نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
2 استاد گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
ارتباطهای علمی، پایه و اساس تداوم و پیشرفت جوامع بشری است. بدون وجود ارتباط علمی، امکان انتقال اندیشهها و دستاوردهای علمی میسر نخواهد شد، چون دستاوردهای علمی متعلق به تمام افراد بشر است. دانشمندان یافتههای پژوهشهایشان را آگاهانه و به گونهای ارادی، به یکدیگر انتقال میدهند و برای این انتقال از مجراهای متفاوتی که یکی از شناختهترین آنها مجلههای علمی است، استفاده میکنند (خادمیان، 1380). مجلههای علمی، مهمترین مجرا برای انتقال یافتهها به همتایان در سراسر جهان است. مقالههای علمی منتشر شده در مجلهها، سهم محقق را در پیشرفت دانش نیز نشان میدهد و ملاکی برای ارزشیابی فعالیتهای او توسط همکارانش به شمار میآید. اهمیت مجلههای علمی تا بدان حد است که کمیّت مقالههای آن به عنوان یکی از شاخصهای توسعه در کنار دیگر شاخصها از قبیل تولید صنایع، جمعیت، تعداد افراد باسواد و... قرار میگیرد. مطالعه مجلههای علمی نه تنها محقق را از وضعیت علمی در زمینهای خاص با خبر میکند، بلکه محققان را از یافتههای دیگر محققان آگاه میسازد و این مورد افزون بر این که بر غنای دیگر مطالعات میافزاید، مانع دوبارهکاری نیز میشود.
بیان مسئله
یکی از دلایل با اهمیت تلقی شدن مجلهها، توان آنها در سرعت اطلاعرسانی درباره تحقیقات است. بر این اساس، انتشار به موقع هر شماره از مجله، شاخصی با ارزش تلقی میشود؛ موردی که ممکن است در واقعیت به وقوع نپیوندد. چنانکه بررسیهای اولیه در بخش نشریات کتابخانههای مختلف نشان میدهد، مجلهها با تاخیر بسیار زیادی در قفسههای مخصوص نشریهها و کاردکس کتابخانهها قرار میگیرند و این تأخیر از تأثیرهای بعدی گزارشهای علمی میکاهد. بر این اساس، دو هدف پژوهش حاضر عبارتند از:
1. آشکارسازی میزان تأخیر انتشار مجلههای علمی ـ پژوهشی ایران در شش حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پایه، علوم پزشکی، هنرومعماری در سالهای مورد نظر است.
2. شناسایی دلایل تأخیر در انتشار مجلههای علمی ـ پژوهشی در حوزههای مختلف و ارائه پیشنهادهایی عملی برای انتشار به موقع مجلههاست.
سؤالهای پژوهشی:
فرضیه
1. بین نرخ تأخیر انتشار مجلههای علمی ـ پژوهشی ایران در حوزههای ششگانه، تفاوت معناداری وجود دارد.
2. درصد مجلههایی که با تأخیر منتشر میشوند، در هر شش حوزة موضوعی، بیشتر از 50% است.
جامعة پژوهشی
جامعه مورد مطالعه، شامل تمامی مجلههای علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی جاری مصوب کمیسیون نشریات علمی ایران در شش حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پایه، علوم پزشکی، هنر و معماری در سالهای مورد نظر است که در کتابخانة مرکزی آستان قدس رضوی، به عنوان یکی از کتابخانههای هفتگانه ملی ایران، باید وجود داشته باشد.
روند اجرای پژوهش
با مراجعه به سایت کمیسیون نشریات علمی کشور، اطلاعات مورد نیاز در مورد مجلههای علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی در شش حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی،کشاورزی، علوم پایه، علوم پزشکی، هنر و معماری در سالهای مورد نظر، جمعآوری و وارد برنامه اکسل[1] شد. سپس، به منظور کسب اطمینان در خصوص آخرین شماره انتشار مجلههای مذکور از سایت (magiran)[2]، ایران مدکس[3]، بخش نشریات کتابخانه آستان قدس، کتابخانههای دانشگاههای فردوسی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد و جستجو در سایت خود نشریهها و جستجو در اینترنت استفاده شد و پس از ورود اطلاعات به برنامه spss، با استفاده از نرمافزار فوق، دادهها تجزیه و تحلیل گردید.
