نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس ارشد مدیریت بازرگانی، دانشگاه مازندرا
2 استاد گروه اقتصاد دانشگاه مازندران
چکیده
کلیدواژهها
- مقدمه
در مورد نحوة رتبهبندی دانشگاهها توافق نظر چندانی وجود ندارد. بسیاری معتقدند رتبهبندی باعث رقابت ناسالم بین دانشگاهها شده و دانشگاهها تلاش میکنند فعالیت خود را بر اساس معیارهای رتبهبندی تنظیم کنند تا از این طریق بتوانند رتبه خود را بالا نگه دارند (همان منبع، 2001). در مقابل، بعضی از صاحبنظران دیدگاه مقابلی را مطرح و اظهار میدارند که رتبهبندی باعث بهبود کیفیت مؤسسههای آموزش عالی و دانشگاهها خواهد شد. نکتهای که باید مد نظر قرار گیرد این است که کیفیت واژهای است وابسته به ذهن و رتبهبندی کیفیت باید در پرتو هدفهای دانشگاهها و مؤسسههای آموزش عالی انجام شود (دادرس، 1381). بنابراین، در خصوص طرح این مسئله که کیفیت با رتبهبندی دانشگاهها ارتقا مییابد نیز دیدگاههای مختلفی وجود دارد.
یکی دیگر از دیدگاههای رایج در خصوص رتبهبندی دانشگاهها، آگاهی از وضع آنها در مقایسه با دیگر دانشگاههای همتاست. چنانچه دانشگاههایی که در یک بافت خاص فعالیت میکنند با هم مقایسه شوند، وضعیت آنها کاملاً نمایان خواهد شد. از دیگر دیدگاههایی که در خصوص رتبهبندی وجود دارد، کمک به مخاطبان نظام دانشگاهی است. دانشجویان در انتخاب دانشگاههای محل تحصیل، اولیا برای آگاهی از وضع دانشگاهها و تصمیمگیرندگان برای سهولت تصمیمگیری میتوانند از نتایج رتبهبندی استفاده کنند. همچنین، رتبهبندی میتواند در فعالیتهای علمی مشترک بین دانشگاهها نیز مفید باشد؛ زیرا بسیاری از اشتراکات را نمایان میسازد. از سوی دیگر، بعضی معتقدند رتبهبندی عامل شتاب و حرکت دانشگاهها به سمت یک بافت رقابتی و در نهایت افزایش کارایی آنهاست، زیرا با مقایسه دانشگاهها، نحوة عملکرد آنها بازبینی میشود و این خود عامل مهمی در جهت تغییر و گرایش به سمت بهبود و ارتقای کیفیت فعالیتهای آنهاست (محمدی، 1381).
بنابراین، با توجه به دیدگاههای موجود در این خصوص، هدفهای متفاوت و متنوعی را میتوان برای رتبهبندی متصور شد. با توجه به اینکه یکی از محورهای کاری که در دستور کار سازمان سنجش قرار گرفته، رتبهبندی دانشگاهها و مؤسسههای آموزش عالی و غیرانتفاعی است، مرحله اول مطالعاتی طرح تدوین شده در این خصوص به استخراج هدفهای رتبهبندی در کشورهای دارای پیشینه در این زمینه، اختصاص داشت. این هدفها با توجه به مطالعات صورت گرفته و نیز با توجه به کسب نظرات چند نفر از صاحبنظران این حوزه، در قالب یک پرسشنامه و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، اولویتبندی شد. هدفهای یاد شده به ترتیب اولویت عبارتند از:
آنچه از مطالعات بالا برمیآید این است که رتبهبندی دانشگاههای کشور اگر با توجه به هدفهای ذکر شده انجام گیرد، مطمئناً نتایج آن نه تنها در جهت بهبود عملکرد نظام مؤثر خواهد بود، بلکه خود عاملی در جهت وارد شدن به عرصه رقابت بینالمللی در زمینة عرضه خدمات و جذب دانشجویان خارجی خواهد بود.
2- بیان مسئله
وبومتریک[1] علمی است که به شبکه جهانی اطلاعات میپردازد تا ساختار آن، تعداد و نوع استنادات و ارجاعات و نیز الگوی استفاده از آن را بررسی نماید. در واقع، وبومتریک به مطالعة جنبههای کمّی ساختار و به کارگیری منابع اطلاعاتی میپردازد. بر این اساس، طبقهبندی و رتبهبندی دانشگاهها بر پایة شاخصهای وبومتریک و با انگیزه ترغیب نشر در فضای شبکه صورت گرفت. طراحان این سیستم طبقهبندی معتقدند این روش به یک دلیل بسیار ارزشمند است و آن اینکه رتبهبندی وبومتریک دانشگاهها تنها بر اساس طراحی صفحات سایت یا تعداد دفعات مشاهده و صفحه یا سایت صورت نمیگیرد، بلکه به کارایی کلی، قابلیت دسترسی و منبع مراجعه بودن دانشگاهها میپردازد. در واقع، دیگر روشهای رتبهبندی دانشگاهها همچون رتبهبندی شانگهای، تنها به شاخصهای معدودی نظیر نتایج پژوهشها میپردازند، اما وبومتریک نمای کلی و تصویر کامل یک دانشگاه را از سوی مخاطبان به نمایش میگذارد. در رتبهبندی وبومتریک مؤلفههایی همچون حجم اطلاعات موجود روی وب، قابلیت دسترسی و نسبت اطلاعات منتشر شده از دانشگاه مزبور در وب نسبت به میزان لینکهای برگشتی خارجی آن استفاده میشوند تا میزان فعالیت علمی وبگاههای آموزشی دانشگاهها به صورت دورهای ارزیابی گردد. این رتبهبندی که توسط آزمایشگاه سایبرمتریک به عنوان واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا تهیه شده، متشکل از یک پایگاه دادهای شامل 15 هزار مرکز تحقیقاتی است که نسبت به اطلاعات موجود در طبقهبندیهای شانگهای و تایفر که تنها حدود دو هزار دانشگاه را در بر میگیرند، منبعی بسیار جامعتر، به شمار میرود.
