نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علم اطلاعات ودانش شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
2 دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
چکیده
کلیدواژهها
. مقدمه و بیان مسئله
«دارسی دینوسی»[1] وب 0/2 یا وب اجتماعی را برای نخستین بار در سال 1999 ابداع نمود. وی در مقالهاش با عنوان «آینده متلاشی»[2] چنین نوشت: «وبی که اکنون ما استفاده میکنیم، جنین و رویان وبی است که خواهد آمد. نمودهای اولیه وب 0/2 ظاهر شده است و ما منتظریم ببینیم چگونه این رویان رشد خواهد کرد». سپس در سال 2004 «تیم اوریلی»[3] و «دال داگرتی»[4] به طور رسمی، وب 0/2 را معرفی کردند (هوآنگ[5]، 2009، ص.1040؛ آهارونی[6]، 2009؛ بییر[7]، 2008؛ پلتییر دویس[8]، 2009). وب 0/2 مفهومی است که بر اساس آن تعامل با محتوای وب به مثابة تعامل با محتوای موجود در رایانههای شخصی است؛ دنیایی که در آن هر کنشی، چون کلیک بر هر دکمه و پیوندی، واکنشی آنی و بلادرنگ در بر خواهد داشت، به طوری که کاربر احساس میکند در حال استفاده از یک نرمافزار نصب شده بر سیستم خود است. به عبارتى، این نسل از وب کاربرسالار (ایزدپناه، 1384، ص.215؛ تاجالدینی، 1387، ص.19) و شامل جنبههای بیشتری برای تعامل انسانها (مانند مکالمه و گفتگو، شبکهسازی بین شخصی، شخصی کردن و فردگرایی) است (آبرام[9]، 2005).
نسل نخست وب، که ثابت و فقط خواندنى[10] است، به نسل جدید، «وب 0/2» که پویا و خواندنى/ نوشتنی[11] است، تغییر کرده است (سولیوان، 2009). این موضوع بیانگر آن است که تفاوت اصلی «وب 0/1» و «وب 0/2» در کاربرمحور بودن آن است؛ به طوری که نرمافزارهاى استفاده شده در نظام وب 0/2 بسیار سریع، سبک، مشارکتی و کاربرپسند هستند. بعضی حتی میگویند وب 0/1 مکانی برای رفتن و به دست آوردن بود و وب 0/2 مکانی برای بودن و انجام دادن است (نوروزی،87؛ پلتییر- دویس[12]، 2009). به طور خلاصه، در بیان تفاوت بین وب 0/1 و وب 0/2 میتوان گفت، وب 0/1 افراد را به سمت اطلاعات هدایت میکند و وب 0/2 اطلاعات را به سمت افراد میکشاند (هارینارایانا[13]، 2010، ص. 69). «دوگروت»[14] (2008، ص.11) میگوید: اهمیت وب 0/2 بر همگان آشکار است، به طوری که یکی از دانشجویان در وبلاگ خود نوشته: من منتظر روزی هستم که بتوانم بگویم به انگلیسی، فرانسه و وب 0/2 میتوانم صحبت کنم.
پس از مطرح شدن وب 0/2 و با الهام از آن، «مایکل کیسی»[15] واژه کتابخانه0/2 را در وبلاگ خود (لایبرری کرونچ بلاگ[16] ) ابداع کرد (نوروزی،1387؛ زارعزاده، 1387؛ کلی[17]،2009). در کتابخانه0/2، اصلیترین جزء، کاربر فعال و قوی و از اصول کلیدی آن نیز، نوآوری، برای مردم بودن، و ساخت جامعه است، که از طریق شرکت آحاد مردم و بر اساس محاسبات اجتماعی، شکل میگیرد (زارعزاده، 1387).
در محیط وب0/2 متخصصان اطلاعات (کتابداران)، باید سعی کنند ارتباط را بین کاربران و کتابخانهها حفظ نمایند. این امر، مستلزم کتابدار 0/2 شدن است (پلتییر-دویس[18]، 2009). کتابدار 0/2 معلمی در عصر اطلاعات است که باید فناوریهای جدید، امکانات و قابلیتهای اصلی وب 0/2 و کتابخانه 0/2 را بیاموزد و به کار گیرد و سعی کند مردم، اطلاعات و فناوریها را به هم مرتبط نماید. همچنین، باید کاربران نهایی را به طور عمیق، از اصطلاحاتی که هدف آنهاست بشناسد نه فقط در حد یک کلیک کننده یا اشاره کننده. کتابدار 0/2 در هر کجا و هر زمانی که کاربر آنجا باشد، حضور دارد. به نظر میرسد باید برای کتابدار 0/2 شدن تلاش کنیم، زیرا جنبش وب 0/2، یک زمینه و سیر صعودی را برای رشد تجارت و تغییرات اصلی دیگر در مسیر زندگی، کار و تفریح کاربران ما قرار داده است. ما (کتابداران) توانایی، بینش و دانش تأثیر در ایجاد و آفرینش این تعهدات جدید و پویا برای آیندة حرفه خود را داریم. بنابراین، زمانی که کاربران ما به کاربران 0/2 تبدیل شدهاند، باید سعی کنیم کتابدار 0/2 باشیم. بدیهی است، کتابداران کتابخانههای دانشگاهی، در این میان، سهم مؤثرتر و پررنگتری دارند و باید سعی کنند به نیاز کاربران خود به طور رضایتبخش، پاسخ گویند. بنابراین، مسئله پژوهش حاضر، تعیین میزان آشنایی و استفادة کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 است. همچنین، شناسایی بهترین امکان وب 0/2 جهت ارائة خدمات به کاربران کتابخانههای دانشگاهی از دیدگاه کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان؛ و نیز اینکه، توانایی کتابداران در استفاده از کدامیک از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 بیشتر و در استفاده از کدامیک، کمتر است، از دیگر دغدغههای این پژوهش قلمداد میشود.
