واکاوی سرمایه های فکری (انسانی، ساختاری و مشتری) در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی

مقدمه و بیان مسئله

سرمایۀ فکری، موضوع جدیدی است که به‌لحاظ نظری، در چندسال اخیر در سطح جهانی مطرح ‌شده است. اما از آنجاکه منبعی باارزش برای کشورها و سازمان‌ها شمرده می‌شود، به‌‌سرعت درحال تبدیل‌شدن به شاخص توسعه‌یافتگی کشورهاست. در جهان کنونی که دورۀ تحولات لجام‌گسیخته و به‌گفتۀ «تافلر»[1]دوره جابجایی قدرت است، بحث مدیریت سرمایۀ فکری ودارایی‌های ناملموس سازمان‌ها به‌عنوان پدیده‌ای مهم، به‌صورت همه‏جانبه‏ای افق تحولات مدیریت را تحت تأثیر قرار داده است  (خیرخواه،1390). در این میان جدیدترین پارادایمی که مدیریت سازمان‌ها را پوشش می‌دهد، مدیریت سرمایه فکری است. «استوارت» اعتقاد دارد سرمایۀ فکری مجموعه‌ای از دانش، اطلاعات، دارایی‌های فکری[2]، تجربه، رقابت و یادگیری سازمانی است که می‌تواند برای ایجاد ثروت به‌کارگرفته شود. در واقع، سرمایه فکریِ تمامی کارکنان، دانش‏سازمانی و توانایی‏های آن را برای ایجاد ارزش‌افزوده دربرمی‌گیرد و سبب منافع رقابتیِ مستمر می‏شود (قلیچ‏لی ومشبکی، 1385). بنابراین، سرمایۀ فکری درپی‏آن است که در سازمان‌ها، دارایی‌های فکری، دانش، تجربه و یادگیری سازمانی برای نیل به توسعۀ همه‌جانبه بیش‌ازپیش مورد توجه قرارگیرد. پس برخلاف تصورات رایج، که صرف وجود فناوری را متضمّن توسعه می‏دانستند، دانش و به‌اشتراک‌گذاشتن آن در سازمان‌ها و سرمایه‌های انسانی، تضمین‌کنندۀ بهبود عملکرد و توسعه است .به‌طورخلاصه می‏توان گفت، سرمایۀ فکری بنیان رقابت فردی، سازمانی و ملی را تشکیل می‌دهد.

با وقوع انقلاب فناوری اطلاعات، جامعۀ اطلاعاتی و شبکه‌ای و نیز رشد و توسعۀ فناوری برتر از دهۀ 1990، الگوی رشد اقتصاد جهانی تغییر اساسی کرده است. درنتیجه، دانش مهم‌ترین سرمایۀ جایگزین سرمایه‌های مالی و فیزیکی در اقتصاد جهانی امروز شناخته‌شده است (بنتیس، 1999). این درحالی است ‌که محیط کسب‌وکار مبتنی بر دانش، نیازمند رویکردی است که دارایی‌های ناملموس جدید سازمانی مثل دانش و شایستگی‌های منابع انسانی، نوآوری، روابط با مشتری، فرهنگ‌سازمانی، سیستم‌ها، ساختار سازمانی و... را در برگیرد. در این میان، نظریۀ سرمایۀ فکری، توجه روزافزون محققان دانشگاهی و مسئولان سازمانی را به خود جلب کرده است (نیازی و ابونوری،1389). از این‌رو، ضرورت توسعه و مدیریت سرمایه‌های فکری، به الزامی جدی در سطح کلان ملی و حوزۀ کسب‌وکار تبدیل گردیده و با حرکت به سمت اقتصاد دانش‌پایه، به تغییر پارادایم حاکم در اقتصاد صنعتی منجر شده است، به‌طوری‌که می‌توان شاهد پیدایش اقتصاد مبتنی بر دانش بود که بنیان آن بر سرمایه فکری مبتنی است (زنجیردار و همکاران، 1387).

