تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع جویی دانشجویان با توجه به نقش میانجی اضطراب و سودمندی ادراک شده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی- مدیریت اطلاعات، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

2 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی- مدیریت اطلاعات، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

چکیده

هدف:هدف پژوهش بررسی تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با نقش میانجی اضطراب و سودمندی اطلاعات بود.
روش­ پژوهش: این پژوهش کاربردی با روش پیمایشی- توصیفی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل 9500 دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز بود که با فرمول کوکران 370 نفر به عنوان نمونه به شیوه نسبتی انتخاب گردیدند. جهت گردآوری داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته در طیف پنج درجه­ای لیکرت استفاده شد. روایی ابزار به شیوه صوری و محتوایی و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در سطح مطلوب (91/0=a) تعیین گردید. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و Amos انجام شد.
یافته­‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که بین سبک‌­های پردازش اطلاعات تحلیلی و ادراکی و رهیافتی با رفتار اطلاع‌جویی رابطه معنادار و مثبت وجود دارد. ضمن این که، دو متغیر میانجی سودمندی درک شده اطلاعات و اضطراب بر رابطه بین سبک‌­های پردازش اطلاعات و رفتار اطلاع‌جویی اثرگذار می‌باشند؛ و اثرگذاری اضطراب بیشتر از سودمندی درک شده اطلاعات است.
نتیجه­‌گیری: سبک‌­های پردازش اطلاعات به ویژه سبک پردازش اطلاعات تحلیلی با درنظر گرفتن سودمندی درک شده و اضطراب پیش‌­بین مناسب برای رفتار اطلاع­‌جویی می‌­باشد که باید مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Information Processing Styles on the Students’ Information Seeking Behaviour with the Mediating Role of Information Anxiety and Utility

نویسندگان [English]

  • Shahnaz Hadavi 1
  • Mohammad Reza Farhadpoor 2
1 M.Sc. Student, Department of Information Science and Knowledge - Information Management, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Information Science and Knowledge - Information Management, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
چکیده [English]

Purpose: People utilize a variety of information resources by using multiple strategies to get notified, remain current and track the changes of their expert fields. This requires human interaction with information for seeking information, that helps the individual to search, find, retrieve and use it effectively. Information-seeking behavior can be defined as the response on individual to information needs. The results of previous studies show that information-seeking behavior is influenced by various factors such as information processing styles, anxiety and information utility. So, This study aimed to investigates the effect of information processing style on information seeking, and its moderation by information anxiety and utility.
Methodology: The applied research was carried out using a survey-descriptive method. The statistical population of the study consisted of 9,500 students of Islamic Azad University of Ahwaz, which was selected using the Cochran formula (370 people) in a relative sampling method. A researcher-made questionnaire was used in five levels of Likert spectrum to collect data. The validity of the tool was determined by its formal and content method and its reliability was determined using the Cronbach's alpha coefficient at the desired level (a = 0.91). Data analysis was analysed using SPSS and Amos software for structural model test.
Findings: The findings of the research showed that between the the Analytical information processing style (R = 519 & Sig. = 0.51) and intutitive information processing style (Sig = 0/39 = 0/001 = r = 0/001) with information seeking behaviour were significance and positive relation. Meanwhile, the two variables of perceived utility of information (1%) and anxiety (2%) affect the relationship between information processing styles and information seeking behavior; and the effect of anxiety is greater than the perceived usefulness of information.
Conclusion: Information processing styles, especially the analytical information processing style by perceived utility and anxiety predictes the informational behavior. Meanwhile, the effect of information anxiety and utility as a mediator variable are positive and significant. Accordingly, it can be argued that individuals with an appropriate level of anxiety and perceived utility of information have a powerful stimulus in the processing of information and information-seeking. Although it was anticipated that information anxiety as a mediator variable had a negative effect, but it’s effect was positive that may be on the controllable level of student anxiety. Therefore, it is suggested that the skills related to the information processing styles be taught to students so that they can demonstrate appropriate information-seeking behavior during their educational and research activities.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intuitive Information Processing
  • Analytical Information Processing Information Seeking Behavior
  • Anxiety
  • Information Utility

مقدمه

رفتار اطلاع‌جویی، از سوی محققان رشته‌های مختلف به عنوان یکی از فعالیت‌های انسانی (رایس، مک کرادی و چانگ[1]، 2001) مورد پذیرش قرار گرفته است. از آنجا که هرگونه قضاوت انسانی مستلزم پردازش اطلاعات است (گاگلیلمو[2]، ۲۰۱۵)؛ اطلاعات می‌تواند مکانیزمی جهت تأخیر در تصمیمات عمل کند (جیپسون و چایکن[3]، 1999) و مؤلفه حیاتی تصمیم‌گیری‌های مهم و تأثیرگذار باشد (گریفین، دانوودی و نیورایت[4]، 1999). این رفتار انسانی معمولاً به مثابه یک فرایند انطباقی شناخته می‌شود که به یادگیری، حل مسئله، تصمیم‌گیری و مواردی از این قبیل؛ با این پیش‌فرض کمک می‌کند که پس از تشخیص نیاز اطلاعاتی، دسترسی به آن، به روشن شدن مسئله (نیاز) و رفع آن منجر خواهد شد (داورپناه، ارسطوپور، شریف، مختاری و مرادی مقدم، 1388). البته توصیف مقوله نیاز و رفتار اطلاعاتی به همین سادگی نیست و پر واضح است که رخداد آن‌ها از یک الگوی خطی تبعیت نمی‌کند.

رفتار اطلاعاتی به مجموعه رفتار انسان در ارتباط با منابع و محمل‌های اطلاعاتی اطلاق می‌شود که شامل اطلاع‌جویی کنش‌گر[5]، کنش‌پذیر[6] و استفاده از اطلاعات[7] می‌شود. رفتار اطلاعاتی طیفی از رفتار از ارتباط چهره به چهره با دیگران تا دریافت منفعلانه اطلاعات - مانند تماشای تبلیغات تلویزیونی بدون این که فرد تمایلی به واکنش در برابر اطلاعات دریافتی داشته باشد- را در بر می‌گیرد. به همین ترتیب، رفتار اطلاع‌جویی[8] نیز، پویش هدفمند اطلاعات به عنوان پیامد یک نیاز برای برآوردن اهداف گوناگون است. هر چند در حین پویش، ممکن است فرد با نظام‌های اطلاعاتی دستی (مانند یک روزنامه و یا کتابخانه) و یا یک نظام رایانه محور (مانند وب جهان‌گستر) تعامل داشته باشد (ویلسون[9]، 2000). رفتار اطلاع­جویی به دلیل تفاوت در نیازها و بافت جستجوی اطلاعات، از فردی تا فرد دیگر متفاوت است (هولیدر و انورالاسلام[10]، ۲۰۱۹)؛ به نحوی که، با گذشت زمان و تغییر در کاربران، نیاز به تشریح کامل تأثیر عواطف در اطلاع­جویی هم افزایش یافته است (ساوالاینین[11]، ۲۰۱۵ و کیسیلوسکاد و میزرسکا[12]، ۲۰۱۹).

مکتب ساختارگرای اجتماعی در حوزه اطلاعات، مفهومی را ترویج می‌دهد که در آن فعالیت اطلاعاتی به عنوان بازنمود رفتار کاملاً فردی، نه تنها نتیجه فعالیت فرد نیست، بلکه به واقع محصول محیط اجتماعی در پیوند با تعدادی از سایر مؤلفه­‌های درونی و بیرونی است (گستون، دورنر و جانستون[13]، 2013). همچنین، بر اساس اصل پردازش فعال، برای یادگیری معنی­دار و مؤثر، لازم است اطلاعات جدید گزینش شده و سازمان‌یافته در حافظه موقت تحت پردازش قرار گرفته و با دانش قبلی موجود در حافظه بلند مدت یکپارچه شود (خلیل و الخیدر[14]، ۲۰۱۶). برای همین، مطالعه ارتباط رفتار اطلاع‌جویی با مجموعه‌ای از سایر عوامل درونی و بیرونی یا فردی و اجتماعی برای بازشناسی و بهبود سازوکارهای اطلاعاتی ضروری است.