تعریفهای عملیاتی
مجلههای علمی ـ پژوهشی: مجلههای دارای امتیاز در هر یک از شش حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پایه، علوم پزشکی، هنر و معماری که از کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور رسماً مجوز علمی ـ پژوهشی اخذ کردهاند.
مجلههای علمی ـ ترویجی: مجلههای دارای امتیاز در هر یک از شش حوزه علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی، کشاورزی، علوم پایه، علوم پزشکی، هنر و معماری که از کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور، رسماً مجوز علمی ـ ترویجی اخذ کردهاند.
نرخ تأخیر: سنجش فاصله زمانی بین موعد مقرر برای انتشار و زمانی که در واقع مجله منتشر میشود.
پیشینة پژوهش
هر چند به صورت خاص در این موضوع (تأخیر نشریههای علمی) پژوهشی انجام نشده است، در پژوهشهایی که با هدفهای متفاوت وضعیت مجلههای علمی ـ پژوهشی از سوی متخصصان مورد مطالعه قرار گرفته، به این نکته توجه شده است.
دیّانی (1367) در بررسی خود با عنوان «روند انتشار و توقف مجلههای فارسی» هر چند به طور مستقیم به مسأله تأخیر نپرداخته است، اما شاید نخستین محققی بود که در تحقیق خود به لزوم انتشار به موقع مجلهها و زیانهای ناشی از تأخیر در انتشار مجلههای علمی در جامعه اشاره نمود. این تحقیق که از طریق تجزیه و تحلیل سالهای انتشار مجلههای فارسی صورت گرفته، بیانگر این نکته است که فقط تعداد معدودی از مجلههای صددرصد علمی که به دانشگاهها، وزارتخانهها، انجمنهای حرفهای وابسته هستند، کمتر از همه انواع دیگر مجلهها تحت تأثیر تغییرات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی قرار میگیرند و میتوانند سالهای متمادی به حیات خود ادامه دهند و دچار بدترین تأخیر یعنی توقف دائم نشوند.
«کیا» (1370) در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت و عوامل مؤثر بر انتشار و عدم انتشار نشریات علمی» که از طریق پرسشنامه، مصاحبه و بررسی پروندههای ناشران علمی انجام داد، به این نتیجه رسید که از نظر انتشار به موقع، از میان 80 مجله علمی، 51 نشریه به طور مستمر منتشر شده و وقفهای در انتشار آنها پدید نیامده است.
بررسی متون در خارج نشان داد موضوع تأخیر انتشار مجلهها در دهههای قبل از 2000 بیشتر مورد توجه افراد علاقهمند در این حوزه بوده است، به گونهای که با انجام پژوهشهای متعدد در این زمینه و با ارائه راهکارهای مناسب، تلاشهای زیادی در جهت رفع مشکل تأخیر انتشار مجلههای علمی صورت گرفته است. در زیر، به چند مورد از این پژوهشها اشاره میشود.
«شفرد»[4] (1973) در بررسی خود نشان داد برای انتشار مقالهای با موضوع شیوة درمان جدید برای یک نوع مسمومیت خاص در یک مجله پزشکی، 21 ماه زمان لازم است. لذا یافتههای مندرج در مقاله در فاصله نگارش تا انتشار، به احتمال زیاد از طریق کانالهای ارتباطی دیگر از قبیل روزنامه، مجلههای عمومی، رادیو و ... به اطلاع مردم رسیده است. بر این اساس، حتی اگر مجله به موقع منتشر شود. از ارزش علمی اطلاعات مندرج در مقالههای نشر یافته در آن، کاسته شده است.
