سخن سردبیر
نویسنده
استاد گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی
چکیده
کلیدواژه‌ها
طی زمان، دو نوع نگرش دربارة مجموعه‌های کتاب کتابخانه‌های دانشگاهی رایج بوده است. نگرشی که کیفیت محتوای کتابها را اصل می‌دانسته و نگرشی که به کمیّت مجموعه اهمیت می‌داده است. در عمل، در بیشتر موارد نگرش دوم بر نگرش اول غلبه داشته است، دست کم به این دلیل که مجموعه بزرگتر در عمل کتابهای با کیفیت را در خود جای داده است، در غیر این صورت مجموعه بزرگ نمی‌شد. بر این اساس، به عنوان مثال، چون کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران موظف است یک نسخه از هر کتابی را که در ایران منتشر می‌شود، تهیه کند؛ به مرور بزرگتر می‌شود و همزمان کتابهای با کیفیت را نیز در خود جای می‌دهد.
منبع کسب اطلاع از کمیّت کتابهای کتابخانه‌ها، دفاتر ثبت کتاب در کتابخانه است. ثبت کتابها در دفاتر مربوط در کتابخانه ضمن اینکه مالکیت بر کتاب را می‌نمایاند، به مرور نمایانگر تعداد کتابهایی است که به کتابخانه وارد شده است. با افزایش تعداد کتابها، ضمن اینکه کتابهای با کیفیت بیشتر به مجموعه اضافه می‌شود، بر تجهیزات، مدیران و کتابداران کتابخانه نیز تأثیر می‌گذارد. خلاصه مطلب اینکه، در اعدادی که به عنوان کمیّت مجموعه کتابهای کتابخانه اعلام می‌شود، پیامهای نهفته بسیاری وجود دارد . احتمالاً به این دلیل است که ابتدایی‌ترین و در عین حال ساده‌ترین کار کتابدار، در اختیار داشتن آمار کمّی از مجموعه کتابهای کتابخانه است. کمترین توقعی که مدیران و برنامه‌ریزان از کتابداران دارند، این است که آمار درستی از کمیّت مجموعه ارائه دهند تا به عنوان یک مؤلفه با اهمیت، در تصمیمات مورد توجه قرار گیرد.
بر اساس این پذیره، در پرسشنامه کتبی و الکترونیکی کمیته ارزیابی «خرد علم و فناوری» وابسته به هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی، کمیّت مجموعه کتابها به عنوان یک متغیر جای داده شده است. در این مورد، چهار متغیّر مطرح شده است.
ـ تعداد کتابهای فارسی موجود در مجموعه
ـ تعداد کتابهای فارسی افزوده شده در سال گذشته
ـ تعداد کتابهای غیرفارسی موجود در مجموعه
ـ تعداد کتابهای غیر فارسی افزوده شده در سال گذشته.
همانند شما، پژوهشگران این کمیته نیز فکر می‌کردند با مراجعه به دفتر ثبت، به راحتی می‌توان به پاسخ این چهار پرسش دست یافت، اما بنا بر ارقام عینی که در چهار جدول زیر درج شده است، برداشتها به کلی نادرست بود؛ یعنی بخش قابل توجهی از ارقام اعلام شده، نادرست است. در ادامه، مثالهایی از آمارهای اعلام شده توسط دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، پژوهش و فناوری در سالهای 1382 تا 1385 ارائه شده است.
کتابهای فارسی
45 دانشگاه در سال 1382، 39 دانشگاه در سال 1383، 44 دانشگاه در سال 1384 و 48 دانشگاه در سال 1385 آمار کتابهای فارسی خود را اعلام کرده‌اند. آمار کتابهای سال 1382 در پرسشنامه چاپی و آمار سالهای بعد در پرسشنامه الکترونیکی دریافت شده از دانشگاه‌ها درج شده است. آمار کتابهای فارسی طی این سالها به ترتیب 3542909، 3486379، 3427042 و 3950447 نسخه گزارش شده است (جدول 1).
همان‌گونه که در جدول 1 منعکس شده است، بین آمار سال 1385 و سالهای 1382 تا 1384 تفاوتهای چشمگیر و غیرمنطقی دیده می‌شود. مثلاً دانشگاه الزهراء (س) تعداد کتابهای خود را برای سال 1383 95000 نسخه و دانشگاه ایلام 45500 نسخه برای سال 1383 و 16933 نسخه برای سال 1384؛ دانشگاه تربیت مدرس 81954 نسخه برای سال 1383 و 36417 نسخه برای سال 1384؛ دانشگاه تربیت معلم سبزوار 42000 نسخه برای سال 1383 و 35000 نسخه برای سال 1384؛ دانشگاه رازی کرمانشاه 34000 نسخه برای سال 1383 و 101255 نسخه برای سال 1384 و 75257 نسخه برای سال 1385؛ دانشگاه شهرکرد 61013 نسخه برای سال 1383 و 44780 نسخه برای سال 1384 و ...
دانشگاه‌های تهران، اصفهان و فردوسی مشهد در همه سالها در بالاترین رتبه قرار دارند. چنانچه دانشگاه شهید چمران اهواز آمار سالهای 1384 و 1385 خود را اعلام می‌کرد، در تمام سالهای در رده چهارم قرار می‌گرفت. حضور دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ورامین در جایگاه چهارم در سال 1384، دور از واقعیت می‌نماید. دانشگاه علامه طباطبایی از نظر دارا بودن کتابهای فارسی در سال 1385 در جایگاه چهارم قرار گرفته است. چنانچه رقم اعلام شده برای این دانشگاه را با آمار سالهای قبل همین دانشگاه مقایسه کنیم (34484، 36422، 189844) در درستی آمارهای اعلام شده، بویژه برای سال 1385، دچار تردید می‌شویم.