سرمایه فکری ترکیبی از سرمایه انسانی (هوش، مهارت، بینش‌ها و پتانسیل آنها در سازمان) و سرمایه ساختاری (سرمایه جمع‌آوری‌شده توسط مشتریان، فرایندها، پایگاه داده‌ها، نام‌های تجاری و نظام‌های اطلاعاتی) است (نیک پور، سلاجقه و شهربابکی،1390). سرمایه‌های فکری از عوامل مؤثر در کیفیت خدمات هستند. بنابراین، می‏توان گفت کتابخانه‏ها با شناخت بهتر بخش‏های مختلف سرمایه‏های فکری و ایجاد راهکارهایی برای تقویت و پرورش آنها می‏توانند به‌منظور تأثیر مثبت بر ادراک مراجعان از کیفیت خدمات عرضه‌شده و در نهایت، سودآوری بیشتر، فعالیت‏های برجسته‏ای انجام دهند.

در نتیجه، با توجه به اهمیت خدماتِ باکیفیت در کتابخانه‌ها و افزایش تقاضای کاربران برای دریافت خدمات بهتر و نیز توجه به این امر که کتابخانه‌های آستان‌قدس‌رضوی در چشم‌انداز بیست‌ساله خود به دنبال غنی‌ترین و فعال‌ترین کتابخانه در منطقه و جهان اسلام هستند، هدف از این پژوهش تعیین وضعیت سرمایه فکری در سازمان کتابخانه‏ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی است. در این راستا، پژوهش‌هایی نیز انجام شده است که سابقه آن در ایران و جهان چندان طولانی نیست. علاوه برآن، نگاهی گذرا به پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهد بخش اعظمی از توجه به این موضوع نیز مربوط به سازمان‌هایی است که توجه آنها معطوف به مباحث مالی و بازرگانی است که تعدادی از آنها مولفه‌های سرمایه‌‌های فکری را بررسی می‌کنند. از جمله: «شهانی وخائف الهی» (1388)، «شجاعی و همکاران» (1388)، «علامه و شیخ ابومسعودی» (1394)، «اسونایتیس و کستاجیلاس»[3] (2010). پژوهشگران دیگر نیز رابطۀ معنادار میان مؤلفه‏های سرمایۀ فکری با عملکرد سازمانی را بررسی کرده‌اند؛ نظیر «مجتهدزاده، علوی‏طبری ومهدی‏زاده» (1388)، «احمدیان و قربانی» (1392)، «سیناپور» (1394)؛ «مهدی‏خو، محمودترابی و ختن‌لو» (1394)، «چن[4] و همکاران» (2004)، «یانگ‌چو و دیگران» (2006)، «نان،پلومن و هانکوک» (2007)، «رودز و میهالیک» (2007)، «کیونگتینگ و لین» (2009)، «مدیشنز و همکاران»[5] (2010). بنابراین می‌توان گفت که به‌طورکلی همۀ این پژوهشگران بر روی سه عنصر سرمایۀ فکری اتفاق‌نظر دارند. این سه‌عنصر یا بُعد سرمایۀ فکری شامل سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایۀ رابطه‌ای است که در این بخش به توضیح بیشترآنها پرداخته می‌شود.

هدف پژوهش:

تعیین وضعیت سرمایه فکری در سازمان کتابخانه‏ها موزه‌ها و مرکز اسناد آستان‌‌قدس‌‌رضوی.

سؤال پژوهش

آیا وضعیت سرمایه‏های فکری درسازمان کتابخانه‏ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی در حدّ مطلوب قرار دارد؟

فرضیه پژوهش

آیا بین کلّ مقیاس سرمایه فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس مشخصات جمعیت‌شناختی، تفاوت معناداری وجود دارد؟

روش‌‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر، از نظر هدف کاربردی و براساس جمع‌آوری داده‌های مورد نظر، در زمرۀ پژوهش‏های توصیفی است که به روش «پیمایشی ـ تحلیلی» انجام شده است. داده­ها با استفاده از پرسش‌نامۀ استاندارد سرمایه فکری جمع‌آوری شده است، ولی با توجه به اینکه این پرسش‌نامه بیشتر دربارۀ سازمان‌های دانش‌محور استفاده می‏شود، سعی شد تا با نظرخواهی ازصاحب‌نظران و استادان، برخی گویه‏های آن‌ که با ماهیت و عملکرد کتابخانه مرتبط نبود، حذف و اصطلاحات و واژه‏هایی که برای کارکنان کتابخانه مرکزی آستان‌‌قدس‌رضوی ملموس و آشنا بود، بومی‌سازی شود.