سبک‌های پردازش اطلاعات را می­توان در زمره این عوامل بررسی کرد؛ که نوعاً تمایل به استفاده از رویکرد تحلیلی و یا ادراکی (رهیافتی) برای انتخاب دارند (دن و پرات[15]، 2007) و بر روی فرآیند‌های تصمیم‌گیری و پیامد‌های آن‌ها تأثیر می‌گذارند؛ و از طریق ارتباطی که با فلسفه ذهن پیدا می­‌کند (به عنوان هسته اصلی آن) تأثیر عمیقی بر واقع‌گرایی علمی دارد (رن، ۲۰۱۹). فرایندهای تحلیلی برای مسائل بدیع و پیچیده به کار می­‌روند، در حالی که فرآیندهای ادراکی یا رهیافتی برای انتخاب‌های متعدد روزانه کاربرد دارند (بارگ، چن و بوروس[16]، 1996؛ اپشتاین، لیپسون، هلشتاین و هوو[17]، 1992). نظریه‌های تفکر تحلیلی و رهیافتی بر مفهوم پردازش دوگانه که دو سیستم فکری تعاملی و موازی را اظهار می‌دارد، متکی است (اپشتاین، پاسینی، دنیس- راج و هییر[18]، 1996). سیستم تحلیلی رویکردی شناختی است و به طور کامل وابسته به منبع و نیازمند زمان است، در حالی که سیستم ادراکی و رهیافتی مملو از تأثیر و تسریع است؛ با این حال، هر دو سیستم نتایج مثبتی را به دست می‌دهند (سوان، شوبرت، لون و پولارد[19]، 2015). سبک تحلیلی به علت استدلال منطقی، کاهش جانبداری‌ها و سوءگیری‌ها (استانوویچ و وست[20]، 2000) و توانایی تمرکز بر جنبه‌های مهم اطلاعات مرتبط با تصمیمات (مک‌الوری و سیتا[21]، 2003) با تصمیم‌گیری مؤثر در ارتباط است. در حالی که سبک ادراکی و رهیافتی در ارتباط با خبرگی (دریفوس و دریفوس[22]، 2005) و کارآیی در حل مسائل روزانه است (تاد و گیگرنزر[23]، 2007).

سبک‌های پردازش اطلاعات، مسئله‌ای چند وجهی است که می‌تواند شرایط خاصی را به عنوان پیش زمینه رفتار اطلاع‌جویی ایجاد کند و تحت تأثیر تفاوت­‌های فردی باشد (سوان و همکاران، 2015). در این خصوص، گریفین و همکاران (1999) با به کارگیری این روش مدل اطلاع‌جویی و پردازش ریسک[24] را توسعه و مدعی شدند که اطلاع‌جویی از تفاوت­‌های فردی و از کفایت اطلاعات[25] تأثیر پذیرفته و تا نقطه استفاده از اطلاعات ادامه می‌یابد. از جمله عواملی که می­‌تواند بر رفتار اطلاع­‌جویی افراد تأثیرگذار باشد، سبک­‌های پردازش اطلاعات است. روش‌هایی که افراد دنیای پیرامون خود را دریافت می‌کنند، درباره آن قضاوت می‌کنند و مسائل و مشکلات مربوط به آن را حل می‌کنند، متفاوت است. برخی از افراد بیشتر بر غرایز و احساسات درونی متکی هستند؛ در حالی که دیگران بر جنبه‌های مهم، عناصر اصلی مسائل و پیامدها تکیه می‌کنند (اسلومن[26]، 1996). اضطراب و سودمندی اطلاعات نیز از جمله این موارد هستند که تأثیرگذاری آن‌ها نیازمند مطالعه است. در این خصوص، دوبری، جوانچیچ و نارندران[27] (2013) معتقدند که به منظور ایجاد تأخیر در تصمیم‌گیری، اضطراب می‌تواند سرعت اطلاع‌جویی را افزایش دهد (سرعت ببخشد) زیرا مرحله انتخاب سبب اضطراب می‌شود. از این رو ایجاد تعویق در یک تصمیم، تجربه‌های جاری اضطراب را کاهش می‌دهد. در این ارتباط فردریکسون[28](2001) نیز بر این عقیده است که اضطراب مراحل تصمیم را از طریق محدود کردن دسترسی به حافظه و استراتژی‌های آگاه‌کننده محدود می‌سازد. اضطراب اطلاعاتی به دلیل دشواری‌های احتمالی در حالت وجود بی‌شماری اطلاعات در درک فرد از مسئله و تصمیم‌گیری (یانگ، چن و هونگ[29]، 2003) یا همان شرایط اضافه بار اطلاعات (اسپییر، والاکیچ و وسی[30]، 1999؛ وورمان[31]، 1989 و باودن و روبینسون[32]، 2009) است و زمانی رخ می‌دهد که مقدار ورودی اطلاعات به سیستم بیش از ظرفیت پردازش آن باشد. پردازش و ذخیره‌­سازی اطلاعات برای بسیاری از فرایندهای زیستی مهم و برای بقای موجود زنده حیاتی است (دوران-نبردا و باسل[33]، ۲۰۱۹). اضطراب اطلاعات برای نشان دادن موقعیتی است که در آن اثربخشی و کارآیی فرد در استفاده از اطلاعات در کار با مقدار اطلاعات مربوطه و به طور بالقوه سودمند موجود و در دسترس انطباق ندارد (باودن و روبینسون[34]، 2009) و به اعتقاد بلاندل و لامبرت[35] (2014) ترکیبی از اضطراب کتابخانه‌ای و اضطراب فناوری اطلاعات است.

سودمندی ادراک شده کاربر از اطلاعات نیز می‌تواند زمینه‌­ساز رفتار اطلاع‌جویی باشد. سودمندی ادراک‌شده توانایی پیش­بینی پیامدهای طولانی مدت فعالیت‌های جاری است. به عبارتی سودمندی ادراک شده شناخت فرد از سودمندی رفتار کنونی فرد برای تحقق اهداف ارزشمند آینده است (فالت، اندریسن ولنز، 2004) و میزان ارزش و اهمیتی است که افراد برای انجام وظایف و در راستای رسیدن به اهداف شخصی قائل هستند (میلر و بریکمن[36]، 2004) و حتی زمانی که اهداف مهارتی و توانایی ادراک شده کنترل می‌شوند، یک پیش‌بینی‌کننده مهم خود نظم‌بخشی و استفاده از راهبردهای شناختی عمیق است (مالکا و کاوینگتون[37]، 2005). به اعتقاد گریفین و همکاران (1999) اطلاع‌جویی زمانی اتفاق می‌افتد که از دیدگاه فرد، اطلاعات موجود ناکافی باشد، از این رو، ادراک فرد از سودمندی اطلاعات می‌تواند بر فرآیند اطلاع‌جویی تأثیر بگذارد. به اعتقاد وانگ و فاروق[38] (۲۰۱۹) تصمیم‌­گیرنده تنها بخش­‌هایی از اطلاعات را که احساس می­‌کند سودمند است، انتخاب و مابقی را نادیده می­‌گیرد. از آنجا که اطلاع‌جویی متضمن تعامل فرد با یک نظام اطلاعاتی (دستی یا رایانه محور) و در راستای یک رفتار پویشی هدفمند است، سودمندی ادراک شده اطلاعات، را می‌توان معادل انتظار شخص از منفعت‌بار بودن یک پدیده یا رفتار دانست.

با توجه به موارد ذکر شده، این پژوهش بر آن است که تأثیر سبک­های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی را با توجه به نقش میانجی اضطراب و سودمندی اطلاعات بررسی نماید. بنابراین، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ­گویی به این سؤال است که: آیا اضطراب و سودمندی ادراک شده دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز بر رابطه علی بین سبک‌های پردازش اطلاعات و رفتار اطلاع‌جویی آنان تأثیر دارد؟

 