ممکن است به گمان برخی هدف اصلی ردهبندی دانشگاهها بر اساس وبسنجی یا وبومتریک، ترویج نشریههای اینترنتی، حمایت از دسترسی آزاد به اینترنت و دسترسی به نشریههای علمی الکترونیک باشد، اما واقعیت این است که این طبقهبندی تنها بر اساس تعداد بازدیدکنندگانی که وارد یک سایت دانشگاهی شدهاند، بنا نشده، بلکه بر اساس قابلیتها و میزان معروفیت دانشگاهها در سطح جهان هستند. علاوه بر این، اهمیت این طبقهبندی و رتبهدهی را میتوان از تأکیدهای مسئولان علمی کشور در مورد آنها متوجه شد. در سال 1388 بود که وزیر علوم تحقیقات و فناوری در دومین روز اجلاس روسای دانشگاهها در سازمان سنجش کشور از رؤسای دانشگاهها به علت بیتوجهی نسبت به معیارهای وبومتریک و قرار نگرفتن اطلاعات لازم روی سایت دانشگاهها انتقاد و اعلام کرد وضعیت کلی دانشگاههای کشور در زمینه وبومتریک اصلاً مناسب نیست. وی با تأکید بر اهمیت این طبقهبندی گفت:«ضعف در وبومتریک تأثیر جدی در بحث رتبهبندی دانشگاههای کشور، در رتبهبندی جهان اسلام و نیز رتبه جهانی دارد». طبقهبندی وبومتریک برای نخستین بار در سال 2004 منتشر شد و هر ساله در ماههای تیر و دی ویرایشهای بهروز شدة آن منتشر میشود. تا سال 2007 نام هیچ یک از دانشگاههای ایران در میان هزار دانشگاه اول این ردهبندی نبود. در سال 2007 برترین دانشگاه، دانشگاه تهران بود که رتبه 1372 را به دست آورده بود و دانشگاههای صنعتی شریف، علوم پزشکی تهران، امیرکبیر و صنعتی اصفهان به ترتیب با رتبههای 2255، 2470، 2723 و 2752 جهانی در رتبههای بعدی قرار داشتند. این مقاله به رتبهبندی شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاههای تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی میپردازد.
3- رتبهبندی دانشگاهها بر اساس معیارهای وبومتریک
اینترنت نه تنها ارتباطات علم را دگرگون ساخت، بلکه به مؤسسهها و افراد این امکان را داد که اطلاعات سرویسها و محصولات خود را به جهان عرضه کنند. مطالعات نشان میدهند وب رفته رفته به یک وسیلة ارتباطی برای علم و تحقیق مبدل میشود (کرونین[2] و دیگران، 1996). رتبهبندی وبومتریک دانشگاههای جهان یک اقدام ابتکاری برای بهینه ساختن نمود مؤسسههای علمی و تحقیقاتی در وب است. همچنین، باعث ارتقای انتشار نتایج علمی به صورت دستیابی باز میشود. این رتبهبندی در سال 2004 آغاز شد و بر اساس یک شاخص ترکیبی است که شامل حجم محتویات وب و در معرض دید قرارداشتن این صفحات است که بر طبق تعداد ارجاعات[3] آنها محاسبه میشود.
این رتبهبندی در ژانویه تا جولای هر سال بر اساس شاخصهای وب دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی کل جهان، بهروز رسانی میشود. این روند بر اساس بازة گستردهای از فعالیتهای پژوهشی است که در وب سایتهای آکادمیک بیان شده و اغلب با چشماندازی به شاخصهای بیبلومتریک[4] همراه است.
معیارهای وبومتریک دانشگاهها مشابه ضریب تأثیرگذاری[5] مجلههاست. معیارهای وبومتریک میزان ارجاعات به صفحات وب را ارزیابی میکند. هر چند وب اغلب به عنوان یکی از مناسبترین ابزارهای ارتباطات علمی شناخته شدهاست، بسیار تعجبآور است که محتویات وب برخی از مجامع علمی، دارای اثر پایینی است. در واقع، شاخصهای وب، پژوهشهای علمی و نمود آکادمیک دانشگاهها را به طور کامل ارزیابی نمیکند.
شاخصهای وبومتریک به این دلیل تعریف شدهاند که التزام مؤسسهها را نسبت به انتشار وب نشان دهند. اگر میزان نمود وب یک دانشگاه یا مؤسسه زیر میزان مورد انتظار (بر اساس ارجحیت آکادمیک آنها) باشد، مسئولان دانشگاهها باید به سیاستهای وب آنها توجه کنند که این امر با افزایش حجم و کیفیت انتشارات الکترونیک آنها محقق میگردد. رتبهبندی وبومتریک توسط Cyber Metrics Lab (واحدی از شورای ملی تحقیقات اسپانیا) تهیه شدهاست. این واحد همانند یک رصدخانه علم و فنآوری در وب میباشد(http://www.webometrics.info ).
