بررسی میزان و عوامل مؤثر بر تولید علم در میان اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، طی سالهای2000 تا 2007

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری کتابداری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

چکیده
پژوهش حاضر با استفاده از آمارها و شاخصهای مؤسسه اطلاعات علمی و پرسشنامه،  میزان مشارکت اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در تولید علم طی سالهای 2000 تا 2007 و عوامل مؤثر بر آن را بررسی نموده است. این پژوهش یک مطالعة توصیفی ـ تحلیلی است. بر اساس آمار به دست آمده در پایگاه web of science  تعداد مقاله‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان طی سالهای 2000 تا2007 بیش از 3 15 عنوان است که بیشترین تعداد مقاله به سال 2007  با 48 عنوان  وکمترین تعداد به سال 2000 با 3 عنوان مربوط است. همچنین، نتایج به دست آمده نشان می‌دهد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمان با 97 عنوان از مجموع 153 مقاله، بیشترین تولید را در بین دانشکده‌های وابسته به دانشگاه به خود اختصاص داده است. بیشترین میزان استناد( 252 استناد)، به مقاله‌های تألیفی اعضای هیئت علمی دانشکده پزشکی صورت گرفته است. تعداد مقاله‌های خارجی منتشر شدة اعضای هیئت علمی در مجله‌های غیر وابسته به ISI، 179 مقاله و تعداد مقاله‌های داخلی617 عنوان  مقاله است. تأثیر برنامه‌های تشویقی دانشگاه در ایجاد انگیزه اعضای هیئت علمی برای چاپ مقاله در مجله‌های تحت پوشش ISI به طور میانگین ضعیف است. همچنین، بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه با زبان انگلیسی و روش تحقیق و تعداد مقاله‌های چاپ شده آنان در مجله‌های تحت پوشش  ISIرابطه معناداری وجود دارد.
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه

تحقیقات، بستر اصلی توسعه همه جانبه، سازندگی واستقلال هرکشوری است. سرمایه‌گذاری در بخش تحقیقات، از عناصر مهمّ رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها به شمار می‌آید. بررسی کشورهایی که در دو دهه اخیر رشد چشمگیری داشته‌اند، نشان‌ دهندة سرمایه‌گذاری متناسب وکارا در بخش تحقیقات است (ایازی،1384).  توان و ظرفیت تولید علمی و فنی هر کشور، بارزترین شاخصهای توسعه‌یافتگی آن محسوب می‌شود. به عبارتی، توانمندی و توسعه واقعی کشورها به میزان زیادی با افزایش تولیدات علمی آنها ارتباط دارد (انصافی، 1379). تولید اطلاعات علمی در قالبهای گوناگون انجام می‌شودکه یکی از مهمترین آنها انتشارات است. اندازه‌گیری انتشارات علمی، از رایج‌ترین ضابطه‌های سنجش عملکرد تولید اطلاعات علمی است. از میان عمومی‌ترین شاخصهایی که در توصیف فعالیتها وتلاشهای تحقیقاتی کشورهای مختلف مورد توجه است، شاخص تعداد مقاله‌های علمی منتشرشده در مجله‌های معتبر علمیِ بین‌المللی است (صبوری،1381). 

دانشگاه علوم پزشکی کرمان با درک این مهم و به منظور سهیم شدن در افزایش علم، تلاشهای زیادی را برای ترغیب اعضای هیئت علمی خود به عمل آورده تا ثمره تحقیقاتی خود را در مجله‌های زیر پوشش ISI منتشر کنند. هدف تحقیق حاضر این است تا بر اساس داده­های موجود در پایگاه اینترنتی مؤسسه اطلاعات علمی، میزان مشارکت اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در تولید علم جهانی و وضعیت کمّی و کیفی مقاله‌های چاپ شده توسط آنان را بررسی و به موازات این هدف، با توزیع پرسشنامه بین اعضای هیئت علمی، عوامل مؤثر بر این مشارکت را تعیین و شناسایی کند.

 

هدفهای تحقیق

هدفهای مشخصی که در این تحقیق مورد نظر بوده، عبارتند از:

1- میزان مشارکت اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در تولید علم طی سالهای  2000 تا 2007 و عوامل مؤثر بر آن.