جالب است که در این مرتبه‌بندی، دانشگاه‌های سیستان و بلوچستان و گیلان از دانشگاه‌های تبریز و شیراز که دانشگاه‌های باسابقه‌تری هستند، در جایگاه بالاتری قرار گرفته‌اند. آن‌گونه که در جدول 1 آمده است.
جدول1. کل تعداد کتابهای فارسی در دانشگاه‌ها
|
دانشگاه |
تعداد |
درصد |
||||||
|
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
|
|
اراک |
064/57 |
|
065/57 |
000/58 |
61/1 |
0 |
67/1 |
47/1 |
|
ارومیه |
127/98 |
952/98 |
165/103 |
956/102 |
77/2 |
84/2 |
01/3 |
61/2 |
|
اصفهان |
406/407 |
490/421 |
570/336 |
249/458 |
50/11 |
09/12 |
82/9 |
60/11 |
|
الزهرا |
000/98 |
000/95 |
098/61 |
795/62 |
77/2 |
72/2 |
78/1 |
59/1 |
|
ایلام |
911/35 |
500/45 |
933/16 |
840/47 |
01/1 |
31/1 |
49/0 |
21/1 |
|
بوعلی سینا |
|
|
633/84 |
564/98 |
|
|
47/2 |
50/2 |
|
بیرجند |
892/72 |
658/76 |
452/80 |
452/80 |
06/2 |
20/2 |
35/2 |
04/2 |
|
بین‌المللی امام خمینی(ره) |
457/46 |
|
852/53 |
461/60 |
31/1 |
0 |
57/1 |
53/1 |
|
تبریز |
376/110 |
965/115 |
|
|
12/3 |
33/3 |
0 |
0 |
|
تربیت مدرس |
|
954/81 |
417/36 |
275/51 |
0 |
35/2 |
06/1 |
30/1 |
|
تربیت معلم آذربایجان |
000/12 |
|
837/53 |
000/56 |
34/0 |
0 |
57/1 |
42/1 |
|
تربیت معلم تهران |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
تربیت معلم سبزوار |
000/35 |
000/42 |
000/35 |
000/43 |
99/0 |
20/1 |
02/1 |
09/1 |
|
تفرش |
|
|
007/10 |
096/10 |
|
|
29/0 |
26/0 |
|
تهران |
261/526 |
073/535 |
878/526 |
684/542 |
85/14 |
35/15 |
37/15 |
74/13 |
|
خلیج فارس |
|
|
752/33 |
277/37 |
|
|
98/0 |
94/0 |
|
دریانوردی و علوم دریایی چابهار |
845/13 |
|
|
386/19 |
39/0 |
0 |
0 |
49/0 |
|
رازی |
000/88 |
000/34 |
255/101 |
257/75 |
48/2 |
98/0 |
95/2 |
91/1 |
|
زابل |
805/3 |
668/45 |
056/9 |
400/11 |
11/0 |
31/1 |
26/0 |
29/0 |
|
زنجان |
631/71 |
525/77 |
048/75 |
|
02/2 |
22/2 |
19/2 |
0 |
|
سمنان |
792/46 |
546/54 |
291/60 |
792/56 |
32/1 |
56/1 |
76/1 |
44/1 |
|
سیستان و بلوچستان |
646/142 |
972/149 |
858/154 |
778/160 |
03/4 |
30/4 |
52/4 |
07/4 |
|
شهرکرد |
930/44 |
013/61 |
780/44 |
592/63 |
27/1 |
75/1 |
31/1 |
61/1 |
|
شهید بهشتی |
|
|
|
359/42 |
0 |
0 |
0 |
07/1 |
|
شهید چمران اهواز |
047/262 |
890/263 |
|
|
40/7 |
57/7 |
0 |
0 |
|
شهید باهنر کرمان |
292/107 |
292/107 |
|
000/110 |
03/3 |
08/3 |
0 |
78/2 |
|
شیراز |
653/83 |
122/138 |
160/145 |
|
36/2 |
96/3 |
24/4 |
0 |
|
صنعتی اصفهان |
248/80 |
113/84 |
000/82 |
350/88 |
27/2 |
41/2 |
39/2 |
24/2 |
|
صنعتی امیرکبیر |
231/57 |
604/59 |
975/62 |
520/49 |
62/1 |
71/1 |
84/1 |
25/1 |
|
صنعتی سهند |
850/13 |
|
700/16 |
000/19 |
39/0 |
0 |
49/0 |
48/0 |
|
صنعتی شاهرود |
341/37 |
299/40 |
192/43 |
262/49 |
05/1 |
16/1 |
26/1 |
25/1 |
|
صنعتی شریف |
778/34 |
346/36 |
401/39 |
787/49 |
98/0 |
04/1 |
15/1 |
26/1 |
|
صنعتی شیراز |
|
400/12 |
500/11 |
900/11 |