جامعۀ آماریِ این پژوهش هدفمند، شامل تمامی کارشناسان‌مسئول و همچنین کارکنان دارای مدرک کارشناسی‌ارشد و دکتری در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی به تعداد 106 نفر است که پرسش‌نامه بین تمام جامعه آماری توزیع شد. از این‏رو، در این پژوهش از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار)، آمار استنباطی و آزمون‌های آماری (برای پاسخ به فرضیه‌‌ها) استفاده‌ شده است. داده‌های پژوهش شامل نمره‌هایی بود که هر مشارکت‌کننده در متغیر اصلیِ پژوهش و مؤلفه‌های آن، به‌دست می‌آورند. برای تحلیل و گزارش داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری ₁₈spss از شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی (آزمون‌های t تک‌نمونه­ای، t گروه­های مستقل، تحلیل واریانس یک‌راهه(ANOVA)، تحلیل واریانس چندمتغیره (MANOVA) استفاده شد. روایی تحقیق نمایانگر آن است که یافته‌های تحقیق تا چه‌اندازه از صحّت و دقت لازم برخوردار است. برای تعیین روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه از نظرهای استادان راهنما و مشاور و همچنین متخصصان کتابخانه مرکزی آستان‌قدس‌رضوی بهره گرفته شد. پایایی با این امر سروکار دارد که تا چه اندازه یافته‌های تحقیق که با استفاده از نمونه به‌دست‌آمده است، به گروه وسیع‌تری از آزمودنی‌ها یا شرایط دیگر قابل‌تعمیم است. برای تعیین پایایی پرسش‌نامه، به‌دلیل محدودبودن جامعۀ پژوهش، پس از پاسخگویی فراگیران، آلفای کرونباخ پرسش‌نامه گرفته شد و با 92% نشان داد که پرسش‌نامه از پایایی محتوایی مناسب برخوردار است.

یافته­های پژوهش

یافته­های توصیفی

پس از گردآوری اطلاعات، لازم است این اطلاعات سازمان‌بندی و خلاصه شود تا به‌روشنی قابل‌فهم و انتقال باشد. در اینجا ابتدا ویژگی‏های جمعیت‌شناختیِ مربوط به آزمودنی­های تحقیق ارائه و سپس فرضیه‌های ارائه‌ شده تجزیه‌وتحلیل می‌شود.

توزیع فراوانی تعداد شرکت‌کنندگان بر اساس جنسیت متفاوت است. تعداد کارکنان مرد 68 نفر (2/64%)، و تعداد کارکنان زن 38 نفر (8/35%) است. به‌علاوه، توزیع فراوانیِ تعداد شرکت‌کنندگان بر اساس سن نیز متفاوت است. افراد کمتر از 30 سال 12نفر (3/11%)،31 تا 40 سال 65 نفر (3/61%)، بیشتر از 40 سال 29 نفر(4/27%) است. توزیع فراوانی تعداد شرکت‌کنندگان بر اساس سطح تحصیلات تفاوت دارد. افراد دارای مدرک لیسانس 33 نفر (1/31%)، فوق‌لیسانس 69 نفر (1/65%)، و دکتری 4 نفر (8/3%) هستند. افراد دارای سابقه خدمت 1 تا 5 سال 13 نفر (3/12%)، 6 تا 10 سال 34 نفر (2/32%) و 10 سال به بالا59 نفر (7/55%) می‌باشند.

جدول 1. میانگین وضعیت سرمایه فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس مشخصات جمعیت‌شناختی

برای تحلیل و گزارش داده‌ها، از شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) استفاده می‏کنیم. جدول 2 میانگین و انحراف معیار نمره‌های آزمودنی‌های پژوهش را دربارۀ متغیرهای مختلف بیان می‌کند.

جدول2. میانگین، انحراف معیار، تعداد، حداکثر، حداقل و دامنۀ تغییرات برای هر متغیر

یافته­های استنباطی

وضعیت سرمایه فکری و عناصر آن (سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری) در کارکنان سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها، و مراکز اسناد آستان ‌قدس ‌رضوی چگونه­است؟

برای آزمون این سؤال که وضعیت سرمایۀ فکری و عناصر آن (سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری) در کارکنان سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها، و مراکز اسناد آستان قدس رضوی چگونه­ است، از آزمون t تک‌‌نمونه­ای استفاده شد که نتایج آن در جدول3 نشان داده‌شده است.