پیشینه پژوهش

مطالعات مختلفی در حوزه رفتار اطلاع­‌جویی صورت گرفته است که در آن‌ها به ابعاد مختلفی از قبیل زمینه­‌ها، رفتارها، تسهیل­گرها، پیامدها و پیشران‌­های رفتار اطلاع­جویی توجه و تأکید شده است. نتایج مطالعه مختاری، داورپناه، دیانی و آهنچیان (1393) نشان داد که باورهای معرفت‌شناختی و نیاز به شناخت با رفتار اطلاعاتی آزمودنی­‌ها همبستگی معنادار و مثبتی دارد. ضمن این که، دانشجویان دارای باورهای معرفت‌شناختی سطح بالا در مقایسه با دانشجویان دارای باورهای معرفت‌شناختی سطح پایین در محیط اطلاعاتی خود کارآمدتر بودند. رفتار اطلاعاتی دانشجویان دارای نیاز به شناخت سطح بالا متفاوت از رفتار اطلاعاتی دانشجویان دارای نیاز به شناخت سطح پایین بود. یافته‌­های رضایی (1393) نیز نشان داد که بین میزان اضطراب اینترنتی و شناخت اینترنتی اعضای هیئت علمی رابطه منفی و معناداری وجود داشت. نتایج مطالعه منصوریان و سنگری (1394) نیز نشان داد که تأیید دانش پیشین، قضاوت ربط، خلق اندیشه نوین، زمان و تلاش برای جستجوی اطلاعات از مهمترین عوامل اطلاع­جویی دانشجویان بوده است. در این زمینه حسینی و عرفان­منش (1393) نیز عوامل ایجادکننده احساسات منفی را در چهار گروه مربوط به منابع اطلاعاتی، عوامل مربوط به رایانه، اینترنت و پایگاه‌­های اطلاعاتی، عوامل کتابخانه­ای و عوامل مربوط به فرایند جستجوی اطلاعات گزارش کردند که بر نتایج فرایند اطلاع­جویی تأثیر گذارند. یافته­‌های مطالعه طاهری، رنجبرسودجانی، نوربخش‌ شورابی و نوری‌ بلداجی (1394) نیز نشان داد که موانع فنی و موانع مربوط به منابع اطلاعاتی، کتابخانه و جستجوی اطلاعات جزء مهمترین عوامل اضطراب‌زا در اطلاع­جویی می­باشند. کاشی، نوکاریزی و صنعت­جو (1396) در مطالعه‌­ای دریافتند که بین میزان سواد اطلاعاتی و میزان اضطراب اطلاع‌جویی آنان رابطه معناداری وجود دارد؛ کتابداران در کاهش اضطراب اطلاع‌جویی دانشجویان تا حدودی نقش دارند؛ مهارت‌های ارتباطی کتابداران با میزان اضطراب اطلاع‌جویی دانشجویان رابطه معنادار و مثبتی دارد؛ و نهایتاً این که، بین میزان استفاده از خدمات اطلاع‌رسانی و میان اضطراب اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی رابطه معنادار مثبتی برقرار است. نتایج سلیمانی‌­نژاد و شهرکی (1396) نیز نشان داد که، آموزش آشنایی با شیوه‌های جستجوی علمی و بانک‌های اطلاعاتی به عنوان یک مداخله آموزشی بر کاهش اضطراب اطلاع‌جویی دانشجویان به لحاظ موانع مربوط به منابع اطلاعاتی، رایانه و اینترنت، جستجوی اطلاعات و انتخاب موضوع تأثیر معناداری دارد.

در مطالعات دیگری وجود برخی از نشانه‌های ترس، تنش و اضطراب در جستجوی اطلاعات توسط دانشجویان گزارش شده است که بر رفتار اطلاع­‌جویی آنان تأثیر دارد (دالریمپل و زوزینگ[39]، 1992 و هیلگارد[40]، 2006). همچنین یافته‌­های چودری و گیپ[41] (2009) نشان داد که بنا به دلایلی مانند انتخاب نادرست منابع اطلاعاتی و عبارت جستجو، تردید در قضاوت درباره‌ کیفیت و روزآمدی منابع اطلاعاتی، تردید در تصمیم‌گیری درباره‌ ربط و تناسب منابع، مشکلاتی مانند عدم بازیابی منابع اطلاعاتی مورد نیاز، آگاهی نداشتن در زمینه پژوهش، وجود حجم گسترده‌ای از منابع اطلاعاتی در نتایج بازیابی، وجود منابع اطلاعاتی پراکنده و دسترسی نداشتن به متن کامل منابع مورد نیاز در طی فرایند اطلاع‌جویی ممکن است اضطراب اطلاعاتی به وجود آید و یا تشدید شود. به اعتقاد کاتاپول[42] (2010) اضطراب اطلاعاتی دانشجویان مانع کسب و استفاده از اطلاعات برای فعالیت دانشگاهی آنان می‌شود. بایرامی[43] و همکاران (2012) نیز دریافتند که خوش­بینی، احساسات مثبت، سبک پردازش اطلاعات عقلائی و سبک پردازش اطلاعات اکتشافی پیش­بین مناسبی برای سازگاری روان­شناختی هستند. یافته­های چانتانگ، مانمارت و وونگپراسرت[44] (2014) نشان داد که سبک­های یادگیری اندکی بر رفتار اطلاعاتی تأثیرگذار هستند. نتایج سوان و همکاران[45] (2015) نیز نشان داد که پردازش اطلاعات به صورت اکتشافی به طور منفی و مستقیم با رفتار اطلاع‌جویی انطباق داشت. ضمن این که ارتباط مثبت بین اولویت برای تصمیم‌گیری تأخیری و اطلاع‌جویی به وسیله‌ اضطراب و سودمندی اطلاعات تعدیل شد و یافته‌ها نشان داد که سطوح پایین تشویش و اضطراب باعث تسریع در اطلاع‌جویی می‌شود.

نتایج مطالعه آیال، روسو، زکای و هاچمن[46] (2018) نیز نشان داد که تفاوت­های فردی در سبک پردازش اطلاعات دارای انعطاف­‌پذیری است و توسط عوامل موقعیتی تعدیل می­‌شود. به ویژه مداخله موقعیتی در سبک پردازش اطلاعات تحلیلی باعث بهبود کیفیت تصمیم می­‌شود. همچنین نتایج نشان داد که بهبود کیفیت تصمیم به سازگاری بین سبک تفکر غالب و ماهیت وظیفه بستگی دارد.

نتایج مک­مولان، برلی، آرنیز و استاریسویچ[47] (۲۰۱۸) نشان داد که اضطراب سلامتی با اطلاع­جویی پیوسته و الگوی رفتاری غیرمتعارف در جستجوی مکرر اطلاعات سلامت در ارتباط است. نتایج وانگ، پو و شهزاد[48] (۲۰۱۹) نشان داد که اضطراب و هزینه ادراک شده اطلاعات در مقایسه با هنجارهای ذهنی، سودمندی ادراک شده، و نگرش تأثیر اندکی بر رفتار اطلاع­جویی بهداشتی پیوسته دارد. در مطالعه دیگری باجکار و بابیاک[49] (2019) دریافتند که عزت نفس به طور مستقیم و نیز غیرمستقیم از طریق اضطراب و وسواس بر الگوی رفتاری غیرمتعارف جستجوی مکرر اطلاعات بهداشتی تأثیر دارد.  

مرور پیشینه­‌ها نشان می­‌دهد که رفتار اطلاع­‌جویی مسئله‌­ای پیچیده است که مطالعه و شناسایی آن نیازمند شناسایی عوامل مؤثر و مختلفی است. این پدیده از یک سو با ابعاد معرفت­شناختی و شناخت افراد ارتباط دارد که رفتار اطلاع­‌جویی را تقویت می­کنند، از سوی دیگر درگیر برخی از مؤلفه‌­های روانی از قبیل اضطراب است که ممکن است بسته به شرایط مختلف به عنوان یک عامل تحریک­‌کننده و یا مانع اطلاع­‌جویی عمل کنند. به عنوان نمونه نتایج برخی از پژوهش‌­ها تأکید دارند که وقتی عدم اطمینان و اضطراب افزایش می‌یابد (از طریق ناامیدی یا عدم توانایی در این زمینه)، افراد یا به جستجوی اطلاعات بیشتر برای تکمیل اطلاعات می‌­پردازند و یا از جستجوی اطلاعات خودداری می‌کنند (حسینی و عرفان­منش، 1393؛ مکلنتیر، بکر، کلمنت و دونووان[50]، 2003؛ گروس و همکاران، 2007 و 2011؛ کالبچ[51]، 2006؛ اوبرین، بارتولت و لیتزل[52]، 2006؛ پرابها، سیلیپگنی کوناوی، اولزوفسکی و جنکینز [53]، 2007). در واقع، اضطراب به طور کلی چیزی است که توسط محققان اصلی در زمینه فرایند جستجوی اطلاعات به عنوان یک دغدغه مهم در تکمیل موفقیت‌آمیز وظایف اطلاعات شناخته شده است (بلکین[54]، 1980؛ دروین[55]، 1999؛ کولثاو، 1991). ضمن این که، پردازش اطلاعات و یادگیری نیز در مطالعات گذشته مورد توجه بوده است که با توجه به سبک پردازش اطلاعات گاهی تأثیر آن در مطالعات مختلف متناقض گزارش شده است و حتی توسط برخی از متغیرهای موقعیتی مانند اضطراب و یا سودمندی این تأثیر تعدیل شده ­اند.

نتیجه کلی این که، رفتار اطلاع­‌جویی مسئله‌­ای چند وجهی است و شناسایی آن نیازمند توجه به مؤلفه‌های مختلف می­‌باشد. نکته حائز اهمیت این ­که در مطالعات خارجی متغیرهای مختلفی در ارتباط با رفتار اطلاع­جویی بررسی شده است؛ در حالی که در مطالعات داخلی به سبک­‌های پردازش اطلاعات و نقش میانجی متغیرهای روان­‌شناختی و موقعیتی اشاره نشده است.