3-1. معیارهای وبومتریک
4-پیشینة پژوهش
از اواسط دهة 1990 حوزه پژوهشی جدیدی بر پایة روشهای اطلاعسنجی به وجود آمد که کار آن، پژوهش دربارة ماهیت و خصوصیات وب میباشد. از همان زمان، تلاشهای روزافزونی برای بررسی ماهیت وب جهانگستر با به کارگیری روش اطلاعسنجی برای فضای محتویات، ساختار پیوندها و موتورهای کاوش صورت پذیرفت. «آلمایند[7]» و «اینگورسن[8]» مطالعه وب را در سال 1997 «وبسنجی» نامیدند. و نیز در مجلهای با عنوان «سایبرسنجی[9]» در سال 1997 سایبرسنجی نامگذاری شد.
با توجه به قدمت کم نانوفناوری، جستجوی پژوهشگران در منابع چاپی و الکترونیکی و پایگاههای اطلاعاتی مختلف نشان داد (به استثنای سهیلی و عصاره، 1385) پژوهش مجزایی درباره تحلیل پیوندهای وبسایتهای نانوفناوری صورت نگرفته است؛ از اینرو، پژوهشگران بناچار به دیگر پژوهشهای صورت گرفته دربارة تحلیل پیوند وبسایتهای مختلف اشاره دارند.
در بخشی از مطالعهای که توسط «اسمیت[10]» (1999) صورت گرفت، ضریب تأثیر وبسایتهای کتابخانههای ملی استرالیا و نیوزیلند مقایسه گردید. «اسمیت» در این مقاله پس از محاسبه پیوندهای این دو وبسایت نتیجه میگیرد که وبسایت کتابخانه ملی استرالیا علاوه بر بزرگتر بودن، پیوندهای دریافتی بیشتری نیز دارد. دلایل این امر، یکی بیشتر بودن تعداد افرادی است که مدیریت و پشتیبانی این وبسایت را بر عهده دارند و دیگری ارائة منابع اطلاعاتی مفید در آن است.
«واگان» و «هیسن» (2002) در پژوهشی به مطالعة روابط بین پیوندهای دریافتی و عامل تأثیر وبسایت مجلهها پرداختند. بررسی آنها نشان داد بین شمار پیوندهای بیرونی و عامل تأثیر مجلههای علوم کتابداری و اطلاعرسانی، همبستگی معناداری وجود دارد. مجلههایی که عامل تأثیر آنها نمره بالاتری دارد، پیوندهای بیرونی بیشتری را به وبسایتهای خود جذب میکنند. در این پژوهش، همچنین مسائل مربوط به شیوههای گردآوری دادهها برای پژوهشهای وبسنجی بررسی گردید. بررسیها نشان داد انتخاب موتور کاوش برای گردآوری دادهها میتواند نتایج یک مطالعه را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، مشخص گردید دادههای گردآوری شده در دورههای زمانی متفاوت، نسبتاً ثابت هستند. استفاده از چندین نوبت گردآوری دادهها سودمند به نظر میرسد، بخصوص هنگامی که نتایج حاصل از یک نوبت گردآوری دادهها، روی مرز معناداری، یا غیرقطعی هستند.
«عصاره» (2003) در پژوهشی با عنوان «نقشهنمایی ساختار وبسایتهای دانشکدهای علوم کتابداری و اطلاعرسانی: استفاده از مقیاس خوشهای و چندبعدی» با استفاده از شیوههای وبسنجی، وبسایتهای دانشکدههای کتابداری و اطلاعرسانی را بررسی نمود. وی این کار را به وسیلة موتور کاوش «آل د وب» صورت داد و دادههای مورد نظر خود را از سیاههای از اینترنت که دربرگیرنده 95 وبسایت دانشکدههای کتابداری و اطلاعرسانی متعلق به 18 کشور بود، گردآوری کرد. از مجموع این 95 وبسایت، 70 وبسایت فعال بودند. وی دادههای مورد نظر را در اکتبر 2002 به منظور تحلیل آنها بارگذاری کرد. در این پژوهش، پیوندهای دریافتی و همپیوندی به وبسایتها تحلیل شد تا میزان همکاری دانشکدههای کتابداری از طریق وبسایتهای آنها مطالعه شود.
«اصنافی» و «عصاره» (2006) در پژوهشی، تعداد 21 وبسایت خبرگزاریهای ایرانی را بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان داد هر 17 خبرگزاری ایرانی از طریق وبسایتهای خود در پنج خوشه با یکدیگر در ارتباط هستند و با هم به تبادل اطلاعات و اخبار میپردازند. خبرگزاریهایی که حیطة موضوعی آنها به یکدیگر نزدیکتر است، ارتباط بیشتری نیز با هم داشتهاند.
«حاجی زینالعابدینی»، «مکتبیفرد» و «عصاره» (2006) در پژوهشی به تحلیل پیوندهای وبسایتهای کتابخانههای ملی جهان پرداختند. نتایج به دست آمده نشان داد از نظر معیارهای این پژوهش، وبسایت کتابخانه کنگره آمریکا، قویترین وبسایت در بین کتابخانههای ملی سراسر جهان است. این وبسایت دارای بالاترین میزان پیوند کل(596000) بالاترین میزان پیوند دریافتی خارجی(249000)، بالاترین میزان خودپیوندی (89600) و بالاترین میزان صفحههای نمایهسازی شده در موتور کاوش آلتاویستا(452000) میباشد. از نظر همپیوندی با وبسایتهای دیگر کتابخانههای ملی جهان نیز در یکی از کانونیترین نقاط همپیوندی قرار دارد. همچنین، در این پژوهش محققان با استفاده از محاسبة ضریب تأثیر تجدید نظر شده (خالص) نشان دادند وبسایت کتابخانة ملی لهستان با ضریب تأثیری برابر با 48/335 و وبسایت کتابخانه ملی کانادا با ضریب تأثیر 07/0 به ترتیب، بالاترین و پایینترین رتبه را دارا هستند.