جدول3. نتایج آزمون t تک‌‌نمونه­ای

^**P<0/01P<0/05^*

با توجه به مندرجات جدول 3 در پاسخ به سؤال پژوهش مبنی بر اینکه آیا وضعیت سرمایه‏های فکری درسازمان کتابخانه‏ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی در حدّ مطلوب قرار دارد، به این نتیجه می‏رسیم که وضعیت سرمایۀ فکری و عناصر آن (سرمایه انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری) در کارکنان سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها، و مراکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی با توجه به نقطه 75 درصدی، به‌طور معناداری پایین­تر از حدّ مطلوب است (P<0/01).

آیا بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس سن، تفاوت معناداری وجود دارد؟

برای بررسی فرضیۀ پژوهش مبنی بر اینکه آیا بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سن تفاوت معناداری وجود دارد، از تحلیل واریانس یک‌راهه (ANOVA) استفاده کردیم. نتیجۀ آزمون، بیانگر این است که بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سن، تفاوت معناداری وجود دارد (01/0 p <،32/3= _{(103، 2)}F).

جدول4.نتایج اجرای تحلیل واریانس یک‌راهه کلّ مقیاس سرمایه فکری بر اساس سن

در ادامه برای اینکه مشخص شود این تفاوت بین کدام‌‌یک از گروه‌های سنّی است، از آزمون توکی استفاده کردیم. نتایج آزمون تعقیبیِ توکی نشان داد بین کارکنان دارای گروه سنّی کمتر از 30 سال با کارکنان 41 سال به بالا تفاوت معناداری وجود دارد. با توجه به جدول میانگین‌ها می­توان نتیجه گرفت که کارکنان دارای گروه سنّی کمتر از 30 سال میانگین سرمایۀ فکریِ کمتری نسبت به کارکنان 41 سال به بالا دارند. سپس برای بررسی این فرضیه که آیا بین میانگین مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس سنّ کارکنان تفاوت معناداری وجود دارد، آزمون MANOVA انجام شد. در این پژوهش آزمون پیللای تریس برابر 13/0 و معنا‌دار است (F_{(3, 102)}= 2/36, p= 0/03) و نشان می‌دهد که می‌توان فرضیۀ مشابه‌بودن میانگین‌های جامعه بر اساس متغیرهای وابسته برای کارکنان با سنّ متفاوت را رد کرد. مجذور اتا چندمتغیره برابر 07/0 یعنی 7% از تغییرات چندمتغیرۀ متغیرهای وابسته، مربوط به عامل سنّ است.

نتایج آزمون (MANOVA) در جدول5 نشان می‌دهد بین کارکنان با گروه‌های سنّی متفاوت از لحاظ مؤلفه‌های سرمایه‌فکری در خرده‌مؤلفۀ سرمایه انسانی F_(2,103)= 5/62, p= 0/005 تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه، برای اینکه مشخص شود این تفاوت بین کدام‌یک از گروه‌های سنّی است، از آزمون توکی استفاده کردیم. نتایج آزمون تعقیبیِ توکی نشان داد بین کارکنان دارای گروه سنّی کمتر از 30 سال با کارکنان بیشتر از 41 سال و همچنین بین کارکنان 31-40 سال با کارکنان بیشتر از 41 سال، تفاوت معناداری وجود دارد. با توجه به جدول میانگین‌ها می­توان نتیجه گرفت که کارکنان دارای گروه سنّی بیشتر از 41 سال، میانگین بیشتر در خرده‌مؤلفۀ سرمایۀ انسانی نسبت به کارکنان کمتر از 30 سال و کارکنان 31- 40 سال دارند.

جدول 5. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره در خرده‌مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس سن

آیا بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس سابقه خدمت، تفاوت معناداری وجود دارد؟

برای بررسی فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه آیا بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سابقه خدمت تفاوت معناداری وجود دارد، از تحلیل واریانس یک‌راهه (ANOVA) استفاده کردیم. نتیجۀ آزمون بیانگر این است که بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سابقه، تفاوت معناداری وجود ندارد (05/0 p >، 68/2= _{(103، 2)}F).

