمانها و کمک به سازمانها برای اندازهگیری عملکرد فاوا |
|
NRI |
مجمع جهانی اقصاد و مرکز توسعه بین المللی در دانشگاه هاروارد |
محیط برای فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی پیشنهادی توسط دولت یا اجتماع، آمادگی سهامداران کلیدی، استفاده واقعی از فاوا در میان ذی نفعان |
مشخص کردن درجۀ یک جامعه یا ملت برای شرکت در توسعه فاوا |
|
III |
بانک جهانی |
سرمایه گذاری کلی، زیرساخت، حجم ترافیک |
در این مدل تمرکز اصلی بر روی اقتصاد الکترونیکی کشورهاست |
|
GI |
ای تی کرینی |
تعهدات سیاسی، تکنولوژی، تماسهای شخصی، یکپارچگی اقتصادی |
|
|
Kenny |
بانک جهانی |
رقابت، نیازهای کشاورزی، اقتصادهای کوچک، سرمایهگذاریهای سازمانی |
نفوذ زیرساختهای اطلاعات |
|
Orbicom |
اوربیکام |
شبکه، مهارتها و سواد اطلاعاتی، آگاهی، ظرفیت |
انتقال شکاف دیجیتالی به فرصت دیجیتالی |
|
UNCTAD |
کنفرانس سازمان ملل در تجارت و توسعه |
زیرساخت و دسترسی، دسترسی و استفاده از فاوا توسط افراد و خانواده‌ها، استفاده از فاوا در کسب و کارها |
تعریف شاخصهایی برای سنجش وضعیت توسعه فاوا در کشورهای مختلف |
|
UNESCO |
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد |
راهبردها و سیاستها، دسترسی و زیرساخت فاوا، برنامه‌های آموزشی، آموزش کارشناسان، استفاده دانش‌آموزان و آموزش |
تمرکز بر حوزۀ آموزش و معرفی شاخصهای مربوط |
با توجه به جدول 2 می‌توان دریافت که این مدلها آمادگی الکترونیکی را در جنبه‌های مختلف ارزیابی می‌کنند و دارای هدفهای متفاوتی می‌باشند با وجود این، در بسیاری عاملها مانند آموزش در بحث نیروی انسانی، وجود افراد متخصص فاوا، پهنای باند و دسترسی به اینترنت و مواردی از این قبیل، همپوشانی دارند. همچنین، بیشترین پژوهش بر روی موضوع دسترسی و زیرساختهای فنی صورت گرفته و پس از آن در مورد آموزش نیروی انسانی پژوهش بوده است و به عامل مهمی مانند دسترس‌پذیری و یا استفاده از اطلاعات، توجهی نشده است. همچنین، آمادگی محصولات نیز چنین است.
در پژوهشهای جدید مانند: «رایزک»[22](2006)، «کارانسیوس»[23](2008)، «یعقوبی و دیگران» (2011) بر آمادگی الکترونیکی در سطح خرد مانند سازمانها، شرکتهای کوچک و متوسط کسب و کار تأکید و مورد سنجش واقع گردیده است. در این بخش 5 مدل سازمانی آمادگی الکترونیکی در دو مؤلفۀ «ابعاد» و «هدف» بررسی و تحلیل محتوا شد که در جدول3 نشان داده شده است.
