ارتباط میان پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران و شاخص ... نشر علمی آنها: کشف انگیزه‌های ایجاد پیوندهای دانشگاهی

مقدمه

از سال 1996، مقاله‌های متعددی در مورد پیوندهای وبی و ماهیت جالب توجه آنها برای کشف ارتباطهای علمی ـ با توجه به اینکه آیا نظریه­های کتابسنجی نظیر تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها را می­توان در محیط وب به کار برد ـ  منتشر شده است (برای مثال، آلمیند و اینگورسون[1]، 1997؛ روسو[2]، 1997؛ اینگورسون؛ 1998؛ بورگمن و فارنر[3]، 2002).  این پیشفرض وجود دارد که محیط وب یک منبع اطلاعاتی مهم برای مطالعات کمّی به منظور کشف ارتباطهای علمی رسمی و غیر رسمی است. برخی از مقاله‌های فوق، وجوه اشتراک قوی را میان استناد و پیوندهای وبی مطرح نموده­اند. برای مثال، روسو از اصطلاح Sitation برای بیان سایتهای مورد استناد استفاده کرد (روسو، 1997)؛  اینگورسون نیز اصطلاح عامل «اثرگذار وب«[4] را به عنوان نمونة وبی «عامل اثرگذار[5]» مؤسسة اطلاعات علمی[6] به منظورسنجش میزان نفوذ یا اثرگذاری صفحات یا سایتهای وب به کار برد (اینگورسون؛ 1998).  بورگمن و فارنر  نیز شباهت میان استناد کردن[7]  و ایجاد پیوند[8] در محیط وب  را مورد بحث قرار دادند و به وجوه اشتراک میان این دو فرایند اشاره کردند (بورگمن و فارنر، 2002).

اگرچه از لحاظ ساختاری می­توان میان استنادها و پیوندهای وبی وجه اشتراک قایل شد، اما پیوندهای وبی از لحاظ کیفی ماهیتی بحث‌انگیز دارند. برخی از محققان بر این باورند که تفاوت فاحشی میان استنادهای کتابشناختی و پیوندهای فرامتنی وجود دارد (ایگ[9]، 2000؛ وان ران[10]، 2001) و نمی­توان این دو پدیده را با یکدیگر مقایسه کرد. بنابراین، یکی از مسائل اصلی حوزة تحقیقاتی وب­سنجی، بررسی این جنبه از موضوع است. اگرچه این امکان وجود دارد که از روشهای وب‌­سنجی به منظور کشف ارتباطهای غیرعلمی یا تجاری در محیط وب استفاده کرد؛ برای مثال بررسی میزان نفوذ سایت روزنامه­ها (کوشا، 1382) یا شرکتها (واگان[11]، 2004)؛ اما اغلب تحقیقات وب­سنجی با هدف بررسی ارتباط میان استنادهای رسمی و پیوندهای وب و کشف نشانه­هایی از ارتباطهای علمی از طریق فراپیوندها در محیط وب صورت گرفته است. در این میان، سایت مجله‌ها و دانشگاهها بیش از سایر سایتها مورد توجه محققان بوده است. 

حوزة وب­سنجی[12]  «مطالعه کمی جنبه­های تولید و استفاده از منابع اطلاعاتی، ساختارها و فناوریها در محیط وب با استفاده از مبانی نظری کتابسنجی[13] و اطلاع­سنجی[14]» (بجورنبورن و اینگورسون[15]، 2004) به عنوان روشی نوین برای سنجش اهمیت یا نفوذ سایتهای وب مطرح است که کمتر از یک دهه از عمر تحقیقات نظری و کاربردی مرتبط با آن می­گذرد. در اغلب تحقیقات وب‌سنجی، سایت مجله‌ها یا دانشگاههای کشورهای مختلف، به منظور کشف ارتباط میان شاخصهای تحقیق و پیوندهای وبی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این وادی، سؤال اصلی اغلب تحقیقات وب­سنجی بر روی سایت دانشگاهها این بوده است که آیا دانشگاههایی که دارای رتبة تحقیقاتی یا شاخص علمی بالاتری هستند، از میزان پیوندهای وبی بیشتری نیز برخوردارند.