 

روش‌­شناسی  پژوهش

پژوهش حاضر با توجه به هدف کاربردی و از نظر چگونگی به دست آوردن داده‌های مورد نیاز در زمره پژوهش‌های توصیفی (غیرآزمایشی) و از دسته پژوهش­‌های پیمایشی و از حیث ماهیت پژوهش، علی- همبستگی است؛ چرا که اولاً سعی دارد به بررسی رابطه علی بین سبک‌های پردازش اطلاعات و رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با توجه به نقش میانجی اضطراب و سودمندی ادراک شده اطلاعات بپردازد. ثانیاً، پژوهشگران به دنبال آن هستند تا دریابند شرایط مد نظر وی تا چه حد با دیگر عوامل مد نظر در ارتباط و همبستگی بوده و این شرایط تا چه حد می‌تواند شرایط متغیر وابسته را تغییر، تعدیل و دگرگون نماید (دواس[56]، 1392: 211). جامعه‌ آماری پژوهش کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز بالغ بر 9500 نفر در سال تحصیلی 1397-1398 بودند که بر اساس فرمول کوکران تعداد حجم نمونه‌ پژوهش برابر با 370 نفر مشخص گردید. از آنجایی که جامعه‌ آماری متجانس و مشمول کلیه دانشجویان اما در رشته‌ها و دانشکده‌های مختلف بود و نیز قلمرو مکانی پژوهش از گستردگی بالایی برخوردار نیست، به همین منظور از شیوه نمونه‌گیری نسبتی- در دسترس استفاده گردید. بدین منظور تعداد دانشجویان هر یک از دانشکده‌ها مشخص گردیده، سپس درصد حضور آن‌ها در جامعه آماری مشخص شده و در مرحله بعد سهم هر یک از دانشکده‌ها در حجم نمونه مشخص و در نهایت در هر یک از دانشکده‌ها دانشجویان به صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب گردیدند.

در این پژوهش از ابزار پرسشنامه محقق ساخته بر اساس مطالعات سوان، شوبرت، لون و پولارد (2015)، همچنین هیجن پنینگا، کوکس، هافمن و کوهن- شوتانوس[57] (2010)، هولزل و همکاران[58](2015)، صفاحیه و سینگ[59](2006) و یانگ، ریچارد، هاریسون و سئو[60](2008) برای سنجش نظرات دانشجویان استفاده شد که دارای 4 سؤال جمعیت شناختی و 65 سؤال ویژه برای سنجش و شناسایی متغیرهای پژوهش بود (جدول 1).

پرسشنامه در سطح سنجش ترتیبی و بر اساس طیف پنج درجه­ای  لیکرت طراحی گردید. در این پژوهش، قبل از اجرای نهایی پرسشنامه­‌ها، طی یک مطالعه مقدماتی نظرات 37 نفر (10 درصد نمونه) از پاسخ­گویان در دانشکده‌­های مختلف جمع‌آوری شد و با استفاده از برنامه‌ نرم‌افزاری اس‌پی‌اس‌اس توسط آزمون آلفای کرونباخ پایایی ابزار محاسبه شد (جدول 1). بر اساس نتایج پایایی ابزار در سطح بالاتر از 0/7 تأیید شد. سپس با توجه به نتیجه بررسی بهنجاری توزیع داده­‌ها از آزمون­های آماری پارامتریک رگرسیون سلسله مراتبی، تحلیل واریانس و همچنین شاخص‌­های برازش مدل استفاده شد.

 

 جدول 1. گویه‌­های مختلف ابزار پژوهش و ضریب آلفای کرونباخ در سطح ابعاد متغیرهای پژوهش

 

 یافته‌­های پژوهش

قبل از اقدام به آزمون فرضیه‌های پژوهش، جهت اطمینان از کاربرد صحیح آزمون‌های متناسب با فرضیه­‌ها، از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف[61] برای بررسی توزیع به هنجاری (نرمال یا غیر نرمال بودن) داده­های اصلی پژوهش  استفاده شد (جدول 2).

 

جدول 2. نتایج سنجش وضعیت توزیع بهنجاری داده‌­های پژوهش

 بر اساس داده‌­های موجود در جدول (2) از آنجایی که میزان آماره کولموگروف-اسمیرنوف با میزان خطایی بیشتر از حد استاندارد 0/05 محاسبه شده اند، نشان‌دهنده عدم وجود تفاوت معنادار در سطوح همه متغیرها بوده و بیانگر بهنجار بودن داده‌های مربوطه است. بنابراین می‌توان از آزمون‌های پارامتریک استفاده نمود.

فرضیه اول: سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی سودمندی ادراک ‌شده اطلاعات تأثیردارد.

با هدف تعیین تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی سودمندی ادراک شده فرضیه اول پژوهش مطرح شد و داده­‌های حاصل از گویه­‌های پرسشنامه برای هر کدام از متغیرها در طیف پنج درجه‌­ای لیکرت مشخص و محاسبه شد و میانگین نمره متغیر قرار داده شد.

 

جدول 3. ضریب تعیین رگرسیون تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی سودمندی ادراک شده اطلاعات

 

نتایج جدول (3) نتایج نشان می­‌دهد میزان R2(ضریب تعیین تعدیل شده) در مدل اول برابر با 0/292 است که این میزان نشان می‌دهد 29/2 درصد از تغییرات متغیر وابسته رفتار اطلاع‌جویی توسط متغیر مستقل سبک‌های پردازش اطلاعات تبیین می­شود؛ لیکن با در نظر گرفتن متغیر میانجی ضریب تعیین تعدیل شده برابر با 0/302 بوده و به میزان 1 درصد افزایش می‌یابد. نتیجه به دست آمده حاکی از آن است که سبک‌های پردازش اطلاعات با وجود میانجی­گری سودمندی ادراک شده بر روی رفتار اطلاع‌جویی افراد اثرگذاری بهتری دارند. مقدار آماره دوربین واتسون، که آزمون استقلال خطاها (تفاوت بین مقادیر واقعی و مقادیر پیش‌بینی شده توسط معادله رگرسیون) را نشان می­‌دهد (1/68) و در فاصله 1/5 تا 2/5 قرار دارد، لذا فرض عدم وجود همبستگی بین خطاها رد نمی‌شود، بنابراین فرض استفاده از رگرسیون تأیید می‌­شود.

 

جدول 4. تحلیل واریانس ضریب تعیین رگرسیون بررسی تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی سودمندی ادراک شده اطلاعات

 

جدول (4) تحلیل واریانس نتایج ضریب تعیین رگرسیون را نشان می‌دهد که در هر دو مدل (بدون متغیر میانجی و با متغیر میانجی)، مقادیر F مشاهده شده (51/747 و 40/832) هر دو در سطح اطمینان 0/99 درصد معنادار است، لذا فرض صفر رد می‌شود، در نتیجه ضریب تعیین رگرسیون قابل تأیید است.

 

جدول 5. معادله خط رگرسیون  تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی سودمندی ادراک شده اطلاعات

 

 جدول (5) نتایج نهایی رگرسیون را نشان می‌دهد که بر اساس آن می‌توان معادله خط رگرسیون را این چنین ترسیم کرد:

مدل 1: رفتار اطلاع‌جویی=985/54+ 751/0 + 307/0 + 130/0 (تحلیلی + درک بافت گسترده + درک ساختار).

مدل 2: رفتار اطلاع‌جویی=757/53 + 650/0 + 244/0 + 094/0 + 285/0 (تحلیلی + درک بافت گسترده + درک ساختار + سودمندی ادراک شده). ضمن این که، مقادیر تلرانس متغیرهای مستقل که بالاتر از 4/0 و مقادیر VIF این متغیرها که از حد مجاز (3) تجاوز نکرده است؛ نشان می­‌دهد فرض عدم هم­خطی چندگانه بین متغیرها محقق شده است.

بررسی اثرگذاری متغیرهای پیش‌بین بر روی متغیر ملاک در هر دو مدل نشان می‌دهد که از بین سه متغیر پیش‌بین وارد شده در مدل اثرگذاری؛ در هر دو مدل یعنی چه با مداخله متغیر سودمندی ادراک شده و چه بدون مداخله این متغیر؛ دو متغیر سبک تحلیلی- انتقادی و درک بافت گسترده بر رفتار اطلاع‌جویی تأیید و اثرگذاری و متغیر درک ساختار بر آن رد می‌گردد. در این بین اثرگذارترین متغیر پیش‌بین سبک تحلیلی با بتای 0/468 در مدل اول و 0/405 در مدل دوم، در درجه دوم درک بافت گسترده با بتای 0/162 در مدل اول و 0/129 در مدل دوم قرار دارد. سودمندی ادراک شده نیز دارای اثر معنادار در این خصوص شناخته شده است و اثرگذاری آن به میزان 0/135 مورد تأیید قرار گرفته است. مجموعاً این سه متغیر پیش‌بین به میزان حدود 30 درصد از پراکندگی مشاهده شده در رفتار اطلاع‌جویی را تبیین می‌نمایند و 70 درصد از تغییرات موجود در متغیر پیش‌بین را متغیرهایی دیگر توجیه می‌نمایند.