«نوروزی» (1384) در پژوهشی وبسایتهای دانشگاههای دولتی و دانشگاه آزاد ایران را بررسی کرد. پژوهش وی نشان داد دانشگاه شهید بهشتی با ضریب تأثیری برابر با 32/12 بالاترین، و دانشگاه فردوسی با ضریب تأثیری برابر با 38/0 پایینترین میزان تأثیر را داشتهاند. گفتنی است، دانشگاههای ایرانی که شهرت بینالمللی بیشتری دارند، به میزان بیشتری پیوند دریافت کرده و دانشگاههایی که شهرت کمتری دارند، کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. دانشگاههای ایرانی در سطح بینالمللی به دلایل گوناگونی (از جمله زبان فارسی، کمبود اطلاعات علمی، و عدم اشاعة اطلاعات مناسب در قالب مجلههای الکترونیکی و کنفرانسها) نتوانستهاند به اندازة کافی در جذب پیوند موفق باشند.
«سهیلی» و «عصاره» (زودآیند) در پژوهشی با استفاده از راهنمای اینترنتی «یاهو» 127 وبسایت سازمانهای نانوفناوری را از 15 اردیبهشت تا 15 خردادماه 1385 بازیابی و بر روی یارانة شخصی بارگذاری کردند. میزان رؤیت وبسایتهای سازمانهای نانو فناوری در محیط وب، میزان همکاری آنها در سطح ملی و بینالمللی و ضریب تأثیر این وبسایتها تحلیل گردید. نتایج به دست آمده نشان داد وبسایتهای «تیایکساستیت» و «فورسایت» و «اسآرآی» دارای بالاترین میزان رؤیت در محیط وب هستند.
5- هدف پژوهش
هدف از پژوهش حاضر، رتبهبندی شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاههای تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی است.
6- سؤال تحقیق
آیا شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاههای تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی اهمیت یکسانی دارد؟
7- روش تحقیق
روش انجام تحقیق در این پژوهش، از نوع توصیفی ـ کاربردی است. با توجه به اهمیت موضوع، نیاز به کار میدانی (به منظور شناخت هدفها، معیارهای اساسی موفقیت و ...)، مصاحبه با متخصصان و صاحبنظران و مطالعة اسناد و مدارک مربوط ضروری به نظر میرسد. به علاوه، استفاده از پرسشنامه به عنوان یکی از ابزارهای اصلی جمعآوری اطلاعات، با توجه به نظر سنجی از خبرگان، امری لازم خواهد بود. در نهایت با توجه به اطلاعات به دست آمده و با توجه به پیشینههای موضوعی موجود، راهکارهای علمی و عملی لازم ارائه شد.
8- حجم نمونه
برای تعیین حجم نمونه از فرمول استفاده میشود که در این فرمول z آماره توزیع استاندارد با سطح اطمینان 95% (سطح اطمینان مورد پذیرش در تحقیقات علوم انسانی) برابر 96/1 می باشد. P نسبت موفقیت (وجود رابطه بین متغیرها) و q بیانگر عدم موفقیت (نبود رابطه بین متغیرها) است که با استفاده از روش احتیاطی (بازرگان و همکاران،1379، ص186) وقتی مقدار آنها مشخص نباشد، برابر p=q=0.5 در نظر گرفته میشوند. همچنین، به منظور اطمینان از اینکه بیشترین حجم نمونه محاسبه گردد، مقدار خطای برآورد (تفاوت میان میانگین و مقدار برآورد آن) یعنی E برابر 5% (حداکثر خطای قابل قبول) در نظر گرفته شده است. حال با توجه به مطالب فوق و فرمول گفته شده، حجم نمونه برابر n=353 خواهد بود:
لازم به یادآوری است، تعداد نمونة در نظر گرفته شده برای هر کدام از دانشگاههای تهران، اصفهان، تربیت مدرس، الزهرا، مازندران، گیلان، یزد، اراک و رازی به نسبت تعداد اعضای هیئت علمی هر یک از آنها نسبت به کل اعضای هیئت علمی 9 دانشگاه فوق، به صورت جدول ذیل است.