در راستای تحقیقات انجام شده بر روی سایت دانشگاههای کشورهای مختلف (نگاه کنید به بخش تحقیقات مرتبط)، این مطالعه قصد دارد ضمن بررسی ارتباط میان پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران و یکی از شاخصهای مهم نشر علمی آنها، انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران را مورد بررسی کمّی و کیفی قرار دهد تا نتایج به دست آمده را بتوان به عنوان یکی دیگر از شواهد در زمینه فرایند ارتباطهای علمی در محیط وب در یکی دیگر از مناطق جهان مورد استفاده قرار داد.

تحقیقات مرتبط

در خلال یک دهة اخیر، علاقة فزاینده­ای در ارتباط با تحقیقات وب­سنجی مشاهده می­شود. بررسی فرایند ارتباطهای علمی در محیط وب و اعتبار بخشیدن به محیط وب به عنوان یک منبع اطلاعاتی با ارزش، انگیزة اصلی اغلب تحقیقات وب‌سنجی را تشکیل می‌دهند. در این میان، تجزیه و تحلیل پیوندهای وبی به سایت دانشگاهها، بیشتر  از سایر مقوله­ها مورد توجه محققان بوده است. اغلب تحقیقات در این زمینه رویکردی کمّی به پدیده­های مورد مطالعه داشتند و در واقع همبستگی میان تعداد پیوندهای وبی به سایت دانشگاهها و شاخصهای تحقیقاتی و علمی آنها را مورد مطالعه قرار دادند. از این رو، تحقیقات کیفی و کمی به منظور کشف مستقیم انگیزة ایجاد پیوندهای وبی میان سایت دانشگاهها صورت گرفته است.

نتایج تحقیقات گذشته تا سال 2000 از نبود ارتباط معنا­دار آماری میان پیوندهای وبی به سایت دانشگاهها و شاخصهای تحقیقاتی آنها حکایت دارد (ثلوال[16]،2000)؛ اما نتایج چند تحقیق پس از سال 2000 از وجود ارتباط معنا­دار و مستقیم میان پیوندهای وبی به سایت دانشگاهها و رتبه تحقیقاتی و دیگر شاخصهای علمی و تحقیقاتی آنها در چند کشور جهان  ازجمله دانشگاههای انگلیس (ثلوال، 2001) استرالیا (اسمیت[17] و ثلوال، 2002) چین (تنگ[18] و ثلوال، 2002) تایوان (ثلوال و تنگ، 2003) نشان دارد. مطالعات دیگر نشان می‌دهد همبستگی آماری قوی­تری میان پیوندهای وبی با ماهیت پژوهشی و شاخصهای تحقیقاتی دانشگاهها وجود دارد (ثلوال، 2001؛ ثلوال و هاریس[19]، 2003).   ثلوال  اولین محققی بود که ارتباطی معنا­دار را میان تعداد پیوندهای وبی به سایت 25 دانشگاه انگلیس و متوسط فعالیتهای تحقیقاتی آنها (مقاله، کتاب، سخنرانی علمی و ...)  توسط اعضای هیئت علمی آنها به دست آورد (ثلوال، 2001).

مطالعه انجام شده توسط ویلکینسون[20] و دیگران (2003)  تنها پژوهشی به شمار می‌آید که علاوه بر استفاده از روشهای کمّی (بررسی همبستگی میان پیوندهای وبی و رتبه تحقیقاتی دانشگاهها)، از روشهای کیفی نیز به منظور کشف جنبه­های مختلف ایجاد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای انگلیس استفاده کرد. بررسی 414 پیوند وبی که از طریق نمونه­گیری تصادفی انتخاب شد، نشان داد که کمتر از یک درصد پیوندهای وبی میان سایت دانشگاههای انگلستان با هدف استناد رسمی ایجاد شده­اند. در واقع، بیش از 90% پیوندها به منظور ارتباطهای علمی غیر رسمی میان سایت دانشگاهها برقرار شده است. ثلوال (2003) با انتخاب نمونه­ای از 100 پیوند وبی به سایت دانشگاههای انگلیس، به بررسی انگیزه­های ایجاد پیوند وبی به آنها پرداخت. در نهایت، چهار نوع انگیزه شامل پیوندهای راهبری[21]؛ پیوندهای مالکیت[22]، پیوندهای اجتماعی[23] و پیوندهای بدون انگیزة قابل شناسایی[24] مورد شناسایی قرار گرفت. آنچه در هر دو تحقیق فوق مورد تأکید قرار گرفته، ذهن‌گرایانه بودن تشخیص انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی است. در واقع، اینکه افراد با چه انگیزه­هایی پیوندهای وبی را در صفحات وب ـ به منظور هدف قرار دادن صفحات دیگر  قرار می­دهند، مقوله­ای ذهن­‌گرایانه است.  