2. پیشینة پژوهش
فناوریهای وب 0/2 به آرامی، بخش مهم و جداییناپذیر خدمات کتابخانهها شدهاند. کتابداران باید فرصت مهم استفاده از ابزارهای وب 0/2 را گسترش و سواد اطلاعاتی خود را نیز افزایش دهند (گادوین[19]، 2007). اهمیت روزافزون وب 0/2 به انجام پژوهشهایی در این زمینه و یا به طور جزئیتر یک یا چند مورد از ابزارهای وب0/2 منجر شده است. اما دربارة میزان آشنایی و استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 توسط کتابداران در کتابخانههای دانشگاهی، کمتر پژوهشی انجام گرفته است. دلیل سنجش میزان آشنایی و استفادة کتابداران از این امکانات و قابلیتها، اهمیت و سرعت ارائه خدمات به کاربران کتابخانههای دانشگاهی است. در این بخش، پژوهشهای مرتبط با موضوع مورد بررسی، معرفی شدهاند.
«فرامکین»[20] (2005)، یکی از ابزارهای وب0/2 یعنی ویکی را انتخاب و سه کاربرد بالقوة آن را در کتابخانة دیجیتال بررسی کرده است که عبارتند از: 1- ویکی به عنوان ابزار پایه و مبنای دانش2- ویکی به عنوان ابزار مدیریت محتوا 3- ویکی به عنوان ابزار کمکی برای تقویت و ارتقای تعامل. طبق یافتههای پژوهش، استفاده از ویکی، ایدهای برای توسعة کتابخانه دیجیتال، بخصوص افزایش مشارکت و تعامل در کتابخانههای دیجیتال است.
«هولوت»[21] (2006)، تحقیقی با عنوان «آر. اس. اس. چیست و چگونه کتابداران از آن برای بهبود خدماترسانی به کاربران استفاده میکنند؟» انجام داد. وی نتیجه گرفت که روشهای انتشار اطلاعات تغییر کرده و کتابداران باید ارتباط با کاربران خود را با استفاده از روشها و ابزارهای جدید حفظ کنند. آر.اس.اس. یکی از این ابزارهاست که از آن برای آگاهیرسانی جاری و فراهم کردن اطلاعات نهایی برای کاربران با کمترین تلاش، استفاده میشود.
«کونگ لین»[22] (2008) نیز به بررسی و شناسایی کاربردهای وب0/2 در کتابخانههای دانشگاهی استرالیا پرداخته است. وی میگوید: حداقل دو سوم کتابخانههای استرالیا، یک یا چند مورد از فناوریهای وب0/2 را گسترش دادهاند که البته تنها 4 مورد از فناوریهای وب0/2 برای هدفهای خاص و مشخصات مبنا استفاده میشوند. به طور کلی، شاخص و میانگین استفاده از وب0/2 پایین است، به طوری که بالاترین میانگین استفاده از ابزارهای وب 0/2، 37 و پایینترین میانگین استفاده، 12 میباشد.
«آهارونی»[23] (2009)، در پژوهشی، میزان استفادة دانشجویان رشتة کتابداری و اطلاعرسانی از وب0/2 را بررسی و نتیجه گرفته است که تمایل مناسب و میانهای بین دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در استفاده از ابزارهای وب0/2 وجود دارد. و نیز اینکه ویژگیهای شخصیتی و تسهیلات آموزشی، در دریافت و درک دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در استفاده از وب 0/2 نقش مهمی دارد. وی ابزارهای وبلاگ، ویکی، فلیکر، آر.اس.اس. و شبکه اجتماعی را بررسی کرد و نتیجه گرفت که بیشترین میزان استفاده، به ویکی و کمترین میزان به آر.اس.اس. مربوط است.
«رازمریتا»[24] (2009) با انجام پژوهشی، وب 0/2 را از دیدگاه مدیریتی بررسی نمود. وی بیان میکند مدیریت دانش شخصی، مفهومی است که به خوبی بررسی نشده است، اما ابزارهای وب0/2 ظرفیت فنی جدیدی را برای حمایت از این مورد فراهم کرده است. این پژوهش فرصتی را برای توسعه این مفهوم فراهم نموده و سعی در تغییر مدیریت دانش سازمانی به سمت مدیریت دانش شخصی دارد. وب0/2 مدل جدیدی از مدیریت دانش شخصی، (که تشریک هوش جمعی از طریق ارتباطات رسمی یا غیررسمی است) فراهم کرده است.
«دوراک و جفری»[25] (2009) در پژوهشی به موضوع تبدیل اینترنت کتابخانه از فرمت اچ.تی.ام.ال. به نرمافزار ویکی پرداخته و شواهدی مبنی بر موفقیت آن ارائه میکند و نتیجه میگیرد که استفاده از شبکة داخلی پس از ایجاد این تغییر افزایش یافته است و هرچند روزآمدی افزایش نیافته اما به صورت عادلانهتر در بین بخشها تقسیم شده تا اینکه تنها در اختیار کارمندان فنی باشد. نرمافزار ویکی، انتخاب بسیار خوبی برای کتابخانههاست، زیرا اجازة ویرایش آسان و تشریک مسئولیتها را میدهد.