«لوول»[5] و «مودی»[6] (1998) در مقاله خود با عنوان «تأخیر انتشار در رشتههای علوم و ارتباطشان با دیگر رشتههای علمی» نشان داد میزان تأخیر انتشار در حوزههای ریاضی و فنی نسبت به سایر حوزههای علمی دیگر کوتاهتر است.
«اگ لو»[7] (2000) در مقالة خود با عنوان «نفوذ تأخیر انتشارات بر توزیع سنی مشاهده شده در متون علمی» نشان داد میزان تأخیر انتشار مجلهها با توزیع سنی یا سابقه انتشار آن رابطه مستقیمی دارد، به گونهای که هرچه سابقه نشر یک مجله بیشتر باشد، میزان تأخیر انتشار آن مجله کمتر است. به عبارت دیگر، مجلههای با سابقه نشر بیشتر، با تأخیر کمتری نسبت به مجلههای با سابقه کمتر منتشر میشوند.
«آمات»[8] (2008) در مقالة خود با عنوان «ویراستاری و تأخیر انتشار مقالههای پذیرفته شده در 14 مجله پژوهشی تغذیه انتخاب شده» نشان داد که میانگین تأخیر انتشار مقالههای پذیرفته شده در یکسری از مجلههای انتخاب شده در حوزة تغذیه، بین 244 تا 452 روزاست؛ در عین حال در مجلههای «تکنولوژی و تحقیقات غذایی اروپایی»[9] و «بیوشیمی غذایی و کشاورزی»[10] نسبت به سایر موضوعات در این حوزه تأخیر کمتری مشاهده شده است. براساس این تحقیق، بیشترین میزان تأخیر به طولانی بودن فرایند داوری نسبت داده شده است.
بنا به موارد بالا، با دو نوع تأخیر در نشر یافتههای علمی روبرو هستیم. تأخیر بین دستیابی به یافتههای علمی تا انتشار گزارش این یافتهها در نشریه ادواری که در موعد مقرر منتشر میشود و تأخیر از موعد مقرر نشر تازمانی که مجله در واقع منتشر میشود. در این پژوهش، مورد دوم بررسی شده است.
تجزیه و تحلیل یافتهها
تجزیه و تحلیل یافتهها بر اساس تقدّم و تأخر سؤالهای اساسی پژوهشی به شرح زیر است:
بر اساس اطلاعات مندرج در جدول 1، مجموع مجلههای دارای رتبه علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی منتشر شده در ایران تا سال 1388، 422 عنوان است که از این تعداد 144 عنوان به حوزة علوم پزشکی و 138 عنوان به حوزة علوم انسانی و 60 عنوان به مهندسی و44 عنوان به کشاورزی و 31 عنوان به علوم پایه و فقط 5 عنوان به هنر و معماری تعلق دارد. بر اساس این جدول، بیشترین تعداد مجلههای علمی ـ پژوهشی، به علوم پزشکی با 1/34% و کمترین تعداد به هنر و معماری با 2/1% اختصاص دارد.
جدول 1. وضعیت توزیع مجلههای علمی در حوزههای شش گانه
حوزههای موضوعی |
تعداد |
درصد |
علوم انسانی |
138 |
7/32 |
علوم پزشکی |
144 |
1/34 |
علوم پایه |
31 |
3/7 |
مهندسی |
60 |
2/14 |
کشاورزی |
44 |
4/10 |
هنرو معماری |
5 |
2/1 |
جمع |
422 |
100% |
2. تعداد مجلههای علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی از کل مجلههای منتشر شده در کشور
با توجه به مندرجات جدول 2، ملاحظه میشود که از بین 422 عنوان مجله علمی در کشور، 362 عنوان دارای رتبه علمی ـ پژوهشی و 60 عنوان دارای رتبه علمی ـ ترویجی است.