با وجود اینکه بخش گسترده­ای از مطالعات وب­سنجی بر روی سایت دانشگاهها انجام شده است، حجم قابل ملاحظه‌ای از تحقیقات نیز با انگیزه تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها، سایت مجله‌ها را مورد مطالعه قرار داده­اند که از لحاظ روش تحقیق و نتایج کلی به دست آمده در ارتباط با ارتباطهای علمی در وب، با موضوع تحقیق حاضر مرتبط می‌باشند.

 اسمیت[25] با تجزیه و تحلیل استنادی 22 مجلة الکترونیکی داوری شده در حوزه­های علمی مختلف در کشور استرالیا،  ارتباطی معنا­دار میان پیوندهای وبی و عامل تأثیرگذار مجله‌ها در ISI به دست نیاورد و نتیجه­ گرفت که ماهیت پیوندهای وبی با استنادهای رسمی کاملاً متفاوت است (اسمیت، 1999). هارتر و فورد[26] نیز با مطالعه بر روی 39 مجله الکترونیکی در حوزه‌های علمی مختلف، همبستگی آماری میان تعداد پیوندهای وبی به مقاله‌ها و استنادهای رسمی به آنها به دست نیاوردند (هارتر و فورد، 2000). برخلاف دو تحقیق گذشته، واگان و هیسن^[27]  با انتخاب مجله‌های کتابداری و اطلاع‌رسانی نمایه شده در پایگاه ISI، ارتباط معنا­دار و مستقیم را میان تعداد پیوندهای وبی به سایت مجله‌ها و عامل اثرگذار ISI آنها به دست آوردند. مجله‌هایی که عامل اثرگذار بیشتری داشتند، تعداد بیشتری پیوند وبی نیز دریافت کرده بودند (واگان و هیسن، 2002).  

واگان و ثلوال  با مطالعه بر روی 88 مجلة رشته حقوق و 38 مجلة حوزة کتابداری و اطلاع­رسانی که در پایگاه ISI نمایه شده بود، نشان دادند که قدمت[28] و سطح محتوای[29] سایت، عوامل مؤثری برای ایجاد پیوند به سایت مجله‌های حقوق و کتابداری و اطلاع‌رسانی هستند. مجله‌هایی که دارای مقاله‌های تمام متن رایگان هستند، تعداد بیشتری پیوند فرامتنی را دریافت کردند و این موضوع در مورد سایت مجله‌ها با قدمت (طول عمر) بیشتر نیز صادق است (واگان و ثلوال، 2003)

واگان و شا[30] با مقایـسه استنـاد به مقالـه‌های مجله‌های کتابداری و اطلاع­رسانی نمایه

شده در پایگاه ISI، ارتباط میان عامل اثرگذار درISI  و عامل اثرگذار در وب را مورد بررسی قرار دادند. نتایج نشان داد ارتباط مستقیمی میان دو متغیر مورد مطالعه وجود دارد و مؤلفان چنین نتیجه­گیری کردند که پیوندهای وبی و استنادهای رسمی را می­توان پدیده‌هایی مشابه به شمار آورد (واگان و شا، 2003).  کیم[31] انگیزة‌ ایجاد پیوندهای فرامتنی در مقاله‌های الکترونیکی علمی را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که در محیط الکترونیکی، محققان از پیوندهای وبی به دلایل علمی و غیرعلمی مختلفی استفاده می‌کنند. در واقع، فرایند ایجاد پیوند وبی، یک رفتار چند بعدی است که سطوح مختلفی از انگیزه­ها را در بر می­گیرد (کیم، 2000).

سؤالهای تحقیق

تحقیق حاضر در پی یافتن پاسخ برای دو سؤال  اساسی زیر است:

1. چه پیوندهایی از حوزه­های اینترنتی مختلف (شامل، com، org، net، edu، ir، ac.ir و int) دارای بیشترین همبستگی آماری با یکی از مهمترین شاخصهای نشر علمی در ایران (تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های ISI) است.