«زیا»[26] (2009) با تمرکز بر روی فیسبوک، خدمات بازاریابی کتابخانه را از طریق گروههای فیسبوک بررسی کرده است. وی نتیجه میگیرد، موفقیت گروه فیسبوک میتواند توسط کتابداران و با استفاده بیشتر از موضوعات اصلی برای اینکه بحث روشن بماند، کنترل شود. و اینکه هدف گروه فیسبوک نه تنها دانشجویان بلکه اعضای هیئت علمی و کارمندان (در راستای حمایت از تدریس و تحقیق آنها) نیز میتواند باشد. همچنین، کتابداران میتوانند نقش مهمی در سازماندهی گروههای فیسبوک ایفا کنند.
«چن»[27] (2009) پژوهشی با موضوع آر.اس.اس. پویا بر مبنای شناخت نیازهای اطلاعاتی کاربران انجام داده است. وی بر اساس تحلیل نیازهای اطلاعاتی کاربران، مدلهای شناسایی نیازهای اطلاعاتی کاربران را گردآوری و راههای جمعآوری منابع اطلاعاتی مرتبط را از طریق شناخت سؤال، منابع و ارائه خدمات بر اساس ساز و کار آر.اس.اس را شناسایی کرده است. «چن» در نهایت، تحلیلهای تجربی برای بازبینی ساز و کار خدمات انتقال اطلاعات ارائه میدهد.
«هان»[28] (2010)، کاربردهای وب0/2 در کتابخانههای دانشگاهی برتر چین را بررسی کرده است؛ با این هدف که چگونه کتابخانههای دانشگاهی چینی کاربردهای وب0/2 را در خدمات محسوس مورد استفاده قرار میدهند. در پایان، نتیجه میگیرد که اغلب کاربردهای وب0/2 در 38 کتابخانه دانشگاهی، هنوز در مرحله ابتدایی توسعه و پیشرفت هستند و اغلب این کتابخانهها تنها از یک یا دو مورد از کاربردهای وب0/2 در خدمات خود استفاده میکنند. از بین 6 ابزار مورد بررسی در این پژوهش، آر.اس.اس. بیشترین کاربرد، و آی.ام.، وبلاگ، ویکی و سایتهای شبکهسازی اجتماعی، کمترین کاربرد را داشتهاند.
«کیم»[29] (2010) با انجام پژوهشی، کارکردهای وب0/2 را در کتابخانههای دانشگاهی و دانشجویان، بر اساس دیدگاه مدیریت دانش بررسی کرده است. پژوهشگر، 230 کتابخانه دانشگاهی و 184 کاربر را به طور تصادفی انتخاب نموده است. در پایان پژوهش مشخص شد، آر.اس.اس. و وبلاگ به طور گسترده توسط کتابخانه پذیرفته و کارکرد برچسبگذاری نیز به طور وسیع توسط کاربران پذیرفته شده است؛ یعنی کتابخانههای دانشگاهی بیشتر از آر.اس.اس. و وبلاگ استفاده میکنند و دانشجویان بیشتر به استفاده از برچسبگذاری تمایل دارند.
«هارینارایانا»[30] (2010) ویژگیها و مشخصههای وب0/2 را در وبسایت کتابخانههای دانشگاهی بررسی کرده است. پژوهش نشان داده است 37 کتابخانه دانشگاهی برای انتشار اخبار، آگهی و رویدادهای کتابخانه از خوراک آر.اس.اس[31] استفاده میکنند و 15 کتابخانه دانشگاهی، وبلاگ را برای استفادة کاربران فراهم کردهاند و تنها یک کتابخانه از ویکی استفاده کرده است.37 کتابخانه دانشگاهی از پیام فوری استفاده کردهاند که از این طریق به کاربران خدمات مرجع ارائه دادهاند. و طبق پژوهش، ابزار ویکی کمترین کاربرد و استفاده را داشته است.
«کرمی» (1384) پژوهشی با عنوان «بررسی رویکردهای ممکن به پدیدة وبلاگ از نقطه نظر خدمات کتابداری و اطلاعرسانی» انجام داده است. در این پژوهش که به روش توصیفی انجام شده، از میان 150 وبلاگ که از آغاز وبلاگنویسی (اواخر سال 1997 تا دسامبر 2004 میلادی) توسط کتابخانهها یا کتابداران نگهداری میشدند، 85 وبلاگ به عنوان نمونه انتخاب و بررسی شده است. بر این اساس، مشخص شد بیش از نیمی از وبلاگها برای اشاعة خودکار اطلاعات، از سامانة اشاعة اطلاعات موسوم به آر.اس.اس استفاده کردهاند. نیز، در بررسی نوع امکانات استفاده شده برای ذخیرة اطلاعات و تعامل با خوانندگان در وبلاگهای نمونه، مشخص شد بیش از 90% آنها از آرشیو مطالب استفاده کردهاند.
«اسکروچی» (1385) در پژوهشی، وبلاگهای کتابخانهها و کتابداران ایرانی را با وبلاگهای برتر کتابداری دنیا مقایسه کرد. وی تعداد 79 وبلاگ از وبلاگهای کتابخانهها و کتابداران ایرانی و 10 وبلاگ برتر کتابداری دنیا در سال 2006 را به عنوان جامعه پژوهش انتخاب نمود و مشخصات ساختاری را که سبب رتبهبندی وبلاگهای کتابخانهها و کتابداران ایرانی و وبلاگهای برتر کتابداری دنیا بر اساس مجموعه امتیازهای کسب شده است، بررسی کرد. وبلاگهای برتر از نظر ساختاری مشخص شد. در این رتبهبندی، مشخص گردید 23/58% وبلاگهای ایرانی و 20% وبلاگهای برتر کتابداری دنیا، زیر 50% عناصر ساختاری را در طراحی وبلاگها رعایت کردهاند.