جدول 1. توزیع فراوانی تعداد اعضای هیئت علمی در دانشگاههای مورد مطالعه
ردیف |
دانشگاه |
تعداد اعضای هیئت علمی |
||
1 |
دانشگاه تهران |
1510 |
351/0 |
124 = 351/0× 353 |
2 |
دانشگاه اصفهان |
565 |
131/0 |
46 = 131/0× 353 |
3 |
دانشگاه تربیت مدرس |
487 |
113/0 |
40 = 113/0× 353 |
4 |
دانشگاه الزهرا |
304 |
071/0 |
25 = 071/0× 353 |
5 |
دانشگاه مازندران |
634 |
085/0 |
30 = 085/0× 353 |
6 |
دانشگاه گیلان |
353 |
082/0 |
30 = 082/0× 353 |
7 |
دانشگاه یزد |
328 |
0763/0 |
27 = 0763/0× 353 |
8 |
دانشگاه اراک |
124 |
029/0 |
11 = 029/0× 353 |
9 |
دانشگاه رازی |
266 |
061/0 |
22 = 061/0× 353 |
|
جمع |
4301 = N |
1 |
355 |
9- روش نمونهگیری
در این تحقیق، از بین دانشگاههای ایران که در فهرست ردهبندی دانشگاههای خاورمیانه بر مبنای وبومتریک در سال 2007، قرار دارند سه دانشگاه از ردة بالای جدول (تهران، اصفهان و تربیت مدرس) ، سه دانشگاه از ردة میانی (الزهرا، مازندران و گیلان) و سه دانشگاه از ردة پایین جدول (یزد، اراک و رازی) انتخاب گردید.[11] همچنین از آنجا که به استناد مؤسسه [12]ISI، دوازده هزار مورد تولید علم ایران در سال2007 مربوط به پایگاههای استنادی 1) علوم 2) علوم اجتماعی و 3) هنر و علوم انسانی بوده است که سه پایگاه عمده ISI را تحت عنوان Web of Science تشکیل میدهند که رشتههای فنی و مهندسی، پزشکی، کشاورزی و دامپزشکی، پزشکی و رشتههای وابسته علوم پایه (ریاضی، فیزیک، زیست شناسی) جزء نمایه استنادی علوم به شمار میآیند. در ضمن، به استناد مؤسسه ISI سهم 11 رشتة اول در تولید علم ایران عبارتند از:
ـ شیمی[13]
ـ طب بالینی[14]
ـ فیزیک[15]
ـ مهندسی[16]
ـ زیست شناسی[17]
ـ تحقیقات زیست پزشکی[18]
ـ علوم زمین و فضا[19]
ـ ریاضیات[20]
ـ علوم اجتماعی[21]
ـ بهداشت و حوزههای حرفهای[22]
ـ روانشناسی.[23]
از این رو، با توجه به اینکه دانشگاههای منتخب، از نوع دانشگاههای جامع بوده و رشتههای شیمی، فیزیک، فنی و مهندسی(ترجیحاً مهندسی شیمی)، ریاضی، اقتصاد و علوم اجتماعی در اکثر آنها وجود دارد، اعضای هیئت علمی رشتههای شیمی، فیزیک، فنی و مهندسی، ریاضی، اقتصاد و علوم اجتماعی به عنوان نمونة آماری انتخاب میگردد.[24] در ضمن، افراد مورد نظر در جامعه آماری با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی ساده مورد سؤال قرار گرفتند.
10- تعیین روایی تحقیق
روایی به معنای صحیح و درست بودن است (خاکی، 1378،ص 288). روایی بدین معناست که ابزار اندازهگیری تا چه حد ویژگی مورد نظر را میسنجد. برای اندازهگیری روایی پرسشنامه، روشهای مختلفی وجود دارد. اهمیت روایی از آن جهت است که اندازه گیری نامناسب و ناکافی میتواند هر پژوهش علمی را بیارزش و ناروا سازد. روایی مورد نظر در این تحقیق، اعتبار محتوا و اعتبار سازه است.
«اعتبار محتوا نوعی اعتبار است که برای بررسی اجزای تشکیلدهنده یک ابزار اندازهگیری به کار برده میشود و به سؤالهای تشکیلدهنده آن بستگی دارد. اعتبار محتوای یک آزمون اغلب توسط افراد متخصص در موضوع مورد مطالعه، تعیین میشود. از این رو، اعتبار محتوا به قضاوت داوران بستگی دارد (سرمد و دیگران، 1382، ص17).
از آنجا که پرسشنامه طراحی شده برای تحقیق حاضر به تأیید استادان مدیریت و کارشناسان و متخصصان پژوهش و تحقیق رسیده است؛ میتوان ادعا نمود که ابزار گردآوری و اندازهگیری به کارگرفته شده در تحقیق حاضر، دارای اعتبار محتواست.
«اعتبار سازة یک ابزار اندازهگیری نمایانگر آن است که ابزار اندازهگیری تا چه اندازه یک سازه یا خصیصهای را که مبنای نظری دارد، میسنجد. » (سرمد و دیگران، 1382، ص182)
از آنجا که طبق یافتههای تحقیق، نتایج حاصل از نمونه که از طریق پرسشنامه صورت پذیرفتهاست، مبانی نظری و تئوریک مدیریت دانش را به خوبی شناسایی نموده است، میتوان بیان نمود که پرسشنامه مزبور از روایی سازه برخوردار است.