جدول2. مجلههای علمی ـ پژوهشی و علمی ـ ترویجی
نوع مجله |
تعداد |
درصد |
علمی ـ پژوهشی |
362 |
8/85 |
علمی ـ ترویجی |
60 |
2/14 |
جمع |
422 |
100% |
3. فاصله انتشار مجلههای علمی ایران در سالهای مورد بررسی
دادههای جدول 3 حاکی از آن است که بیشترین تعداد مجلههای علمی، یعنی حدود 4/75% از کل مجلهها، با فاصله انتشار «فصلنامه» منتشر میشوند و مجلههای علمی با فاصله انتشار «ماهانه» درصد بسیار کمتری از مجلهها را تشکیل میدهند.
جدول3. فاصله انتشار مجلههای علمی ایران در سالهای مورد بررسی
فاصله انتشار |
تعداد |
درصد |
ماهانه |
14 |
3/3 |
دوماهانه |
18 |
3/4 |
فصلنامه |
318 |
4/75 |
دو فصلنامه |
70 |
6/16 |
4. وضعیت انتشار به موقع مجلههای علمی در سالهای مورد بررسی
بین سالهای 86-88 از 422 عنوان مجله علمی ـ پژوهشی، تنها 31% یعنی 132 عنوان مجله به موقع و 290 عنوان یعنی 69% از مجلههای علمی، با تأخیر منتشر شدند.
5. میزان تأخیر انتشار مجلههای علمی کشور برحسب شماره انتشار
اطلاعات مندرج در جدول 5 نشانگر آن است که از بین 422 عنوان مجله علمی، 291 عنوان به موقع منتشر نمیشود که از این میان 90 عنوان با یک شماره تأخیر و 39 عنوان از مجلهها با 2 شماره تأخیر و 47 عنوان با 3 شماره تأخیر و 114 عنوان با بیش از 3 شماره تأخیر، منتشر شدند.
جدول5. میزان تأخیر انتشار مجلههای علمی برحسب شماره انتشار
میزان تأخیر |
تعداد |
درصد |
یک شماره |
90 |
3/21 |
دو شماره |
39 |
2/9 |
سه شماره |
47 |
1/11 |
بیش از سه شماره |
114 |
27 |
6. میزان تأخیر مجلههای علمی در حوزههای موضوعی ششگانه
مطابق اطلاعات مندرج در جدول6، 9/47% از مجلههای علوم پزشکی، 6/41% از مجلههای حوزه مهندسی و 40% از مجلههای حوزه هنر و معماری به موقع و بدون تأخیر منتشر میشوند. در نتیجه، کمترین میزان تأخیر در انتشار را دارا هستند و 29% از مجلههای حوزه علوم پایه، 6/16% از مجلههای حوزه علوم انسانی و 9% از مجلههای حوزه کشاورزی، به موقع و بدون تأخیر منتشر میشوند. در نتیجه، میتوان گفت به ترتیب حوزههای کشاورزی، علوم انسانی و علوم پایه دارای بیشترین میزان تأخیر در انتشار هستند.
همچنین، نتایج حاکی از آن است که از مجموع نشریههای فوق، 132 عنوان مجله (27/31%) بدون تأخیر، 90 عنوان (3/21%) با یک شماره تأخیر، 39 عنوان (2/9% ) با دو شماره تأخیر، 47 عنوان (1/11%) با سه شماره تأخیر و 144 عنوان (27%) با بیش از 3 شماره تأخیر، در سالهای مورد بررسی منتشر شدهاند.