از بررسی پژوهشهای پیشین چنین برمیآید که پژوهشگران یک یا چند مورد از امکانات و قابلیتهای وب0/2 را انتخاب و بررسی کردهاند و یا بین کتابداران شاغل و دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در استفاده از این امکانات و قابلیتها، تفاوت قایل شدهاند. نیاز به تحقیق و بررسی در زمینة وب 0/2 و استفادة کتابخانههای دانشگاهی از این امکانات و قابلیتها لازم و ضروری است، چون بررسیها در این زمینه (در ایران) به صورت نظری بوده و تنها پژوهشهایی به طور خاص (دربارة یکی از ابزارها، و نه کاربرد آن در کتابخانههای دانشگاهی) انجام شده است. کتابخانهها نیز، باید تغییرات جدید را در کتابخانهها وارد کنند و برای بقای خود آن را بپذیرند. این امر مستلزم آن است که ابتدا سعی شود امکانات و قابلیتهای وب 0/2 را در کتابخانههای دانشگاهی به کاربران و کتابداران شناسانده و سپس میزان تأثیر و مفید بودن آنها سنجیده شود و در نهایت، برای کاربرد این امکانات و قابلیتها تصمیمگیری کرد. این روند به آشنایی و آگاهی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب 0/2 نیاز دارد تا پس از سنجش میزان آشنایی آنان، میزان استفاده، کاربرگرا بودن، و کیفیت خدمات ارائه شده از این طریق، بررسی گردد.
3. هدفهای پژوهش
هدف این پژوهش، به طور کلی، سنجش میزان آشنایی و استفادة کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 است. همچنین، معرفی موفقترین و ضعیفترین امکانات و قابلیتهای وب0/2 به لحاظ توانایی کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان در استفاده از آنها؛ معرفی بهترین امکانات و قابلیتهای وب0/2 برای استفاده در کتابخانههای دانشگاهی همدان از دیدگاه کتابداران آن؛ بررسی تفاوت بین جنسیت، سن، سطح تحصیلات و رشته تحصیلی کتابداران با میزان استفاده آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2؛ بررسی میزان تفاوت بین آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و ارائه خدمات از طریق آن؛ و نیز شناسایی پیشنهادهای کتابداران برای استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2، از دیگر هدفهای پژوهش حاضر خواهد بود.
4. پرسشهای اساسی پژوهش
1. میزان آشنایی کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان با امکانات و قابلیتهای وب0/2 چه اندازه است؟
2. میزان استفادة کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب0/2 چه اندازه است؟
3. توانایی کتابداران در استفاده از کدام یک از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بیشتر و در استفاده از کدام یک از امکانات و قابلیتهای وب0/2 کمتر است؟
4. بهترین امکان و قابلیت وب0/2 برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانههای دانشگاهی همدان از دیدگاه کتابداران آن کدام است؟
5. پیشنهادهای کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان در استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 کدامند؟
5. فرضیههای پژوهش
1. بین جنسیت، سن، سطح تحصیلات و رشتة تحصیلی کتابداران و استفاده آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2 تفاوت وجود دارد.
2. بین آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و ارائه خدمات از این طریق، رابطه وجود دارد.
6. روششناسی پژوهش
6-1. نوع و روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها، از فنون آماری مختلف مانند توزیع فراوانی و درصد، شاخصهای مرکزی[32] و پراکندگی[33]، آزمونT[34]، ضریب همبستگی پیرسون[35]، رگرسیون و تحلیل واریانس، استفاده شده است.
6-2. جامعة پژوهش
جامعه آماری پژوهش حاضر را کتابداران کتابخانههای دانشگاهی، دانشکدهای و مؤسسههای آموزش عالی همدان تشکیل میدهند. کتابداران مورد بررسی، 47 نفر میباشند (تمامی کتابداران شاغل در کتابخانههای دانشگاهی همدان). گفتنی است، تعدادی از کتابداران حتی پس از چند بار مراجعة حضوری و ارسال پرسشنامه به نشانی پست الکترونیکی آنها، پرسشنامه مربوط را کامل نکردند.
6-3. ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار مورد استفاده جهت گردآوری دادهها، پرسشنامه محققساختهای است که بر اساس مرور متون مرتبط و مشاهدات پژوهشگران از ابزارهای وب 0/2 طراحی شده است. پرسشنامه شامل 58 پرسش است که 7 پرسش آن به اطلاعات کاربران و 51 پرسش به آشنایی و استفاده از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 (1.ویکی[36] 2.آر.اس.اس[37] 3.پیامرسانى همزمان[38] (لحظهاى یا فورى) 4. فلیکر[39] 5. فیسبوک[40]، 6. وبلاگ[41]) مربوط است. پرسشنامه مزبور بین تمامی کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان که 47 نفر میباشند، توزیع شده است (نیمه اول اردیبهشت ماه 1389).
روایی پرسشنامه، بر اساس مشاهدات پژوهشگر، و نیز مشورت با استادان راهنما و مشاور تأیید شد و برای تعیین روایی صوری، پرسشنامه (ساختاری و محتوایی) برای 5 متخصص ارسال گردید و در نهایت، نظرهای سودمند آنها در پرسشنامه نهایی اعمال شد. برای محاسبة پایایی ابزار اندازهگیری، شیوههای مختلفی به کار برده میشود (سرمد و دیگران، 1379، ص.167). در این پژوهش، از روش آلفای کرونباخ و روش تنصیف (دو نیمه کردن) استفاده شد. در روش آلفای کرونباخ، آمارة آلفا شاخص پایایی کل مقیاس است که باید مقدار آن حداقل 70/0 باشد. ضریبهای قابلیت اعتماد با استفاده از روش آلفای کرونباخ برای میزان آشنایی (76/0) و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 (87/0) و روش تنصیف (دو نیمه کردن) برای میزان آشنایی (90/0) و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 (90/0) به دست آمده است. و در مرحلة بعد، به دلیل محققساخته بودن پرسشنامه، با آزمون مقدماتی که بین 20 نفر از کتابداران توزیع گردید، پایایی آن بررسی و تأیید شد.