2. چه نسبت از  انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران مرتبط با ارتباطهای علمی رسمی (استناد رسمی) و ارتباطهای علمی غیر رسمی است؟

روش تحقیق

1. ابزار و روش گردآوری پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران

    از موتور کاوش آلتاویستا[32] (www.av.com) به دلیل قابلیتهای جستجوی پیشرفته آن برای گردآوری پیوندهای وبی خارجی[33] استفاده گردید[34]. در زیر، نمونة یک جستجوی انجام شده برای بازیابی پیوندهای وبی خارجی به سایت دانشگاه تهران از سوی دیگر سایتهای دانشگاهی با حوزة ac نشان داده شده است:

link:ut.ac.ir AND NOT host:ut.ac.ir  AND  host:ac

روش جستجوی فوق، به بازیابی پیوندهای وبی از سوی سایت­ دانشگاهها با حوزه ac که سایت دانشگاه تهران را هدف قرار داده­اند، منجر می­گردد؛ اما در این میان پیوندهای وبی از سوی سایت خود دانشگاه تهران نادیده گرفته می­شود. در واقع، این شیوه مشابه مفاهیم استناد خارجی و خود استنادی در تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌هاست.

پنج دانشگاه دارای دو نشانی اینترنتی مختلف بودند که به شیوه زیر پیوندهای وبی به آنها گردآوری شدند (مثال مربوط به دانشگاه صنعتی شریف):                     

 (link:sharif.ac.ir OR link:sharif.edu)

AND NOT (host:sharif.ac.ir OR host:sharif.edu)      

   روش مذکور، پیوندهای وبی به هر دو نشانی اینترنتی دانشگاه صنعتی شریف (sharif.edu و sharif.ac.ir) را بازیابی می‌نماید، اما پیوندهای وبی از سوی خود آنها نادیده گرفته می­شود. برای بازیابی پیوندهای وبی از حوزه­های مختلف (شامل، com، org، net، edu، ir، ac.ir و int) جستجوی زیر مرتبط با هر یک حوزه­ها انجام شد که در زیر برای حوزه com   نشان داده شده است:

(link:sharif.ac.ir OR link:sharif.edu) AND domain:com

برای سنجش تعداد پیوندهای وبی میان دانشگاهی[35]  از روش زیر استفاده شد:

(link:sharif.ac.ir OR link:sharif.edu) AND NOT host:sharif.ac.ir  AND host:ac.ir

2. گردآوری شاخص نشر علمی در دانشگاههای ایران

از گزارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای گردآوری تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های ISI به تفکیک هر یک از دانشگاههای تابع این وزارتخانه استفاده گردید (گزارش ملی ایران[36]، 2002).  این گزارش دانشگاههای ایران را مبتنی بر تعداد مقاله‌های منتشر شده توسط اعضای هیئت علمی آنها رتبه­بندی کرده است. در زمان انجام این تحقیق، آخرین گزارش آن مربوط به سال 1382 بود که از آن برای تجزیه و تحلیل همبستگی استفاده شد. اگرچه یکی از شاخصهای مهم نشر علمی را می­توان میزان انتشار مقاله‌ها در مجله‌های ISI به شمار آورد، اما معیارهای دیگری نیز نظیر انتشار مقاله‌ها در مجله‌های غیر ISI، مقالات کنفرانسها و ... وجود دارد که در این تحقیق به آنها توجه نشده و این خود یکی از محدودیتهای تحقیق حاضر به شمار می­آید. با وجود این، باید اذعان داشت، به دلیل اهمیت پایگاه ISI در انتخاب اثرگذارترین مجله‌های علمی، در بسیاری از تحقیقات علم‌سنجی به منظور بررسی فرایند ارتباطهای علمی در محیط وب، از این پایگاه استفاده شده است.

3. شیوه بررسی و کشف انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی           

برای بررسی و طبقه­بندی موضوعی انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران از روش تحلیل محتوا  توسط یک نفر استفاده شده است. بدین ترتیب، تمامی پیوندهای وبی پس از گردآوری و ذخیره شدن در رایانه به صورت دستی مورد بررسی قرار گرفتند. تحلیل و تفسیر انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی توسط یک نفر، یکی از محدودیتهای دیگر تحقیق حاضر به شمار می­آید؛ زیرا تحلیل انگیزه­ها موضوعی ذهن‌گرایانه است و افراد مختلف (داوران یا متخصصان موضوعی) ممکن است نظرهای متفاوتی در خصوص انگیزه­ها  ابراز کنند.

