بررسی عملکرد کارگزاران نشریه‌های ادواری لاتین از دیدگاه کارشناسان سفارشهای خارجی کتابخانه‌های دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار بخش علوم کتابداری و اطلاع رسانی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز

2 دانشجوی فوق لیسانس علوم کتابداری دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شیراز

چکیده

افزایش روزافزون هزینة نشریه‌های چاپی از یک‌سو، لزوم دسترسیِ به موقع به آنها، و تکمیل آرشیو نشریه‌ها از سوی دیگر، کتابخانه‌ها را به سمت انتخاب کارگزاری سوق می‌دهد که بتواند نشریه‌ها را در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با قیمت مناسب تهیه کند. انتخاب کارگزار مناسب، چالشی است که بسیاری از کتابخانه‌ها با آن روبرو هستند. هدف پژوهش حاضر، بررسی عملکرد کارگزاران نشریه‌های ادواری چاپی لاتین در سطح کشوراز دیدگاه کارشناسان سفارشهای کتابخانه‌های دانشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، براساس ملاکهای کیفیت خدمات، میزان انعطاف‌پذیری، سرعت عمل و توانایی کارگزاران در تهیه نشریه‌هاست. پژوهش حاضر به روش پیمایشی بوده و گردآوری داده‌ها به کمک پرسشنامه صورت گرفته است. تجزیه و تحلیل داده‌ها به شیوة توصیفی و تحلیلی و به کمک بستة نرم‌افزاری علوم اجتماعی (SPSS)انجام شد. نتایج حاصل نشان داد کارگزاران به لحاظ ملاکهای مورد بررسی اختلاف معنا‌داری با هم دارند و در چند گروه مختلف قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

در عصری که تغییرات سرعت شگرفی یافته است، با دسترسی به اطلاعات روزآمد می­توان با تغییرات هماهنگ شد. این اطلاعات زمانی می­تواند ارزشمند باشد که در زمان مناسب، در اختیار کاربر مناسب آن قرار گیرد. این واقعیت جایگاه و اهمیت کتابخانه­ها و مراکز اطلاع­رسانی را به عنوان سازمانهایی که وظیفه گردآوری، سازماندهی، بازیابی و اشاعة اطلاعات را بر عهده دارند، نمایان­تر می‌سازد. پویایی و ارزشمندی کتابخانه به عنوان یک مرکز اطلاع­رسانی، زمانی محقق خواهد شد که دسترسی به اطلاعات روزآمد را برای کاربران فراهم سازد. رشد روزافزون اطلاعات، کهنه شدن سریع اطلاعات، افزایش هزینة تهیة منابع اطلاعاتی، و کاهش یا ثابت ماندن بودجه، کتابخانه­ها را به سمت انتخاب و گزینش منابع سوق داده است. این عوامل سبب شده تا کتابخانه­ها برای تهیه منابع اطلاعاتی، روشی را برگزینند که در کوتاه­ترین زمان و با صرف کمترین هزینه، اطلاعات مورد نیاز کاربران را فراهم سازند. اگرچه راه­های مختلفی برای تهیة منابع اطلاعاتی وجود دارد، کتابخانه­ها به طور معمول منابع اطلاعاتی خود را به دو روش عمدة­ خرید مستقیم از ناشر و خرید از کارگزار،  تهیه می­کنند.

به اعتقاد «اشمیت»[1] (1999: 60-59) کتابخانه­ها اغلب به دلایل اقتصادی و نیز خدمات ارزش افزوده[2]، ترجیح می­دهند منابع مورد نیاز خود را از کارگزاران تهیه نمایند. او دلایل متعددی را برمی­شمرد که عبارتند از:

  • · در خرید مستقیم از ناشر، کتابخانه باید با تک­تک ناشران مکاتبه کند. حال آنکه به هنگام کار با کارگزار، کتابخانه تنها با یک شرکت مکاتبه دارد.
  • · کتابخانه­ها می­توانند از مهارت و تخصص کارگزاران سود ببرند، زیرا کارگزاران با ناشران متعددی تماس دارند و از موجود بودن منابع، قیمت، چگونگی سفارش و ارسال آنها، آگاهی بهتری دارند.
  • ناشران به کارگزاران تخفیف بیشتری می­دهند.
  • · کارگزاران خدمات مختلفی (نظیر خدمات ارزش افزوده و ...) ارائه می‌دهند، حال آنکه بسیاری از ناشران تمایل چندانی به ارائه چنین خدماتی ندارند.
  • · بر خلاف کارگزاران، تعداد کمی از ناشران، پرداخت صورتحساب به روش سپرده­گذاری را می­‌پذیرند. از این­رو، کتابخانه مجبور است تک­تک صورتحسابها را از قبل پرداخت کند.

به عبارت دیگر، مزایای حاصل از همکاری کتابخانه با کارگزار، هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم است. صرفه­جوییهای مستقیم شامل تخفیفهای مربوط به هزینة مواد ارائه شده است. صرفه­جوییهای غیر مستقیم در شکل کاهش زمان صرف شده توسط کارمندان به منظور شناسایی، تأیید، سفارش، پیگیری[3] و نحوة پرداخت هزینه منابع است (اشمیت،1999: 76).