11- بررسی پایایی تحقیق
آزمون قابلیت اعتماد پرسشنامة مورد استفاده در تحقیق
سؤال |
آیا پرسشنامه طراحی شده دارای قابلیت اطمینان قابل قبولی بودهاست؟ |
|
فرضیههای پژوهشی |
فرض صفر: |
قابلیت اعتماد پرسشنامه تحقیق در حد قابل قبولی است. |
فرض یک: |
قابلیت اعتماد پرسشنامه تحقیق در حد قابل قبولی نیست. |
|
فرضیههای آماری |
فرض صفر: |
H0: Alpha≥0.70 |
فرض یک: |
H1: Alpha<0.70 |
|
نتیجه آزمون و تفسیر آن |
||
نتیجه آزمون نشان میدهد با توجه به اینکه ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شده (Alpha= 0.951) بیشتر از 70/0 میباشد، میتوان نتیجه گرفت فرض صفر تأیید میشود و این بدان معناست که قابلیت اعتماد پرسشنامه تحقیق حاضر در حد قابل قبولی است. |
12- وضعیت نرمال بودن متغیرهای مدیریت دانش، خلق دانش، تبدیل دانش، اکتساب دانش، ذخیرهسازی دانش، توزیع دانش، بهکارگیری دانش و مقیاس وبومتریک
قبل از وارد شدن به مرحلة آزمون فرضیهها، باید از وضعیت نرمال بودن متغیرهای تحقیق اطمینان حاصل کنیم که این کار با استفاده از آزمون کولموگراف ـ اسمیرنوف انجام میشود. طراحی فرضها به صورت زیر است:
سؤال |
آیا متغیرهای مدیریت دانش، خلق دانش، تبدیل دانش، اکتساب دانش، ذخیرهسازی دانش، توزیع دانش، بهکارگیری دانش و مقیاس وبومتریک دارای توزیع نرمال میباشد؟ |
|
فرضیههای پژوهشی |
فرض صفر: |
متغیر مربوط نرمال میباشد. |
فرض یک: |
متغیر مربوط نرمال نمیباشد. |
|
نتیجة آزمون و تفسیر آن |
||
با توجه به اینکه Sig تمامی عوامل بزرگتر از 05/0 است، میتوان گفت که توزیع همه عوامل فوق، غیرنرمال میباشند. لذا میتوانیم از آزمونهای ناپارامتریک استفاده کنیم. |
13- آزمون مربوط به مناسب بودن موقعیت دانشگاههای منتخب از لحاظ شاخص وبومتریک
سؤال |
آیا موقعیت دانشگاههای منتخب از لحاظ شاخص وبومتریک مناسب است؟ |
|
فرضیههای پژوهشی |
فرض صفر: |
موقعیت دانشگاههای منتخب از لحاظ شاخص وبومتریک، مناسب میباشد. |
فرض یک: |
موقعیت دانشگاههای منتخب از لحاظ شاخص وبومتریک، مناسب نمیباشد. |
|
فرضیههای آماری |
فرض صفر: |
H0: P≥%50 |
فرض یک: |
H1: P<%50 |
نتایج آزمون فرضیه
دانشگاه |
نتیجه |
|
تهران |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
اصفهان |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
تربیت مدرس |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
الزهرا |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
مازندران |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
گیلان |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
یزد |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
اراک |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
رازی |
نبود شرایط مناسب |
رد H0 |
نتیجة آزمون و تفسیر آن
با توجه به اینکه سطح معناداری محاسبه شده برای تمامی دانشگاههای منتخب کمتر از 05/0 میباشد، میتوان چنین برداشت کرد که میانگین شاخص وبومتریک در دانشگاههای منتخب، اختلاف معناداری با عدد 3 دارد. با مراجعه به ستون t و در نظر گرفتن علامت آنها، درمییابیم که میانگین شاخص وبومتریک در دانشگاههای منتخب، از عدد 3 کمتر است. از این رو، میتوان گفت موقعیت تمامی دانشگاههای منتخب، از لحاظ شاخص وبومتریک، مناسب نیست.
14- رتبهبندی شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاههای منتخب
14-1. دانشگاه تهران
یادآوری فرضیه
میانگین رتبههای شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاه تهران تفاوت معناداری ندارد. :H0 حداقل یک زوج از میانگین رتبههای شاخصهای مقیاس وبومتریک در دانشگاه تهران تفاوت معناداری دارند. :H1 |
جدول میانگین رتبهها
عوامل |
میانگین رتبهها |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
64/1 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
36/1 |
نتایج آزمون فریدمن
گروه |
X2 محاسبه شده |
سطح معناداری |
میزان خطای مجاز |
نتیجه آزمون |
کارشناسان |
323/9 |
002/0 |
05/0 |
رد H0 |
نتیجه آزمون نشان میدهد با توجه به اینکه سطح معناداری محاسبه شده کمتر از 5% است (Sig ≤0.05)، فرض صفر رد میشود؛ یعنی اینکه نظرهای پاسخگویان نمونة آماری در مورد متغیرهای تحقیق حداقل در یک مورد یکسان نبوده و پاسخگویان، به درستی معنای سؤالها را فهمیده و تفاوت بین آنها را درک کردهاند. رتبهبندی شاخصهای مقیاس وبومتریک برای دانشگاه تهران به ترتیب زیر است:
1- ارزیابی آموزشهای برتر در وب و 2- حجم، قابلیت دید و اثر
در ادامه، نتایج آزمونهای مربوط به رتبهبندی شاخصهای مقیاس وبومتریک برای هر کدام از دانشگاهها در قالب جدول زیر بیان گردیده است:[25]
جدول7. نتایج تحقیق
دانشگاه |
عوامل |
میانگین رتبهای |
رتبه |
دانشگاه اصفهان |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
72/1 |
1 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
37/1 |
2 |
|
دانشگاه تربیت مدرس |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
25/1 |
2 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
75/1 |
1 |
|
دانشگاه الزهرا |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
28/1 |
2 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
72/1 |
1 |
|
دانشگاه مازندران |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
62/1 |
1 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
38/1 |
2 |
|
دانشگاه گیلان |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
53/1 |
1 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
47/1 |
2 |
|
دانشگاه یزد |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
11/1 |
2 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
89/1 |
1 |
|
دانشگاه اراک |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
65/1 |
1 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
25/1 |
2 |
|
دانشگاه رازی |
ارزیابی آموزشهای برتر در وب |
14/1 |
2 |
حجم، قابلیت دید و اثر |
86/1 |
1 |
23- نتیجهگیری
با ظهور وب به عنوان محملی نو برای دستیابی به آخرین یافتههای پژوهشی، افزایش ارتباطات علمی از این طریق اهمیتی بسیار یافته است. دانشگاهها و مراکز پژوهشی ایران به عنوان آیینه تمام نمای پیشرفت علمی و پژوهشی کشور ، وظیفه دارند با در نظر گرفتن این مهم، سعی در حضور همهجانبه در عرصه وب داشته و از این طریق رؤیتپذیری خویش را افزایش دهند و در رتبهبندیهای دانشگاهی دنیا صعود کنند.