2- توزیع فراوانی مقاله‌های نمایه شده  اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان درپایگاه اطلاعاتیWeb of Scienceبه تفکیک دانشکده‌ها وگروه‌های آموزشی.

3- میزان مقاله‌های استناد شده به مقاله‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در مجله‌های زیر پوشش ISI.

4- میزان  اطلاعات علمی تولید شده اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، بجز در مجله‌های زیر پوشش ISI.

5- میزان تأثیر برنامه‌های تشویقی دانشگاه بر اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در ایجاد انگیزه برای چاپ مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI.

6- ارتباط بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان با روش تحقیق، زبان انگلیسی، آمار  و بانکهای اطلاعاتی مرتبط با زمینه پژوهش با تعداد مقاله‌های چاپ شده آنان در مجله‌های زیر پوشش ISI.

 

فرضیه‌های پژوهش

به دلیل نبود وجود داده‌های مستند، فرضیه‌های زیر به عنوان فرضیه‌های صفر این تحقیق در نظر گرفته شدند:

1- بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان به زبان انگلیسی وتعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطة معناداری وجود ندارد.

2- بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان با آمار و تعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطه معناداری وجود ندارد.

3- بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان با روش تحقیق وتعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطه معناداری وجود ندارد.

4- بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان با بانکهای اطلاعاتی مرتبط با زمینه پژوهش و تعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطة معناداری وجود ندارد.

 

روش گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

این پژوهش یک مطالعة توصیفی‌ـ تحلیلی است که به صورت مقطعی در دو مرحله انجام شده است. ابتدا فهرست اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان استخراج و سپس اسامی تک تک این افراد در پایگاه اطلاعاتی Web of Science جستجوگردید تا افرادی که دارای مقاله نمایه شده در این بانک اطلاعاتی هستند، مشخص شوند. سپس اسامی این افراد با فهرست اسامی آن دسته از اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان که برای دریافت پاداش چاپ مقاله در ISI به معاونت پژوهشی دانشگاه مراجعه کرده بودند، مطابقت داده شد. همچنین، پرسشنامه‌ای به منظور شناسایی عوامل مؤثر بر چاپ مقاله  در اختیار آن دسته از اعضای هیئت علمی که حداقل دارای یک مقاله در ISI  بودند، گذاشته شد. برای سنجش پایایی پرسشنامه، از  روش ضریب آلفا- کرونباخ استفاده گردید. عدد به دست آمده از محاسبة ضریب آلفای کرونباخ در این پژوهش برابر با 78/0 بود. به دلیل دسترسی نداشتن به برخی از اعضا هنگام انجام تحقیق، پرسشنامه دراختیار 48 نفر از 72 نفری که در مجله‌های  ISI  مقاله داشتند، گذاشته شد. داده‌های به دست آمده با استفاده از نرم افزار Minitab در دو سطح توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل شد. در سطح آمار توصیفی از جدول توزیع فراوانی و درسطح آمار استنباطی از ضریب همبستگی استفاده شده است.

 

پیشینة پژوهش

مقدمه

در این تحقیق با بهره‌گیری از قابلیتهای روشهای علم‌سنجی، سهم محققان و اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمان از طریق مراجعه به پایگاه مؤسسه اطلاعات علمی و عوامل مؤثر برچاپ مقاله در این پایگاه، به طور دقیق ارزیابی و تجزیه و تحلیل می‌شود. از جمله تحقیقاتی که برای مقاله حاضر بررسی و تجزیه و تحلیل شده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تحقیقات «رضوی» (1375)، «لی» (1382) و «رامشک» (1383) که به بررسی فعالیتهای علمی و پژوهشی حوزه پزشکی در دانشگاه‌های علوم پزشکی مختلف پرداخته‌اند، نشان داده بیشترین میزان تولیدات علمی این پژوهشگران در قالب مقاله‌ها، کتابها و طرحهای تحقیقاتی چاپ و منتشر شده است. در حالی‌که میزان انتشار تولیدات علمی این محققان در مجله‌های خارجی بسیار کم است. احتمالا تسلط نداشتن در به‌کارگیری زبان انگلیسی، عامل اصلی در منتشر نکردن گزارش تحقیقات پزشکی در مجله‌ها و منابع خارجی است. فرایند طولانی داوری انتشار مقاله‌ها در مجله‌های غیر فارسی، نیازمند صرف وقت و پیگیری مستمر است. این مورد با توجه به اینکه پزشکان و اعضای هیئت علمی شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی بیشترین وقت خود را صرف امور بالینی بیماران می‌کنند، قابل توجیه است.