تحقیق حاضر برآن است تا با ارزیابی عملکرد کارگزاران نشریه‌های ادواریِ چاپیِ لاتینِ فعال در سطح کشور، از دیدگاه کارشناسان سفارشهای خارجی کتابخانه­های دانشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، کتابخانه­ها را در انتخاب و شناسایی کارگزار مناسب، یاری دهد.

 

بیان و اهمیت مسئله

برخلاف مطالعات نسبتاً زیادی که در زمینة ارزیابی عملکرد کارگزاران کتاب انجام شده، مطالعات صورت گرفته در زمینه ارزیابی عملکرد کارگزاران نشریه‌ها در سطح جهان انگشت شمار است (نیسونجر[4]، 1988: 240؛ انجمن کتابداران آمریکا، 1997: 2). علت این امر، ماهیت منحصر ­به فردی است که نشریه‌ها در مقایسه با سایر منابع اطلاعاتی دارند. به عبارت دیگر، اگرچه به لحاظ نظری مطالب نسبتاً زیادی در مورد ارزیابی عملکرد کارگزاران نشریه‌ها نوشته شده، تحقیقات عملی انجام شده دربارة کارگزاران نشریه‌ها، آن هم در یک سطح گسترده صورت نگرفته است. در صورت انجام چنین تحقیقاتی نیز، بیشتر آنها به یک کتابخانه خاص پرداخته­اند. به عبارت دیگر، انجام تحقیقی در زمینة ارزیابی عملکرد کارگزاران نشریه‌ها، علاوه بر اینکه معیارهای نظری موجود را در عمل مورد استفاده قرار خواهد داد، چارچوبی برای انجام تحقیقات آینده نیز فراهم خواهد کرد.

هم اکنون کارگزاران متعددی در سطح کشور در زمینه تهیة نشریه‌های چاپی لاتین مشغول به فعالیت هستند که هر یک عملکرد متفاوتی دارند. کتابخانه­ها با وجود تمایل به ارزیابی عملکرد کارگزاران، معیارها و روش ارزیابی مناسبی در اختیار ندارند. همین عامل سبب شده است تا انتخاب کارگزار مناسب، به دغدغه‌­ای جدی برای بسیاری از کتابخانه­ها تبدیل گردد. گاهی اوقات مشاهده می­شود انتخاب کارگزار در برخی از کتابخانه­ها بر اساس آزمون و خطا یا بر اساس سلیقه و بدون داشتن توجیهات کافی صورت می­گیرد. مسلماً انجام تحقیقی که زمینة شناخت کارگزاران مناسب را برای کتابخانه­ها فراهم سازد، اهمیت زیادی دارد و مانع بروز مشکلاتی نظیر هدر رفتن بودجه کتابخانه، اتلاف وقت و نیروی کارشناسان سفارشها، و از همه مهمتر، ناقص ماندن آرشیو نشریه‌های کتابخانه خواهد شد. باید توجه داشت، با حرکت کتابخانه­ها به سمت الکترونیکی شدن، برخی از کارگزاران فعال در حوزة نشریه‌های چاپی نیز بتدریج در حال انتقال به سمت فعالیت در حوزة مجله‌های الکترونیکی و پایگاه­های اطلاعاتی هستند. به احتمال زیاد، این کارگزاران بسیاری از تجربیات خود را به محیط الکترونیکی نیز منتقل خواهند کرد. با توجه به ثابت بودن برخی از ملاکهای ارزیابی عملکرد در محیط چاپی و الکترونیکی، نتایج و تجربیات حاصل از تحقیق حاضر، می­تواند در ارزیابی کارگزاران در محیط الکترونیکی نیز سودمند باشد و زمینه تحقیقات آینده را نیز فراهم سازد.

بدین ترتیب، هدف این تحقیق بررسی عملکرد کارگزاران فعال در زمینة تهیة نشریه‌های ادواری لاتین چاپی کتابخانه­های دانشگاه­های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سطح کشور از دیدگاه کارشناسان سفارشهای خارجی است.

 

روش پژوهش

پژوهش حاضر به روش پیمایشی انجام شده و برای گردآوری داده­ها از پرسشنامه استفاده گردیده است. به منظور شناخت جامع معیارهای انتخاب و ارزیابی کارگزاران، آثار مرتبط در این حوزه (منابع تحقیقی و نظری) بررسی و معیارها استخراج گردید. سپس برای اطمینان از جامعیت آنها، دیدگاه متخصصان این رشته بخصوص کارشناسان بخش سفارش مورد استفاده قرار گرفت. سپس موارد شناسایی شده در قالب یک پرسشنامه تدوین شد. به منظور بررسی روایی پرسشنامه، از نظر متخصصان و صاحب­نظران (کارشناسان سفارشها، استادان و نیز چند نفر از کارگزاران فعال در این حوزه) استفاده شد. به دلیل محدود بودن جامعة پژوهش و نبود امکان بازآزمایی مجدد، برای بررسی پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید که عدد 86/0 به دست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل سؤالها، از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و تحلیلی (تحلیل واریانس یک طرفه) استفاده شد. برای این منظور نرم­افزار SPSS به کار گرفته شد.