از جمله مزایای حضور دانشگاهها و مراکز پژوهشی در عرصه وب میتوان به موارد زیر اشاره کرد: حضور در بازار آکادمیک جهانی و یافتن بازارهای جدید برای محصولات و خدمات علمی- پژوهشی؛ به عنوان مثال، راهاندازی دورههای آموزشی مجازی با دانشجویانی از سراسر جهان، توانایی شرکت در رقابتهای بینالمللی و افزایش رؤیتپذیری در سطح جهانی، انجام وظایف سنتی دانشگاهها یعنی آموزش و پژوهش با بهرهگیری از امکانات دنیای دیجیتال، توانایی خلق محتوای بیشتر با قیمتی به مراتب کمتر، وبسنجی یا وبومتریک شیوهای معمول در رتبهبندی حضور دانشگاهها در وب است. در این شیوه، با ارائة شاخصهایی، وضعیت یک دانشگاه در مقایسه با دیگر دانشگاهها مشخص میشود.
به گفتة کارشناسان، اگر چه شاخصهای چهارگانة «اندازه»، «رؤیتپذیری»، «تعداد فایلهای پربار» و «پژوهشگر» در اغلب نظامهای رتبهبندی به عنوان شاخصهای وبسنجی معرفی شدهاند، برخی از شاخصها که دانشگاهها و مراکز پژوهشی با رعایت آنها قادر به افزایش رتبه در نظامهای معتبر رتبهبندی جهانی شدهاند، بدین ترتیب هستند:
میزان صفحات و محتوای وبی: این معیار با تعداد صفحات وبی دانشگاه یا مرکز پژوهشی و توانایی در تولید دانش الکترونیکی در ارتباط است. از جمله شاخصهای مهم در این حوزه، تعداد مؤلفان بالقوه از قبیل استادان، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و کارکنان و میزان دسترسیپذیری منابع و انعطافپذیری سیاستهای داخلی و خارجی مؤسسه در زمینه تسهیل دسترسی آزاد است.
کیفیت منابع: اندازهگیری کیفیت دشوار است؛ اما در این حوزه به شاخصهایی همچون اعتبار مؤلفان، دانشگاههای تولید کننده منابع، وجود فرآیند داوری علمی برای منابع الکترونیکی، وجود فرمتهای مختلف منابع و زبان منابع، میتوان اشاره کرد.
رؤیتپذیری: شاخصهای مهم این حوزه شامل برخورداری از شبکههای پیوند فرامتنی و میزان منابع با دسترسی آزاد است.
پذیرش عمومی: این معیار با میزان رضایتمندی کاربران در ارتباط است. شاخصهای مهم این حوزه شامل تعداد کاربران، انعطافپذیری در قبال رفتارهای مختلف اطلاعیابی کاربران، تلاش در روزآمدسازی و تکامل وب سایت، نظرات داوران و ضریب تأثیر وبی است.
بینالمللی بودن: وجود ارتباط با دانشمندان و پژوهشگران بینالمللی و همکاری با کادر هیئت علمی بینالمللی.
کیفیت آموزش: تعداد اعضای هیئت علمی که قادر به خلق محتوا در وب هستند، رشتههای آموزشی مجازی و نسبت دانشجویان به اعضای هیئت علمی و کارکنان.
برونداد پژوهشی: این معیار از طریق سنجش میزان دسترسیپذیری برونداد پژوهشی مؤسسه در نظامهایی مثل گوگل اسکولار و SCI& SSCI برآورد میشود.
شهرت علمی و ضریب تأثیر وبی: در این حوزه اعتبار دانشگاه و اعضای هیئت علمی آن، اندازهگیری رؤیتپذیری که از طریق محاسبه تعداد پیوندهای انجام شده به سایت مؤسسات مشخص میشود، تعداد پژوهشگران پر استناد مؤسسه و میزان کارکنان مشهور آن در سطح جهان اهمیت دارد.
اما نتایج تحقیق به شرح زیر است:
24- پیشنهادهای کاربردی
بدیهی است، برای افزایش رتبه در وبومتریکس باید به شاخصهای چهارگانه زیر توجه داشت:
1- حجم اطلاعات موجود بر روی وب[26]
2- قابلیت دسترسی[27]
3- فایلهای محتوایی[28]
4- تعداد مقالهها و رتبة علمی در گوگل[29].
تولید محتوای روزآمد و کارا در وبسایت، بهترین راه حل خواهد بود. هرچند ظاهراً تمامی معیارهای رتبهبندی وبومتریک به محتوای موجود در وبسایتها بستگی دارد، لیکن با توجه به اینکه ابزار مورد استفاده رتبهبندی وبومتریک[30] برای بررسی میزان، نوع و حجم اطلاعات موجود در وب سایتها، موتورهای جستجو[31] هستند، وضعیت وبسایت در موتورهای جستجو، معیار بسیار مهمی است.