7. یافتههای پژوهش
در این بخش، یافتهها و نتایج مربوط به سؤالها و فرضیههای پژوهش، به ترتیب ارائه میشود.
7-1. پاسخ پرسش اول: میزان آشنایی کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان با امکانات و قابلیتهای وب0/2 چه اندازه است؟
جدول1. توزیع کتابداران بر حسب میزان آشنایی آنها با امکانات و قابلیتهای وب0/2
میزان آشنایی با امکانات و قابلیتهای وب0/2 |
فراوانی |
درصد |
||
کم |
13 |
7/27 |
||
متوسط |
21 |
6/44 |
||
زیاد |
13 |
7/27 |
||
جمع |
47 |
100 |
||
انحراف معیار = 07/7 |
میانگین =15/26 |
نمره حداقل=12 |
نمره حداکثر=41 |
|
با توجه به یافتههای جدول 1، میزان آشنایی بیشتر کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 در حد متوسط (6/44%) است. با پاسخ به این سؤال مشخص شد 3/72% کتابداران یا با وب 0/2 و امکانات و قابلیتهای آن آشنا نیستند یا با تعدادی از آن آشنایی کمی دارند که پیشنهاد میشود برای آشنایی و شناخت کتابداران شاغل در کتابخانههای دانشگاهی همدان با امکانات و قابلیتهای وب 0/2 برنامهریزیهایی (مانند برگزاری کارگاه آموزشی و ...) انجام گیرد.
7-2. پاسخ پرسش دوم: میزان استفادة کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب0/2 چه اندازه است؟
جدول2. توزیع کتابداران بر حسب میزان استفادة آنها از ابزارهای وب0/2
میزان استفاده از ابزارهای وب0/2 |
فراوانی |
درصد |
||
کم |
20 |
6/42 |
||
متوسط |
20 |
6/42 |
||
زیاد |
7 |
8/14 |
||
جمع |
47 |
100 |
||
انحراف معیار=28/13 |
میانگین =57/25 |
نمره حداقل = 6 |
نمره حداکثر = 54 |
|
با توجه به جدول 2، میزان استفادة بیشتر کتابداران از امکانات و قابلیتهای وب0/2 در حد متوسط و کم (6/42%) است. طبق نتایج به دست آمده از جدول 1، میزان آشنایی و شناخت کتابداران از امکانات و قابلیتهای وب0/2 نیز در سطح متوسط و کم است. بنابراین، یافتههای جدول 1 نیز تأیید میشود، زیرا هر اندازه میزان آشنایی با وب 0/2 کم باشد، استفاده از امکانات و قابلیتهای آن نیز پایین خواهد بود.
7-3. پاسخ پرسش سوم:توانایی کتابداران در استفاده از کدام یک از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 بیشتر و در استفاده از کدام یک از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 کمتر است؟
جدول 3. توزیع کتابداران بر حسب توانایی استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب 0/2
استفاده کتابخانهها از کاربردهای وب 0/2 در آینده |
فراوانی |
درصد |
ایمیل (E-mail) |
40 |
7/37 |
وبلاگ (Weblog) |
25 |
6/23 |
چت (Chat) |
21 |
8/19 |
ویکی (Wiki) |
15 |
2/14 |
فیسبوک (Facebook) |
2 |
9/1 |
آر.اس.اس (RSS) |
2 |
9/1 |
فلیکر (Flicker) |
1 |
9/0 |
جمع |
106[42] |
100 |
طبق جدول 3 و نمودار 1، بیشترین میزان توانایی کتابداران در استفاده از ایمیل بوده (7/37%) و کمترین توانایی نیز در زمینة استفاده از فلیکر است (9/0%). بنابراین، میتوان طبق این یافتهها پیشنهاد داد کتابداران برای ارائه خدمات به کاربران در کتابخانههای دانشگاهی، از ایمیل، وبلاگ و چت (که توانایی کتابداران در استفاده از این امکانات و قابلیتها بیشتر است) استفاده و سعی کنند توانایی خود را در استفاده از فیسبوک، آر.اس.اس. و فلیکر نیز افزایش دهند.
نمودار1. توزیع کتابداران برحسب توانایی استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب 0/2
7-4. پاسخ پرسش چهارم: بهترین امکان و قابلیت وب0/2 برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانههای دانشگاهی همدان از دیدگاه کتابداران آن، کدام است؟
جدول4. توزیع بهترین ابزار برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها
بهترین ابزار برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها |
N |
اولویت |
|||||||
7 |
6 |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
جمع سه اولویت اول |
||
ایمیل (E-mail) |
38 |
0 |
6/2 |
6/2 |
6/2 |
5/10 |
2/13 |
4/68 |
1/92 |
وبلاگ (Weblog) |
34 |
0 |
0 |
8/8 |
6/17 |
6/20 |
6/20 |
4/32 |
6/73 |
آر.اس.اس (RSS) |
28 |
6/3 |
6/3 |
8/17 |
3/14 |
1/32 |
25 |
6/3 |
7/60 |
چت (Chat) |
30 |
3/13 |
3/3 |
7/16 |
7/16 |
10 |
3/33 |
3/3 |
6/46 |
ویکی (Wiki) |
30 |
20 |
7/16 |
3/13 |
3/23 |
20 |
7/6 |
0 |
7/26 |
فیسبوک (Facebook) |
28 |
9/17 |
1/32 |
4/21 |
9/17 |
6/3 |
6/3 |
6/3 |
8/10 |
فلیکر (Flickr) |
26 |
6/34 |
6/34 |
2/19 |
7/7 |
0 |
8/3 |
0 |
8/3 |
همانگونه که جدول 4 و نمودار 2 نشان میدهد، از نظر کتابداران بهترین امکان و قابلیت وب0/2 برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها بر اساس سه اولویت اول، به ترتیب عبارتند از: 1- ایمیل (1/92%) 2- وبلاگ (6/73%) 3- آر.اس.اس (7/60%). بنابراین، میتوان گفت بهترین امکان و قابلیت وب0/2 برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها از دیدگاه کتابداران، ایمیل و بدترین، فلیکر است. با توجه به نتایج جدول 3، معمولاً کتابداران از بین امکانات و قابلیتهای وب 0/2 ابزارهایی را برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها بهترین میدانند که توانایی استفاده از آنها را دارند.