با وجود این، هدف اصلی تحقیق حاضر، به دست آوردن دیدگاهی کلان نسبت به انگیزه­هایی است که با ارتباطهای علمی رسمی یعنی استناد رسمی، مرتبطند. می­توان گفت، در خصوص کشف چنین انگیزه­ای اختلاف نظر بسیار کمی میان داوران یا متخصصان موضوعی وجود دارد، زیرا این نوع  انگیزه بر استنادهای رسمی دلالت دارد که از بخش فهرست مآخذ یا پانویس یک مقاله، مجله، مقالة ارائه شده در کنفرانس، گزارش علمی، کتاب، پایان­نامه و ...، سایت دانشگاههای ایران را هدف قرار داده­اند. از چنین انگیزه­هایی تحت عنوان «استنادهای وبی»[37] نام برده می­شود. یکی از دلایل این امر را می­توان در ماهیت صریح و شفاف انگیزه­های رسمی (استنادی) پیوندهای وبی دانست. در واقع، اینکه یک سند، یک مقاله، کتاب، گزارش علمی و ... بر روی یک سایت دانشگاه ایرانی را در بخش پانویس یا فهرست مآخذ خود به صورت رسمی از طریق گنجاندن نشانی اینترنتی به آن مورد استناد رسمی قرار داده باشد، به روشنی قابل درک و تشخیص است. بنابراین، می­توان چنین استنباط کرد که حتی استفاده از یک نفر برای کشف انگیزه­های استنادی و روند ارتباطهای علمی رسمی در محیط وب، از درجه بالایی از روایی برخوردار است.

از سوی دیگر،  شواهدی وجود دارد که استفاده از چند داور برای کشف انگیزه‌های ایجاد پیوند نیز مشکلات خاص خود را دارد و به دلیل ناسازگاری نسبتاً زیاد میان نظرهای داوران، ممکن است نتوان به نتایج قابل اطمینانی دست یافت. برای مثال، ویلکینسون و دیگران (2003) نشان دادند که میان نظرهای داوران دربارة تقسیم‌بندی موضوعی انگیزة ایجاد پیوند به سایت دانشگاههای انگلستان، 29% اختلاف نظر وجود دارد که تقریباً تمامی آنها به انگیزه­های غیر رسمی ایجاد پیوندهای وبی مربوط بوده است.

یافته­های پژوهش

1. همبستگی میان پیوندهای وبی و نشر علمی

نتایج تحقیق حاضر نشان داد با وجود اینکه پیوندهای وبی از حوزه­های مختلف (شامل، com، org، net، edu، ir، ac.ir و int) با شاخص نشر علمی در 34 دانشگاه ایران همبستگی معنا­دار و مستقیمی دارند، اما بیشترین همبستگی (841/0) میان دو متغیر مورد مطالعه مربوط به پیوندهای ایجاد شده از سوی حوزة edu یعنی سایت دانشگاههای آمریکاست. به تعبیر دیگر، دانشگاههای ایرانی که دارای بیشترین تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های ISI بودند، از سوی سایت دانشگاههای آمریکا نیز بیشترین تعداد پیوندهای وبی را دریافت کردند.  به دلیل چولگی[38] زیاد توزیع فراوانی داده­ها، از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن[39] به جای پیرسون استفاده شده است. در جدول1، تعداد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران از سوی حوزه­های مختلف و نیز ضرایب همبستگی اسپیرمن مرتبط با هر یک از آنها، نشان داده شده است (جدول 1).

جدول1. ضرایب همبستگی میان تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های ISI

و پیوندهای وبی از حوزه های مختلف به سایت 34 دانشگاه ایرانی

سطح معنا داری 1/0 درصد (99 درصد اطمینان) تعیین شده است.

در نمودار1،  میزان ارتباط میان پیوندهای وبی از سوی دانشگاههای آمریکا به سایت 34 دانشگاه ایران و شاخص نشر علمی (تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های ISI) نشان داده شده است.