جدول 6. وضعیت میزان تأخیر مجلههای علمی در حوزههای ششگانه
ردیف |
حوزه موضوعی |
تعداد |
بموقع انتشار یافته |
با تأخیر انتشار یافته |
یک شماره |
دو شماره |
سه شماره |
بیش از سه شماره |
1 |
علوم پزشکی |
144 |
69 |
75 |
38 |
10 |
8 |
19 |
2 |
علوم انسانی |
138 |
23 |
115 |
25 |
18 |
20 |
52 |
3 |
مهندسی |
60 |
25 |
35 |
13 |
4 |
5 |
13 |
4 |
کشاورزی |
44 |
4 |
40 |
9 |
4 |
10 |
17 |
5 |
علوم پایه |
31 |
9 |
22 |
5 |
3 |
3 |
11 |
6 |
هنر و معماری |
5 |
2 |
3 |
0 |
0 |
1 |
2 |
7 |
جمع کل |
422 |
132 |
290 |
90 |
39 |
47 |
144 |
7. تأخیر در انتشار مجلههای علمی ـ پژوهشی ایران، بیشتر ناشی از چه موانع انتشاراتی است؟
برای پاسخ به این پرسش، از مطالعه متون و بررسیهای مختلف، «کیا» (1370)، «محسنیانراد» (1370)، «مضطرزاده» (1374)، «فانی» (1374) استفاده شد. بر این اساس، مهمترین دلایل انتشار نیافتن به موقع مجلههای علمی را میتوان به دو دسته تقسیم کرد:
دسته اول ناشی از ضعفهای بیرونی است که به مواردی از قبیل ضعف نظام پژوهشی، ضعف انجمنهای علمی، مشکلات مالی و حقوقی صاحبان امتیاز نشریههای علمی، ناتوانی در توزیع به موقع نشریهها، کمبود امکانات فنی و مواد اولیه برای چاپ و نشر مجلهها، استقبال نکردن جوامع علمی از نشریههای چاپی، عدول از موازین سیاسی در چاپ و نشر و ... ارتباط دارد.
دسته دوم، ضعفهای درونی است که به خود دفتر مجله و ماهیت کاری آن برمیگردد. ضعف بنیة علمی نویسی، ضعف مدیریتی، کمبود نیروی متخصص و هیئت تحریریه، شمارگان پایین نشریههای علمی، نبود تجربه کافی در انتشار مجلههای علمی، آشنا نبودن صاحبان امتیاز از چگونگی جریان انتشار نشریه، اتکا نداشتن مجلهها به سازمانها و نهادهای دولتی (اتکابه خود)، کمبود مطالب و مقالههای علمی، تمام وقت نبودن هیئت تحریریه و اشتغال زیاد مدیران مسئول، طولانی شدن روند داوری مقالهها برای چاپ و انتشار و سایر عوامل دیگر که باعث تأخیر در انتشار نشریه میشود.
تأخیر و طولانی شدن زمان انتشار، در پایین آمدن سطح کیفی مجلهها چه از نظر روز آمدی و چه از نظر چگونگی دسترسی، اثرات نامطلوبی بر جای میگذارد. از جمله مهمترین این تأثیرهای نامطلوب، دیر هنگام بودن مطالب نشر یافته است که کاهش اشتراک و احتمالاً توقف انتشار را به دنبال دارد.