نمودار2. توزیع بهترین امکان و قابلیت برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانهها از دیدگاه کتابداران
7-5. پاسخ پرسش پنجم:پیشنهادهای کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان در استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 کدامند؟
جدول5. توزیع پیشنهادها برای توسعة استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 و رفع مشکلات
پیشنهادها برای توسعة استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2و رفع مشکلات |
فراوانی |
درصد |
برگزاری کارگاه آموزشی |
27 |
4/57 |
آموزش از راه دور (ایمیل و اینترنت) |
13 |
7/27 |
برگزاری دورههای آموزشی |
28 |
6/59 |
گنجاندن برنامه وب0/2 در دورههای تحصیلی دانشجویان |
25 |
2/53 |
جذب متخصصان در زمینه وب0/2 |
12 |
5/25 |
سایر موارد |
3 |
4/6 |
طبق دادههای موجود در جدول 5، ملاحظه میشود بیشتر پیشنهادها برای توسعة استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 که توسط کتابداران بیان گردیده است، شامل: برگزاری دورههای آموزشی (6/59%) و کارگاههای آموزشی (4/57%) است. پیشنهادهایی با عنوان «سایر موارد» نیز بیان شده است که عبارتند از: خرید نرمافزار و شبکهسازی؛ تفهیم اهمیت استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 به مدیران و رؤسای دانشگاهها و کتابخانهها؛ برگزاری کارگاه برای مسئولان دانشگاه در خصوص آشنایی با کتابخانه.
با بهکارگیری پیشنهادهای مطرح شده، میتوان بستر مناسبی برای استفاده کتابخانهها از امکانات و قابلیتهای وب0/2 در آینده، فراهم کرد.
7-6. آزمون فرضیة اول:بین جنسیت، سن، رشتة تحصیلی و مدرک تحصیلات کتابداران و استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2، تفاوت وجود دارد.
جدول 6 نشان میدهد میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 برای زنان 23/25 و برای مردان 58/26 میباشد که با توجه به مقدار T به دست آمده و سطح معناداری (05/0 P>؛ 302/0-= (45)t) تفاوت معناداری از لحاظ آماری بین این دو گروه وجود ندارد. لذا فرضیه که نشان دهندة برابری میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بین زنان و مردان میباشد، تأیید و فرضیة به معنای اختلاف میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بین زنان و مردان، رد میشود.
در رابطه با تفاوت بین سنّ کتابداران و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 توسط آنها، که بر اساس تحلیل رگرسیون ساده میباشد، با توجه به میزان T به دست آمده (041/0-) با احتمال حداقل 95% اطمینان (05/0P>) رابطه معناداری بین سنّ کتابداران و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 توسط آنها وجود ندارد. بنابراین، فرضیه مبنی بر نبود رابطه تأیید و فرضیه که نشان دهندة وجود رابطه است، رد میشود.
نیز جدول 6 نشان دهندة آزمون تفاوت میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 توسط کتابداران، بر حسب رشتة تحصیلی آنهاست. ملاحظه میشود میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 برای رشتههای کتابداری (مرتبط) 15/28 و برای رشتههای غیرکتابداری (غیرمرتبط) 10/22 میباشد که با توجه به مقدار T به دست آمده و سطح معناداری (05/0 P>؛ 57/1= (45)t) تفاوت مشاهده شده بین این دو گروه از لحاظ آماری معنادار نیست. لذا فرضیه که نشان دهندة برابری میانگینمیزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بین رشتههای کتابداری و غیرکتابداری است تأیید، و فرضیه به معنای اختلاف میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بین رشتههای کتابداری و غیر کتابداری، رد میشود.
دو قسمت آخر جدول 6، به میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بر حسب مدرک تحصیلی کتابداران مربوط است. با توجه به مقدارF به دست آمده و سطح معناداری (01/0 , P< 78/8= (42و4)F) تفاوت مشاهده شده بین گروهها از لحاظ آماری معنادار است. از اینرو، فرضیة (نبود تفاوت بین مدرک تحصیلی و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2) رد و فرضیه (وجود تفاوت بین مدرک تحصیلی و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2) در سطح اطمینان 99%، تأیید میشود. نتایج آزمون «شفه»[43] در قسمت انتهایی جدول 6 نشان داد مدارک تحصیلی دیپلم ـ فوقدیپلم، و لیسانس در زیرمجموعة اول، و مدرک تحصیلی فوق لیسانس- دکتری در زیر مجموعه دوم قرار میگیرند و از لحاظ میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 با هم تفاوت معناداری ندارند. اما نتایج نشان میدهد بین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 زیر مجموعههای مذکور با هم، تفاوت معناداری وجود دارد (05/0>P)، به نحوی که بیشترین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 به ترتیب به مدارک تحصیلی فوقلیسانس ـ دکتری، لیسانس و در نهایت مدرک تحصیلی دیپلم ـ فوقدیپلم مربوط میشود.