جامعة پژوهش

جامعه پژوهش حاضر را کارشناسان بخش سفارشهای خارجی کتابخانه­های دانشگاهی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل می­دهند که به دلیل محدود بودن جامعه، پرسشنامه بین تمامی افراد جامعه توزیع شد و از نمونه­گیری استفاده نشد. از بین تمام کتابخانه­های دانشگاهی (کتابخانه­های دانشکده­ای و کتابخانه­های مرکزی) وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری،  54 کتابخانه جزو جامعه آماری تحقیق حاضر بودند. ملاک انتخاب یک کتابخانه و ارسال پرسشنامه به آن بر این اساس بود که: نخست، کتابخانه دارای بخشی با عنوان بخش سفارشها بوده و کارهای سفارش و پیگیری مربوط به نشریه‌های لاتین با کارگزار، در خود کتابخانه انجام شود. دوم، کتابخانه مذکور اشتراک نشریه‌های سالهای 2002 تا 2007 را از طریق کارگزار انجام داده باشد. از آنجا که ممکن بود کارگزاری قادر به تهیة دورة کامل نشریه‌های سالهای 2008 و 2009 نشده باشد، و در نتیجه کارشناسان سفارشها نتوانند تصویر روشنی از عملکرد کارگزاران در این دو سال ارائه دهند، سالهای مذکور، از بازه زمانی این تحقیق حذف گردید.

 

پیشینة پژوهش

با توجه به ماهیت منحصر به فرد نشریه‌ها در مقایسه با سایر منابع، مطالعات صورت گرفته در زمینة ارزیابی عملکرد کارگزاران نشریه‌ها در سطح جهان انگشت شمار است (نیسونجر[5]، 1988: 240؛ انجمن کتابداران آمریکا، 1997: 2). از این­رو، علاوه بر ذکر تحقیقات انجام شده در زمینة عملکرد کارگزاران نشریه‌های ادواری، به تحقیقاتی که به ملاکهای ارزیابی و انتخاب کارگزاران را بررسی کرده‌اند نیز اشاره شده است.

«دیکسون»[6] در سال 1966 مطالعه­ای را با عنوان «تحلیل تصمیمات و سیستمهای انتخاب کارگزار» انجام داد. او ملاکهای انتخاب کارگزاران را که از دید دانشگاهیان و عاملان فروش اهمیت داشت، بررسی نمود و 23 ملاک مؤثر در انتخاب کارگزار را مشخص و براساس میزان اهمیت­شان­ رتبه­بندی کرد. براساس مطالعة او، شش ملاک اول به ترتیب اهمیت شامل کیفیت، تحویل، پیشینة کارگزار، سیاستهای مربوط به پیگیری و ضمانت، توانایی و تسهیلات مربوط به تولید و هزینه بود. روابط طرفین نیز به عنوان آخرین ملاک انتخاب ( یعنی بیست و سومین ملاک) تعیین شد (نقل شده از وبر،1991).

طی مطالعه­ای که بین سالهای 1977-1978 توسط «گرین»[7] در کتابخانه جنوبی[8] در دانشگاه لیدز[9] صورت گرفت، عملکرد کارگزاران تهیه­کنندة نشریه‌ها، براساس مقایسه درصد نامه­های ارسالی[10] به هر کارگزار، جهت دیرکرد شماره­های نشریه‌ها، ارزیابی شد. در این مطالعه، تعداد اشتراکها، تعداد کل نامه­های ارسالی و نیز تعداد نامه­های ارسالی به تفکیک ماه اول، دوم و سوم، برای هر کارگزار تعیین شد. نتایج بررسی نشان داد کارگزارانی که در هر اشتراک، به خاطر دیرکرد، تعداد نامه کمتری از طرف کتابخانه دریافت کرده بودند، عملکرد کلی بهتری داشتند. از طرف دیگر، میزان پاسخگویی کارگزار به نامه­های ارسالی در ماه‌های اول، دوم و سوم نیز نشانگر کارآیی آن کارگزار بود (گرین، 1981(.

طی سالهای 1979 و 1981، بررسی دقیق­تری با موضوع عملکرد کارگزاران توسط همین محقق انجام شد. برای هر کارگزار تعداد نامه­های ارسالی برای هر شماره مجله [11] برای سال 1979 و 1981 به صورت جداگانه محاسبه گردید. تعداد نامه­های ارسالی هر اشتراک نیز برای سال 1979 محاسبه شد تا علاوه بر مقایسه با نامه­های ارسالی هر شماره در سال 1979، مشخص شود که آیا نامه­های ارسالی هر اشتراک، در نتایج بررسی، تأثیر انحرافی دارد یا خیر. نتایج نشان داد هر چه تعداد نامه­های ارسالی به کارگزار در هر اشتراک یا هر شماره، کمتر باشد، آن کارگزار عملکرد بهتری دارد. علاوه بر این، مشخص شد نتایج این بررسی نسبت به بررسی سابق دقت بیشتری دارد، زیرا طی بررسی گذشته، اشتراکهای توزیع شده بین کارگزاران مختلف، فاصله‌های انتشار متفاوتی داشتند و همین امر اثر انحرافی ناچیزی روی نتایج بررسی گذشته داشت. حال آنکه طی بررسی حاضر، این اثر انحرافی برطرف و سعی شد اشتراکهای توزیع شده بین کارگزاران مختلف، فاصله‌های انتشار مشابهی داشته باشند (گرین، 1983).