نمودار 1.  ارتباط میان پیوندهای وبی از سوی دانشگاههای آمریکا به

سایت 34 دانشگاه ایران و تعداد مقاله‌های منتشر شدهتوسط آنها در مجله‌هایISI  

2. طبقه‌بندی انگیزه­های ایجاد پیوندهای وبی به سایت دانشگاههای ایران

به منظور اعتبار بخشیدن به داده­های کمی به دست آمده (نتایج آزمون همبستگی اسپیرمن) و بررسی اینکه آیا دانشگاههای آمریکا به دلایل علمی و دانشگاهی سایت 34 دانشگاه ایران را از طریق پیوندهای وبی هدف قرار داده­اند، از روش کیفی یعنی بررسی انگیزة ایجاد پیوندهای وبی، به صورت دستی استفاده شد. 

از 672 پیوند وبی ایجاد شده از سوی دانشگاههای آمریکا، تنها 440 پیوند به دلایل مختلف فنی برای بررسی انگیزه­ها قابل دسترس بودند. بدین ترتیب، از روش نمونه­گیری برای انتخاب پیوندهای وبی استفاده نشد، زیرا جامعة مورد مطالعه  تحقیق (440 پیوند وبی) برای انجام این بررسی، معقول و قابل اداره به نظر رسید.  نتایج تحقیق نشان داد از 440 پیوند وبی ایجاد شده از سوی سایت دانشگاههای آمریکا به سمت 34 سایت دانشگاههای ایرانی، 159 پیوند (2/36%) از سایت دانشجویان یا استادان ایرانی مقیم یا در حال تحصیل در دانشگاههای آمریکا می­باشند. اغلب این‌گونه پیوندها از بخش پیشینه­نامه[40] در سایت شخصی[41] دانشجویان و استادان ایرانی به دانشگاه قبلی که آنها در ایران مدرک دانشگاهی لیسانس یا فوق لیسانس خود را دریافت کرده بودند، ایجاد شده بود. در واقع، این نوع انگیزه، رایج‌ترین و بارزترین شیوه برای هدف قرارد دادن سایت­ دانشگاههای ایرانی از سوی دانشگاههای آمریکایی تشخیص داده شد. به دلیل اهمیت این نوع انگیزة ایجاد پیوند، در جدول 2 جزئیات بیشتری در مورد آن ارائه شده است.

جدول2. طبقه‌بندی انگیزة ایجاد پیوند از سوی وب‌سایت شخصی

دانشجویان و استادان ایرانی در دانشگاههای آمریکایی

نتایج تحقیق نشان داد که 92 پیوند (21% ) از سوی دانشگاههای آمریکا به دانشگاههای ایران، به انجمنهای دانشجویان ایرانی مقیم در آمریکا مربوط هستند که اغلب با انگیزة راهبری کاربران (دانشجویان) سایت دانشگاههای ایرانی را هدف قرار داده­اند. در جدول3، جزئیات بیشتری دربارة این نوع انگیزه آورده شده است.

جدول3. طبقه‌بندی انگیزه ایجاد پیوند از سوی سایت انجمنهای دانشجویان ایرانی در آمریکا

27 پیوند وبی (1/6 درصد) از سوی راهنماهای موضوعی/سایت کتابخانه­های دانشگاههای آمریکا، سایت دانشگاههای ایران را هدف قرار داده بودند. با وجود اینکه انگیزة ایجاد چنین پیوندهایی را می‌توان مشابه پیوندهای وبی از سوی انجمنهای دانشجویان ایرانی به شمار آورد (هدایت کاربران به سایت دانشگاههای ایرانی) اما می­توان از لحاظ نوع و ویژگی منابع پیوندهای وبی، آنها را تقسیم‌بندی کرد (جدول 4).

جدول4. طبقه‌بندی انگیزه‌ ایجاد پیوند از سوی راهنماهای موضوعی/سایت کتابخانه‌های دانشگاههای آمریکا

در جدول 5، انگیزه­های دیگر ایجاد پیوند فرامتنی به سایت دانشگاههای ایرانی مبتنی بر الگوی طبقه‌بندی ارائه شده توسط ویلکینسون و دیگران (2003) نشان داده شده است.

جدول5. طبقه‌بندی انگیزه­های دیگر ایجاد پیوند وبی به سایت دانشگاههای ایران

در نمودار 2، تمامی انگیزه­های ایجاد پیوند وبی از سوی دانشگاههای آمریکا به سایت 34 دانشگاه ایرانی نشان داده شده است.