جدول6. نتایج اجرای تحلیل واریانس یک‌راهه کل مقیاس سرمایه فکری بر اساس سابقه خدمت

در ادامه برای بررسی این فرضیه که آیا بین میانگین مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس سابقه خدمت کارکنان تفاوت معناداری وجود دارد، از آزمون MANOVA استفاده شد. در این پژوهش آزمون پیللای‌‌تریس برابر 13/0 و معنا‌دار است (F_{(3, 102)}= 2/39, p= 0/029) و نشان می‌دهد که می‌توان فرضیۀ مشابه‌بودن میانگین‌های جامعه بر اساس متغیرهای وابسته برای کارکنان با سابقۀ خدمت متفاوت را رد کرد. مجذور اتا چندمتغیره برابر 07/0 یعنی 7% از تغییرات چندمتغیرۀ متغیرهای وابسته مربوط به عامل سابقه خدمت است.

نتایج آزمون (MANOVA) در جدول7 نشان می‌دهد بین کارکنان با سابقۀ خدمت متفاوت از لحاظ مؤلفه‌های سرمایه فکری در خرده‌مؤلفۀ سرمایه‌مشتری F_(2,103)= 3/82, p= 0/025 تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه برای اینکه مشخص شود این تفاوت بین کدام‌یک از سابقه خدمت­هاست، از آزمون توکی استفاده کردیم. نتایج آزمون تعقیبیِ توکی نشان داد بین کارکنان دارای بین سابقۀ خدمت 1- 5 سال با کارکنان بیشتر از 10 سال سابقه خدمت، تفاوت معناداری وجود دارد که با توجه به جدول میانگین‌ها می­توان نتیجه گرفت کارکنان دارای سابقه خدمت بیشتر از 10 سال میانگین بیشتر در خرده‌مؤلفۀ سرمایه‌ مشتری نسبت به کارکنان 6- 10 سال سابقه خدمت دارند.

جدول 7. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره در خرده‌‌مؤلفه‌های

مقیاس سرمایه فکری بر اساس سابقه خدمت

آیا بین کلّ مقیاس سرمایه فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس سطح تحصیلات تفاوت معناداری وجود دارد؟

برای بررسیِ فرضیۀ پژوهش مبنی بر اینکه آیا بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سطح تحصیلات تفاوت معناداری وجود دارد، از تحلیل واریانس یک‌راهه(ANOVA) استفاده کردیم. نتیجه آزمون بیانگر این است که بین کلّ مقیاس سرمایه فکری بر اساس سطح تحصیلات تفاوت معناداری وجود ندارد   (05/0 p >،41/2= _{(103، 2)}F).

جدول8. نتایج اجرای تحلیل واریانس یک‌راهه کل مقیاس سرمایه فکری بر اساس سطح تحصیلات

در ادامه، برای بررسی این فرضیه که آیا بین میانگین مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس سطح تحصیلات کارکنان تفاوت معناداری وجود دارد، از آزمون MANOVA استفاده شد. در این پژوهش آزمون پیللای‌تریس برابر 10/0 و معنا‌دار نیست (F_{(3, 102)}= 1/92, p= 0/079) و نشان می‌دهد که می‌توان فرضیۀ مشابه‌بودنِ میانگین‌های جامعه بر اساس متغیرهای وابسته برای کارکنان با سطح تحصیلات متفاوت را تأیید کرد.

نتایج آزمون (MANOVA) در جدول9 نشان می‌دهد بین کارکنان با سطح تحصیلات متفاوت از لحاظ مؤلفه‌های سرمایه فکری تفاوت معناداری وجود ندارد.

جدول 9. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره

در خرده‌مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس سطح تحصیلات

آیا بین کلّ مقیاس سرمایه فکری و مؤلفه‌های آن بر اساس جنسیت، تفاوت معناداری وجود دارد؟

به‌منظور آزمون فرضیۀ پژوهش مبنی بر اینکه بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری کارکنان بر اساس جنسیت تفاوت معناداری وجود دارد، از آزمون t مستقل استفاده شد که در جدول10 نشان داده‌شده است.