«نصراللهی» (1380)، «فهیمیان» (1381)، «گنجی» (1383)، «قائمی طلب» (1384) و «اسدزاده» (1386) در تحقیقات خود به شناسایی عوامل مؤثر بر تولیدات و فعالیتهای علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها پرداخته‌اند. آنها دریافتندکه عوامل مشوّق نشر مقاله در مجله‌های معتبر عبارتند از: ذوق و علاقه به تحقیق، آشنایی با زبانهای خارجی، ارتباط با سایر مراکز تحقیقاتی داخل و خارج، وقت کافی، شیوة مدیریت و خط‌مشی امور پژوهشی، میزان تخصیص بودجه. عوامل بازدارنده نیز عبارتند از: محدودیتهای اداری، مشکلات اقتصادی و معیشتی، بی‌انگیزگی، مسئولیتهای اجرایی، نبود آموزشهای ضمن خدمت و ...

یافته‌های دسته دیگری از این تحقیقات بیانگر این است که میزان تولیدات علمی محققان کشور در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است. برای مثال،  موسوی (1383) در تحقیق خود عنوان داشته است ایران از سال 1380 به بعد بیشترین میزان رشد مقاله‌ها در سطح جهان را داشته است. دیگر محققان (فرخی، 1373، نوروزی و همکارانش، 1386 ) نیز به توضیح و تبیین جایگاه موقعیت علمی ایران در عرصه جهانی علم و سایر مسائل مرتبط به این حوزه پرداخته‌اند.

 

توصیف یافته‌ها                                            

از مجموع330 نفر عضو هئیت علمی  شاغل در دانشگاه علوم پزشکی کرمان، تنها 72 نفر دارای مقاله در مجله‌های زیر پوششISI   می باشند. بیشترین تعداد عضوهئیت علمی در دانشکده پزشکی شاغل بوده‌اند (51 نفر). تعداد اعضای هیئت علمی دارای مقاله ISI شاغل در دانشکده داروسازی 12 نفر و در دانشکده دندان‌پزشکی بوده است؛ احتمالاًبه این دلیل که بیشتر تولیدات علمی رشته‌های پزشکی و علوم وابسته، در حوزة بالینی است. همچنین، تولیدات علمی در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی نسبت به سایر رشته‌ها چشمگیرتر است. تعداد زیاد دانشجو، مرتبه علمی و سابقه کار پژوهشی اعضای هیئت علمی شاغل دردانشکده پزشکی نیز می‌تواند عامل افزایش میزان مقاله‌های اعضای هیئت علمی این دانشکده نسبت به دانشکده‌های دیگر باشد. رویکرد پژوهش‌مدار حاکم بر دورة تحصیلات تکمیلی نیز ممکن است بر افزایش تعداد مقاله‌های این دانشکده تأثیرگذار باشد. تأثیر اعضای هیئت علمی با مدارج علمی بالاتر در تولید مقاله‌های ISI در تحقیقات «رضوی» (1378) و «گنجی» (1378) آشکار شده است .

جدول1. توزیع فراوانی اعضای هیئت علمی

ردیف

دانشکده

تعداد

درصد

1

پزشکی

51

8/70%

2

داروسازی

12

7/16%

3

دندان‌پزشکی

9

5/12%

جمع

72 نفر

 

چنانکه در جدول 2نمایانده شده است، تعداد مقاله‌های اعضای هیئت علمی، 153 مقاله است. بیشترین تعداد مقاله درسال 2007 برابر با 48 عنوان وکمترین تعداد مقاله در سال 2000 برابر با 3 عنوان بوده است.