همان­طور که از مطالعات انجام شده بر می­آید، در سطح ایران و حتی دنیا، مطالعه­ای مشابه تحقیق حاضر انجام نشده است. تحقیقات صورت گرفته در زمینة بررسی عملکرد کارگزاران نشریه‌های چاپی نیز تمام ملاکهای مربوط به عملکرد را بررسی نکرده‌اند (به عنوان مثال، «گرین» در مطالعه خود تنها ملاک سرعت عمل کارگزار در پاسخگویی و ارسال شماره­های نشریه‌ها به کتابخانه را مد نظر قرار داده است). از طرفی، اکثر مطالعات انجام شده (نظیر مطالعه دیکسون) بیشتر جنبة نظری داشته و به ذکر عوامل و ملاکهای مؤثر در انتخاب کارگزار پرداخته­‌اند.

 

سؤالهای پژوهش

تحقیق حاضر برآن است تا به سؤالهای زیر از دیدگاه مسئولان بخش سفارش، پاسخ دهد:

  1. توانایی کارگزاران در تهیه نشریه‌ها در طی دوره مورد بررسی چگونه بوده است؟
  2. عملکرد کارگزاران به لحاظ کیفیت خدمات ارائه شده، در طی دوره مورد بررسی چگونه بوده است؟
  3. عملکرد کارگزاران به لحاظ سرعت­ عمل، طی دورة مورد بررسی چگونه بوده است؟
  4. عملکردکارگزاران به لحاظ انعطاف­پذیری در مقابل سیاستهای مجموعه‌سازی کتابخانه­ها، طی دورة مورد بررسی چگونه بوده است؟
  5. رضایتمندی کارشناسان سفارشها از عملکرد کارگزاران، در طی دوره مورد بررسی چگونه بوده است؟
  6.  آیا بین عملکرد کلی کارگزاران، در طی دوره مورد بررسی، اختلاف معنا­داری وجود دارد؟

 

تجزیه و تحلیل یافته­های پژوهش

در این بخش، سؤالهای تحقیق، براساس آمارهای توصیفی و تحلیلی تجزیه و تحلیل شده است.

همان‌طور که مشاهده می­شود، براساس اطلاعات جدول زیر، بیشترین تعداد کتابخانه­ها به ترتیب با شرکتهای «کوکب»، «پراش» و «فلاحت­مهر»، کار کرده­اند.

جدول1. توزیع فراوانی و درصد کتابخانه­ها براساس کارگزاران مختلف

نام کارگزار

تعداد کتابخانه

درصد

کوکب

20

77/30

پراش

12

46/18

فلاحت­مهر

12

46/18

توربوگلن

8

3/12

سوئتز

5

7/7

آبان علم

4

15/6

جهان­آبگون

4

15/6

جمع

65

100

سؤال اول: توانایی کارگزاران در تهیة دورة نشریه‌ها در طی دورة مورد بررسی چگونه بوده است؟

توانایی کارگزار در تهیة نشریه‌ها با چند ملاک سنجیده شد که عبارتند از: میزان عنوانهایی که کارگزار موفق به تهیة دوره کامل آنها شده است؛ میزان عنوانهایی که کارگزار قادر به تهیة آنها نبوده (کسری عنوانها)؛ میزان اهمیت و هزینة نشریه‌هایی که کارگزار قادر به تهیه آنها نبوده و توانایی کارگزار در تهیة نشریه‌های درخواستی کتابخانه.

آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه نشان داد از دید کارشناسان، اختلاف معناداری بین میانگین توانایی کارگزاران وجود دارد. براساس آزمون دانکن، شرکتهای «فلاحت­مهر»، «کوکب»، «سوئتز» و «پراش» به لحاظ توانایی در تهیه نشریه‌ها، در ردة A (بالاترین رده) قرار دارند. «جهان­آبگون» و «آبان علم» در رده B (دومین رده)، و «توربوگلن» نیز در رده C (سومین رده) قرار دارند.

جدول2. آزمون دانکن برای مقایسة میانگین توانایی کلیِ کارگزاران در تهیة نشریه‌ها

رده

A

A

A

A

B

B

C

نام کارگزار

فلاحت‌مهر

کوکب

سوئتز

پراش

جهان آبگون

آبان علم

توربوگلن

فراوانی کتابخانه

7

16

4

10

4

2

6

میانگین کیفیت خدمات

131/4

125/4

000/4

750/3

125/3

750/2

653/1

 

سؤال دوم: عملکرد کارگزاران به لحاظ کیفیت خدمات ارائه شده، در طی دورة مورد بررسی چگونه بوده است؟

برای سنجش کیفیت خدمات، از سه ملاک «کیفیت بسته­بندی نشریات»؛ «میزان همخوانی محتویات بسته با سیاهه نشریه‌های ارسالی» و «میزان پاسخگویی کارگزار به سؤالها و مسائل مربوط به سفارشهای کتابخانه» استفاده شد.