جدول 6. مقایسة میانگین میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بر حسب جنسیت، سن، مدرک تحصیلی و رشته تحصیلی با استفاده از آزمون T با نمونههای مستقل
جنسیت |
فراوانی |
میانگین میزان استفاده از ابزارهای وب0/2 |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
زن |
35 |
23/25 |
17/14 |
45 |
302/0- |
764/0 |
مرد |
12 |
58/26 |
72/10 |
05/0<P
نام متغیر |
R |
R2 |
خطای استاندارد |
ضریب b |
Beta |
مقدار T |
سطح معناداری |
سن |
007/0 |
000/0 |
85/13 |
015/0- |
007/-0 |
041/0- |
967/0 |
967 /0= Sig F 002/0= F
رشتة تحصیلی |
فراوانی |
میانگین میزان استفاده از ابزارهای وب0/2 |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
کتابداری |
27 |
15/28 |
98/13 |
45 |
57/1 |
124/0 |
غیرکتابداری |
20 |
10/22 |
72/11 |
05/0<P
گروه ها |
مجموع مجذورات |
درجه آزادی |
میانگین مجذورات |
مقدار F |
سطح معناداری |
بین گروهی |
179/2314 |
4 |
090/1157 |
78/8 |
*001/0 |
درون گروهی |
310/5795 |
42 |
712/131 |
||
کل |
489/8109 |
46 |
|
|
|
01/0>P*
گروه |
فراوانی |
زیر مجموعه* |
|
1 |
2 |
||
دیپلم- فوقدیپلم |
10 |
40/18 |
|
لیسانس |
24 |
58/22 |
|
فوقلیسانس ـ دکتری |
13 |
|
62/36 |
سطح معناداری |
637/0 |
000/1 |
47=N 05/0>P *
7ـ7. آزمون فرضیة دوم: بین آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و ارائه خدمات از این طریق، رابطه وجود دارد.
جدول 7 میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و میزان استفادة آنها از این امکانات، بر اساس تحلیل رگرسیون ساده را نشان میدهد. با توجه به میزان T به دست آمده (11/2-) با احتمال حداقل 99% اطمینان (01/0P<) رابطه معناداری بین میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و میزان استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2 وجود دارد. بنابراین، فرضیه مبنی بر نبود رابطه رد، و فرضیه که نشان دهندة وجود رابطه است، تأیید میشود. ضریب تعیین () به دست آمده نشان میدهد 55/0 از تغییرات میزان استفاده کتابداران از امکانات و قابلیتهای وب0/2 ناشی از میزان آشنایی آنها با امکانات و قابلیتهای وب0/2 میباشد. ضریبBeta به دست آمده (74/0) نشاندهندة آن است که این رابطه مثبت است؛ یعنی با افزایش میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2، میزان استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2 نیز افزایش مییابد و برعکس. بر اساس ضریب b، به ازای هر واحد افزایش در میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 به میزان 39/1 به میزان استفاده آنها از امکانات و قابلیتهای وب0/2 افزوده خواهد شد.
جدول7. همبستگی میزان آشنایی با ابزارهای وب0/2 و میزان استفاده از آنها
نام متغیر |
R |
R2 |
خطای استاندارد |
ضریب b |
Beta |
مقدار T |
سطح معناداری |
میزان آشنایی با ابزارهای وب0/2 |
74/0 |
55/0 |
03/9 |
39/1 |
74/0 |
11/2- |
000/0 |
000 /0= Sig F 32/54= F
8. بحث و نتیجهگیری
همانگونه که گفته شد، وب 0/2 در سال 2004 مطرح گردید، و در سالهای آغازین به صورت تئوری به معرفی امکانات و قابلیتهای وب0/2 پرداخته شد. پژوهشها در زمینة کاربرد امکانات و قابلیتهای وب0/2 در کتابخانهها بخصوص کتابخانههای دانشگاهی در سالهای بعد انجام گرفت. نتایج پژوهش حاضر با پژوهش «کونگ لین»[44]، که میزان استفاده از وب 0/2 را در کتابخانههای دانشگاهی استرالیا بررسی کرده است، همخوانی دارد. همچنین، با نتایج پژوهش «آهارونی»[45]، که میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 را بین دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی بررسی کرد و نتیجه گرفت که میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 در بین دانشجویان در حد متوسطی قرار دارد. در پژوهش حاضر نیز مشخص گردید، میزان استفادة کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب0/2 در سطح متوسط و پایین قرار دارد. نتایج پژوهش «هان»[46] نشان داد آر.اس.اس. بیشترین کاربرد، و آی.ام.، وبلاگ و ویکی کمترین کاربرد را در بین کتابخانههای دانشگاهی برتر چین دارد. نتایج پژوهش حاضر نیز که پنج مورد از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 را بررسی کرده است، نشان داد بیشترین میزان توانایی کتابداران در استفاده از ایمیل و وبلاگ و کمترین میزان در زمینة استفاده از فلیکر بوده است. نتایج پژوهش «کیم»[47]، آر.اس.اس. و وبلاگ را به عنوان ابزار مورد استفاده در کتابخانه دانشگاهی معرفی و بیان کرده است که این دو ابزار برای استفاده در کتابخانههای دانشگاهی مناسب است. «هارینارایانا»[48] نیز نتیجه گرفت آر.اس.اس. و ای.ام بیشترین استفاده را در کتابخانههای دانشگاهی دارد و کمترین استفاده کتابخانهها، به ویکی مربوط است.