فرضیه دوم: سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی اضطراب تأثیر دارد.

 با هدف تعیین تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی اضطراب نیز فرضیه دوم پژوهش مطرح شد و مانند روش محاسبه برای فرضیه اول داده­های حاصل از گویه‌های پرسشنامه برای هر کدام از متغیرها در طیف پنج درجه­ای لیکرت مشخص و محاسبه شدند و نمره میانگین به دست آمده به عنوان نمره متغیر قرار داده شد.

  

جدول 6. ضریب تعیین رگرسیون تأثیر سبک‌هایپردازشاطلاعاتبررفتاراطلاع‌جوییدانشجویانتحصیلاتتکمیلیدانشگاهآزاداسلامیواحداهوازبا نقش میانجی اضطراب

 

با توجه به نتایج جدول (6) آنچه مشخص است این که مقدار ضریب تعیین تعدیل شده (R2) در الگوی اول برابر با 0/292 است. به این معنی که، حدود 29/2 درصد از تغییرات متغیر وابسته (رفتار اطلاع­جویی) توسط متغیر مستقل (سبک­‌های پردازش اطلاعات) پیش­‌بینی می‌­باشد. با این ­حال، ورود متغیر میانجی سبب شده است که این مقدار به 0/311 افزایش یابد که نشان­ می­‌دهد 31/1 درصد از تغییرات متغیر وابسته توسط سبک­های پردازش اطلاعات و با میانجی­گری اضطراب تبیین می­‌شود. ضمن این که، چون مقدار آماره آزمون دوربین واتسون برابر با 1/699 و در فاصله 1/5 تا 2/5 قرار دارد، فرض عدم وجود همبستگی بین خطاها رد نمی‌شود و پیش فرض استفاده از رگرسیون محقق می‌­شود.

 

جدول 7. تحلیل واریانس ضریب تعیین رگرسیون بررسی تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی اضطراب

 

جدول (7) تحلیل واریانس نتایج ضریب تعیین رگرسیون را نشان می‌دهد. در هر دو مدل بدون متغیر میانجی و با متغیر میانجی، مقادیر F مشاهده شده (51/747 و 42/649) هر دو در سطح اطمینان 0/99 درصد معنادار بوده و فرض صفر رد می‌شود، در نتیجه ضریب تعیین رگرسیون قابل تأیید است.

 

جدول 8. معادله خط رگرسیون برای تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز با نقش میانجی اضطراب

 

جدول (8) نتایج نهایی رگرسیون را نشان می‌دهد. با توجه به این جدول می‌توان معادله خط رگرسیون را به صورت زیر ترسیم کرد:

 

مدل1: رفتار اطلاع‌جویی=985/54+ 751/0 + 307/0 + 130/0 (سبک تحلیلی و انتقادی + درک بافت گسترده + درک ساختار).

مدل 2: رفتار اطلاع‌جویی=684/50 + 660/0 + 273/0 + 160/0 + 330/0 (سبک تحلیلی و انتقادی + درک بافت گسترده + درک ساختار + اضطراب)

همان­گونه که در جدول شماره (8) مشاهده می‌شود تلرانس متغیرهای مستقل از مقدار 0/4 بیشتر است و این در حالی است که مقدار VIF این متغیرها نیز از حد مجاز (3) تجاوز نکرده است؛ در نتیجه فرض عدم وجود هم­خطی چندگانه بین متغیرها محقق شده است. پس بر اساس الگوی اثرگذاری متغیرهای پیش‌بین بر روی متغیر ملاک در دو مدل جدول بیانگر این نکته است که از بین سه متغیر پیش‌بین وارد شده در مدل؛ در هر دو حالت با / بدون متغیر میانجی، تأثیر دو متغیر سبک تحلیلی- انتقادی و درک بافت گسترده بر رفتار اطلاع‌جویی تأیید و اثرگذاری متغیر درک ساختار بر آن رد می‌گردد.

در این بین اثرگذارترین متغیر پیش‌بین سبک تحلیلی- انتقادی با بتای 0/468 در مدل اول و 0/411 در مدل دوم، در درجه دوم درک بافت گسترده با بتای 0/162 در مدل اول و 0/144 در مدل دوم قرار دارد. اضطراب نیز دارای اثر معنادار در این خصوص شناخته شده است و اثرگذاری آن به میزان 0/153 مورد تأیید قرار گرفته است. به طور کلی این سه متغیر پیش‌بین در مجموع به میزان حدود 31 درصد از پراکندگی مشاهده شده در رفتار اطلاع‌جویی را تبیین می‌نمایند و 69 درصد از تغییرات موجود در متغیر پیش‌بین  مربوط به متغیرهای دیگر است.

جهت ارائه مدل برای اطلاع‌جویی دانشجویان و ارتباط آن با پردازش اطلاعات و متغیرهای میانجی سودمندی درک شده و اضطراب، همه‌ متغیرهای پژوهش در مدل رگرسیونی وارد گردیده و تأثیر آن‌ها بر متغیر ملاک سنجش گردیده است. در مدل شماتیک زیر نتایج به دست آمده از آزمون ارائه مدل نشان داده شده است:

 

شکل 1. آزمون مدل پژوهش

 

جهت بررسی معناداری مدل از مقادیر (P-value) استفاده می‌شود که اگر کوچک­تر از 0/05 باشند، در سطح اطمینان 95 درصد معنی‌دار خواهند بود. نمونه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها و متغیر‌ها در جدول (9) آمده است.

 

جدول 9. شاخص‌های برازش مدل پژوهش

 

مقدار RMSEA در مدل فرضی برابر با 0/091 به دست آمده است لذا این مقدار چون کمتر از 0/1 است نشان دهنده این است که میانگین مجذور خطاهای مدل مناسب است و مدل قابل قبول می‌باشد. همچنین مقدار کای دو تقسیم بر درجه آزادی (2/739 = 38 : 104/087) بین 1 و 3 می‌باشد و میزان شاخص ­GFI، CFI و NFI نیز از 0/9 بیشتر می‌باشد که نشان می‌دهند، مدل اندازه‌گیری متغیرهای پژوهش، مدل مناسبی است.

 

نتیجه‌­گیری

اطلاعات را می­‌توان یکی از سازه­‌های اساسی و غیرقابل اغماض زندگی بشر در عصر حاضر دانست که بدون آن ریسک فعالیت­‌های فردی، اجتماعی و سازمانی افزایش چشمگیری می­‌یابد. با این حال، علاوه بر کسری اطلاعات که چالش‌آفرین است، زیادی اطلاعات به لحاظ محتوا، حجم و قالب نیز دغدغه‌­های بسیاری را سبب شده است. این مسائل، سبب شده است در حوزه اطلاعات و رفتارهای اطلاعاتی تلاش­‌های بسیاری صورت گیرد تا ناکارآمدی رفتارهای اطلاعاتی ریشه­یابی شود. سبک پردازش اطلاعات، سودمندی و اضطراب از جمله عواملی هستند که در این مطالعه به آن‌ها پرداخته شد.