جدول3 . اطلاعات حاصل از تحلیل مدلهای سازمانی آمادگی الکترونیکی مورد مطالعه
|
نام مدل |
ابعاد |
هدف |
|
|
EMM |
راهبرد، سازمان و شایستگی‌ها، مدیریت عملکرد، تحویل و عملیات، فرایندهای ارزش شبکه، امنیت و حریم خصوصی، سیستمها، تکنولوژی، مالیات، قانون |
توسعۀ چارچوب ارزیابی کسب و کار الکترونیکی |
|
|
KPMG[24] |
راهبرد الکترونیکی، معماری، مدیریت ریسک و پروژه، قابلیت سازمانی، مدیریت زنجیره ارزش، مدیریت عملکرد |
کمک به سازمانها در ارزیابی توانمندیهای آنها برای پیاده‌سازی خدمات‌رسانی الکترونیکی به شهروندان کانادایی |
|
|
P3I3 |
آمادگی هدایت و رهبری الکترونیک/ فاوا (درک هدایت و رهبری الکترونیک، اهمیت فاوا در انجام وظیفه سازمان)، سیاست فاوا (برنامه عمل، وضعیتها و مسئولیتها، پیروی از برنامه و فواید برنامه عمل فاوا، سرمایه‌گذاری)، نیروی انسانی( مسئولیت و وظیفه فاوا، دانش اولیه کار با کامپیوتر، سیاست آموزش و توسعه فناوری، تخصصی‌سازی برنامه آموزش فاوا)، زیرساخت فاوا (زیرساخت نرم‌افزار، زیرساخت سخت افزار، شبکه، وب سایت)، فرایندها (مهندسی مجدد فعالیتهای کسب و کار، وضعیت اتوماسیون فعالیتها، نگهداری پایگاه داده، مکانیسم امنیتی به کار گرفته شده)، فواید فاوا (فواید مشاهده شده توسط به کارگیری فاوا در فعالیتها، برگشت سرمایه برای به کارگیری فاوا در فعالیتها، اثرگذاری بر بهره‌وری توسط به کارگیری فاوا در فعالیتها) |
ارزیابی سطح کلی آمادگی الکترونیکی ادارات و وزارتخانه‌های دولتی کشور هند |
|
|
PERM |
POER |
آگاهی، منابع انسانی، منابع کسب و کار، منابع فنی، تعهد، راهبری و هدایت |
میزان پذیرش تجارت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه
|
|
PEER |
آمادگی نیروهای بازار، آمادگی الکترونیکی دولت، آمادگی الکترونیکی صنایع پشتیبان |
||
|
Mutula & Brakel (IUP)[25] |
سازمانی، اطلاعاتی، ارتباط با محیط بیرونی، منابع انسانی، فناوری اطلاعات و ارتباطات |
ارزیابی آمادگی الکترونیکی کسب و کارها در بوستوانا |
|
با توجه به جدول3 می‌توان دریافت که مدلها بر ابعاد محدودی تمرکز داشته و جامعیت کافی ندارند به عنوان مثال، به مقولۀ «دسترسی به اطلاعات» که دارای اهمیت زیادی در کتابخانه‌هاست، توجهی نشده اما به مقولۀ «ابعاد خاص مدیریتی» مثل: مدیریت ریسک و مدیریت عملکرد، به طور گسترده پرداخته شده است. همچنین، بیشترین پژوهش بر روی موضوع دسترسی و زیرساختهای فنی صورت گرفته است و کمترین پژوهش به آمادگی محصولات اختصاص دارد.
علاوه بر مدلهای سنجش آمادگی الکترونیکی در سطح ملی و کشور، مدلهای دیگری نیز وجود دارند که مجموعه عاملهای مؤثر بر به کارگیری تجارت الکترونیک در سازمانها را مطرح می‌کنند. بعضی از این مدلها و مطالعات، از سال 2010 تا 2011 در جدول 5 ارائه شده‌اند.