جدول 2. توزیع فراوانی مقاله‌های نمایه شده توسط اعضای هیئت علمی در سالهای 2000 تا 2007

        فراوانی

سال

پزشکی

داروسازی

دندان‌پزشکی

جمع

2000

3

-

-

3

2001

5

3

-

8

2002

8

3

-

11

2003

8

3

-

11

2004

6

3

1

10

2005

20

6

5

31

2006

18

11

2

31

2007

29

16

3

48

جمع

97

45

11

153

 دانشکده پزشکی که در سال 2007  با 29 مقاله بیشترین سهم را در تولید اطلاعات داشته است، با تأ لیف 97 مقاله از مجموع 153 مقاله، بیشترین تولید را در بین دانشکده‌های مختلف به خود اختصاص داده است. دانشکده داروسازی در سال 2007 بیشترین تولید را با 16 مقاله داشته و با ارائه 45 مقاله در فاصله سالهای 2000 تا 2007، پس از دانشکده پزشکی، در رتبه دوم قرار دارد. به نظر می‌رسد تمهیداتی که در سالهای اخیر برای حمایت از چاپ و انتشار مقاله‌ها در مجله‌ها و نمایه نامه‌های معتبر خارجی به‌کارگرفته شد، در افزایش سهم اعضای هیئت علمی دانشگاه در تولیدات جهانی تأثیر داشته است. در این راستا، می‌توان به مواردی چون: اعطای بورس تحصیلی بلندمدت و کوتاه مدت به اعضای هیئت علمی، افزایش دوره‌های بازآموزی، اهمیت دادن به امتیازهای پژوهشی در ارتقای مرتبة علمی استادان و الزام دانشجویان تحصیلات تکمیلی به انتشار مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI، اشاره کرد.

وضعیت استنادهای صورت گرفته به مقاله‌های انتشار یافته توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه در مجله‌های ISI، در جدول 3 نشان داده شده است. اعضای هیئت علمی دانشگاه موفق شده‌اند 153مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI به چاپ برسانند که این تعداد تاکنون 492 بار مورداستناد واقع شده است. میانگین استناد به هرمقاله22/3 مورد است. بیشترین میزان استناد به مقاله‌های دانشکده پزشکی        (252 استناد) بوده که میانگین استناد به هر مقاله 6/2% است. میزان استنادهای صورت گرفته به مقاله‌های دانشکده داروسازی 187 استناد با میانگین 2/4 استناد برای هر مقاله است. میزان استناد به مقاله‌های دانشکده دندان‌پزشکی 53 استناد است که میانگین آن 8/4 استناد به هر مقاله است.  بنابراین، مقاله‌های دانشکده دندان‌پزشکی نسبت به سایر دانشکده‌ها استناد بیشتری دریافت کرده‌اند. در این مورد، دانشکده داروسازی در رتبه دوم قرار دارد. وضعیت استنادهای صورت گرفته به مقاله‌های منتشر شده توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه در مجله‌های زیر پوشش ISI نشان می‌دهد سطح کیفیت مقاله‌های منتشر شدة اعضای هیئت علمی دانشگاه با سطح جهانی برابری می‌کند؛ یعنی، سطح کیفی تحقیقات حوزه علوم پزشکی در این دانشگاه از سطح کیفی مقاله‌های دیگر کشورها زیاد فاصله ندارد. به بیانی دیگر، یافته‌‌های علمی محققان این دانشگاه توانسته است سهم نسبتاً مناسبی در توسعه و غنابخشیدن دانش بشری داشته باشد.

جدول 3. توزیع فراوانی میزان استناد به مقاله‌ها

         فراوانی

سال

پزشکی

داروسازی

دندان‌پزشکی

جمع

2000

2

1

-

3

2001

6

4

-

10

2002

8

5

-

13

2003

23

15

-

38

2004

30

29

1

60

2005

46

34

19

99

2006

84

55

17

156

2007

53

44

16

113

جمع

252

187

53

492

 

تعداد مقاله‌های خارجی چاپ شده توسط اعضای هیئت علمی در مجله‌های غیر وابسته به ISI، 179 مقاله است. بیشترین تعداد مقاله‌ها توسط 4% از اعضای هیئت علمی دانشگاه به چاپ رسیده است. تعداد مقاله‌هایی که توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه در مجله‌های داخلی چاپ شده، 617  مقاله است.  بیشترین میزان مقاله‌های منتشر شده، متعلق به1/2% اعضای هیئت علمی دانشگاه است. تعداد مقاله‌های چاپ شده در مجله‌های داخلی بسیار بیشتر از مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های خارجی است. چند دلیل که برای این مورد می‌توان ذکر کرد، موارد زیر است: تسلط به زبان فارسی، دشواری چاپ مقاله در مجله‌های خارجی، ناتوانی در تألیف مقاله به زبان انگلیسی، سهولت در ارسال مقاله‌ها به مجله‌های داخلی، وجود ارتباطهای حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای بین اعضای هیئت علمی و دست‌اندرکاران نشریه‌های داخلی.  