0 |
36/0 |
34/0 |
30/0 |
|
صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
557/16 |
|
|
012/38 |
47/0 |
0 |
0 |
96/0 |
|
علامه طباطبایی |
484/34 |
422/36 |
|
844/189 |
97/0 |
04/1 |
0 |
81/4 |
|
علم و صنعت ایران |
356/32 |
|
944/26 |
944/26 |
91/0 |
0 |
79/0 |
68/0 |
|
علوم پایه پیشرفته زنجان |
741/4 |
880/4 |
988/4 |
|
13/0 |
14/0 |
15/0 |
0 |
|
علوم پایه دامغان |
|
|
|
000/60 |
0 |
0 |
0 |
52/1 |
|
علوم و فنون دریایی خرمشهر |
558/4 |
125/5 |
744/6 |
655/8 |
13/0 |
15/0 |
20/0 |
22/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی ورامین |
|
|
500/188 |
850/18 |
0 |
0 |
50/5 |
48/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان |
787/25 |
|
384/35 |
993/37 |
73/0 |
0 |
03/1 |
96/0 |
|
فردوسی مشهد |
496/300 |
666/303 |
267/309 |
061/324 |
48/8 |
71/8 |
02/9 |
20/8 |
|
قم |
|
|
028/73 |
028/73 |
0 |
0 |
13/2 |
85/1 |
|
کاشان |
057/128 |
950/137 |
|
775/152 |
61/3 |
96/3 |
0 |
87/3 |
|
کردستان |
000/54 |
000/54 |
705/55 |
705/55 |
52/1 |
55/1 |
63/1 |
41/1 |
|
گیلان |
|
|
799/158 |
133/166 |
0 |
0 |
63/4 |
21/4 |
|
لرستان |
|
|
590/25 |
|
0 |
0 |
75/0 |
0 |
|
مازندران |
087/129 |
|
|
|
64/3 |
0 |
0 |
0 |
|
محقق اردبیلی |
505/36 |
818/39 |
408/42 |
522/45 |
03/1 |
14/1 |
24/1 |
15/1 |
|
ملایر |
|
000/16 |
|
000/40 |
0 |
46/0 |
0 |
01/1 |
|
هرمزگان |
495/15 |
460/19 |
|
860/27 |
44/0 |
56/0 |
0 |
71/0 |
|
هنر |
910/20 |
088/23 |
|
|
59/0 |
66/0 |
0 |
0 |
|
هنر اسلامی تبریز |
332/7 |
085/9 |
870/7 |
234/9 |
21/0 |
26/0 |
23/0 |
23/0 |
|
هنر اصفهان |
877/12 |
953/15 |
298/12 |
969/14 |
36/0 |
46/0 |
36/0 |
38/0 |
|
ولیعصر (عج) رفسنجان |
953/23 |
000/26 |
885/27 |
960/30 |
68/0 |
75/0 |
81/0 |
78/0 |
|
یاسوج |
774/19 |
124/21 |
548/22 |
|
56/0 |
61/0 |
66/0 |
0 |
|
یزد |
042/79 |
473/86 |
658/82 |
807/107 |
23/2 |
48/2 |
41/2 |
73/2 |
|
مجتمع آموزش عالی جندی شاپور |
315/9 |
953/9 |
551/10 |
063/5 |
26/0 |
29/0 |
31/0 |
13/0 |
|
جمع |
909/542/3 |
379/486/3 |
042/427/3 |
447/950/3 |
100 |
100 |
100 |
100 |
کتابهای فارسی افزوده شده
یکی از ساده‌ترین آمارها، آمار کتابهای افزوده شده به کتابخانه طی یک سال مشخص است. چون همه کتابخانه‌ها، هر کتابی را که به کتابخانه می‌رسد، بر اساس تاریخ ورود در دفتری ثبت می‌کنند، این امکان وجود دارد که با در نظر گرفتن تاریخ اولین و آخرین کتابی که هر سال در دفتر ثبت شده است، مشخص کرد در طول سال مورد نظر چند کتاب به مجموعه کتابخانه افزوده شده است.
متأسفانه، آمار ارائه شده از سوی دانشگاه‌ها برای کتابهای افزوده شدة هر سال غیرواقعی است، زیرا جمع کتابهای افزوده شده، همواره از جمع کتابهای موجود در همان سال بیشتر است. همین مورد درباره میانگین‌ها نیز صادق است. دست کم، اینکه همان آمار کتابها، دوباره به عنوان کتابهای افزوده شده نیز ارائه شده و این موردی است که از مقایسه محتوای جدول 1 با جدول 2، کاملاً آشکار است.