نمودار 2. نمایش طبقه‌بندی کلیة انگیزه­های ایجاد پیوند از سوی سایت

دانشگاههای آمریکا به سایت دانشگاههای ایرانی در قالب 11 تقسیم‌بندی موضوعی

6

نتیجه­گیری

به منظور ارائة دیدگاه کلی نسبت به انگیزة ایجاد پیوندهای وبی از سوی دانشگاههای آمریکا به سایت دانشگاههای ایران، کلیة انگیزه­ها در قالب سه تقسیم‌بندی موضوعی کلان دوباره طبقه‌بندی گردد (جدول6). برای مثال، تقسیمهای موضوعی یک تا سه در نمودار 2، در قالب تقسیم‌بندی موضوعی جدید «پیوندهای راهبری» آورده شده است.

جدول6. نتیجه ادغام 11 تقسیم‌بندی در نمودار 2 در قالب 3 تقسیم‌بندی کلان­تر جدید

نتایج به دست آمده از تحقیق کیفی (بررسی انگیزه ایجاد پیوندهای وبی) نشان داد که با وجود همبستگی میان تعداد پیوندهای وبی و تعداد مقاله‌های منتشر شده در سال 2002 در مجله‌های  ISI توسط دانشگاههای ایران، هیچ یک از پیوندهای وبی به منظور استناد رسمی، سایت دانشگاههای ایران را هدف قرار نداده­اند. در واقع، هیچ پیوندی با انگیزة ارتباطهای علمی رسمی نظیر آنچه توسط بورگمن و فارنر (2002) مورد اشاره قرار گرفته، ایجاد نشده است. در این میان، 27% پیوندهای وبی با انگیزة ارتباطهای علمی غیررسمی ایجاد و اغلب پیوندهای وبی (63%) به منظور راهبری و هدایت کاربران برای شناسایی و دسترسی به سایت دانشگاههای ایرانی ایجاد شده بود. 10% از پیوندها نیز به منظور اهداف غیر دانشگاهی ایجاد شده بود.

نکته جالب توجه اینکه بیشترین پیوندها از بخش پیشینه نامه در سایت شخصی دانشجویان و استادان ایرانی در دانشگاههای آمریکا به دانشگاه قبلی که آنها در ایران مدرک دانشگاهی لیسانس یا فوق لیسانس خود را دریافت کرده بودند، ایجاد شده بود. سؤال این است که چرا این نوع انگیزه بارزترین شیوه برای هدف قرارد دادن سایت­ دانشگاههای ایرانی از سوی دانشگاههای آمریکایی را به خود اختصاص داده است. با وجود اینکه پاسخ به پرسش به تحقیقات بیشتری نیاز دارد، شواهد زیر را می­توان مورد اشاره قرار داد. بر اساس گزارش صندوق بین المللی پول[42] ایران در میان 91 کشور جهان در مهاجرت افراد متخصص و تحصیلکرده رتبه نخست را دارد. به علاوه، برآورد می‌شود در طی سالهای گذشته، از 125 دانش‌آموز ایرانی که موفق به کسب مدال در المپیادهای علمی در جهان شدند، 90 دانش آموز تحصیلات عالی خود را در دانشگاههای آمریکا ادامه می‌دهند (بی‌بی‌سی ورلد[43]، 2003).  این فرضیه که انگیزة ایجاد پیوند به سایت دانشگاههای ایرانی از سوی دانشگاههای آمریکایی تحت تأثیر مهاجرت متخصصان قرار گرفته است، می‌تواند موضوع تحقیق جداگانه­ای در کشورهای مربوط باشد.

تحقیق حاضر نشان داد تحقیقات کیفی در محیط وب برای اعتبار بخشیدن به داده‌های کمّی اهمیت بسزایی دارد. همچنین، این فرضیه قابل طرح است که علت دریافت نکردن حتی یک پیوند وبی با انگیزة ارتباطهای علمی رسمی (استناد رسمی) از سوی دانشگاههای آمریکا این است که احتمالاً دانشگاههای ایرانی اطلاعات علمی و تخصصی کمی را به زبان انگلیسی بر روی سایت خود قرار داده­اند و احتمالاً همین امر باعث شده در این مطالعه انگیزه‌های دیگری مرتبط با ارتباطهای علمی غیر رسمی و راهبری، مورد تشخیص قرار گیرند.