داده های گردآوری شده برای سنجش تأثیر برنامه‌های تشویقی دانشگاه برای نشر مقاله در مجله‌هایISI  نشان می‌دهد در مجموع میزان تأثیر برنامه‌های تشویقی دانشگاه درایجاد انگیزه در میان اعضای هیئت علمی برای چاپ مقاله در ISI  قابل توجه نیست. احتمالاً به این  دلیل که خط مشی مدوّن در حمایت از پژوهشگران وجود ندارد و بی ثباتی در سیاستهای پژوهشی دانشگاه‌ها  حاکم است. محققان دانشگاه، بوروکراسی اداری حاکم بر مدیریت تحقیقات دانشگاه را یک معضل تلقی می‌کنند و حمایتهای مالی دانشگاه‌ها را در سطحی که در حال انجام است، ناکافی می‌دانند.

برای تعیین رابطه بین توانایی زبان انگلیسی، توانایی روش تحقیق، توانایی جستجو در بانکهای اطلاعاتی از یک سو و تعداد تولیدات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه در مجله‌های زیر پوششISI  ازسوی د یگر، از ضریب همبستگی پیرسون  استفاده شد.

جدول 4. ضریب همبستگی بین تعداد مقاله‌های منتشرشده و متغیرهای مورد نظر

متغیر مستقل

متغیر وابسته

ضریب همبستگی

p-value

آشنایی با زبان انگلیسی

تعداد مقاله‌ها

28/0

04/0

آشنایی با روش تحقیق

تعداد مقاله‌ها

31/0

02/0

آشنایی با آمار

تعداد مقاله‌ها

09/0

49/0

آشنایی با بانک اطلاعاتی

تعداد مقاله‌ها

23/0

1/0

 

مطابق با مندرجات جدول شماره 4، بین (1) سطح آشنایی با زبان انگلیسی و (2) توانایی روش تحقیق با تعداد مقاله‌های منتشر شده در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطه‌ای معنادار وجود دارد، در حالی‌که این رابطه در مورد توانایی به‌کارگیری آمار و توانایی استفاده از بانکهای اطلاعات، معنادار نیست.

8/25% از مجموع 24 نویسنده‌ای که کمتر از 4 مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI  چاپ کرده‌اند، اعلام داشتند سطح زبانشان در حد خوب است. 5/41% سطح زبان خود را در حد متوسط و 5/12% توانایی زبان انگلیسی خود را در سطح پایین ارزیابی کرده‌اند. 3 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه که موفق شده‌اند بیشتر از 10 مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI منتشر کنند، میزان تسلط خود را به زبان انگلیسی100% عنوان داشته‌اند. بر اساس این نتایج، بین  میزان آشنایی اعضای هیئت علمی به زبان انگلیسی و تعداد مقاله‌های چاپ شده آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI  رابطة معنادار وجود دارد؛ یعنی با زیاد شدن سطح آشنایی با زبان انگلیسی، احتمال نشر مقاله در مجله‌هایISI   افزایش می‌یابد. تحقیقات گذشته (انصافی، 1375 و گنجی،1383) نیز تأثیر آشنایی با زبان انگلیسی بر افزایش تعداد تولیدات علمی اعضای هیئت علمی را نشان داده بود. یادآور می‌شود، 74/40% جامعه مورد مطالعه دارای مدرک رسمی زبان و5/59% فاقد هرگونه مدرک رسمی زبان بوده‌اند. بر این اساس، فرضیة اول تحقیق رد می‌شود و اهمیت تسلط بر زبان انگلیسی براحتمال نشر مقاله در مجله‌های ISI مورد تأکید قرار می‌گیرد.