جدول2. کتابهای افزوده شده
|
دانشگاه |
تعداد |
درصد |
||||||
|
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
|
|
اراک |
064/57 |
|
065/57 |
000/58 |
48/1 |
0 |
67/1 |
49/1 |
|
ارومیه |
127/98 |
952/98 |
165/103 |
956/102 |
54/2 |
63/2 |
01/3 |
64/2 |
|
اصفهان |
406/407 |
490/421 |
570/336 |
249/458 |
57/10 |
19/11 |
82/9 |
75/11 |
|
الزهرا |
000/98 |
000/95 |
098/61 |
795/62 |
54/2 |
52/2 |
78/1 |
61/1 |
|
ایلام |
911/35 |
500/45 |
933/16 |
840/47 |
93/0 |
21/1 |
49/0 |
23/1 |
|
بوعلی سینا |
|
|
633/84 |
564/98 |
0 |
0 |
47/2 |
53/2 |
|
بیرجند |
892/72 |
658/76 |
452/80 |
452/80 |
89/1 |
04/2 |
35/2 |
06/2 |
|
بین‌المللی امام خمینی(ره) |
457/46 |
720/52 |
852/53 |
461/60 |
20/1 |
40/1 |
57/1 |
55/1 |
|
تبریز |
376/110 |
965/115 |
|
|
86/2 |
08/3 |
0 |
0 |
|
تربیت مدرس |
|
954/81 |
417/36 |
|
0 |
18/2 |
06/1 |
0 |
|
تربیت معلم آذربایجان |
000/12 |
500/12 |
837/53 |
000/56 |
31/0 |
33/0 |
57/1 |
44/1 |
|
تربیت معلم تهران |
|
|
|
|
0 |
0 |
0 |
0 |
|
تربیت معلم سبزوار |
000/35 |
000/42 |
000/35 |
000/43 |
91/0 |
12/1 |
02/1 |
10/1 |
|
تفرش |
|
|
007/10 |
096/10 |
0 |
0 |
29/0 |
26/0 |
|
تهران |
261/526 |
073/535 |
787/526 |
684/542 |
65/13 |
21/14 |
37/15 |
92/13 |
|
خلیج فارس |
|
|
752/33 |
277/37 |
0 |
0 |
98/0 |
96/0 |
|
دریانوردی و علوم دریایی چابهار |
845/13 |
|
|
386/19 |
36/0 |
0 |
0 |
50/0 |
|
رازی |
000/88 |
000/34 |
255/101 |
257/75 |
28/2 |
90/0 |
95/0 |
93/1 |
|
زابل |
805/3 |
668/45 |
056/9 |
400/11 |
10/0 |
21/1 |
26/0 |
29/0 |
|
زنجان |
631/71 |
525/77 |
048/75 |
|
86/1 |
06/2 |
19/2 |
0 |
|
سمنان |
792/46 |
546/54 |
291/60 |
792/56 |
21/1 |
45/1 |
76/1 |
46/1 |
|
سیستان و بلوچستان |
646/142 |
972/149 |
858/154 |
778/160 |
70/3 |
98/3 |
52/4 |
12/4 |
|
شهرکرد |
930/44 |
013/61 |
780/44 |
592/63 |
17/1 |
62/1 |
31/1 |
63/1 |
|
شهید بهشتی |
|
|
|
359/42 |
0 |
0 |
0 |
09/1 |
|
شهید چمران اهواز |
047/262 |
890/263 |
|
|
80/6 |
01/7 |
0 |
0 |
|
شهید باهنر کرمان |
292/107 |
292/107 |
|
000/110 |
78/2 |
85/2 |
0 |
82/2 |
|
شیراز |
653/83 |
122/138 |
160/145 |
|
17/2 |
67/3 |
24/4 |
0 |
|
صنعتی اصفهان |
248/80 |
113/84 |
000/82 |
350/88 |
08/2 |
23/2 |
39/2 |
27/2 |
|
صنعتی امیرکبیر |
231/57 |
604/59 |
975/62 |
520/49 |
48/1 |
58/1 |
84/1 |
27/1 |
|
صنعتی سهند |
850/13 |
250/15 |
700/16 |
000/19 |
36/0 |
40/0 |
49/0 |
49/0 |
|
صنعتی شاهرود |
341/37 |
299/40 |
192/43 |
262/49 |
97/0 |
07/1 |
26/1 |
26/1 |
|
صنعتی شریف |
778/34 |
346/36 |
401/39 |
787/49 |
90/0 |
97/0 |
15/1 |
28/1 |
|
صنعتی شیراز |
|
400/12 |
500/11 |
900/11 |
0 |
33/0 |
34/0 |
31/0 |
|
صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
557/16 |
|
|
012/38 |
43/0 |
0 |
0 |
97/0 |
|
علامه طباطبایی |
484/34 |
422/36 |
|
844/189 |
89/0 |
97/0 |
0 |
87/4 |
|
علم و صنعت ایران |
356/32 |
918/33 |
944/26 |
944/26 |
84/0 |
90/0 |
79/0 |
69/0 |
|
علوم پایه پیشرفته زنجان |
741/4 |
880/4 |
988/4 |
|
12/0 |
13/0 |
15/0 |
0 |
|
علوم پایه دامغان |
|
|
|
000/60 |
0 |
0 |
0 |
54/1 |
|
علوم و فنون دریایی خرمشهر |
558/4 |
125/5 |
744/6 |
655/8 |
12/0 |
14/0 |
20/0 |
22/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی ورامین |
|
|
500/188 |
850/18 |
0 |
0 |
50/5 |
48/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان |
787/25 |
|
384/35 |
993/37 |
67/0 |
0 |
03/1 |
97/0 |
|
فردوسی مشهد |
496/300 |
666/303 |
267/309 |
061/324 |
79/7 |
06/8 |
02/9 |
31/8 |
|
قم |
|
|
028/73 |
028/73 |
0 |
0 |
13/2 |
87/1 |
|
کاشان |
057/128 |
950/137 |
|
775/152 |
32/3 |
66/3 |
0 |
92/3 |
|
کردستان |
000/54 |
000/54 |
705/55 |
705/55 |
40/1 |
43/1 |
63/1 |
43/1 |
|
گیلان |
349/144 |