آنالیز واریانس یک­طرفه نشان داد از دید کارشناسان، بین کیفیت خدمات کارگزاران مختلف، تفاوت معنا­داری وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون دانکن، نشان می­دهد شرکتهای سوئتز، آبان علم، پراش، کوکب و فلاحت مهر کیفیت خدمات نسبتاً یکسانی دارند. شرکتهای جهان­آبگون و توربوگلن نیز کیفیت خدمات یکسانی داشته و نسبت به  سایر شرکتها در ردة پایین­تری قرار دارند.

جدول3. آزمون دانکن برای مقایسه میانگین کیفیت خدمات کارگزاران

رده

A

A

A

A

A

B

B

نام کارگزار

سوئتز

آبان علم

پراش

کوکب

فلاحت‌مهر

جهان آبگون

توربوگلن

فراوانی کتابخانه

6

4

12

21

12

4

8

میانگین کیفیت خدمات

33/4

33/4

31/4

29/4

20/4

00/3

58/2

 

سؤال سوم: عملکرد کارگزاران به لحاظ سرعت­ عمل، در طی دورة مورد بررسی چگونه بوده است؟

ملاکهای مربوط به سرعت عمل عبارتند از: پاسخگویی به سؤالها و درخواستهای کتابخانه، پاسخگویی به پیگیریهای انجام شده پس از هر بار پیگیری کتابخانه و ارسال به موقع شماره­های نشریه‌های سفارش داده شده.

نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه نشان داد بین میانگین سرعت عمل کارگزاران مختلف، تفاوت معنا­داری وجود دارد. آزمون دانکن انجام شده نشان می­دهد از دید کارشناسان، شرکتهای کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر، پراش، آبان علم و جهان­آبگون، تقریباً به لحاظ سرعت عمل در یک سطح می­باشند. توربوگلن نیز با اختلاف زیادی نسبت به سایر شرکتها، در سطح پایین­تری قرار دارد.

 

 

جدول4. آزمون دانکن برای مقایسة میانگین سرعت عمل کارگزاران

رده

A

A

A

A

A

B

B

نام کارگزار

کوکب

سوئتز

فلاحت‌مهر

پراش

آبان علم

جهان آبگون

توربوگلن

فراوانی کتابخانه

21

6

12

12

4

4

8

میانگین کیفیت خدمات

94/3

78/3

69/3

61/3

58/3

17/3

62/1

 

سؤال چهارم: عملکرد کارگزاران به لحاظ انعطاف­پذیری در مقابل سیاستهای  مجموعه­سازی کتابخانه­ها، چگونه بوده است؟

انعطاف­پذیری در مقابل سیاستهای مجموعه­سازی کتابخانه­ها از سه ملاک تشکیل شده است که عبارتند از: ارسال شماره­های نشریه‌ها به محلهای اعلام شده توسط کتابخانه، آمادگی کارگزار برای ارسال به موقع و سریع گزارشهای مورد نیاز کتابخانه و پایبندی کارگزار به تعهداتش.

نتایج حاصل از آزمون آنالیز واریانس یک­طرفه نشان داد بین میانگین انعطاف­پذیری کارگزاران، اختلاف معنا­داری وجود دارد. نتایج حاصل از آزمون دانکن نیز نشان می­دهد از دید کارشناسان، شرکتهای سوئتز و کوکب بالاترین رده از انعطاف­پذیری (رده A) را به خود اختصاص داده­اند. دو شرکت فلاحت­مهر و پراش نیز در دومین رده (رده B) قرار دارند. جهان­آبگون و آبان علم در سومین رده  (رده C) و توربوگلن نیز در رده D (چهارمین و پایین­ترین رده) قرار دارند.

جدول 5. آزمون دانکن برای مقایسة میانگین انعطاف­پذیری کارگزاران از دید کارشناسان

رده

A

A

B

B

C

C

D

نام کارگزار

سوئتز

کوکب

فلاحت‌مهر

پراش

جهان آبگون

آبان علم

توربوگلن

فراوانی کتابخانه

6

21

12

12

4

4

8

میانگین کیفیت خدمات

28/4

07/4

92/3

74/3

08/3

92/2

17/2

سؤال پنجم: رضایتمندی کارشناسان سفارشها از عملکرد کارگزاران، چگونه بوده است؟

نتایج حاصل حاکی از آن است که بیشترین میزان رضایتمندی به ترتیب به شرکتهای سوئتز، کوکب، پراش، آبان علم و فلاحت­مهر و کمترین میزان رضایتمندی نیز به ترتیب به توربوگلن و جهان­آبگون اختصاص دارد. به منظور بررسی معنا­داری بین رضایتمندی کارشناسان نیز از آزمون ناپارامتری کروسکال- والیس استفاده شده که نتایج حاصل، معنا­داری اختلاف رضایتمندی را نشان می­دهد.

 

سؤال ششم: آیا بین عملکرد کلی کارگزاران، در طی دورة مورد بررسی اختلاف معنا­داری وجود دارد؟

در این قسمت، برای بررسی معنا­داری اختلاف عملکرد کلی کارگزاران، ابتدا نمرة هر یک از ملاکهای عملکرد با هم جمع و از مجموع نمره‌ها ملاکهای میانگین گرفته شد.

نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه حاکی از معنا­داری اختلاف بین عملکرد کلی کارگزاران است. برای مقایسة این ملاک نیز از آزمون دانکن استفاده  شد. همان‌طور که در جدول زیر نشان داده شده است، شرکتهای کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر و پراش به ترتیب بالاترین رده (رده A)مربوط به عملکرد کلی را کسب نموده­اند. آبان علم و جهان­آبگون در دومین رده (رده B) و توربوگلن نیز در پایین­ترین رده (یعنی رده C) قرار دارند.

جدول 6. آزمون دانکن برای مقایسة میانگین عملکرد کلی کارگزاران

رده

A

A

A

A

B

B

C

نام کارگزار

کوکب

سوئتز

فلاحت‌مهر

پراش

آبان علم

جهان آبگون

توربوگلن

فراوانی کتابخانه

21

6

12

12

4

4

8

میانگین کیفیت خدمات

10/4

07/4

01/4

74/3

16/3

06/3

73/1

بحث و نتیجه­گیری

یافته­های سؤال اول نشان می­دهد چهار شرکت فلاحت­مهر، کوکب، سوئتز و پراش توانایی تقریباً یکسانی در زمینة تهیة نشریه‌ها داشته و اختلاف معنا­داری بین آنها وجود ندارد. شرکت فلاحت­مهر و شرکت پراش به ترتیب بالاترین و پایین­ترین میانگین توانایی را در ردة اول کسب نموده‌اند. شرکت کوکب با اختلاف بسیار ناچیزی پس از شرکت فلاحت­مهر در رتبة دوم قرار دارد. شرکت سوئتز به لحاظ میانگین توانایی، جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. گفتنی است، این اختلاف به اندازه­ای نیست که معنا­دار باشد. از آنجا که دو شرکت جهان­آبگون و آبان علم نسبت به سایر کارگزاران (شرکتهای فلاحت­مهر، کوکب، سوئتز و پراش) به لحاظ توانایی تهیة نشریه‌ها در ردة پایین­تری قرار داشتند و از طرفی، تکمیل آرشیو نشریه‌ها نیز برای کتابخانه اهمیت زیادی دارد، به کتابخانه­ها توصیه می­شود تا هنگام کار با شرکتهای یاد شده، دقت بیشتری داشته باشند.

در سؤال دوم، به غیر از دو شرکت توربوگلن و جهان­آبگون، عملکرد بقیه شرکتها به لحاظ کیفیت خدمات در یک سطح بوده و اختلاف چندانی باهم ندارند. البته، چنانچه به تمامی ملاکهای فرعی کیفیت خدمات پاسخ داده می­شد، امکان داشت اطلاعات بیشتری به دست آید. حتی ممکن بود شاهد تفاوت معنا­داری بین کیفیت خدمات شرکتهای رده A نیز باشیم. اما آنچه در حال حاضر مشاهده می­شود این است که بین شرکتهای سوئتز، آبان علم، پراش، کوکب و فلاحت­مهر هیچ تفاوت معنا­داری وجود ندارد. بر این اساس، به نظر می‌­رسد کتابخانه‌هایی که به کیفیت خدمات کارگزار اهمیت می‌­دهند، یکی از شرکتهای سوئتز، آبان علم، پراش، کوکب و فلاحت‌­مهر را انتخاب خواهند نمود. اما به نظر کارشناسان سفارش، شرکتهای جهان­آبگون و توربوگلن در این زمینه کیفیت مناسبی نداشتند. از این‌رو، به کتابخانه­ها پیشنهاد می­شود به هنگام کار با شرکت جهان­آبگون دقت بیشتری داشته باشند (شرکت توربوگلن به دلیل عملکرد ضعیفی که طی سالهای قبل از 2006 میلادی داشت، از فهرست کارگزاران فعال در این حوزه، خارج شده است).

با توجه به اهمیتی که ملاک میزان انعطاف­پذیری کارگزار برای کتابخانه­ها دارد، چنانچه به هنگام انتخاب کارگزار این ملاک به اندازه کافی مورد توجه قرار نگیرد، کتابخانه ممکن است در شرایطی نظیر تأخیر در پرداخت هزینه اشتراک یا تغییر ناگهانی عنوانهای سفارشی، با مشکلات عمده­ای روبرو گردد. بر اساس یافته‌های حاصل از سؤال چهارم می­توان گفت، شرکتهای سوئتز و کوکب بالاترین میزان سازگاری و انعطاف­پذیری را با کتابخانه­های طرف قرارداد خود داشته­اند و شرکتهای فلاحت­مهر و پراش، در جایگاه دوم قرار گرفتند. دو شرکت جهان­آبگون و آبان علم نیز جایگاه آخر را به دست آورده­اند. از این­رو، به نظر می­رسد به لحاظ اولویتهای مد نظر کارشناسان، شرکتهای سوئتز و کوکب در اولویت اول، شرکتهای فلاحت­مهر و پراش در اولویت دوم قرار بگیرند. به کتابخانه­هایی که برای میزان انعطاف­پذیری، اهمیت زیادی قایل هستند پیشنهاد می‌شود در انتخاب شرکتهای جهان­آبگون و آبان علم، دقت بیشتری داشته باشند.