جدول 4. اطلاعات حاصل از تحلیل عوامل مؤثر بر پذیرش تجارت الکترونیکی
|
نام مدل |
ابعاد |
هدف |
|
(Thulani, Tofara, and langton 2010) |
موانع: هزینه بالای پیاده‌سازی تجارت الکترونیک، پیچیدگی تجارت الکترونیک برای استقرار، مقاومت سازمانی به تغییر، نبود مهارتهای فنی و دانش فناوری اطلاعات در بین کارکنان، نبود زمان کافی برای پیاده‌سازی تجارت الکترونیک، نامناسب بودن تجارت الکترونیک برای عرضه خدمات و محصولات کسب و کارهای کوچک، آگاهی نداشتن از مزایای تجارت الکترونیک، مسائل امنیتی/ نداشتن اعتماد، نبود منابع مالی، حمایت نکردن مدیریت ارشد محرکها: توانایی رقابت با شرکتهای بزرگتر، بهبود کیفیت اطلاعات و ارتباطات، بازاریابی بهتر، صرفهجویی در زمان،صرفهجویی در هزینه، یافتن تأمین‌کنندگان جدید، بهبود عملکرد، افزایش رقابت، عرضه خدمات و محصولات جدید، دستیابی به بازارهای جدید و جهانی، کاهش جستجوی اطلاعات و هزینه‌های معاملات، تبلیغات ارزانتر |
شناسایی موانع پذیرش تجارت الکترونیک در شرکتهای کوچک و متوسط
|
|
(Olatoktun and Kebonye 2011) |
فشار تأمین‌کنندگان و مشتریان، مزایای رقابتی، اندازه سازمان، خصوصیات کسب و کار، نوآوری در شرکت، مهارت فنی |
پذیرش تجارت الکترونیک در کسب و کارهای کوچک و متوسط |
|
(Oliveria and Martin 2010) |
فاکتورهای فشار خارجی و محیط، آمادگی سازمانی و فنی، مزایای درک شده و موانع کسب و کار الکترونیکی، فشار رقابتی، همکاری شرکا |
پذیرش کسب و کار الکترونیکی |
|
(Ardura and Artola 2010) |
زمینه خارجی غیر فنی (فشار شرکتهای دیگر، تقویت الگوهای رفتار مشتری)، زمینه خارجی فنی (آمادگی فنی نیروهای بازار)، زمینۀ داخلی غیر فنی (گستره جهانی شرکت)، زمینۀ داخلی فنی (صلاحیت شرکت در زمینه نوآوری) |
پذیرش تجارت الکترونیک در سازمانها |
|
Zakaria 2010) ( |
آمادگی افراد (آموزش فردی)، آمادگی سازمانی (خصوصیات سازمانی، شایستگی افراد، منابع فنی، فرایند کسب وکار)، آمادگی محیطی (نیروهای بازار، صنایع پشتیبانی، دولت) |
آمادگی تجارت الکترونیک |
|
(Khan and et al 2010) |
دید سازمانی (اندازه شرکت، منابع، دامنۀ کسب و کارهای شرکت، موانع،مزایا)، دید مدیریتی (راهبرد تجارت الکترونیک، مهارت مدیریت)، دید فنّی (صلاحیت فنی،امنیت، تجربه قبلی در مورد فناوری اطلاعات و ارتباطات)، سهولت استفاده، استفاده درک شده، رفتارمشتری |
پذیرش تجارت الکترونیک در مالزی با دید سازمانی |
|
(Chen and et al 2010) |
محتوای فنی (مزایای نسبی درک شده،سازگاری،قیمت)، محتوای سازمانی (دانش سیستم اطلاعات سازمان،نوآوری سازمان،اندازه کسب و کار)، محتوای محیطی (رقابت،فشار تأمین‌کنندگان و خریداران،پشتیبانی کارگزاران فنی) |
پذیرش و توسعۀ تجارت الکترونیک |
|
(محنا و دیگران 2011) |
عاملهای مدیریتی و سازمانی (سرمایه‌گذاری دولت در زمینه فناوری اطلاعات،راهبرد خاص برای تجارت الکترونیک بینالمللی، ایجاد بخش تجارت الکترونیک در دپارتمان معاملات تعهد مدیریت، موضوعات قانونی)، زیرساخت فنی ( متخصصان فناوری اطلاعات،سرعت اینترنت،اتصال اینترنت، پایگاه داده تجارت الکترونیک)، زمینه فرهنگی اجتماعی (آموزش تجارت الکترونیک، پذیرش فرهنگ تجارت الکترونیک، آگاهی درباره تجارت الکترونیک، اعتماد به خدمات تجارت الکترونیک، سواد فناوری اطلاعات) |
محدودیت پیاده‌سازی تجارت الکترونیک در ایران |
|
(Al. Somali 2011) |