912/146 |
799/158 |
133/166 |
74/3 |
90/3 |
63/4 |
26/4 |
|
لرستان |
864/168 |
976/17 |
590/25 |
|
38/4 |
48/0 |
75/0 |
0 |
|
مازندران |
087/129 |
|
|
|
35/3 |
0 |
0 |
0 |
|
محقق اردبیلی |
505/36 |
818/39 |
408/42 |
522/45 |
95/0 |
06/1 |
24/1 |
17/1 |
|
ملایر |
|
000/16 |
|
000/40 |
0 |
42/0 |
0 |
03/1 |
|
هرمزگان |
495/15 |
460/19 |
|
860/27 |
40/0 |
52/0 |
0 |
71/0 |
|
هنر |
910/20 |
088/23 |
|
|
54/0 |
61/0 |
0 |
0 |
|
هنر اسلامی تبریز |
332/7 |
085/9 |
870/7 |
234/9 |
19/0 |
24/0 |
23/0 |
24/0 |
|
هنر اصفهان |
877/12 |
953/15 |
298/12 |
969/14 |
33/0 |
42/0 |
36/0 |
38/0 |
|
ولیعصر (عج) رفسنجان |
953/23 |
000/26 |
885/27 |
960/30 |
62/0 |
69/0 |
81/0 |
79/0 |
|
یاسوج |
774/19 |
124/21 |
548/22 |
|
51/0 |
56/0 |
66/0 |
0 |
|
یزد |
042/79 |
473/86 |
658/82 |
807/107 |
05/2 |
30/2 |
41/2 |
76/2 |
|
مجتمع آموزش عالی جندی شاپور |
315/9 |
953/9 |
551/10 |
063/5 |
24/0 |
26/0 |
31/0 |
13/0 |
|
جمع |
122/856/3 |
655/765/3 |
042/427/3 |
172/899/3 |
100 |
100 |
100 |
100 |
کتابهای غیرفارسی
46 دانشگاه در سال 1382 آمار کتابهای غیر فارسی خود را اعلام کردند؛ اما 11 دانشگاه آماری ارائه ندادند. این موارد برای سال 1383 برابر 46 و 14، برای سال 1384 برابر 44 و 14 و برای سال 1385 برابر 47 و 11 دانشگاه است. کل کتابهای غیرفارسی دانشگاه‌هایی که آمار ارائه داده‌اند، برای سالهای 1382 تا 1385، به ترتیب 2126413، 2162366، 1906910 و 1947081 نسخه است (جدول3).
آمار ارائه شده برای این نوع کتابها در برخی دانشگاه‌ها، از سالهای قبل کمتر شده است. این دانشگاه‌ها عبارتند از: اراک، ارومیه، الزهراء (س)، تربیت مدرس، رازی کرمانشاه، سمنان، صنعتی امیرکبیر، کردستان، یزد، زنجان، زابل و مجتمع آموزش عالی جندی شاپور (جدول 3).
در بین دانشگاه‌ها، آمار اعلام شده توسط دانشگاه فردوسی مشهد، بویژه برای سالهای 1384 و 1385 چشمگیر است. آیا به راحتی طی یک سال 46000 جلد کتاب به کتابهای دانشگاه فردوسی مشهد افزوده شده است؟ متأسفانه، دانشگاه‌های بزرگی چون تبریز، تربیت مدرس، تربیت معلم تهران، شهید چمران اهواز و شیراز آمار کتابهای غیرفارسی خود را برای سالهای 1384 و 1385 ارائه نداده‌اند. به همین دلیل، در تعیین جایگاه دانشگاه‌ها بر اساس این متغیرها برای سالهای 1382 تا 1385، تفاوتهای بارزی مشاهده می‌شود. در سالهای 1382 و 1383 چهار دانشگاه تهران، فردوسی مشهد، شهید چمران اهواز و شیراز در مرتبه‌های بین 1 تا 4 قرار دارند، اما این مورد برای سالهای 1384 و 1385 متفاوت است.
جدول3. تعداد کتابهای غیرفارسی در دانشگاه‌ها
|
دانشگاه |
تعداد |
درصد |
||||||
|
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
|
|
اراک |
571/18 |
|
515/16 |
000/17 |
87/0 |
0 |
87/0 |
87/0 |
|
ارومیه |
461/37 |
855/37 |
124/34 |
584/33 |
76/1 |
75/1 |
79/1 |
72/1 |
|
اصفهان |
|
|
060/85 |
767/99 |
0 |
0 |
46/4 |
12/5 |
|
الزهرا |
000/50 |
000/52 |
013/35 |
520/35 |
35/2 |
40/2 |
84/1 |
82/1 |
|
ایلام |
001/7 |
097/8 |
586/4 |
690/8 |
33/0 |
37/0 |
24/0 |
45/0 |
|
بوعلی سینا |
|
|
084/32 |
797/34 |
0 |
0 |
68/1 |
79/1 |
|
بیرجند |
834/24 |
205/25 |
825/25 |
825/25 |
17/1 |
17/1 |
35/1 |
33/1 |
|
بین‌المللی امام خمینی(ره) |
170/10 |
650/11 |
078/12 |
681/12 |
48/0 |
54/0 |
63/0 |
65/0 |
|
تبریز |
421/102 |
483/106 |
|
|
82/4 |
92/4 |
0 |
0 |
|
تربیت مدرس |
|
068/81 |
756/74 |
|
0 |
75/3 |
92/3 |
0 |
|
تربیت معلم آذربایجان |
000/3 |
200/3 |
468/17 |
500/18 |
14/0 |
15/0 |
92/0 |
95/0 |
|
تربیت معلم تهران |
|
|
|
|
0 |
0 |
0 |
0 |
|
تربیت معلم سبزوار |
500/7 |
000/9 |
000/20 |
000/24 |
35/0 |
42/0 |
05/1 |
23/1 |
|
تفرش |
|
|
540/6 |
664/6 |
0 |
0 |
34/0 |
34/0 |
|
تهران |
753/499 |
735/505 |
405/498 |
373/508 |
50/23 |
39/23 |
14/26 |
11/26 |
|
خلیج فارس |
|
|
336/12 |
935/12 |
0 |
0 |
65/0 |
66/0 |
|
دریانوردی و علوم دریایی چابهار |