بر اساس سؤال پنجم، میزان رضایتمندی کارشناسان از کارگزار تا حدودی برگرفته از ملاکهای توانایی در تهیة نشریه‌ها، کیفیت خدمات، انعطاف­پذیری و سرعت عمل کارگزار می­تواند باشد. نکته دیگری که می­توان به آن اشاره کرد، این است که کارشناسان سفارشها علاوه بر ملاکهای مورد بررسی، موارد دیگری را نیز به هنگام ارزیابی عملکرد کارگزار مدنظر قرار می‌­دهند. نحوة برخورد و روابط عمومی کارگزار با کتابخانه، بویژه کارشناس سفارشها، از جملة این موارد است. یک کارگزار ممکن است با وجود رتبه بالایی که در ملاکهای مربوط به عملکرد (توانایی در تهیة نشریه‌ها، کیفیت خدمات، انعطاف­پذیری و سرعت عمل) کسب کرده، اما مواردی نظیر برخورد نامناسب کارگزار، یا حتی برخی اختلافهای موجود بین کارگزار و کتابخانه، می­تواند به نارضایتی کارشناس سفارشها از کارگزار منجر شود.

نتایج حاصل نشان می­دهد شرکت سوئتز با 4 واحد اختلاف میانگین نسبت به کوکب که در جایگاه دوم قرار دارد، بالاترین میزان رضایتمندی را از سوی کارشناسان به دست آورده است. کسب امتیاز بالاتر توسط سوئتز، نشان از توانایی و عملکرد بالای این شرکت دارد. شرکتهای کوکب، پراش و آبان علم با 1 واحد اختلاف میانگین نسبت به هم، تقریباً سطح یکسانی از رضایتمندی را کسب نموده‌اند. شرکت فلاحت­مهر با 2 واحد اختلاف میانگین نسبت به کوکب، پراش و آبان علم جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است. با توجه به اینکه شرکت فلاحت­مهر در تمام ملاکهای عملکرد، نسبت به آبان علم، امتیاز بالاتری را کسب کرده است، کسب رضایتمندی بالاتر شرکت آبان علم نسبت به فلاحت­مهر، نیازمند تحقیقات بیشتری است. شرکتهای جهان­آبگون و توربوگلن با اختلاف بسیار فاحشی نسبت به سایر شرکتها به ترتیب در جایگاه چهارم و پنجم رضایتمندی قرار دارند. البته، رضایتمندی پایین کارشناسان از این شرکتها تاحدودی می­تواند واضح و روشن باشد. شرکتهای مذکور در سایر ملاکها نیز رتبة بسیار پایینی را کسب نموده بودند.

در ارتباط با سؤال ششم، اگرچه بین شرکتهای رده A (یعنی کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر و پراش) اختلاف معنا­داری وجود ندارد و تقریباً همة شرکتها به لحاظ عملکرد در یک سطح قرار دارند، اما اختلاف­ میانگین عملکرد کلی موجود بین این شرکتها، به حدی هست که بتوان بین همین شرکتها نیز دست به انتخاب زد. در کل می­توان گفت، به نظر کارشناسان سفارشها، شرکت کوکب بهترین گزینه به منظور تهیة نشریه‌ها بوده است، زیرا این شرکت بعد از پراش، بالاترین میزان عنوانهای سفارشی را داشته و بیشترین تعداد کتابخانه نیز با آن قرارداد داشته­اند. تعداد زیاد کتابخانه­هایی که با کوکب کار کرده­اند و نیز تعداد بالای عنوانهای سفارشی (به طور میانگین 175 عنوان) می­تواند نشان از درجه اطمینان بالایی باشد که کتابخانه­ها به این شرکت دارند. پس از شرکت کوکب، کارشناسان سوئتز را به عنوان دومین گزینة پیشنهادی برای تهیة نشریه‌ها دانسته­اند. اگرچه شرکت سوئتز به لحاظ میانگین عملکرد کلی، اختلاف چندانی با کوکب ندارد، اما تعداد کتابخانه­های کمتر و نیز میانگین تعداد عنوانهای سفارشی پایین این شرکت، می­تواند به دلیل قیمت بالایی باشد که به کتابخانه­ها پیشنهاد می­کند. در کل می­توان گفت، کتابخانه­هایی که محدودیت مالی چندانی ندارند، از همکاری با شرکتهای کوکب و سوئتز بهترین نتیجه را خواهند گرفت. به نظر می­رسد، کتابخانه­هایی با شرکتهایی نظیر کوکب و سوئتز کار می­کنند که به اهمیت دسترسی به موقع نشریه‌ها و نیز تکمیل آرشیو کتابخانه در قبال هزینه بالاتر پی برده­اند و به لحاظ مالی نیز مشکل چندانی ندارند.