خصوصیات فنی (مزایای نسبی، سازگاری، هزینه‌های پذیرش، مسائل امنیتی، مسایل زبانی)، زمینه سازمانی (آمادگی فناوری اطلاعات، حمایت تیم مدیریت، رویکرد یادگیری، میزان پذیرش تغییر، رویکرد راهبرد، سطح عدم تمرکز سازمانی، سطح رسمیت سازمان)، زمینۀ محیطی (فشار مشتری،فشار شرکا،فشار رقبا،قانون و مقررات،آمادگی ملی،حضور مشاور فنی،رویکرد اقتصادی) |
پذیرش تجارت الکترونیک |
چنان‌که در جدول 4 مشاهده می‌شود، علاوه بر عاملهای سازمانی، آمادگی بین سازمانی (رقبا، مشتریان و تأمین کنندگان) نیز در پذیرش تجارت الکترونیک مؤثر است و بیشتر مطالعات، عاملهای خود را بر مبنای الگوی TOE (فناوری، سازمان و محیط) دستهبندی کرده‌اند. همچنین، بیشترین پژوهش بر روی موضوع آمادگی فنی صورت گرفته است و کمترین پژوهش به موضوع آمادگی محصولات و اطلاعات اختصاص یافته است.
جدول 5 ابعاد آمادگی الکترونیکی مدلهای مختلف را که در قالب جدولهای 2، 3 و 4 استخراج شده‌اند، در دو مقوله آمادگی سخت و آمادگی نرم و 17 بُعد دستهبندی کرده است که به ترتیب عبارتند از:
مقولۀ آمادگی سخت شامل بُعد1: دسترسی و آمادگی زیرساخت فاوا؛
مقوله آمادگی نرم شامل بُعد 2: آمادگی ویژگیهای سازمانی 3. آمادگی اطلاعاتی 4. خدمات و فعالیتهای نیازمند به فاوا 5. آمادگی ارتباط با محیط بیرونی 6. سیاستها و راهبردهای مربوط به فاوا و تجارت الکترونیک 7. مقررات حقوقی و قانونی مربوط به فاوا و تجارت الکترونیک 8. آمادگی مالی 9.امنیت اطلاعات 10. آمادگی نیروی انسانی 11. استفاده از فاوا 12. آمادگی محصولات برای الکترونیکی شدن 13. آمادگی مدیریت 14. فرهنگ تجارت الکترونیک 15. آمادگی عاملهای مربوط به مشتریان 16. آمادگی عاملهای مربوط به تأمین کنندگان 17. آمادگی عاملهای مربوط به رقبا
جدول5. دستهبندی، فراونی و ارزش رتبه‌بندی شده ابعاد آمادگی الکترونیکی در مدلهای مورد مطالعه
|
آمادگی نرم |
سخت |
|
|
|||||||||||||||
|
عوامل مربوط به رقبا |
عوامل مربوط به تامین کنندگان |
عوامل مربوط به مشتریان |
فرهنگ |
آمادگی مدیریت |
آمادگی محصولات |
میزان استفاده از فاوا |
آمادگی نیروی انسانی |
آمادگی امنیت اطلاعات |
آمادگی مالی |
مقررات حقوقی و قانونی فاوا |
سیاست ها و استراتژی های فاوا |
آمادگی ارتباط با محیط بیرونی |
خدمات و فعالیت های نیازمند فاوا |
آمادگی اطلاعاتی |
آمادگی ویژگی های سازمانی |
دسترسی و آمادگی زیر ساخت |
مدل
بعد |
|
|
* |
|
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
|
* |
* |
|
* |
|
|
* |
CSPP |
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
APEC |
|
|
* |
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
|
|
* |
WITSA |
|
|
* |
|
|
|
* |
|
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
CID |
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
|
|
* |
EIU |
|
|
* |
|
* |
* |
* |
|
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
CIDCM |
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
|
|
* |
USAID |
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
SIDA |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
* |
|
* |
* |
|
|
* |
ASEAN |
|
|
* |
|
|
* |
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
SIBIS |
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
|
* |
|
|
* |
* |
|
|
* |
Metric-Net |
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
|
|
|
* |
KAM |
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
IDC/ISI |
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
NRI |