144/16 |
|
|
500/17 |
76/0 |
0 |
0 |
90/0 |
|
رازی |
770/36 |
000/20 |
624/37 |
012/19 |
73/1 |
92/0 |
97/1 |
98/0 |
|
زابل |
207/7 |
732/8 |
580 |
620 |
34/0 |
39/0 |
03/0 |
03/0 |
|
زنجان |
938/15 |
654/16 |
906/6 |
|
75/0 |
77/0 |
36/0 |
0 |
|
سمنان |
158/14 |
661/15 |
100/19 |
147/18 |
67/0 |
72/0 |
00/1 |
93/0 |
|
سیستان و بلوچستان |
216/55 |
605/56 |
514/57 |
992/58 |
60/2 |
62/2 |
02/3 |
03/3 |
|
شهرکرد |
024/8 |
620/9 |
003/11 |
894/11 |
38/0 |
44/0 |
58/0 |
61/0 |
|
شهید بهشتی |
|
|
|
108/68 |
0 |
0 |
0 |
50/3 |
|
شهید چمران اهواز |
083/159 |
488/141 |
|
|
48/7 |
54/6 |
0 |
0 |
|
شهید باهنر کرمان |
721/67 |
721/67 |
|
000/52 |
18/3 |
13/3 |
0 |
67/2 |
|
شیراز |
768/141 |
622/191 |
894/183 |
|
67/6 |
86/8 |
64/9 |
0 |
|
صنعتی اصفهان |
616/64 |
634/65 |
500/66 |
650/71 |
04/3 |
04/3 |
49/3 |
68/3 |
|
صنعتی امیرکبیر |
808/100 |
321/104 |
050/107 |
222/94 |
74/4 |
82/4 |
61/5 |
84/4 |
|
صنعتی سهند |
300/11 |
600/12 |
850/12 |
850/13 |
53/0 |
58/0 |
67/0 |
71/0 |
|
صنعتی شاهرود |
694/12 |
550/13 |
497/14 |
430/16 |
60/0 |
63/0 |
76/0 |
84/0 |
|
صنعتی شریف |
065/103 |
258/105 |
462/109 |
199/14 |
85/4 |
87/4 |
74/5 |
73/0 |
|
صنعتی شیراز |
|
500/8 |
300/8 |
600/10 |
0 |
39/0 |
44/0 |
54/0 |
|
صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
123/24 |
|
|
506/44 |
13/1 |
0 |
0 |
29/2 |
|
علامه طباطبایی |
342/26 |
010/29 |
|
204/112 |
24/1 |
34/1 |
0 |
76/5 |
|
علم و صنعت ایران |
795/64 |
746/66 |
840/45 |
840/45 |
05/3 |
09/3 |
40/2 |
35/2 |
|
علوم پایه پیشرفته زنجان |
708/10 |
366/11 |
918/11 |
|
50/0 |
53/0 |
62/0 |
0 |
|
علوم پایه دامغان |
|
|
|
000/10 |
0 |
0 |
0 |
51/0 |
|
علوم و فنون دریایی خرمشهر |
000/3 |
500/4 |
446/2 |
871/2 |
14/0 |
21/0 |
13/0 |
15/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی ورامین |
|
|
000/4 |
500/5 |
0 |
0 |
21/0 |
28/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان |
663/11 |
|
510/17 |
372/18 |
55/0 |
0 |
92/0 |
94/0 |
|
فردوسی مشهد |
105/141 |
139/148 |
910/150 |
128/196 |
64/6 |
85/6 |
91/7 |
07/10 |
|
قم |
|
|
831/7 |
831/7 |
0 |
0 |
41/0 |
40/0 |
|
کاشان |
397/34 |
954/36 |
|
438/39 |
62/1 |
71/1 |
0 |
03/2 |
|
کردستان |
000/20 |
000/20 |
300/19 |
300/19 |
94/0 |
92/0 |
01/1 |
99/0 |
|
گیلان |
218/54 |
542/55 |
016/59 |
646/60 |
55/2 |
57/2 |
09/3 |
11/3 |
|
لرستان |
933/5 |
106/7 |
359/7 |
|
28/0 |
33/0 |
39/0 |
0 |
|
مازندران |
097/57 |
|
|
|
69/2 |
0 |
0 |
0 |
|
محقق اردبیلی |
110/6 |
735/6 |
033/7 |
829/7 |
29/0 |
31/0 |
37/0 |
40/0 |
|
ملایر |
|
000/1 |
|
890/9 |
0 |
05/0 |
0 |
51/0 |
|
هرمزگان |
250/5 |
855/5 |
|
797/6 |
25/0 |
27/0 |
0 |
35/0 |
|
هنر |
712/20 |
174/22 |
|
|
97/0 |
03/1 |
0 |
0 |
|
هنر اسلامی تبریز |
328/5 |
155/6 |
023/6 |
395/6 |
25/0 |
28/0 |
32/0 |
33/0 |
|
هنر اصفهان |
825/6 |
565/7 |
244/6 |
187/7 |
32/0 |
35/0 |
33/0 |
37/0 |
|
ولیعصر (عج) رفسنجان |
122/10 |
500/10 |
226/11 |
807/11 |
48/0 |
49/0 |
59/0 |
61/0 |
|
یاسوج |
776/4 |
926/4 |
077/5 |
|
22/0 |
23/0 |
27/0 |
0 |
|
یزد |
886/36 |
844/37 |
614/32 |
280/27 |
73/1 |
75/1 |
71/1 |
40/1 |
|
مجتمع آموزش عالی جندی شاپور |
800/1 |
290/2 |
493/0 |
700/1 |
08/0 |
11/0 |
13/0 |
09/0 |
|
جمع |
413/126/2 |
366/162/2 |
910/906/1 |
081/947/1 |
100 |
100 |
100 |
100 |
کتابهای افزوده شده غیرفارسی
بر خلاف کتابهای افزوده شدة فارسی، آمار ارائه شده برای کتابهای غیرفارسی، منطقی به نظر می‌رسد. در سال 1382 در 41 دانشگاه تعداد 56300 نسخه، در سال 1383 در 39 دانشگاه تعداد 56078 نسخه، در سال 1384 در 37 دانشگاه تعداد 42943 نسخه و در سال 1385 در 41 دانشگاه 80387 نسخه کتاب غیرفارسی به مجموعه‌ها اضافه شده است.