به طور کلی، در اکثر پژوهشهای پیشین، سعی شده میزان استفادة کتابخانههای دانشگاهی از امکانات و قابلیتهای وب0/2 بررسی و مفیدترین و پرکاربردترین این امکانات و قابلیتها معرفی گردد.
پژوهش حاضر نشان داد، بیشتر کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان، در حد متوسطی با امکانات و قابلیتهای وب0/2 آشنایی دارند و اغلب از این امکانات و قابلیتها نیز در سطح پایین استفاده میکنند. توانایی کتابداران در استفاده از ایمیل و وبلاگ، بیشتر از دیگر امکانات و قابلیتهاست، اما در زمینة استفاده از فلیکر بسیار ضعیف هستند. همچنین، کتابداران اظهار داشتند به ترتیب، ایمیل، وبلاگ، چت و ویکی، بهترین ابزار برای اطلاعرسانی و استفاده در کتابخانههای دانشگاهی است. برگزاری کارگاه آموزشی، آموزش از راه دور (ایمیل و اینترنت)، برگزاری دورههای آموزشی، آشنایی و استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 در ارائه خدمات به کاربران از این طریق، مؤثر است. همچنین، گنجاندن برنامه وب0/2 در دورههای تحصیلی دانشجویان میتواند بسیار مفید باشد و آنها را به کتابداران موفق آینده تبدیل کند. البته، جذب متخصصان در زمینه وب0/2 نیز میتواند چارهساز بوده و کتابخانههای دانشگاهی را در مسیر رشد و توسعة استفاده از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 قرار دهد.
در رابطه با جنسیت، سن، و رشتة تحصیلی، نتایج پژوهش حاضر، هیچگونه تفاوت معناداری در میزان استفاده کتابداران، از امکانات و قابلیتهای وب0/2 نشان نداد؛ اما وجود تفاوت بین مدرک تحصیلی و میزان استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 تأیید میشود (جدول 6).
همچنین، بین میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب0/2 و استفادة آنها از این امکانات و قابلیتها، رابطة معناداری وجود دارد. کتابداران باید برای حفظ جایگاه خود تلاش کنند تا با فناوریهای جدید آشنا شوند. امید میرود کتابداران با آشنایی بیشتر و عمیقتر نسبت به امکانات و قابلیتهای وب 0/2 بتوانند به طور مؤثرتری، از این امکانات و قابلیتها در جهت ارائه خدمات به کاربران، بهرهگیری نمایند.
9. پیشنهادهای اجرایی پژوهش
1. برنامهریزی جهت افزایش استفاده از امکانات و قابلیتهای وب 20 (بر اساس یافتههای جدول 2).
2. افزایش آشنایی، شناخت و توانایی کتابداران در استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2 (بر اساس یافتههای جدول 1).
3. ایجاد شرایط به منظور استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2، برای ارائه خدمات بهتر به کاربران کتابخانههای دانشگاهی (بر اساس یافتههای جدول 3).
10. پیشنهادهایی برای پژوهش آتی
1. پژوهشی مشابه پژوهش حاضر بر اساس بررسی توانایی دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2
2. پژوهشی مشابه پژوهش حاضر، بر اساس توانایی کتابداران کتابخانههای تخصصی و عمومیدر استفاده از امکانات و قابلیتهای وب0/2
3. بررسی کیفیت ارائه خدمات از طریق وب0/2 در کتابخانههای دانشگاهی.
[1]. Darcy Dinucci.
[2]. Fragmented Future.
[3]. Tim O’Reilly.
[4]. Dale Dougherty.
[5]. Hwang.
[6]. Ahorany.
[7]. Beer.
[8]. Peltier-Davis.
[9]. Abram.
[10]. Read Only.
[11]. Read/Write.
[12]. Peltier-Davis.
[13]. Harinarayana.
[14]. De Groot.
[15]. Michael Casey.
[16]. LibraryCrunch blog.
[17]. Kelly.
[18]. Peltier-Davis Cheryl.
[19]. Godwin.
[20]. Jeremy Frumkin.
[21]. Katherine Holvoet.
[22]. Nguyen Cuong Linh.
[23]. Noa Aharony.
[24]. Liana Razmerita.
[25]. Ellie Dworak, Keven Jeffery.
[26]. Z. David Xia.
[27]. Chuanfu Chen.
[28]. Zhiping han.
[29]. Yong-Mi Kim.
[30]. N.S. Harinarayana.
[31]. RSS Feed.
[32]. Central tendency.
[33]. Measure of variation.
[34]. T-test.
[35]. Pearson coefficient of correlation.
[36]. Wikis.
[37]. RSS.
[38]. Instant messaging.
[39]. Flickr.
[40]. Facebook.
[41]. Weblog.
1. چون هر پاسخگو میتوانست بیش از یک مورد از ابزارهای وب 0/2 را انتخاب کند، تعداد پاسخهای داده شده به این سؤال 106 مورد است.
1. : Scheffe Test از آزمون شفه برای پیدا کردن تفاوت معناداری بین میانگینها استفاده میشود. این آزمون زمانی به کار گرفته میشود که آزمون صورت گرفته و فرضیه مورد قبول باشد؛ یعنی اثر متقابل بین دو متغیر معنادار باشد. بر اساس این آزمون، اختلاف میانگین معنادار بین زیرمجموعههای یک عامل مشخص میشود.
[44]. Nguyen Cuong Linh.
[45]. Noa Aharony.
[46]. Zhiping han.
[47]. Yong-Mi Kim.
[48]. N.S. Harinarayana.