چرخة طولانی فرایند بررسی مقالهها؛ معضل اصلی تأخیر
یکی از مهمترین عواملی که باعث کند شدن یا تأخیر طولانی در انتشار مجلههای علمی میشود، چرخه طولانی روند انتشار مقالههای علمی در مجلههاست. نشر هر منبع اطلاعاتی مانند کتاب، مجله و ... در شکلهای مختلف از جمله چاپی به گذر از فرایندهای مختلفی از قبیل تولید محتوا، آمادهسازی محتوا، چاپ، بازاریابی، توزیع و ... نیاز دارد و هر یک از این مراحل دارای زیر مجموعههای زیادی است که در آن افراد و تخصصها و حرفههای متعدد مانند نویسندگان، محققان، ویراستاران ادبی، داوران، ویراستاران فنی، صفحه بندها، حروفچینها و... به آن مشغول هستند، که به امر انتشار مجله میانجامند. به عبارت دیگر، نگارش نهایی یک محتوای خاص مانند مقاله علمی با حمایت فکری گروههای مختلف صورت میگیرد. معمولاً در هر یک از مراحل چرخة نشر، منبع مذکور جرح و تعدیل میشود و پس از آن برای آمادهسازی فنی به بخشهای دیگر ارجاع داده میشود (محسنی، 1383). همین مراحل طولانی و پیچیده در کنار دیگر عوامل نشر، مانع انتشار بموقع میشود، بخصوص اگر مدیرمسئول از توانایی و تجربه کافی برخوردار نباشد. به طور خلاصه، چرخه انتشار مقالهها در مجلههای علمی را میتوان اینگونه بیان کرد که پس از تدوین مقاله توسط نویسنده و ارسال به دفتر مجله، بندرت اتفاق میافتد که مقالة ارسالی از هر لحاظ با فرمت مجله هماهنگ باشد. به همین جهت، بیشتر مقالهها پس از بررسی اولیه به نویسنده رابط برگردانده میشود تا اصلاح شود. اشکال عمده مطرح در این زمینه مدت زمانی است که برای ارسال دوباره مقاله به طول میانجامد که گاهی از چند ماه تجاوز میکند. پس از گذر از این مرحله، مقاله مورد بررسی آماری قرار میگیرد و چنانچه از نظر آماری اشکال نداشته باشد، در هیئت تحریریه مطرح میشود و در غیر این صورت به نویسنده رابط برگردانده میشود. مقالهها به ترتیب وصول، در جلسات هیئت تحریریه مطرح میشوند. در صورت نبود هر گونه اشکال از نظر شرایط تهیه و ساختار مقاله، به منظور بررسی علمی برای داوران ارسال میگردد. مقالههایی که داوران اولیه اصلاحاتی را از نویسندگان آنها درخواست نمودهاند، پس از برگشت از نویسندگان دوباره برای بررسی به یکی از داوران اولیه ارسال میشود و پس از این مرحله، بار دیگر در جلسة هیئت تحریریه مطرح و تصمیمگیری لازم انجام میشود. پس از تصویب و پذیرش مقاله در جریان بررسی، از نظر اشکالهای املایی و انشایی توسط ویراستار ادبی مورد ملاحظه قرار میگیرد. ویرایش مقاله از این منظر عامل دیگری است که ممکن است برای هر مقاله چندین بار انجام گیرد و مستلزم صرف وقت و دقت زیادی است. در نهایت، پس از اتمام مراحل فوق و بعد از اینکه مقاله چند بار بررسی شد، برای بازبینی نهایی به مسئولان اجرایی مجله (مدیر مسئول، سردبیر، مدیر اجرایی) ارسال میشود و سرانجام پس از آمایش، برای چاپ ارسال میگردد. چاپ به موقع مجله، به امکانات و وضع کاری موجود در چاپخانه نیز بستگی دارد. همچنین، پیش میآید که به دلیل رعایت نوبت چاپ و یا دشواریهای دسترسی به مواد اولیه نشر و یا به دلیل خرابی دستگاهها، چاپ بموقع مجله ممکن نیست. ارسال و دریافت مراسلات پستی نیز از دشواریهای است که دفتر مجله همواره با آن روبروست و برمدت زمان این چرخه تأثیر میگذارد و زمان انتشار وتوزیع را گاهی از حد متعارف، طولانیتر میکند (حامد برقی، بیتا).
|
|
در زیر، مراحل عبور مقاله برای چاپ در یک مجله علمی به صورت خلاصه آورده میشود:
نمودار 1. فرایند بررسی مقاله برای چاپ در یک مجله علمی ـ پژوهشی
آزمون فرضیهها
به منظور آزمون فرضیه فوق و به دلیل اینکه متغیرها از نوع گسسته و دارای فراوانی بودند، از آزمون کای اسکور استفاده شد. نتایج حاصل حاکی از آن است که کای اسکور برابر با 22/60 با درجه آزادی 5 در سطح یکهزارم، معنادار است. بنابراین، میتوان پذیرفت که نرخ تأخیر در حوزههای ششگانه، با یکدیگر متفاوت است.