فرضیه دوم پژوهش، رابطه بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه با علم آمار وتعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI  را بررسی نمود. داده‌ها نشان می‌دهند سطح آشنایی جامعه مورد بررسی با علم آمار متفاوت است. برای مثال، از مجموع 24 نفری که کمتر از 4 مقاله داشته‌اند،       3/8% میزان آشنایی خود با آمار را در سطح عالی و خوب، 2/54% در حد متوسط و 2/29% در حد ضعیف ارزیابی کرده‌اند. پرکارترین نویسندگان که بیش از10 مقاله چاپ کرده‌اند، 7/63% آنها میزان تسلط خود را به آمار در حد خوب و 3/33% در حد ضعیف ارزیابی کرده‌اند. تحلیل داده‌ها نشان داد بین تسلط در استفاده از آمار و چاپ مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI رابطه معنادار وجود ندارد. یادآور می‌شود، 2/76% جامعة مورد بررسی در دوره‌های آموزشی آمار شرکت کرده بودند، اما بقیه (8/23%) هیچ‌گونه آموزشی دربارة استفاده از آمار در تحقیقات ندیده بودند. در دانشگاه علوم پزشکی کرمان، به منظور رفع مشکلات و نیازهای آماری محققان و اعضای هیئت علمی خود، ضمن برگزاری کارگاه‌های مقدماتی و پیشرفته، با بهره‌گیری از متخصصان گروه آمار دانشگاه، خدمات مشاورة آماری را به طور رایگان دراختیار اعضای هیئت علمی قرار می‌دهند. بنابراین، به نظر می‌رسد در چنین شرایطی که آشنایی نداشتن فردی با مهارتهای آماری با مشاور آماری جبران می‌شود، ندانستن آمار نمی‌تواند مانعی تعیین کننده در تولید مقاله‌های قابل چاپ در مجله‌های معتبر علمی باشد. 

فرضیة سوم پژوهش، رابطة بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی دانشگاه را با روش تحقیقو تعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI ارزیابی می‌کند. 5/12% از کم‌کارترین نویسندگان در میان جامعه مورد بررسی (آنهایی که کمتر از 4 مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI منتشر کرده‌اند)، میزان آشنایی خود را با روش تحقیق در سطح عالی، 8/45% در سطح خوب و7/41% در سطح متوسط عنوان کرده‌اند. 6/66% از فعال‌ترین نویسندگان جامعه مورد بررسی که بیشترین مقاله (10%) را چاپ کرده‌اند، میزان آشنایی خود را در سطح عالی و 3/33% در سطح متوسط اعلام نموده‌اند. بنابراین، بین میزان آشنایی اعضای هیئت علمی با توانایی پرداختن به تحقیق و تعداد مقاله‌های منتشر شده آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI  رابطه‌ای معنادار در سطح 05% وجود دارد. یادآور می‌شود، 9/95% جامعه مورد بررسی، دوره‌های روش تحقیق را گذرانده‌اند. 

فرضیه چهارم پژوهش، به بررسی میزان آشنایی اعضای هیئت علمی با بانکهای اطلاعاتی مرتبط با زمینه پژوهش و تعداد مقاله‌های چاپ شده توسط آنها در مجله‌های زیر پوشش ISI پرداخته است. 3/8 % از میان کم‌کارترین نویسندگان (4 مقاله) میزان آشنایی خود را در سطح عالی و همین درصد ضعیف، 5/62% در سطح خوب و 8/20% در سطح متوسط ارزیابی کرده‌اند؛ در حالی که از میان فعال‌ترین نویسندگان که موفق شده‌اند بیش از10 مقاله در مجله‌های زیر پوشش ISI چاپ کنند، 3/33% میزان استفاده خود را از بانکهای اطلاعات علمی در سطح عالی و 6/66% در سطح خوب ارزیابی کرده‌اند. در مجموع، نتایج به دست آمده نشانگر نبود رابطه معنادار بین میزان آشنایی با بانکهای اطلاعات علمی و تعداد مقاله‌های منتشر شده در  ISIمی باشد. سه مورد در این زمینه می‌تواند مطرح باشد:                1) پایگاه‌های اطلاعاتی موجود در وب سایت دانشگاه، جوابگوی نیازهای علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه نیست. احتمال دارد نحوة انتخاب و سفارش این پایگاه‌ها که اکثراً به صورت کنسرسیومی و معمولاً از یک کارگزار سفارش داده می‌شوند، در این مورد نقش داشته باشد وکاربران نتوانند اطلاعات مورد نیاز خود را در درون این منابع پیدا کنند. 2) ممکن است ویژگی تحقیقات پزشکی به گونه‌ای باشد که کمتر به منابع اطلاعاتی گسترده موجود در پایگاه‌ها نیاز دارد. 3) ضعف سواد اطلاعاتی و مهارت استفاده از این منابع، متغیر دیگری است که احتمالاً بر میزان مراجعه اعضای هیئت علمی، تأثیر مشوّق یا بازدارنده داشته باشد. هرگاه این مورد عاملی با اهمیت تلقی شود که می‌شود،  لازم است بر ضرورت برگزاری کلاسها یا کارگاه‌‌های مناسب برای افزایش سواد اطلاعاتی وآموزش مهارتهای جستجو و اطلاع‌یابی از پایگاه‌های اطلاعاتی در میان جامعه مورد بررسی تأکید شود. درگیر بودن پزشکان با  مسائل و مشکلات بالینی وقت کمی برای آنها برای شرکت در این کلاسها باقی می‌گذارد؛ اما دانشگاه می‌تواند با اختصاص امتیازهای علمی و پژوهشی برای شرکت‌کنندگان درکارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی مربوط به آشنایی با بانکهای اطلاعات علمی، انگیزة لازم را در اعضای هیئت علمی برای شرکت در این کلاسها و کارگاه‌ها به وجود آورد.