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
|
|
* |
III |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
* |
GI |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
ITU |
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
* |
Mosaic |
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
|
* |
|
* |
|
|
|
|
* |
Crenshaw & Robinsen |
|
|
* |
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
|
* |
McConnell |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
Kenny |
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
Orbicom |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
|
* |
|
|
* |
UNCTAD |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
|
* |
|
|
|
|
* |
UNESCO |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
میوتولاوبراکل (IUP) |
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
الیوریا و مارتین |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
* |
|
|
* |
* |
* |
|
|
* |
* |
آردورا و آرتولا |
|
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
اولاتکان و کبانیه |
|
|
|
* |
* |
* |
|
* |
|
* |
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
چن و دیگران |
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
|
* |
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
محنا |
|
|
* |
|
* |
* |
* |
|
|
* |
* |
|
* |
* |
* |
|
|
* |
|
آل صومالی |
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
|
|
|
* |
تالانی و دیگران |
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
|
* |
|
* |
|
* |
|
* |
|
* |
* |
زکریا |
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
* |
|
|
* |
|
* |
|
* |
* |
خان |
|
|
|
|
|
* |
* |
|
|
* |
|
|
|
* |
|
* |
|
|
* |
P3I3 |
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
* |
|
|
|
* |
|
EMM |
|
|
* |
* |
* |
|
* |
|
|
* |
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
PERM |
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
|
KPMG |
|
|
18 |
9 |
16 |
14 |
13 |
1 |
21 |
30 |
17 |
18 |
21 |
25 |
18 |
22 |
2 |
18 |
33 |
فراوانی ابعاد |
|
|
4/2 |
2/1 |
1/2 |
8/1 |
7/1 |
1/0 |
8/2 |
9/3 |
2/2 |
4/2 |
8/2 |
3/3 |
4/2 |
3 |
3/0 |
4/2 |
3/4 |
ارزش رتبه بندی شده |
|
جدول 5 سبب شناسایی ابعاد آمادگی تجارت الکترونیک گردید. گفتنی است، مؤلفه‌های مورد سنجش در هر کدام از مدلهای یاد شده براساس ابعاد 17 گانۀ فوق تفکیک و در جدول 5 آورده شده است. در پژوهشهای پیشین، بیشترین تاکید بر دسترسی و آمادگی زیرساخت و بر آمادگی محصولات کمتر تأکید شده است.
پرسش2. میزان اهمیت هر یک از ابعاد آمادگی تجارت الکترونیکی در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مؤسسههای آموزش عالی شهر اصفهان چقدر است؟
در این پژوهش 17 بُعد وجود دارد که هر کدام در میزان آمادگی الکترونیکی مؤثرند. بنابراین، باید میزان اهمیت هر کدام از آنها مشخص شود. برای اینکه بتوان مشخص کرد کدام بُعد اثر بیشتری در آمادگی الکترونیکی دارد، از تحلیل عاملی استفاده شد. با این روش می‌توان یک عامل اصلی از خلاصه کردن پراکندگی یا اثرهای تعامل این 17 بُعد پیدا کرد.
در جدول6 با توجه به نتیجۀ آزمون تحلیل عاملی به روش مؤلفه اصلی، میزان اهمیت هر یک از ابعاد پژوهش از صعودی به نزولی نشان داده شده است.