جدول4. کتابهای افزوده شدة غیرفارسی در سالهای مورد بررسی
|
دانشگاه |
تعداد |
درصد |
||||||
|
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
1382 |
1383 |
1384 |
1385 |
|
|
اراک |
|
|
415 |
485 |
0 |
0 |
97/0 |
60/0 |
|
ارومیه |
641/1 |
160 |
250 |
350 |
91/2 |
29/0 |
58/0 |
44/0 |
|
اصفهان |
727/3 |
861/2 |
968/1 |
707/3 |
62/6 |
10/5 |
58/4 |
61/4 |
|
الزهرا |
|
|
507 |
174/1 |
0 |
0 |
18/1 |
46/1 |
|
ایلام |
365 |
308 |
|
860 |
65/0 |
55/0 |
0 |
07/1 |
|
بوعلی سینا |
|
|
429/2 |
241/1 |
0 |
0 |
66/5 |
54/1 |
|
بیرجند |
|
371 |
620 |
620 |
0 |
66/0 |
44/1 |
77/0 |
|
بین‌المللی امام خمینی(ره) |
544 |
548 |
603 |
016/1 |
97/0 |
98/0 |
40/1 |
26/1 |
|
تبریز |
030/2 |
968 |
|
|
61/3 |
73/1 |
0 |
0 |
|
تربیت مدرس |
|
842/2 |
430/2 |
|
0 |
07/5 |
66/5 |
0 |
|
تربیت معلم آذربایجان |
150 |
200 |
|
|
27/0 |
36/0 |
0 |
0 |
|
تربیت معلم تهران |
|
|
|
|
0 |
0 |
0 |
0 |
|
تربیت معلم سبزوار |
500 |
500/1 |
500/1 |
000/4 |
89/0 |
67/2 |
49/3 |
98/4 |
|
تفرش |
|
|
274 |
|
0 |
0 |
64/0 |
0 |
|
تهران |
982/5 |
125/6 |
108/6 |
968/9 |
63/10 |
92/10 |
22/14 |
40/12 |
|
خلیج فارس |
|
|
220 |
598 |
0 |
0 |
51/0 |
74/0 |
|
دریانوردی و علوم دریایی چابهار |
310 |
|
|
|
55/0 |
0 |
0 |
0 |
|
رازی |
500/2 |
100 |
000/1 |
885/1 |
44/4 |
18/0 |
33/2 |
34/2 |
|
زابل |
563/1 |
828/1 |
68 |
125 |
78/2 |
26/3 |
16/0 |
16/0 |
|
زنجان |
557 |
716 |
784 |
|
99/0 |
28/1 |
83/1 |
0 |
|
سمنان |
435 |
383/2 |
635/1 |
899 |
77/0 |
25/4 |
81/3 |
12/1 |
|
سیستان و بلوچستان |
389/1 |
|
|
|
47/2 |
0 |
0 |
0 |
|
شهرکرد |
714/1 |
356/1 |
382/1 |
|
04/3 |
42/2 |
22/3 |
0 |
|
شهید بهشتی |
|
|
|
|
0 |
0 |
0 |
0 |
|
شهید چمران اهواز |
|
|
|
|
0 |
0 |
0 |
0 |
|
شهید باهنر کرمان |
500/2 |
|
|
000/12 |
44/4 |
0 |
0 |
93/14 |
|
شیراز |
779/2 |
244/5 |
836/2 |
|
94/4 |
35/9 |
60/6 |
0 |
|
صنعتی اصفهان |
000/2 |
|
000/2 |
000/2 |
55/3 |
0 |
66/4 |
49/2 |
|
صنعتی امیرکبیر |
731/2 |
663/3 |
687/2 |
308/2 |
85/4 |
53/6 |
26/6 |
87/2 |
|
صنعتی سهند |
100/1 |
300/1 |
|
000/1 |
95/1 |
32/2 |
0 |
24/1 |
|
صنعتی شاهرود |
036/1 |
856 |
947 |
874 |
84/1 |
53/1 |
21/2 |
09/1 |
|
صنعتی شریف |
193/2 |
781/1 |
448/1 |
853/1 |
90/3 |
18/3 |
37/3 |
31/2 |
|
صنعتی شیراز |
|
455 |
160/1 |
300/2 |
0 |
81/0 |
70/2 |
86/2 |
|
صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
950 |
|
|
956 |
69/1 |
0 |
0 |
19/1 |
|
علامه طباطبایی |
|
|
|
131/9 |
0 |
0 |
0 |
36/11 |
|
علم و صنعت ایران |
242/2 |
951/1 |
651 |
960 |
98/3 |
48/3 |
52/1 |
19/1 |
|
علوم پایه پیشرفته زنجان |
451 |
657 |
551 |
|
80/0 |
17/1 |
28/1 |
0 |
|
علوم پایه دامغان |
|
|
|