نتایج آزمون فرضیه­ نخست مطالعه نشان داد که اولاً بین سبک‌های پردازش اطلاعات و رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی رابطه‌ مثبت و معناداری وجود دارد. ضمن این که، سودمندی ادراک شده به عنوان یک متغیر میانجی اثرگذار، تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را بهبود بخشیده و تسهیل می­‌کند. بخش دیگری از نتایج نیز نشان می­‌دهد که از بین ابعاد سه گانه پردازش اطلاعات یعنی تحلیلی و انتقادی، درک بافت گسترده و درک ساختار، دو بعد اول یعنی سبک تحلیلی – انتقادی و درک بافت گسترده چه با و چه بدون وجود متغیر میانجی سودمندی ادراک شده اطلاعات توان پیش‌بینی رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را دارا هستند. به علاوه این که سودمندی ادراک شده اطلاعات نیز به تنهایی به میزان 14 درصد از رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را پیش‌بینی می‌نماید. آنچه در علت‌یابی این نتیجه می‌توان بیان داشت این که سودمندی درک شده از اطلاعات محرک قدرتمندی در اطلاع‌جویی افراد است و از آنجایی که سودمندی درک شده اطلاعات امری مثبت می‌باشد، می‌تواند از پردازش بهتر اطلاعات حاصل شده و در نتیجه رفتار اطلاع‌جویی را تحت‌الشعاع قرار دهد. ضمن این که سبک­های پردازش اطلاعات با ایجاد شرایط مناسب برای درک بهتر مسئله و پیوند دادن آن با مسائل پیرامون و دانش و تجربیات پیشین فرد، بر ادراک وی از سودمندی اطلاعات تأثیر دارد و از این مسیر رفتار اطلاع‌­جویی فرد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. به بیان ساد‌‌ه‌­تر وقتی فرد درگیر رفتار اطلاع­جویی می­‌شود که پیش از آن نیازی را در وضعیت دانشی خود درک کرده است و این نیاز ممکن است به خاطر رویارویی فرد با یک مسئله نو و بدیع و یا مرتبط با تصمیم‌­های روزانه باشد. از این رو، سبک‌­های مختلف پردازش اطلاعات توسط فرد فرصتی برای وی فراهم می­‌کند تا به لحاظ شناختی از یک سو ابعاد مسئله را بهتر بشناسد و از سوی دیگر موقعیت مسئله را در بین اندوخته­‌های دانشی و تجربیات پیشین خود مشخص کند. نتیجه این که فرد احساس می­‌کند این روش سودمند است و البته پیگیری اطلاع­‌جویی وی را نیز هدفمند می­‌سازد. این مهم در پژوهش‌های دیگر نیز نتایج تقریباً با نتایج پژوهش حاضر همسو می‌باشد. آیال و همکاران (2018) دریافتند که عوامل موقعیتی بر انعطاف­‌پذیری سبک پردازش اطلاعات به ویژه سبک پردازش اطلاعات تحلیلی تأثیر دارد. سوان و همکاران (2015) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که ارتباط مثبت بین اولویت برای تصمیم‌گیری تأخیری و اطلاع‌جویی به وسیله‌ اضطراب و سودمندی اطلاعات تعدیل شد. همچنین، یافته‌های پژوهش منصوریان و سنگری (1394) نیز نشان داد که شناسایی موانع موجود در راه آشنایی و استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی و مهارت‌آموزی برای جستجوی هدفمند ضرورت دارد؛ این نتیجه نشانگر پایین بودن سطح سودمندی ادراک شده اطلاعات بوده که بر روی اطلاع‌جویی آنان تأثیر منفی گذارده است.

نتایج آزمون فرضیه دوم پژوهش نیز نشان داد که اولاً بین سبک‌های پردازش اطلاعات و رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی رابطه‌ مثبت و معناداری وجود دارد و اضطراب به عنوان یک متغیر میانجی اثرگذار، تأثیر سبک‌های پردازش اطلاعات بر رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را بهبود بخشیده و یا تسهیل می‌نماید. سایر نتایج به دست آمده در این مطالعه نیز نشانگر آن است که از بین ابعاد سه گانه پردازش اطلاعات یعنی مطالعه‌ انتقادی، درک بافت گسترده و درک ساختار، دو بعد اول یعنی مطالعه انتقادی و درک بافت گسترده چه با و چه بدون وجود متغیر میانجی اضطراب، توان پیش‌بینی رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را دارا هستند. به علاوه این که اضطراب نیز به تنهایی به میزان 15 درصد از رفتار اطلاع‌جویی دانشجویان را پیش‌بینی می‌نماید. هرچند پیش‌بینی می­شد که اضطراب به عنوان یک متغیر میانجی، دارای اثری منفی باشد اما در نتایج این اثرگذاری مثبت به دست آمد که دلیل آن شاید در سطح قابل کنترل اضطراب دانشجویان باشد. همچنین، در بیان چرایی نتیجه به دست آمده می­توان گفت که اندکی تشویش و اضطراب برای حرکت‌بخشی به انسان‌ها ضروری است (ویلسون، سنتربر، کرمر و گیلبرت[62]، 2005). بر همین اساس می‌توان بیان داشت که افراد دارای سطوح مناسبی از اضطراب دارای محرک قدرتمندی در پردازش اطلاعات و در نتیجه اطلاع‌جویی می‌باشند.

به بیان ساده­‌تر، اضطراب در سطوح مختلف می­تواند تأثیرات مختلفی داشته باشد. هرچند اضطراب بالا ممکن است به عنوان مانع عمل کرده و در رفتار اطلاع­‌جویی فرد اخلال ایجاد کند، لیکن به نظر می­رسد سطح پایین­تر آن ایجاد کننده همان شرایط عدم قطعیتی باشد که در مواجهه با یک شرایط جدید درک می‌کند. همچنین، سبک­‌های پردازش اطلاعات وقتی برای شناسایی ابعاد مسئله به کار می­‌رود، چه­ بسا فرد را نسبت به کمبود اطلاعات و دانش خود در ارتباط با مسئله جدید آگاه­تر سازد و همین مسئله در وی اضطراب ایجاد کند و او را برای جستجوی اطلاعات بیشتر بر انگیزاند. در سایر پژوهش­‌ها نیز نتایج گاها همسو و یا مغایر به دست آمده است. به عنوان مثال، سوان و همکاران (2015) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که سطوح پایین تشویش باعث تسریع در اطلاع‌جویی می‌شود. همچنین، رابطه مثبت بین اولویت برای تصمیم‌گیری تأخیری و اطلاع‌جویی به وسیله اضطراب و سودمندی اطلاعات تعدیل شد. نتایج پژوهش دالریمپل و زوزینگ[63] (1992) نیز نشانه‌هایی از ترس، تنش و اضطراب در خصوص جستجوی اطلاعات در دانشجویان را نشان داد که بر رفتار اطلاع­جویی آنان تأثیر داشته است. هیلگارد (2006) نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسید که دانشجویان در مراحل گوناگون فرایند جستجوی اطلاعات، نشانه‌هایی از اضطراب و نگرانی را از خود بروز دادند. همچنین نتایج پژوهش‌­های دیگری نیز بر این مطلب صحه گذاشته ­اند که اضطراب ممکن است به دلایل بسیاری در طی فرایند اطلاع‌جویی به وجود آید و یا تشدید شود (چودری و گیپ، 2009) و به عنوان یک عامل رایج در روندهای اطلاعاتی رفتار اطلاع­جویی را تحریک کند (حسینی و عرفان‌­منش، 1393؛ مکلنتیر، بکر، کلمنت و دونووان[64]، 2003؛ گروس و همکاران، 2007 و 2011؛ کالبچ[65]، 2006؛ اوبرین، بارتولت و لیتزل[66]، 2006؛ پرابها، سیلیپگنی کوناوی، اولزوفسکی و جنکینز[67]، 2007).

به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده، چند مسئله حائز توجه است. نخست) از آنجا که، شناسایی رفتار اطلاع‌­جویی کاربران یکی از دغدغه­‌های مراکز اطلاعاتی است؛ مطالعه و آشنایی با سبک­های پردازش اطلاعات کاربران یک امر حیاتی و ضرورتی انکارناپذیر است که می­تواند بر تصمیم‌­گیری­ها، سیاست‌­ها و راهبردهای اطلاعاتی سازمان­ها و مراکز اطلاعاتی تأثیر بگذارد. دوم) این که، سودمندی ادراک شده اطلاعات مانند سایر زمینه‌­های فعالیت افراد، بر رفتار اطلاع­جویی کاربران نیز تأثیر دارد.

به بیان ساده‌­تر، کاربران در رفتار اطلاع‌­جویی خود یک نگاه پیامدی و مبتنی بر نتیجه دارند. برای آنان ارزش­‌های حاصله و کسب شده ناشی از فعالیت اطلاع­جویی مهم است. لذا بایستی پیش از ارائه خدمات اطلاعاتی و تدارک منابع اطلاعاتی نیازسنجی اطلاعات صورت پذیرد. سوم) این که اضطراب اطلاعاتی که ممکن است به نگرانی و تشویش فرد در شرایط فقدان / اضافه بار اطلاعات تعبیر شود، عاملی است که بر رفتار اطلاع­جویی کاربران تأثیر دارد. این مسئله در سطح پایین­تر و کنترل شده می­‌تواند به عنوان یک تسهیل­گر عمل کند و فرد را به جستجوی اطلاعات بیشتر برای تکمیل دانش خود وادار سازد؛ ضمن این که در شرایط حاد­تر ممکن است تأثیر منفی و مختل کننده بر رفتار اطلاع­جویی افراد داشته باشد. نتیجه این که ابزار پرسشنامه مورد استفاده در این پژوهش در کنار جامعه پژوهش بایستی در استفاده از نتایج و یافته‌­های پژوهش لحاظ گردد.