شرکت فلاحت­مهر نیز با اختلاف میانگین ناچیزی نسبت به کوکب و سوئتز، جایگاه سوم عملکرد کلی را به خود اختصاص داده است. با توجه به تعداد زیاد کتابخانه­هایی که با این شرکت کار کرده­اند (12 کتابخانه)، و نیز عملکرد کلی بالایی که کسب کرده است، می­توان گفت، بعد از شرکتهای کوکب و سوئتز، شرکت فلاحت­مهر بهترین گزینه انتخابی برای کتابخانه­ها بوده است. در مجموع، اجماع کلی در زمینة قیمت­ پیشنهادی شرکت فلاحت­مهر در مقایسه با شرکتهای کوکب و سوئتز وجود نداشت. برخی کتابخانه­ها براین باور بودند که قیمت پیشنهادی فلاحت­مهر، از قیمتهای پیشنهادی کوکب بالاتر است و برخی نیز به برابری تقریبی قیمتهای پیشنهادی دو شرکت اعتقاد داشتند. برخی نیز بر این باور بودند که قیمتهای پیشنهادی شرکت فلاحت­مهر در مقایسه با کوکب، پایین­تر است. اما اکثر کارشناسان اعتقاد داشتند قیمتهای پیشنهادی شرکت پراش نسبت به شرکت فلاحت­مهر پایین­تر است. به هر حال، بحث مربوط به قیمت پیشنهادی را می­‌توان به راحتی با برگزاری مناقصه و دریافت پیش­فاکتور از این شرکتها حل نمود. بر اساس نتایج حاصل، می­‌توان گفت، چهارمین و آخرین گزینة انتخابی توسط کارشناسان سفارشها نیز شرکت پراش خواهد بود.

 

نتیجه‌گیری

نتایج نشان می­دهد، از بین کارگزاران رده A، پراش با بیشترین عنوانهای سفارشی، پایین­ترین توانایی در تهیة نشریه‌ها؛ و فلاحت­مهر با کمترین عنوانهای سفارشی، بالاترین توانایی را داشته است. اما لازم است در این زمینه که آیا میزان عنوانهای سفارشی بر توانایی کارگزار در تهیة نشریه‌ها تأثیرگذار است یا خیر، تحقیقات بیشتری صورت گیرد. همچنین، مشخص شد رضایتمندی کارشناسان سفارشها از کارگزار، تابع ملاکهای متعددی است و صرف بالا بودن عملکرد کارگزار در ملاکهای توانایی تهیة نشریه‌ها، کیفیت خدمات، انعطاف­پذیری و سرعت عمل، نمی­تواند موجب رضایت از کارگزار گردد و موارد دیگری نیز اثرگذار هستند. اگرچه شرکتهای کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر و پراش به لحاظ عملکرد کلی، تقریباً در یک سطح قرار دارند، عامل مهمی که باعث تمایز بین این شرکتها شده، الگوی­های متفاوت قیمت­دهی است که این شرکتها دنبال می­کنند. لازم است کارشناسان سفارش و مسئولان مربوط، به هنگام برگزاری مناقصه‌ها، دقت کافی داشته و تمام ملاکهای عملکرد را مد نظر قرار دهند و از انتخاب سلیقه­ای یا انتخاب یک کارگزار به صرف اینکه پایین­ترین قیمت را در مناقصه پیشنهاد کرده، خودداری کنند. در کل، می­توان گفت، بین برخی از کارگزاران به لحاظ ملاکهای مربوط به عملکرد، اختلاف معنا­داری باهم داشتند. همچنین مشخص شد عملکرد بالای کارگزار در یک ملاک، به هیچ­وجه به معنای عملکرد بالای آن کارگزار در سایر ملاکها نیست. شرکتهای کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر و پراش (به جز در ملاک مربوط به میزان انعطاف­پذیری) در تمامی ملاکها عملکرد تقریباً یکسانی داشتند. سایر شرکتها (آبان علم، جهان­آبگون و توربوگلن) بجز در یک یا دو ملاک، در سایر ملاکها نسبت به شرکتهای کوکب، سوئتز، فلاحت­مهر و پراش اختلاف معناداری داشته و در ردة پایین­تری قرار داشتند. از این‌­رو، کتابخانه‌­ها باید به هنگام کار با این شرکتها دقت بیشتری داشته باشند. تحقیق حاضر به هیچ وجه ادعای بررسی دقیق و همه جانبة عملکرد کارگزاران سطح کشور را ندارد و هدف تنها ارائه چارچوبی کلی برای کتابخانه­های دانشگاهی به هنگام انتخاب کارگزار بود. در نهایت، این کتابخانه است که بر اساس وضعیت و شرایط خود، تصمیم نهایی را در این زمینه خواهد گرفت.



[1]. Schmidt.

[2]. Value added services.

[3]. Claim.

[4]. Nisonger.

[5]. Nisonger.

[6]. Dickson.

[7]. Green.

[8]. South Library.

[9]. University of Leeds.

[10]. Chaser.

[11]. Chasers per issue.

منابع
 
- American Library Association (1997). Guide to Performance Evaluation of Serials Vendors (Acquisitions Guidelines No.10). Chicago: American Library Association.
- Green, Paul Robert (1981). "The performance of subscription agents: a preliminary survey". The Serial Librarian, Vol. 5, No. 4,:19-24
- Green, Paul Robert (1983). "The performance of subscription agents: a detailed survey". The Serial Librarian, vol. 8, No. 2, :7-22
- Nisonger, Thomas E .(1988).Management of Serials in Libraries. Libraries Unlimited, Inc: ENGLEWOOD.
- Schmidt, Karen A. (1999).Understanding the Business of Library Acquisitions. Second Edition, Chicago: ALA Editions of the American Library Association.