جدول10. نتایج حاصل از آزمون t بین کارکنان زن و مرد در کل مقیاس سرمایه فکری

در ابتدا آزمون لوین برای برابری واریانس‌ها گرفته شد که نتایج آن نشان داد واریانس دو گروه در کلّ مقیاسِ سرمایۀ فکری برابر است. چون  pبه‌دست‌آمده بزرگ‌تر از 05/0 بود، بنابراین فرض صفر که بیان می­کند واریانس‌ها با هم برابر هستند، تأیید شد. نتایج آزمون t نشان داد بین کارکنان زن و مرد در کلّ مقیاس سرمایۀ فکری تفاوت معناداری وجود دارد (t ₍₁₀₄₎ = 11/40, p= 0/02) به‌طوری‌که می­توان گفت میانگین سرمایه فکری مردان بیشتر از زنان است.

در ادامه، برای بررسی این فرضیه که آیا بین میانگین مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس جنسیت کارکنان تفاوت معناداری وجود دارد، آزمون MANOVA انجام شد. در این پژوهش آزمون پیللای‌تریس برابر 24/0 و معنا‌دار است (F_{(3, 102)}= 10/80, p= 0/000) و نشان می‌دهد که می‌توان فرضیه مشابه بودن میانگین‌های جامعه بر اساس متغیرهای وابسته برای کارکنان با جنسیت متفاوت را رد کرد.

نتایج آزمون (MANOVA) در جدول 11 نشان می‌دهد بین کارکنان با جنسیت متفاوت از لحاظ مؤلفه‌های سرمایه فکری در خرده‌مؤلفۀ سرمایه انسانی F_(1,104)= 20/04, p= 0/000 تفاوت معناداری وجود دارد به‌طوری‌که می‌توان گفت این تفاوت به‌نفع مردان است.

جدول 11. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره

در خرده‌مؤلفه‌های مقیاس سرمایه فکری بر اساس جنسیت

بحث و نتیجه‏گیری

اگرچه گسترۀ به‌نسبت وسیعی از نظریه‌پردازان و پژوهشگران، کتاب‏ها و مقاله‌های متعددی را در ضرورت استقرار نظام مدیریت مناسب پیرامون دارایی‌های نامشهود و مزیّت‌های رقابتیِ مبتنی بر مهارت تدوین نموده و تلاش‌های زیادی را در این زمینه انجام داده‌اند، اما می‌توان گفت در حوزۀ توجهات سازمانی و با استناد به پژوهش‌های انجام‌شده، توجه به این مهم در سازمان‌های صنعتی نسبت به سازمان‌های فرهنگی قابل‌توجه‌تر است. در صورتی‌که سرمایۀ فکری ماهیتی است دانش‌پایه، قابل اکتساب در صورت‌های معیّن و در نهایت مفید برای همۀ سازمان‌ها، که البته به‌آسانی قابل ایجاد نیست و معمولاً با بافت مدیریت سنتی بیشتر سازمان‌ها در تضاد است.

نتایج این پژوهش نشان داد وضعیت سرمایۀ فکری و مؤلفه‌های آن (سرمایۀ انسانی، سرمایه مشتری و سرمایه ساختاری) در کارکنان سازمان کتابخانه­ها، موزه­ها، و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی با توجه به نقطه 75 درصدی، به‌طور معناداری پایین­تر از حدّ مطلوب است. این یافته­ با نتایج پژوهش­های «محمودی میمند و حدادزاده» (1390)، «نیازی و ابونوری» (1389)، «حسینی، فرخی و ابزری» (1391) ناهماهنگ است، اما تاحدودی می­توان گفت با نتایج پژوهش­های «اخوان و همکاران» (1386)، «آجی‌بیشه و منصوری» (1390)، «منتظرقائم» (1387)، «مهرعلیزاده، شاهی و حسینی» (1390) هماهنگ است.