 

خلاصه یافته‌ها

- از مجموع 320 نفر عضو هیئت علمی شاغل در دانشگاه، 72 نفر در مجله‌های زیر پوشش ISI مقاله داشته‌اند. بیشترین تعداد مقاله  متعلق به اعضای دانشکده پزشکی است (59 نفر)، دانشکده داروسازی با 12 نفر و دانشکده دندان‌پزشکی با 9 نفر، در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

- از مجموع 153 مقاله منتشر شده توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه در فاصله سالهای 2000 تا 2007، بیشترین تعداد مقاله (48 مقاله) در سال  2007 و کمترین تعداد مقاله( 3 عنوان)  در سال 2000 منتشر شده است.

- در فاصله سالهای 2000 تا 2007 تعداد 492 استناد به مقاله‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه صورت گرفته است. بیشترین میزان استناد (252مورد) به مقاله‌های دانشکده پزشکی و کمترین میزان (187مورد) به مقاله‌های دانشکده داروسازی مربوط است.

- تعداد مقاله‌های منتشر شده خارجی توسط اعضای هیئت علمی در مجله‌های غیر وابسته به  ISI، 179 عنوان و تعداد مقاله‌های داخلی 617  عنوان بوده است. 

- نتایج آزمونهای آماری در زمینه وجود رابطه بین تعداد مقاله‌های منتشر شده اعضای هیئت علمی با سطح زبان انگلیسی، روش تحقیق، آمار و بانکهای اطلاعاتی نشان داد بین تعداد مقاله‌های منتشرشده و میزان آشنایی با زبان انگلیسی و روش تحقیق، رابطة معنادار وجود دارد، در حالی‌که وجود این رابطه در مورد آمار و بانکهای اطلاعاتی، تأیید نمی‌شود.

 

پیشنهادها و راهکارهای اصلاحی

1- برای افزایش فعالیتهای مربوط به تولید اطلاعات پزشکی در مؤسسه اطلاعات علمی، لازم است اعضای هیئت علمی دانشگاه با فرایند نمایه‌سازی مقاله‌ها در این مؤسسه آشنا شوند. پیشنهاد می‌شود مرکز علم‌سنجی به منظور مدیریت و راهبری فعالیتهای علمی با مشارکت متخصصان و مدیریت کتابداران، در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور راه‌اندازی شود.

2- ضوابط و مقررات مربوط به امر پژوهش با برقراری تناسب بین فعالیتهای پژوهشی و آموزشی دانشگاه‌های علوم پزشکی اصلاح گردد. بر اساس این ضوابط، تدابیر لازم برای تشویق اعضای هیئت علمی و دانش‌آموختگان مقطع دکتری به انتشار مقاله در مجله‌های علمی ـ پژوهشی از جمله مجله‌های ISI اندیشیده شود.

3-  به منظور رفع شبهه در خصوص ضرورت چاپ مقاله به زبان انگلیسی در مجله‌های خارجی، انجام تحقیقی علمی برای تعیین میزان هزینه- سودمندی چاپ و انتشار مقاله‌های اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در مؤسسه اطلاعات علمی پیشنهاد می‌شود.