جدول6. اهمیت ابعاد در شاخص اصلی آمادگی الکترونیکی
|
عاملهای اصلی پژوهش |
میزان اهمیت |
|
میزان استفاده از فاوا |
987/0 |
|
آمادگی مدیریت |
984/0 |
|
دسترسی و آمادگی زیرساخت |
981/0 |
|
آمادگی نیروی انسانی |
962/0 |
|
مقررات حقوقی و قانونی فاوا و تجارت الکترونیک |
954/0 |
|
آمادگی عاملهای مربوط به تأمین کنندگان |
941/0 |
|
آمادگی محصولات |
939/0 |
|
آمادگی اطلاعاتی |
932/0 |
|
خدمات و فعالیتهای نیازمند فاوا |
931/0 |
|
آمادگی عاملهای مربوط به مشتریان |
888/0 |
|
فرهنگ تجارت الکترونیک |
88/0 |
|
آمادگی ویژگیهای سازمانی |
864/0 |
|
آمادگی مالی |
812/0 |
|
آمادگی امنیت اطلاعات |
8/0 |
|
آمادگی ارتباط با محیط بیرونی |
798/0 |
|
سیاستها و راهبردهای فاوا و تجارت الکترونیک |
718/0 |
|
آمادگی عاملهای مربوط به رقبا |
589/0 |
همان‌گونه که جدول 6 نشان می‌دهد، تمامی ابعاد آمادگی الکترونیکی در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مؤسسههای آموزش عالی شهر اصفهان دارای اثر مثبت بر شاخص آمادگی الکترونیکی بوده‌اند و عامل میزان استفاده از فاوا دارای بیشترین میزان اهمیت (987/0) در آمادگی الکترونیکی و عامل آمادگی عاملهای مربوط به رقبا، دارای کمترین میزان اهمیت (589/0) در آمادگی الکترونیکی است.
پرسش اصلی پژوهش: آیا امکان ارائه مدل جهت سنجش آمادگی تجارت الکترونیکی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران وجود دارد؟
ابعاد پژوهش در دو مرحله ارزش گذاری می‌شوند: 1. هفده پژوهش بر اساس نسبت فراوانی‌شان در چارچوب نظری پژوهش، ارزشی بین 1-5 دریافت می‌کنند (جدول 5).
2. ابعاد پژوهش براساس میزان اهمیتشان در آمادگی الکترونیکی (جدول 6) به 5 گروه تقسیم شد. ابعادی که در یک گروه قرار گرفتند، میزان اهمیت آنها به هم نزدیک است.
به گروه اول (شامل میزان استفاده از فاوا، آمادگی مدیریت، دسترسی و آمادگی زیرساخت فاوا، آمادگی نیروی انسانی، مقررات حقوقی و قانونی، آمادگی عاملهای مربوط به تأمین‌کنندگان، آمادگی محصولات، آمادگی اطلاعاتی، و خدمات و فعالیتهای نیازمند فاوا) ارزش 5 اختصاص داده شد.
به گروه دوم (شامل آمادگی عاملهای مربوط به مشتریان، فرهنگ تجارت الکترونیک، و آمادگی ویژگیهای سازمانی) ارزش 4 اختصاص داده شد.
به گروه سوم (شامل آمادگی مالی و امنیت اطلاعات) ارزش 3 اختصاص داده شد.
به گروه چهارم(شامل آمادگی ارتباط با محیط بیرونی و میزان سیاستها و راهبردها) ارزش 2 داده شد. به عاملهای مربوط به رقبا که در گروه پنجم قرار گرفت، ارزش 1 داده شد.
از متوسط ارزشهای رتبه‌بندی شده که هر بُعد از مراحل فوق به دست آورده، می‌توان شکل 1 را ترسیم نمود که مدل 17 بُعدی آمادگی الکترونیکی است. هرچه بُعد به مرکز نزدیک‌تر باشد، دارای ارزش بیشتری در آمادگی تجارت الکترونیکی کتابخانه‌هاست.