بهبود وضعیت یک وبسایت در موتور جستجو به معنای بهتر، کاملتر و سریعتر دیده شدن وبسایت به وسیلة رباتهای جستجوگر و در نتیجه بالاتر آمدن وبسایت در جستجوها و در نهایت بازدید بیشتر از وب سایت است. رتبهبندی وبومتریک یکی از معیارهای اصلی خود را وضعیت و تعداد صفحات ایندکس[32] شده توسط موتورهای جستجو قرار داده است؛ از این رو، این فاکتور اهمیت بسیار بالایی دارد. هر یک از موتورهای جستجو، معیارها و فرمولهای خاص خود را برای ارزیابی وب سایتها دارند که اغلب فاکتورهای دقیق و الگوریتم رتبهبندی را به صورت محرمانه نزد خود نگهداری میکنند و در اختیار دیگران قرار نمیدهند. با وجود این، بسیاری از فاکتورهایی که مورد توجه موتورهای جستجو هستند، شناخته شدهاند و مدیران وب سایتهای حرفهای تلاش میکنند همه آنها را به بهترین وجه در وب سایت خود اعمال کنند. بر اساس مطالعات انجام شده توسط شرکت معماران عصر ارتباط، وب سایت دانشگاههای معتبر خارجی به میزان بسیار زیادی به فاکتورهای مورد توجه موتورهای جستجو اهمیت داده و وبسایتها و پورتالهای خود را بر آن اساس بهینهسازی کردهاند.
بسیاری از این مؤلفههای بهینهسازی در موتورهای جستجو[33] به محتوا و چگونگی تعریف اطلاعات در بخشهای مختلف وبسایت و برخی دیگر نیز بیشتر به ساختار فنی وبسایت مربوط است و میتوان ساختار فنی را به گونهای طراحی کرد که شاخصهای مورد نظر به خوبی در آنها لحاظ شود. در ضمن، رتبهبندی وبومتریک که دانشگاههای جهان را بر اساس ارزیابی آموزشهای برتر در وب، حجم، قابلیت دید و اثر صفحات وب منتشر شده توسط دانشگاهها و منابع اطلاعات و تفسیر آنها رتبهبندی میکند، در فوریه 2010 میلادی نشان میدهد که:
10 دانشگاه ایران که بیشترین امتیاز را در این رتبهبندی داشتهاند، به ترتیب دانشگاه تهران رتبه 873، دانشگاه علوم پزشکی تهران رتبه 1266، دانشگاه صنعتی شریف رتبه 1560، دانشگاه فردوسی مشهد رتبه 1671، دانشگاه شهید بهشتی رتبه 1962، دانشگاه علم و صنعت ایران رتبه 1968، دانشگاه علوم پزشکی شیراز رتبه 2157، دانشگاه صنعتی امیرکبیر رتبه 2203، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان رتبه 2207 و دانشگاه صنعتی اصفهان رتبه 2368 را کسب کردهاند. در این رتبهبندی، یک دانشگاه فرانسوی بالاتر از دانشگاه تهران قرار دارد و رتبه پس از دانشگاه تهران نیز به یک کالج آمریکایی اختصاص دارد.
در پایان، با توجه به نامناسب بودن جایگاه جهانی دانشگاههای مورد مطالعه از لحاظ مقیاس وبومتریک (بر اساس آمار فوق و نیز نتایج به دست آمده از تحقیق حاضر که نشانگر جایگاه پایینتر از حد میانگین دانشگاههای مورد مطالعه است)، جهت بهبود شرایط دانشگاههای مورد مطالعه از لحاظ مقیاس وبومتریک، موارد زیر پیشنهاد میگردد:
25- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی
[1]. Webometric.
[2]. Cronin & MacKim.
[3]. Citations.
[4]. Bibliometric.
[5]. Impact Factor.
[6]. Impact.
[7]. Almind.
[8]. Ingwersen.
[9]. Cybermetrics.
[10]. Smith.
1. لازم به یادآوری است، این مقاله مستخرج از پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان «ارزیابی سطح مدیریت دانش در دانشگاههای منتخب» بوده که یکی از هدفهای این رساله، بررسی ارتباط میان رتبهبندی دانشگاهها بر اساس سطح مدیریت دانش و رتبهبندی آنها بر اساس مقیاس وبومتریک بوده است. بدین منظور سعی شد دانشگاههای منتخب در یک سطح قرار داشته باشند تا میزان خطای بین گروهی تا حد امکان کاهش یابد. به همین دلیل سه دانشگاه از ردة بالای جدول (تهران، اصفهان و تربیت مدرس) ، سه دانشگاه از ردة میانی (الزهرا، مازندران و گیلان) و سه دانشگاه از ردة پایین جدول (یزد، اراک و رازی) انتخاب گردید.
[12]. Institute for Scientific Information.
[13] Chemistry.
[14] Clinical Medicine.
[15] Physics.
[17]. Biology.
[18]. Biomedical Research.
[19]. Earth & Space Sciences.
[20]. Mathematics.
[21]. Social Science.
[22]. Health & professional Fields.
[23]. Psychology.
8. لازم به یادآوری است، برای تعیین نمونه برای دانشگاههایی که فاقد یکی از شش رشته مورد نظر [شیمی، فیزیک، فنی و مهندسی (ترجیحاً مهندسی شیمی)، ریاضی، اقتصاد و علوم اجتماعی] بودند، از رشتههای همطبقه آنها استفاده گردید. برای مثال، دانشگاه رازی فاقد رشتههای مهندسی شیمی و علوم اجتماعی بود؛ از این رو به جای اعضای هیئت علمی رشتههای مزبور، از اعضای هیئت علمی رشتههای مهندسی پتروشیمی و مشاوره استفاده گردید.
1. به علت محدودیت صفحه، از بیان نتایج آزمون به صورت جدولهای جداگانه برای هر کدام از دانشگاهها خودداری و تنها برای بیان شیوة نگارش آزمون آماری مورد استفاده، نتایج مربوط به دانشگاه تهران به صورت جدولهای جداگانه ذکر گردیده است.
[26]. Size.
[27]. Visibility.
[28]. Rich Files.
[29]. Google Scholar.
[30]. Webometrics.
[31]. Search Engine.
[32]. Index.
[33]. SEO.