در ادامه، نتایج این پژوهش نشان داد بین کلّ مقیاس سرمایۀ فکری بر اساس سن، تفاوت معناداری وجود دارد؛ به‌این‌ترتیب که بین کارکنان دارای گروه سنّیِ کمتر از 30 سال با کارکنان 41 سال به بالا تفاوت معناداری وجود دارد که با توجه به جدول میانگین‌ها، می­توان نتیجه گرفت که کارکنان دارای گروه سنّی کمتر از 30 سال، میانگین سرمایۀ فکریِ کمتری نسبت به کارکنان 41 سال به بالا دارند. این خود نشان می دهد عامل تجارب حین کار و احیاناً اشتراک دانش و تجربیات سازمانی، در آن دخیل بوده است. این یافته با نتایج پژوهش «حسینی، فرخی و ابزری» (1391) ناهمخوان، اما تا حدودی با نتایج پژوهش‏های «دیّانی و محمودی» (1390)، «سیاه‌پوش» (1387)، «فناکار بحری» (1387)، «اریکسون و همکاران» (2010) هماهنگ است، زیرا در پژوهش­های آنها با افزایش سنّ کتابداران، میانگین سرمایه اجتماعی آنان نیز افزایش پیداکرده است. در ادامه نیز مشخص شد بین کارکنان با سابقۀ خدمت متفاوت، از لحاظ مؤلفه‌های سرمایه فکری در خرده‌مؤلفۀ سرمایه مشتری تفاوت معناداری وجود دارد و کارکنان دارای سابقه‌خدمت بیشتر از 10 سال میانگین بیشتر در خرده‌مؤلفه سرمایه مشتری نسبت به کارکنان 6- 10 سال سابقه‌خدمت دارند. این یافته با نتایج پژوهش «حسینی، فرخی و ابزری» (1391) ناهمخوان است. به‌علاوه، نتایج پژوهش نشان داد بین کارکنان با سطح تحصیلات متفاوت ازلحاظ مؤلفه‏های سرمایه فکری تفاوت معناداری وجود ندارد. این یافته با نتایج پژوهش «حسینی، فرخی و ابزری» (1391) هماهنگ اما با نتایج پژوهش «دیّانی و محمودی» (1390) ناهماهنگ است، زیرا در پژوهش آنها بیشترین میانگین مربوط به کتابداران با مدرک تحصیلیِ دکتری و کمترین میانگین مربوط به کتابداران با مدرک تحصیلی کاردانی بود. در انتها نیز نتایج نشان داد بین کارکنان زن و مرد در کلّ مقیاس سرمایه فکری تفاوت معناداری وجود دارد به‌طوری‌که می­توان گفت میانگین سرمایه فکری مردان بیشتر از زنان است.

این یافته با نتایج پژوهش «حسینی، فرخی و ابزری» (1391) ناهمخوان اما تا حدودی با نتایج پژوهش‌‌های «قاسمی و دیگران» (1385)، «سعادت» (1385)، «علیوردی نیا» (1387)، «دیّانی و محمودی» (1390) هماهنگ است زیرا در پژوهش آنها میانگین سرمایۀ اجتماعی کتابداران مرد، از میانگین سرمایه اجتماعی کتابداران زن بیشتر است.

پیشنهادهای پژوهش

با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش و به‌منظور تقویت و رشد سرمایۀ فکری در سازمان کتابخانه­ها، موزه‏ها و مرکز اسناد آستان‌قدس‌رضوی، لازم است با شناسایی مشاغل استراتژیک سازمان (منظور شناسایی مشاغلی که تحقق هدف‌های سازمان در گروِ انجام مؤثر آنهاست)، اندازه‌گیری مستمر سطح شایستگی کارکنان و استفاده از برنامه­های بهبود، طراحی و ایجاد سیستم­های اندازه­گیریِ رضایت شغلی در سازمان، تدوین برنامه و هدف‌های عملکردیِ متوازن و درعین‌حال داشتنِ نگرشِ سیستمی به آن، استفاده از ساختارهای پیشرفته و مدرن همچون ساختارهای تیمی و پروژه­ای در قسمت‌های مختلف سازمان، اختصاص بودجه و زمان بیشتر به امر تحقیق و توسعۀ کاربردی و همکاری و تعامل با مراجع و محافل علمی و استفاده از تجربیات رقبای داخلی و خارجی، شناساییِ نیازهای اعضای سازمان و مراجعان و آموزش رفتار مشتری‌مداری مناسب به کارکنانی که ارتباط مستقیم با ارباب‌رجوع دارند، گام‌هایی در جهت رشد سرمایه‌‌های فکریِ سازمان برداشت.