[1]. Rice, McCreadi & Chang

[2]. Guglielmo

[3]. Jepson & Chaiken

[4]. Griffin, Dunwoody & Neuwrith

[5]. Active information seeking

[6]. Passive information seeking

[7]. Information use

[8]. Information seeking behavior

[9]. Wilson

[10]. Howlader & Anwarul Islam

[11]. Savolainen

[12]. Kisilowskad & Mierzecka

[13]. Gaston, Dorner & Johnstone

[14]. Khalil & Elkhider

[15]. Dane & Pratt

[16]. Bargh, Chen & Burrows

[17]. Epstein, Lipson, Holstein & Huh

[18]. Pacini, Denes-Raj& Heier

[19]. Soane, Schubert, Lunn & Pollard

[20]. Stanovich & West

[21]. McElory & Seta

[22]. Dreyfus & Dreyfus

[23]. Todd& Gigerenzer

[24]. Risk Information Seeking and Processing (RISP) model

[25]. Information sufficiency

[26]. Sloman

[27]. Dewberry, Juanchich& Narendran

[28]. Fredrickson

[29]. Yang, Chen & Hong

[30]. Speier, Valacich & Vessey

[31]. Wurman

[32]. Bawden & Robinson

[33]. Duran-Nebreda & Bassel

[34]. Bawden & Robinson

[35]. Blundell& Lambert

[36]. Miller & Brickman

[37]. Malka & Covington

[38]. Wong & Farooq

[39]. Dalrymple & Zweizing

[40]. Hyldegard

[41]. Chowdhury & Gibb

[42]. Katapol

[43]. Bayrami et al.