4-  با توجه به اینکه سالانه مبالغ هنگفتی صرف خرید پایگاه‌های اطلاعاتی پزشکی می‌شود، توجه به آموزش سواد اطلاعاتی به منظور افزایش مهارتهای جستجو و اطلاع‌یابی اعضای هیئت علمی دانشگاه، ضروری است.

5-  با توجه به کمبود تحقیقات انجام شده در زمینه علم‌سنجی در حوزة پزشکی، انجام تحقیقات مشابه در این زمینه در سایر دانشگاه‌های علوم پزشکی به منظور تعیین و شناسایی موانع و مشکلات تولیدات علمی در حوزه پزشکی و علوم وابسته پیشنهاد می‌شود.

6- افزایش سهم اعتبارات پژوهشی دانشگاه‌های علوم پزشکی و فراهم کردن تمهیدات لازم قانونی جهت بهره‌گیری از تواناییهای بخش خصوصی برای مشارکت در تأمین هزینه‌های تحقیقات پزشکی مورد تأکید قرار گیرد.

7- به منظور افزایش سهم تولیدات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی تلاش شود تا مجله‌های علمی داخلی پزشکی از استانداردهای لازم برای نمایه شدن در پایگاه‌های اطلاعات علمی جهان برخوردار شوند.

- اسدزاده، زهرا (1386). «میزان تولید اطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه زابل»، فصلنامه کتاب، شماره70، ص 216 .
- انصافی، سکینه (1379). «بررسی میزان تولید مقالات ایرانیان در پایگاه اطلاعاتی SCI در زمینه علوم پایه»، پیام کتابخانه، سال دهم شماره چهارم. 
- ایازی، محمد و حسینعلی قدیریان (1384). «معرفی مدلی ساده وکاربردی برای تصمیم‌گیری در مراکز تحقیق و توسعه»، رهیافت. شماره 36، تابستان، ص 39.
- بیگلو، محمد حسین (1375). «مطالعه وضعیت کمّی تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تبریز» (67- 74)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه تربیت مدرس.
- توسلی فرحی،  مینا (1373). «بررسی کمّی اطلاعات پزشکی و زیست‏پزشکی تولید شده توسط اعضای هیئت علمی سه دانشگاه علوم پزشکی تهران»، ایران و شهید بهشتی طی سالهای 1370 – 1365. پایان‏نامه کارشناسی ارشد دانشکده مدیریت و اطلاع‏رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران.
- حرّی، عباس (1378). «بررسی فعالیتهای علمی و پژوهشی اعضای هیئت علمی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران تا پایان سال 1378»، فصلنامه کتاب، دوره دهم،شماره چهارم.
- رامشک، محمدرضا (1383). «بررسی وضعیت کمّی تولید اطلاعات علمی به وسیلة اعضای هیئت علمی  دانشگاه علوم پزشکی کاشان در سالهای 1374-1379»، فصلنامه کتابداری واطلاع‌رسانی. شماره 1، بهار 1383، ص 73.
- رضوی، علی اصغر (1379). «بررسی وضعیت تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس» (77-72)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی. دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی.
- صبوری، علی اکبر(1381). «بررسی کارنامه پژوهشی ایران در سال 2003»، رهیافت، 82 :91-78.
- قائمی طلب، محمد (1384). «بررسی عوامل مؤثر بر چاپ مقالات علمی در نشریات علمی و پژوهشی داخلی و خارجی از دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران- شمال.
- موسوی، میرفضل الله (1383). «رتبه‌بندی تولید علم در 50 کشور اول جهان»، رهیافت، 32، بهار و تابستان.
- گنجی، علیرضا (1383). «مطالعه وضعیت تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی ـ دانشگاه فردوسی مشهد.
- نصراللهی، نورالله (1380). «بررسی عوامل بازدارنده و مشوّق فعالیت‌های علمی گروه‌های کتابداری دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی ـ دانشگاه فردوسی مشهد.
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا و دیگران (1386). «تولید علم ایران در سالهای 2005 و2006، بر اساس آمار پایگاه‌های مؤسسه اطلاعات علمی» (ISI)، فصلنامه کتاب، 71 (پائیز86): 72.
 
- Lee, C. k. (2003). A scientometrics study of the research  performance of the Institute of Molecular and Cell Biology in Singapore. Scientometrics, Vol.56, No.1, 92-110.