شکل1. مدل 17 بُعدی سنجش آمادگی تجارت الکترونیکی کتابخانه‌ها و مؤسسات آموزش عالی ایران
ارزش رتبه‌بندی شده ابعاد به ترتیب از دسترسی و آمادگی زیرساخت فاوا (1)، آمادگی نیروی انسانی (2)، میزان مقررات حقوقی و قانونی مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارت الکترونیک (3)، میزان استفاده از فاوا (4)، خدمات و فعالیتهای نیازمند فاوا (5)، آمادگی مدیریت (6)، آمادگی ویژگیهای سازمانی (7)، آمادگی عاملهای مربوط به تأمین کنندگان (8)، آمادگی عاملهای مربوط به مشتریان (9)، فرهنگ تجارت الکترونیک (10)، آمادگی مالی (11)، آمادگی اطلاعاتی (12)، میزان سیاستها و راهبردهای فاوا و تجارت الکترونیک (13)، امنیت اطلاعات الکترونیکی (14)، آمادگی محصولات (15)، آمادگی ارتباط با محیط بیرونی (16)، و آمادگی عاملهای مربوط به رقبا (17) کم می‌شود ولی دو بُعد میزان مقررات حقوقی و قانونی مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات و تجارت الکترونیک و میزان استفاده از فاوا و همچنین آمادگی اطلاعاتی و میزان سیاستها و راهبردهای فاوا و تجارت الکترونیک، ارزش یکسان داشتند.
بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش منجر به دستیابی، دسته‌بندیو ارائه مقوله‌ها و ابعاد سنجش آمادگی الکترونیکی در قالب یک مدل سنجش، متناسب با اولویتهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران گردید که می‌توان با بومی‌سازی آن براساس جامعۀ مورد مطالعه، برای سایرسازمانها نیز قابل استفاده باشد. همچنین، با توجه به ضعف مدلهای موجود در سنجش سطح آمادگی تجارت الکترونیکی، این مدل دارای جامعیت بوده و به رفع نقصان مدلهای دیگر در این زمینه پرداخته است. مزیّت این مدل نسبت به اکثر پژوهشهای انجام شده، این است که ارزش ابعاد فقط برپایه نظرسنجی از چند خبره و برمبنای درک آنان (که می‌تواند مورد سؤال واقع شود) بنا نشده، بلکه بر اساس مدلهای موجود و میزان اهمیت واقعی مشاهده شده در یک جامعۀ آماری متنوع است. به عبارتی، این ارزش جنبۀ عینی دارد. ابعاد معرفی شده به شناخت قوتّها و ضعفها در استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و به‌تبع آن به کارگیری و استقرار تجارت الکترونیکی کمک می‌کند. به‌طور خلاصه، نتایج این پژوهش می‌تواند مورد توجه سیاستگذاران، مدیران و کارمندان کتابخانه‌ها در جهت موارد زیر باشد:1. شناسایی عاملهای مؤثر بر ایجاد آمادگی الکترونیکی جهت به‌کارگیری تجارت الکترونیکی مانند: عوامل سازمانی، فنی، محیطی و غیره 2. شناسایی مانعهای موجود بر سر راه آمادگی الکترونیکی3. شناسایی توانمندیهای موجود کتابخانه برای حرکت به سمت تجارت الکترونیکی 4. مهندسی دوبارۀ فعالیتها و خدمات کتابخانه به منظور الکترونیکی شدن و همچنین جایگزین کردن بعضی از فرایندها و فعالیتها برای حرکت به سوی الکترونیکی شدن و تجارت الکترونیکی 5. ارزیابی اثر بخشی سرمایهگذاریهای انجام شده در جهت به‌کارگیری فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی.
)