000/1 |
0 |
0 |
0 |
24/1 |
|
علوم و فنون دریایی خرمشهر |
250 |
500/1 |
183 |
129 |
44/0 |
67/2 |
43/0 |
16/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی ورامین |
|
|
500 |
500 |
0 |
0 |
16/1 |
62/0 |
|
علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان |
357 |
411 |
430 |
930 |
63/0 |
73/0 |
1 |
16/1 |
|
فردوسی مشهد |
807/2 |
034/7 |
771/2 |
241/3 |
99/4 |
54/12 |
45/6 |
03/4 |
|
قم |
|
|
|
900 |
0 |
0 |
0 |
12/1 |
|
کاشان |
599/2 |
557/2 |
|
529/2 |
62/4 |
56/4 |
0 |
15/3 |
|
کردستان |
000/1 |
000/1 |
400/1 |
400/1 |
78/1 |
78/1 |
26/3 |
74/1 |
|
گیلان |
|
829 |
074/1 |
625/1 |
0 |
48/1 |
50/2 |
02/2 |
|
لرستان |
173 |
151 |
802 |
|
31/0 |
27/0 |
87/1 |
0 |
|
مازندران |
772/3 |
|
|
|
70/6 |
0 |
0 |
0 |
|
محقق اردبیلی |
143 |
625 |
298 |
763 |
25/0 |
11/1 |
69/0 |
95/0 |
|
ملایر |
|
470 |
|
200 |
0 |
84/0 |
0 |
25/0 |
|
هرمزگان |
148 |
605 |
|
67 |
26/0 |
08/1 |
0 |
08/0 |
|
هنر |
375/1 |
|
|
|
44/2 |
0 |
0 |
0 |
|
هنر اسلامی تبریز |
600 |
400 |
372 |
357 |
07/1 |
71/0 |
87/0 |
44/0 |
|
هنر اصفهان |
203 |
704 |
|
943 |
36/0 |
26/1 |
0 |
17/1 |
|
ولیعصر (عج) رفسنجان |
500 |
378 |
286 |
581 |
89/0 |
67/0 |
67/0 |
72/0 |
|
یاسوج |
150 |
150 |
151 |
|
27/0 |
27/0 |
35/0 |
0 |
|
یزد |
477 |
958 |
|
666/4 |
85/0 |
71/1 |
0 |
80/5 |
|
مجتمع آموزش عالی جندی شاپور |
357 |
133 |
203 |
246 |
63/0 |
24/0 |
47/0 |
31/0 |
|
جمع |
300/56 |
078/56 |
943/42 |
387/80 |
100 |
100 |
100 |
100 |
چرا این نابسامانی آشکار در ارائه آمار کتابها وجود دارد؟
1. به منبع اصلی اطلاعات، یعنی دفتر ثبت کتابها، مراجعه نمی‌شود؟
2. دریافت اطلاعات از کتابخانه‌ها و تنظیم و ارائه آنها دشوار است؟
3. تمایلی به ارائه پاسخ درست وجود ندارد؟
ممکن است برخی یا تمام این موارد درست یا دلایل و انگیزه‌های دیگری مطرح باشد؛ آنچه بر جای می‌ماند، این است که با وجود حرفه‌مندان کتابداری در تمام سطوح در دانشگاه‌ها، این حرفه‌مندان یا کتابدارانی که زیر نظر آنها کار می‌کنند، در ارائه ساده‌ترین گزارش آماری از مجموعه کتابخانه خود ناتوان مانده‌اند.
اگر نخواهیم این ناتوانی را بپذیریم، نمی‌دانیم ارقام نادرستی را که کسی از کتابخانه به بیرون ارسال یا به نام کتابخانه جعل کرده است، می‌توان صحیح دانست؟ اگر بنا بر تعهد حرفه‌ای، همه ساله گزارشی کمّی از فعالیتهایی که در آن سال در کتابخانه انجام گرفته تهیه و به مقامهای مسئول ارائه کنیم و نسخه‌ای از آن را در بایگانی نگهداریم و در گزارش سال بعد به آنچه قبلاً گزارش کرده‌ایم، رجوع کنیم؛ در ارائه ساده‌ترین آمارها به بیراهه نمی‌رویم.
در این نوشته، به مطلب کوچکی پرداخته شد، شما را به تفکر درباره پیامدهای ناگوارِ توجه نکردن به این مطلب به ظاهر کوچک برای حرفة کتابداری و اطلاع‌رسانی دعوت می‌کنم.
)