[44]. Changthong, Manmart, Vongprasert

[45]. Soane, Schubert, Lunn & Pollard

[46]. Ayal, Rusou, Zakay & Hochman

[47]. McMullan, Berle, Arnaez & Starcevic

[48]. Wang, Xiu & Shahzad

[49]. Bajcar & Babiak

[50]. Maclntyre, Baker, Clement & Donovan

[51]. Kalbach

[52]. O’Brien, Bartoletti & Leitzel

[53]. Prabha, Silipigni Connaway, Olszewski & Jenkins

[54]. Belkin

[55]. Dervin

[56]. Dawos

[57]. Heijne‐Penninga, Kuks, Hofman, & Cohen‐Schotanus

[58]. Holzel

[59]. Safahieh & Singh

[60].Yang, Rickard, Harrison & Seo

[61]. Kolmogorov-Smirnov

[62]. Wilson, Centerber, Kermer & Gilbert

[63]. Dalrymple & Zweizing

[64]. Maclntyre, Baker, Clement & Donovan                                                                                                                                                       

[65]. Kalbach

[66]. O’Brien, Bartoletti & Leitzel

[67]. Prabha, Silipigni Connaway, Olszewski & Jenkins

حسینی، الهه و عرفان­منش، محمدامین (1393). عوامل ایجادکننده اضطراب در فرایند اطلاع­‌یابی. تعامل انسان و اطلاعات، 1(3)، 217- 224.
داورپناه، محمدرضا؛ مختاری، حیدر؛ شریف، عاطفه؛ ارسطوپور، شعله؛ مرادی مقدم، حسین (1388). رفتار اطلاعاتی انسان. تهران: دبیزش.
دواس، دی. ای (1392). پیمایش در تحقیقات اجتماعی. ترجمه هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
رضائی، روح الله (1393). میزان اضطراب و شناخت اینترنتی اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در فرایند جستجوی منابع اطلاعاتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری، دانشگاه فردوسی مشهد.
سلیمانی‌نژاد، عادل؛ شهرکی، عباس‌علی (1396). اثربخشی آموزش آشنایی با شیوه‌های جستجوی علمی و بانک‌های اطلاعاتی بر کاهش ابعاد اضطراب اطلاع‌جویی دانشجویان دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی زاهدان. نشریه علمی پژوهشی گام‌های توسعه در آموزش پزشکی، ۱۴(۱)، 11-19.
طاهری، ابوالفضل؛ رنجبر سود جانی، یوسف؛ نور بخش‌ شورابی، سیدمحمدعلی؛ نوری‌ بلداجی، محسن (1394). بررسی میزان اضطراب اطلاع‌­یابی در میان دانشجویان دانشگاه فرهنگیان استان چهار محال و بختیاری، اولین کنفرانس بین المللی یافته‌های نوین علوم و تکنولوژی.
کاشی، زهرا؛ نوکاریزی، محسن؛ صنعت‌جو، اعظم (1396). نقش کتابداران، خدمات اطلاع‌رسانی و میزان سواد اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد در کاهش اضطراب اطلاع‌جویی آنان. کتابداری و اطلاع­رسانی، 20(4)، 30- 55.
مختاری، حیدر؛ داورپناه، محمدرضا؛ دیانی، محمدحسین؛ آهنچیان، محمدرضا (1393). رابطه باورهای معرفتی با رفتار اطلاعاتی دانشجویان. پژوهشنامه کتابداری و اطلاع­‌رسانی، 4(2)، 30- 49.
منصوریان، یزدان؛ سنگری، محمود (1394). بررسی رفتار اطلاع‌­جویی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه خوارزمی در تدوین پایان­‌نامه، مجله علمی- پژوهشی تعامل انسان و اطلاعات، (2)، 1-7.
References
Ayal, S., Rusou, Z., Zakay, D., & Hochman, G. (2015). Determinants of judgment and decision making quality: the interplay between information processing style and situational factors. Frontiers in psychology, 6, 1088, 1-10.
Bajcar, B., & Babiak, J. (2019). Self-esteem and cyberchondria: The mediation effects of health anxiety and obsessive–compulsive symptoms in a community sample. Current Psychology, 1-12.
Bawden, D., & Robinson, L. (2009). The dark side of information: overload, anxiety and other paradoxes and pathologies. Journal of information science, 35(2), 180-191.
Bayrami, M., Abad, T. H. N., Ghoradel, J. A., Daneshfar, S., Heshmati, R., & Moslemifar, M. (2012). The role of positive and negative affectivity, optimism, pessimism, and information processing styles in student psychological adjustment. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 306-310.
Belkin, N. J. (1980) Anomalous states of knowledge as a basis for information retrieval. Canadian Journal of Information Science, 5, 133-143.
Blundell, S., & Lambert, F. (2014). Information anxiety from the undergraduate student perspective: a pilot study of second-semester freshmen. Journal of Education for Library and Information Science, 261-273.
Brickman, S. J., & Miller, R. B. (2001). The impact of sociocultural context on future goals and self-regulation. Research on Sociocultural Influences on Motivation and Learning, 1, 119.
Changthong, J., Manmart, L., & Vongprasert, C. (2014). Learning styles: Factors affecting information behavior of Thai youth. LIBRES: Library & Information Science Research Electronic Journal, 24(1).
Chowdhury, S. & Gibb, F. (2009). Relationship among activities and problems causing uncertainty in information seeking and retrieval. Journal of Documentation, 65(3), 470–499.
Dalrymple, P. W., & Zweizig, D. L. (1992). Users' Experience of Information Retrieval Systems: An Exploration of the Relationship between Search Experience and Affective Measures. Library and Information Science Research, 14(2), 167-81.
Dane, E., & Pratt, M. G. (2007). Exploring intuition and its role in managerial decision making. Academy of Management Review, 32(1), 33-54.
Davarpanah, M. R., Mokhtari, H., Sharif, A., Arastopour, Sh. & Moradi Moghadam, H. (2009). Human information behavior. Tehran: Dabizesh. (in Persian)
Dervin, B. (1999). Sense-making’s theory of dialogue: a brief introduction. [Online]: http://communication.sbs.ohio-state.edu/ sensemaking/meet/m99Aicadervessay.html.
De Vaus, D. (2013). Research design in social research. Translate by H. Nayebi. Tehran: Ney. (in Persian)
Dewberry, C., Juanchich, M., & Narendran, S. (2013). Decision-making competence in everyday life: The roles of general cognitive styles, decision-making styles and personality. Personality and Individual Differences, 55(7), 783-788.
Dreyfus, H. L., & Dreyfus, S. E. (2005). Peripheral vision: Expertise in real world contexts. Organization Studies, 26(5), 779-792.
Duran-Nebreda, S., & Bassel, G. W. (2019). Plant behaviour in response to the environment: information processing in the solid state. Philosophical Transactions of the Royal Society B374(1774), 20180370.
Epstein, S., Lipson, A., Holstein, C. & Huh, E. (1992). Irrational reactions to negative outcomes: evidence for two conceptual systems. J Pers Soc Psychol. Feb; 62(2), 328-39.
Epstein, S., Pacini, R., Denes-Raj, V & Heier, H. (1996). Individual differences in intuitive-experiential and analytical-rational thinking styles. Journal Pers Soc Psychol, 71(2), 390-405.
Fredrickson, B. L. (2001). The role of positive emotions in positive psychology: The broaden-and-build theory of positive emotions. American Psychologist, 56(3), 218.
Gaston, N. M., Dorner, D., & Johnstone, D. (2013, November). Information behaviour in transition: A developing country perspective. In Proceedings of the 76th ASIS&T Annual Meeting: Beyond the Cloud: Rethinking Information Boundaries (p. 86). American Society for Information Science.
Griffin, R. J., Dunwoody, S., & Neuwirth, K. (1999). Proposed model of the relationship of risk information seeking and processing to the development of preventive behaviors. Environmental Research, 80(2), S230-S245.
Gross, M., & Latham, D. (2007). Attaining information literacy: An investigation of the relationship between skill level, self-estimates of skill, and library anxiety. Library & Information Science Research, 29(3), 332-353.
Gross, M., & Latham, D. (2011). Experiences with and perceptions of information: A phenomenographic study of first-year college students. The Library Quarterly, 81(2), 161-186.
Guglielmo, S. (2015). Moral judgment as information processing: an integrative review. Frontiers in Psychology, 6, 1637.
Heijne‐Penninga, M., Kuks, J. B., Hofman, W. A., & Cohen‐Schotanus, J. (2010). Influences of deep learning, need for cognition and preparation time on open‐and closed‐book test performance. Medical Education, 44(9), 884-891.
Hölzel, L. P., Ries, Z., Dirmaier, J., Zill, J. M., Kriston, L., Klesse, C., & Bermejo, I. (2015). Usefulness scale for patient information material (USE)-development and psychometric properties. BMC medical informatics and decision making, 15(1), 34.
Hosseini, E. & Erfanmanesh, M. A. (2014). Sources of anxiety during information seeking process. Human Information Interaction, 1(3), 217-224.URL: http://hii.khu.ac.ir/article-1-2134-fa.html. (in Persian)
Howlader, A. I., & Anwarul Islam, M. (2019). Information-seeking behaviour of undergraduate students: A developing country perspective. IFLA Journal, 45(2) 140–156.
Hyldegård, J. (2006). Collaborative information behaviour––exploring Kuhlthau’s Information Search Process model in a group-based educational setting. Information Processing & Management, 42(1), 276-298.
Jepson, C., & Chaiken, S. (1990). Chronic issue-specific fear inhibits systematic processing of persuasive communications. Journal of Social Behavior and Personality, 5(2), 61.
Kalbach, J. (2006). “I'm feeling lucky”: The role of emotions in seeking information on the Web. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 57(6), 813-818.
Katopol, P. (2010, October). Information anxiety, information behavior, and minority graduate students. In Proceedings of the 73rd ASIS & T Annual Meeting on Navigating Streams in an Information Ecosystem-Volume 47 (p. 107). American Society for Information Science.
Khalil, M. K., & Elkhider, I. A. (2016). Applying learning theories and instructional design models for effective instruction. Advances in Physiology Education, 40(2), 147-156.
Kisilowska, M. & Mierzecka, A. (2019). Emotions, experience, identity – motivations of the teens’ information behaviour in the area of culture. In Proceedings of ISIC, The Information Behaviour Conference, Krakow, Poland, 9-11 October: Part 2. Information Research, 24(1), paper isic1826. Retrieved from http://InformationR.net/ir/24-1/isic2018/isic1826.html (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/76lXJx87Z).
Kuhlthau, C. C. (1991). Inside the search process: Information seeking from the user's perspective. Journal of the American Society for Information Science, 42(5), 361-371.
Malka, A., & Covington, M. V. (2005). Perceiving school performance as instrumental to future goal attainment: Effects on graded performance. Contemporary Educational Psychology, 30(1), 60-80.
McElroy, T., & Seta, J. J. (2003). Framing effects: An analytic–holistic perspective. Journal of Experimental Social Psychology, 39(6), 610-617.
MacIntyre, P. D., Baker, S. C., Clément, R., & Donovan, L. A. (2003). Sex and age effects on willingness to communicate, anxiety, perceived competence, and L2 motivation among junior high school French immersion students. Language Learning, 53(S1), 137-166.
Mansourian, Y. & Sangari, M. (2015). An investigation of information seeking behavior of graduate students of Kharazmi University in writeing dissertation. Human Information Interaction, 2(2), 1-7. URL: http://hii.khu.ac.ir/article-1-2485-fa.html (in Persian)
McMullan, R. D., Berle, D., Arnaez, S., & Starcevic, V. (2018). The relationships between health anxiety, online health information seeking, and cyberchondria: Systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders.
Miller, R. B., & Brickman, S. J. (2004). A model of future-oriented motivation and self-regulation. Educational Psychology Review, 16(1), 9-33.
Mokhtari, H., Davarpanah, M. R., Dayyani, M. & Ahanchian, M. R. (2015). The relationship between students’ epistemic beliefs and information behavior. Library and Information Science Research (LISRJ), 4(2), 30 49. (in Persian)
Nowkarizi, M., Kashi, Z. & Sanatjoo, A. (2018). The role of librarians, information services and information literacy skills of Ferdowsi University of Mashhad (FUM) graduate students in decreasing their information seeking anxiety. Library and Information Science, 20(4), 30-55. (in Persian)
O’Brien, E. J., Bartoletti, M., & Leitzel, J. D. (2006). Self-esteem, psychopathology, and psychotherapy. Self-esteem issues and answers: A sourcebook of current perspectives, 306-315.
Phalet, K., Andriessen, I., & Lens, W. (2004). How future goals enhance motivation and learning in multicultural classrooms. Educational Psychology Review, 16(1), 59-89.
Prabha, C., Silipigni Connaway, L., Olszewski, L., & Jenkins, L. R. (2007). What is enough? Satisficing information needs. Journal of Documentation, 63(1), 74-89.
Ren, F. (2019). Influence of cognitive neuroscience on contemporary philosophy of science. Translational Neuroscience, 10(1), 37-43.
Rezaei, R. (2014). Internet anxiety and cognition rate of Mashhad medical science universities’ faculty in the information resources search process. MSc. Thesis in Library and Information Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashad. (in Persian)
Rice, R. E., McCreadie, M., & Chang, S. J. L. (2001). Accessing and browsing information and communication. Mit Press.
Safahieh, H., & Singh, D. (2006). Information needs of international students at a Malaysian University.
Savolainen, R. (2015). Approaching the affective factors of information seeking: the viewpoint of the lnformation search process model. In Proceedings of ISIC, the Information Behaviour Conference, Leeds, 2-5 September, 2014: Part 2, (paper isic28). Retrieved from http://InformationR.net/ir/20-1/isic2/isic28.html
Sloman, S. A. (1996). The empirical case for two systems of reasoning. Psychological Bulletin, 119(1), 3-22.
Soane, E., Schubert, I., Lunn, R., & Pollard, S. (2015). The relationship between information processing style and information seeking, and its moderation by affect and perceived usefulness: Analysis vs. procrastination. Personality and Individual Differences, 72, 72-78.
Soleimani Nejad, A. & Shahreki, A. A. (2017). Impact of Teaching Scientific Search Methods and Increasing Familiarity with Databases on the Reduction of Information Seeking Anxiety in Students of Dentistry in the University of Medical Sciences, Iran. Strides in Development of Medical Education, 14(1), 11-19. (in Persian).
Speier, C., Valacich, J. S., & Vessey, I. (1999). The influence of task interruption on individual decision making: An information overload perspective. Decision Sciences, 30(2), 337-360.
Stanovich, K. E., & West, R. F. (2000). Individual differences in reasoning: Implications for the rationality debate? Behavioral and Brain Sciences, 23, 645–726.
Taheri, A., Ranjbar Soudjani, Y., Nourbakhash Shouraei, M. A. & Nouri Boldaji, M. (2015). Investigating the Information seeking anxiety of students of the Chahar Mahal o Bakhteyari’s Farhangian University. 1st International Conference of the New Research Findings of Science and Technology, Qom. https://www.civilica.com/Paper-DSCONF01-DSCONF01_159.html. (in Persian)
Todd, P. M., & Gigerenzer, G. (2007). Environments that make us smart: Ecological rationality. Current Directions in Psychological Science, 16(3), 167-171.
Wilson, T. D. (2000). Human information behavior. Informing Science, 3(2), 49-56.
Wilson, T. D., Centerbar, D. B., Kermer, D. A., & Gilbert, D. T. (2005). The pleasures of uncertainty: prolonging positive moods in ways people do not anticipate. Journal of Personality and Social Psychology, 88(1), 5.
Wang, J., Xiu, G., & Shahzad, F. (2019). Exploring the Determinants of Online Health Information-Seeking Behavior Using a Meta-Analytic Approach. Sustainability, 11(17), 4604.
Wong, M., & Farooq, B. (2019). Information processing constraints in travel behaviour modelling: A generative learning approach. arXiv preprint arXiv:1907.07036.
Wurman, R. S. (2001). Information Anxiety. New York: Doubleday.
Yang, C. C., Chen, H., & Hong, K. (2003). Visualization of large category map for Internet browsing. Decision Support Systems, 35(1), 89-102.
Yang, Z. J., Rickard, L. N., Harrison, T. M., & Seo, M. (2014). Applying the risk information seeking and processing model to examine support for climate change mitigation policy. Science Communication, 36(3), 296-324.