به منظور بررسی یک میانگین با یک ادعا، از آزمون تک نمونه[11] (تی مستقل)استفاده شد و تمامی میانگینهای تأخیر هر حوزه با ادعای 50% با سطح یکصدم، بررسی گردید. نتایج نشان داد فرض تحقیق در همه حوزههای ششگانه، پذیرفته میشود. بنابراین، میانگین تأخیر در حوزههای فوق بیش از 50% بود.
جدول8. درصد تأخیر مجلههای علمی در حوزههای ششگانه
ردیف |
حوزه موضوعی |
تعداد کل مجلههای علمی در هر حوزه |
به موقع منتشر شده |
با تأخیر منتشر شده |
درصد تأخیر در هر حوزه |
1 |
علوم انسانی |
138 |
23 |
115 |
83% |
2 |
علوم پزشکی |
144 |
69 |
75 |
52% |
3 |
علوم پایه |
31 |
9 |
22 |
71% |
4 |
مهندسی |
60 |
25 |
35 |
58% |
5 |
کشاورزی |
44 |
4 |
40 |
90% |
6 |
هنر ومعماری |
5 |
2 |
3 |
60% |
نمودار2. میزان تأخیر مجلههای علمی در حوزههای ششگانه
بحث و نتیجهگیری
امروزه یافتههای علمی به شرطی از سوی مجامع جهانی معتبر شناخته میشود و در مخزن علوم جهان قرار میگیرد که داوران با صلاحیت آنها را تأیید کنند و به صورت مقاله تنظیم شود و در یک مجله معتبر علمی ـ پژوهشی، در کوتاهترین زمان ممکن به چاپ برسد. در این بررسی، تأخیر در نشر مجله و عوامل مؤثر بر آن، بررسی شد. از کل مجلههایی که در ایران منتشر میشود، 422 عنوان دارای رتبههای «علمی ـ پژوهشی» و «علمی ـ ترویجی» هستند. از این تعداد، 31% به موقع منتشر میشوند و 69% دارای تأخیر در انتشار هستند. از این میان، 27% مجلهها با بیش از سه شماره تأخیر منتشر میشوند. همچنین، نتایج گویای این نکته است که میزان تأخیر در همه حوزهها یکسان نیست، به طوری که حوزههای علوم پزشکی، مهندسی، هنر و معماری دارای کمترین میزان تأخیر و مجلههای حوزههای کشاورزی، علوم انسانی، و علوم پایه دارای بیشترین میزان تأخیر در انتشار مجلههای علمی هستند. به عبارت دقیقتر، اگر فاصله انتشار مجله فصلنامه باشد و با بیش از سه شماره تأخیر منتشر شود، جامعه علمی مربوط، نزدیک به یک سال از دسترسی به اطلاعات روزآمد حوزه خود از طریق آن مجله محروم میگردد. در نتیجه، این میزان تأخیر اثرهای نامطلوبی در اشاعه به موقع اطلاعات و همگانی کردن علم خصوصی میگذارد. اگر قرار است به سطح مطلوبی از تولید علم برسیم، باید از طریق برداشتن موانع و کمک به مسئولان این حوزه، زمینه را برای انتشار به موقع مجلهها فراهم آوریم. ارائه گزارش از تولیدات علمی، ایجاب میکند تا مجلههای علمی به موقع منتشر شوند. در این صورت، پردازش آنها در اسرع وقت انجام میشود. بدون توجه به این مهم و حل این مسئله، ISI مجلههایی را که با تأخیر منتشر میشوند، در پایگاه خود قرار نمیدهد.
پیشنهادها
به منظور ارتقای کیفیت و کمیّت مجلههای علمی و رفع ضعفهای موجود، پیشنهاد میشود: