بررسی مقالات حوزه مدیریت اطلاعات در پایگاه مجلات نورمگز ، مگ ایران و اس. آی. دی

نویسنده

مربی،گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه پیام نور، جمهوری اسلامی ایران و دانشجوی دکتری رشته علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف اصلی تعیین مباحث مورد توجه در مدیریت اطلاعات به زبان فارسی و هدف‌های فرعیِ شناساییِ نویسندگان و مجله‌های هسته، چگونگی همکاریِ گروهیِ نویسندگان مقاله‌های مربوط به این حوزه ومیزان پوشش موضوعی هر یک از سه پایگاه مجله‌های فارسی از این حوزۀ موضوعی انجام شد.
روش‌شناسی: به‌منظور اجرای این پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده و پژوهش بر روی 161 عنوان مقالۀ موجود در سه پایگاهِ اطلاعاتیِ نورمگز، مگ‌ایران و اس.آی.دی در حوزۀ مدیریت اطلاعات به‌عنوان جامعۀ پژوهش اجرا شد.
یافتهها: یافته‌های پژوهش نشان داد از 161 مقاله مورد بررسی به‌طور کلی بیشترین تعداد در حوزه پزشکی و مربوط به سال‏های 1391 و 1386 بوده است. بر اساس آمار به‌دست‌آمده از سه پایگاه اطلاعاتی مجله‌های فارسی در ایران 260 نویسنده به پژوهش در حوزۀ مدیریت اطلاعات پرداخته‏اند که در بین آنها «مقدسی» بیشترین تعداد پژوهش را در این حوزه به خود اختصاص داده است. ضریب همکاری به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر نشان می‏دهد میزان تمایل نویسندگان به مشارکت در کار گروهی به اندازه 02/0 کمتر از تمایل به کار انفرادی است و بیشترین هم‏نویسندگی توسط «مقدسی» انجام شده است. مقاله‌های حوزه مدیریت اطلاعات در 80 عنوان مجله چاپ شده است که از این تعداد بیشترین تعداد مربوط به مجله «مدیریت اطلاعات سلامت» در حوزه پزشکی است.
نتیجهگیری: نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد نویسندگان در این حوزۀ موضوعی بیشتر ترجیح داده‏اند کار انفرادی انجام دهند و بیشترین هم‏پوشانی مقاله‌ها در این حوزه در پایگاه اطلاعاتی مجله‌های نورمگز و مگ‌ایران با 33 عنوان مقالۀ مشترک و تکراری است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A contenet analysis of information management articles in the journal databases of Noormags, Magiran and SID

نویسنده [English]

  • Mehri Shahbazi
چکیده [English]

Purpose: The present study was conducted with the main purpose of determining the fields of interest in the information management in Persian language and the secondary objectives of identifying the core authors and journals, methods of group collaboration  among the authors of the articles and the subject coverage of each of the three Persian journals databases in this field.
Methodology: This research was carried out using content analysis method. The research population consisted of 161 articles in the field of information management existed in three Persian of Noormags, Magiran and SID.
Findings: The results of the present study showed that, the largest group of articles belonged to the medical fields published in 2007 and 2012. Also, it was revealed that among the 260 authors  in the field of information management, Moghadasi with 7 articles was identified as the most productive author in this area. The degree of collaboration showed that the authors’ willingness to participate in the work group was 0.02 percent less than their willingness to work individually, and the most joint compilations were done by Moghadasi. The articles related to information management were published in 80 journals from which the largest number belonged to the journal of "Health Information Science” in medical field.
Conclusion: The results of the present study showed that the authors in this field mostly preferred to work individually. Also the highest overlapping score of articles was found in journal databases of Noormags and Magiran with 33 common titles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Information management
  • Persian databases
  • Noormags
  • Magiran
  • SID

مقدمه

مدیریت اطلاعات از مباحثی است که به‌عنوان توانایی کلّ سازمان دربارۀ ایجاد، حفظ، بازیابی و قابل‌ دسترس ‌ساختن فوری اطلاعات درست، در مکان درست، در سازمان درست، در دست افراد شایسته با کمترین هزینه، در بهترین رسانه‌ها، برای به‏کارگیری در تصمیم‏گیری توصیف شده[1] و همواره مورد توجه پژوهشگران مختلف بوده است. به‏علاوه، این علم به‌عنوان یکی از درس‌های مقطع کارشناسی‌ارشد در رشته علم اطلاعات‌ودانش‌شناسی در ایران مورد توجه خاصی قرار می‏گیرد. «حرّی» (1383) در مقاله‏ای به بررسی و مقایسۀ مدیریت اطلاعات و مدیریت دانش در کتابداری پرداخته و این دو را دو اصطلاح پرهمهمه در حوزۀ علم اطلاعات‌ودانش‌شناسی می‏داند. او مدیریت اطلاعات را علمی می‏داند که با مسئله چگونگیِ برقراریِ مؤثرترین ارتباط میان دانشِ سامان‌یافتۀ کتابخانه و ذهن جوینده روبه‏روست (حری، 1383).

بررسی منابع فارسی دربارۀ مدیریت اطلاعات نشان می‏دهد این موضوع در حوزه‏های مختلف علم، کاربرد دارد و مورد اشاره و تأمل پژوهشگران این حوزه‏ها قرار گرفته و پژوهش‏هایی در این زمینه در کشور انجام شده است. بر این اساس، چنین به‌نظر می‏‏رسد که بررسی پژوهش‏های انجام‌گرفته در این زمینه می‏تواند ارتباط مدیریت اطلاعات را با سایر علوم و حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی مشخص کند و بعضاً راهگشای برنامه‏ریزی صحیح در زمینۀ سرفصل این درس در مقطع کارشناسی ارشد باشد. به‏علاوه، بررسی این حوزه از دانش در ایران می‏تواند چالش‏های مورد نظر در این علم و حفره‏های موجود در پژوهش‏های انجام‌شده در این زمینه را مشخص کند و زمینه‏ساز اجرای پژوهش‏های کاربردی‏تر در این زمینه باشد. با توجه به اینکه در حال حاضر بخش عمده‏ای از پژوهش‏های فارسی در ایران در سه پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (اس.‏آی.‏دی)، مگ‌ایران و نورمگز نمایه می‏شود (دمرچی‏لو و حاجی‏زین‏العابدینی، 1389؛ اسداللهی و نوکاریزی، 1389)، پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی آماریِ پژوهش‏های انجام‌شده در این زمینۀ موضوعی در پایگاه‏های مجله‌های فارسی نورمگز، مگ‏ایران و اس.آی.دی بپردازد و مباحث اصلی مورد بررسی در مدیریت اطلاعات، مرکزیت توجه این مبحث در حوزه‏های مختلف علم، ارتباط این موضوع با سایر علوم در ایران و میزان همکاری نویسندگان در پوشاندن مباحث مرتبط با این موضوع را از ابتدا تاکنون، مورد توجه قرار دهد.

هدف‌ها و پرسش‌های پژوهش

هدف اصلی پژوهش حاضر، تعیین مباحث اصلیِ مورد توجه در مدیریت اطلاعات به زبان فارسی است و هدف‌های فرعی آن عبارت است از: شناسایی نویسندگان و مجله‌های هسته، چگونگیِ همکاری ِگروهیِ نویسندگان مقاله‌های مربوط به این حوزه و میزان پوشش موضوعی هر یک از سه پایگاه مجله‌های فارسی از این حوزۀ موضوعی.

به‌منظور دستیابی به هدف‏های فوق، تلاش می‏شود تا با بررسی مقاله‌های مربوط به «مدیریت اطلاعات» که در پایگاه مجله‌های فارسی مگ‌‌ایران، نورمگز و اس.‏آی.‏دی از ابتدا تاکنون ذخیره شده است، به پرسش‌های زیر پاسخ داده شود:

  1. مباحث اصلی مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون در چه حوزه‏های موضوعی است و چه تعداد از مباحث مطرح‌شده در مدیریت اطلاعات در حوزۀ علم اطلاعات و دانش‌شناسی است؟
  2. مباحث مورد نظر در حوزه مدیریت اطلاعات به تفکیک سال، از ابتدا تاکنون به چه صورت بوده است؟
  3. بیشترین پژوهش‏های انجام گرفته در حوزه مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون توسط کدام نویسندگان انجام شده است؟
  4. تعامل‌های هم‏نویسندگی در انتشارات مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون چگونه و ضریب همکاری نویسندگان چقدر است؟
  5. بیشترین میزان همکاری گروهی بین نویسندگان از ابتدا تاکنون توسط کدام نویسنده بوده است؟
  6. چه مجله‌هایی بیشترین تعداد مقاله را از ابتدا تاکنون در زمینۀ مدیریت اطلاعات منتشر کرده‏اند؟
  7. میزان هم‌پوشانی این سه پایگاه اطلاعاتی از ابتدا تاکنون در حوزۀ موضوعیِ مدیریت اطلاعات چقدر است؟

تعریف‌های عملیاتی پژوهش

بعضی از واژه‌های استفاده‌شده در پژوهش حاضر، به‌‌صورت زیر تعریف می‏شوند:

  مدیریت اطلاعات[2]

مدیریت اطلاعات در ویکی‏پدیا، دانشنامۀ آزاد وب، این‌گونه تعریف شده است: مدیریت اطلاعات، شامل مدیریت و جمع‌آوری اطلاعات از یک یا چند منبع و ارائه آن اطلاعات به یک یا چند مخاطب است[3].

مباحث اصلی حوزه مدیریت اطلاعات

 مباحث اصلی حوزه مدیریت اطلاعات در پژوهش حاضر از پیش‌تعیین‌شده نیست. این مباحث، نتیجه بررسیِ سه پایگاهِ مورد نظر در  حوزه مدیریت اطلاعات است.

هم‏نویسندگی

هم‌نویسندگی یا همکاری علمی یا همکاری گروهی، پدیدۀ پیچیده‏ای است که اشتراک توانمندی‌ها و تولید دانشِ علمیِ جدید را بهبود می‏بخشد. همکاری علمی پدیده‏ای است که از طریق انواع مختلفی از تعامل‌های بهبودبخش ارتباطات، اشتراک توانایی‌ها و تولید دانش علمی، مشخص می‏شود )استفانو، جیوردانو و ویتیل، 2011).

ضریب همکاری

 با توجه به اینکه یکی از پرسش‌های پژوهش حاضر بررسی وضعیت همکاری نویسندگان در تولید مقاله‏های مدیریت اطلاعات در کشور و تعیین ضریب همکاری یا مشارکت آنهاست، از فرمول ضریب مشارکت آجی‏فیروکی[4]، بارل[5] و  تیگ[6] استفاده شد. این فرمول بدین‌طریق محاسبه می‏شود:

 

که در آن، = تعداد مقاله‌های علمی دارای j نویسنده که در دورۀ زمانی مشخصی در یک زمینه منتشر شده‏اند؛  =Nتعداد کل مقاله‌ها که در همان دورۀ زمانی مشخص در آن زمینه منتشر شده‏اند و =K بیشترین تعداد نویسندگان به ازای هر مقاله در یک زمینه است. مقدار CC عددی است بین صفر و ۱ و به این معناست که اگر مقاله‌های تک‌نویسنده در اکثریت باشند، مقدار CC به سمت صفر و اگر تعداد مقاله‌های دارای J نویسنده در اکثریت باشند، به سمت یک میل می‏کند و در واقع تعیین‌کنندۀ میزان تمایل نویسندگان به همکاری علمی است (آجی فیروکی، بارل و تیگ، 1386).

بیشترین (تعداد مقاله یا هم‌‌نویسندگی)

 در پژوهش حاضر نویسندگانی که بیشتر از پنج مقاله داشته‏اند، به‌عنوان نویسندگان با بیشترین مقاله‏ در حوزه مدیریت اطلاعات و آنهایی که بیشتر از پنج مقاله مشترک با سایر نویسندگان داشته باشند، به‌عنوان نویسندگان با بیشترین همکاری گروهی در نظر گرفته شده‏اند.

جامعۀ آماری و روش انجام پژوهش

پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا و بر روی 161 عنوان مقالۀ موجود در سه پایگاه اطلاعاتی نورمگز، مگ‌ایران و اس.آی.دی در حوزۀ مدیریت اطلاعات به‌عنوان جامعۀ پژوهش، در تاریخ فروردین 1393 انجام شد. به‌منظور دستیابی به هدف‌ها و پاسخ به پرسش‏های پژوهش، ابتدا پژوهشگر عبارت «مدیریت اطلاعات» را در سه پایگاه مذکور جستجو کرد. با توجه به اینکه نحوه و امکانات جستجو در این سه پایگاه متفاوت است، جستجو برحسب امکانات خاصّ هر پایگاه انجام گرفت؛ اما شش مورد در جستجوی این سه پایگاه، اصلی و مشترک بود:

  1. جستجو به‌‌صورت عبارتی انجام شد.
  2. جستجو برحسب نیاز با استفاده از محدودیت‏های عنوان یا کلیدواژۀ موجود در رابط‌های کاربری  پایگاه‏های مورد بررسی انجام شد.
  3. در همه این پایگاه‏ها پس از انجام جستجو، رونوشت موارد بازیابی‌شده به‌منظور جدول‏بندی و ادامه کار، در نرم‏افزار Word وارد و ذخیره گردید.
  4. پس از مرتب‌کردن موارد بازیابی شده در جدول‌ها و دسته‏بندی موارد برحسب عنوان مقاله، نویسنده یا نویسندگان، کلیدواژه، سال انتشار و نام مجله، به‌منظور حذف عنوان‌های تکراری، همۀ جدول‌ها ابتدا برحسب عنوان الفبایی و پس از حذف مدارک تکراری، برای استفاده آماده شدند و در نوبت‌های بعدی برحسب نیاز بر اساس ستون‏های دیگر الفبایی گردیدند.
  5. پس از حذف موارد تکراری مقاله‌ها، در مرحله نهایی، با مطالعۀ عنوان‌ها، کلیدواژه‏ها و حتی در مواردی چکیده، هر کدام از عنوان‌ها به‌طور جداگانه بررسی شدند و مقاله‌هایی که به صرف وجود عبارت «مدیریت اطلاعات» در عنوان مجله یا به دلایل دیگر، اشتباهی بازیابی شده و ریزش کاذب شمرده می‏شدند، از کلّ مقاله‌ها حذف شدند و تنها مقاله‌هایی باقی ماندند که در عنوان‌ها و کلیدواژه‏های آنها، عبارت «مدیریت اطلاعات» وجود داشت و در چکیده نیز به بحث دربارۀ مدیریت اطلاعات پرداخته شده بود. با توجه به تمرکز پژوهش حاضر بر روی مقاله‌ها، در این مرحله کتاب‌ها یا مقاله‌های مربوط به نقد و بررسی کتاب نیز از مجموعه موارد بازیابی شده حذف شد.
  6. پس از ادغام مقاله‌های مربوط به هر سه پایگاه در یک جدول، به‌منظور شناسایی محتوای موضوعی آنها، عنوان‌های مقاله‌ها، کلیدواژه‏ها، چکیده‏ها و عنوان‌های مجله‌ها بررسی شد.

به‌منظور انجام صحیح جستجو در هر یک از پایگاه‏ها، با استفاده از امکانات جستجو در صفحه وب‏سایت هر یک از آنها، جستجو به شرح زیر انجام شد:

سایت مگ‏ایران: عبارت «مدیریت اطلاعات» با استفاده از فیلد «شامل عین این عبارت باشد» در قسمت جستجوی پیشرفته جستجو شد. در این سایت، تعداد 178 عنوان در 12 صفحه بازیابی شد که از این تعداد پس از بررسی، از نظر وجود عبارت «مدیریت اطلاعات» در عنوان یا کلیدواژه‏ها و حذف موارد نامرتبط و عنوان‌های مشابه، تعداد 111 عنوان مقاله باقی ماند که از این تعداد 3 عنوان ترجمه و 108 عنوان تألیف بود.

سایت نورمگز: عبارت «مدیریت اطلاعات» در صفحه جستجوی پیشرفته این پایگاه و در فیلد «عین عبارت» و با محدودیت عنوان و کلیدواژه، جستجو گردید. نتایج جستجو با این محدودیت، 90 عنوان مقاله را نشان داد که پس از بررسی دقیق‏تر عنوان‌ها و کلیدواژه‏ها و حذف موارد نامرتبط و عنوان‌های مشابه، تعداد 75 عنوان مقاله باقی ماند که از این تعداد شش عنوان ترجمه و 69 عنوان تألیف بود.

سایت اس‏.‏آی.‏دی: با توجه به امکانات جستجو در این سایت، پژوهشگر مجبور شد عبارت «مدیریت اطلاعات» را یک‌بار در عنوان و یک‌بار در کلیدواژه جستجو کند. بازیابی اطلاعات در جستجو با محدودیت کلیدواژه، منجر به یافتن 44 عنوان مقاله و با محدودیت عنوان، 38 عنوان مقاله شد. در این پایگاه، پژوهشگر پس از دریافت موارد بازیابی‌شده، هر کدام را به‌طور جداگانه رونویسی و در جدول‌های جداگانه در نرم‏افزار Word ذخیره کرد و پس از مرتب‌کردن آنها، دو فایل با محدودیت عنوان و کلیدواژه را در هم ادغام و به‏ صورت الفبایی بر اساس عنوان مرتب نمود. در این حالت، عنوان‌های تکراری جدا شدند و در نهایت تعداد 63 عنوان باقی ماند. این تعداد به‌منظور حذف موارد غیرمرتبطِ بازیابی‌شده بررسی شد و پس از بررسی کلیدواژه و عنوان و حذف موارد غیرمرتبط 62 عنوان باقی ماند که یک عنوان کتاب و 61 عنوان مقالۀ تألیفی را شامل می‏شد.

پس از انجام جستجو، مقاله‌های هر پایگاه به‏طور جداگانه در جدول‌هایی مرتب و سپس جدول نهایی از ادغام همۀ جدول‌ها آماده و بر اساس عنوان الفبایی شد. پس از حذف عنوان‌های تکراری، تعداد 161 عنوان مقالۀ باقی‏مانده، در یک جدول _ که در این پژوهش «جدول نهایی» نام‌گذاری شده است _ به‌عنوان جامعۀ پژوهش بررسی شد.

جدول نهایی در پاسخگویی به هر یک از سؤال‌های پژوهش مورد استفاده قرار گرفت. نحوۀ استفاده از این جدول در بخش یافته‏ها و در زیر هر یک از سؤال‌های پژوهش، بنا به نیاز هر سؤال مورد توجه قرار گرفته است.

پیشینۀ پژوهش

تاکنون بررسی پایگاه‏های اطلاعاتی فارسی به‌منظور تعیین محتوای موضوعی حوزه مدیریت اطلاعات انجام نشده است، اما نمونه‏های تاحدودی مشابه این کار در پایگاه‏های اطلاعاتی یا در حوزه‏های دیگر در ایران و خارج از ایران صورت‌ گرفته است که به آنها اشاره می‏‏شود.

«حمدی‏پور و کوکبی» (1391) پس از بررسی کمّی و مصوّرسازی ساختار انتشارات علمی در حوزۀ مدیریت اطلاعات در پایگاه «وب‏آو‏ساینس» در سال‏های 1988 تا 2009 به روش وب‏سنجی، به این نتیجه رسیدند که ضریب همکاری نویسندگان از صفر در سال 1988 به 33/0 در سال 2009 رسیده است. میانگین ضریب همکاری بین نویسندگان برابر با 22/0 بوده است که بر همکاری کم نویسندگان در این حوزه دلالت دارد. بر مبنای تعداد مدارک منتشرشده، تی. دی. ویلسون از دانشگاه شفیلد با 13 مدرک و دریافت 13 استناد در رتبه نخست قرار داشته است.

«نوشین‏فرد و امامی» (1391) در پژوهشی کاربردی، پس از بررسی هم‌پوشانیِ سنتی و نسبیِ پایگاه‏های اطلاعاتی «پاب مد» و «وب‌آوساینس» در حوزه بیماری‌های غدد درون‏ریز، به این نتیجه رسیدند که از بین 7389 عنوان مقالۀ بازیابی شده در هر پایگاه، 4177 عنوان در پایگاه اطلاعاتی پاب‌مد و 3212 عنوان مربوط به پایگاه اطلاعاتی وب‌آوساینس بوده است.2586 عنوان مقاله نیز به‌صورت مشترک در هر دو پایگاه بوده است. به‌علاوه، آنها دریافتند که درصد هم‌پوشانی نسبی پاب‌مد با نمره 51/80%، بیشتر از هم‌پوشانیِ نسبیِ وب‌‌آوساینس با 91/61% است.

«اسداللهی و نوکاریزی» (1389) پس از بررسی ساختاری و محتوایی پایگاه اطلاعاتی الکترونیکی اس.‏آی.دی.، مگ‌ایران و نمامتن، به این نتیجه رسیدند که پایگاه اطلاعاتی مگ‌ایران بیشترین میزان جامعیت (35/36%) را در مقایسه با مجلّه‏های کلّ کشور، و پایگاه اس.‏آی.دی. بیشترین میزان (94%) را در مقایسه با مجله‏های علمی‌ _  پژوهشی داشته‏اند. به‌علاوه، پوشش موضوعی پایگاه اس.‏آی.دی. در حوزه موضوعی پزشکی و پیراپزشکی بوده است، اما مگ‌ایران و نمامتن در حوزه موضوعی علوم انسانی مجله‏های بیشتری را دربرداشته‏اند. یافته‏های حاصل از محاسبۀ هم‌پوشانیِ سنتی نشان داد بیشترین هم‌پوشانی بین پایگاه‏های مگ‌ایران و نمامتن (82/23%) و کمترین هم‌پوشانی بین دو پایگاه اس.‏آی.دی. و نمامتن (67%) بوده است. پایگاه نمامتن برخلاف دو پایگاه اس.‏آی.دی. و مگ‌ایران، به‌دلیل استفاده از زبان نمایه‏سازی مهارشده، روند مشخص و منسجمی برای نمایه‏سازی مجله‏ها داشته است. پایگاه اس.‏آی.دی. و مگ‌ایران به‌دلیل روزآمدسازی روزانه و پایگاه نمامتن به دلیل پوشش گذشته‏نگرِ وسیع‏تر، در شرایط بهتری قرار داشته‏اند.

«دمرچی‏لو و حاجی‏زین‏العابدینی» (1389) جامعیت نسبی پایگاه‏های فارسی‌زبان مگ‌ایران، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (اس.آی.دی.) و ایران‌مدکس را در بازیابی اطلاعات حوزۀ دندان‌پزشکی با استفاده از روش پیمایشی و مقایسه‏ای بررسی کردند. نتایج حاصل از پژوهش آنها نشان داد ایران‌مدکس دارای بالاترین میزان جامعیت (72%) است و جامعیت نسبی پایگاه مگ‌ایران نسبت به اس.آی.دی بیشتر است.

«زارع‏فراشبندی و کوکبی» (1386) در بررسی کمّی چکیده‏های مربوط به مدیریت اطلاعات در بانک اطلاعاتی لیزا در سال‌های 1990- 2005، وضعیت پژوهش‏های مربوط به حوزۀ مدیریت اطلاعات در کتابداری را بررسی کردند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد نویسندگان هسته در این موضوع به ترتیب، T.D. Wilson با پنج مقاله و F. Greene با سه مقاله بوده‏اند و بیشترین تعداد همکاری گروهی در بین نویسندگان به سال 2003 و 1998 برمی‏گردد. موضوعات اصلیِ مورد بحث در مقاله‌های مورد بررسی بر اساس فراوانی و بسامد واژگان به‌ترتیب عبارت از سیستم‌های اطلاعات مدیریت، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، شرکت‌های (بازرگانی)، کتابخانه‏ها و مراکز اطلاع‏رسانی‏، برنامۀ آموزشی برای مدیریت اطلاعات، اطلاعات مدیریتی برای کتابخانه‏ها، آموزش حرفه‏ای، مدیریت دانش، خدمات و ارائه خدمات به استفاده‏کنندگان بوده است.

«عرفان‏منش و دیباجی» (2013) پس از بررسی و مقایسۀ تولیدات علمی پژوهشگران ایرانی در دو پایگاه اطلاعاتی Scopus و Web of Science  به این نتیجه رسیدند که پایگاه اطلاعاتی Scopus به نسبت Web of Science  پژوهش‏های بیشتری از ایرانیان را به خود اختصاص داده است و تعداد 49198 عنوان پژوهش مربوط به پژوهشگران ایرانی در طی سال‏های 1998 تا 2007 در پایگاه اطلاعاتی Scopus نمایه شده است؛ در حالی‌که تعداد انتشاراتی که از این جامعه در پایگاه اطلاعاتی WOS منتشر شده 35061 عنوان است. نتیجۀ بررسیِ همکاریِ گروهی پژوهشگران ایرانی در این دو پایگاه نشان داد همکاری گروهی این پژوهشگران با نویسندگان دیگر در سطح بین‏الملل از 32% در سال تجاوز نمی‏کند.

«گاول و آیسلید»[7] (2008) هم‌پوشانی عنوان‌های مجله‏های نمایه‌شده در دو پایگاه استنادی Web of Science (WOS)  و Scopus را بررسی کردند. به‌منظور محاسبۀ این هم‌پوشانی، در این پژوهش از فهرست عنوان‌های مجله‏های تهیه‌شده توسط تولیدکنندگان هر دو پایگاه استفاده شد. یافته‌‏های پژوهش آنها نشان داد  با وجود اینکه آنها در پژوهش خود فقط عنوان‌های مجله‌های موجود در Scopus را درنظر گرفته بودند، تعداد عنوان‌های زیرپوشش این پایگاه در زمان انجام پژوهش 4789 عنوان بیشتر از تعداد عنوان‌های زیرپوشش WOS بود. در مجموع از 13690 مجله نمایه شده در Scopus تعداد 6256 عنوان منحصر به این پایگاه بوده و از 8901 عنوان مجلۀ نمایه‌شده در WOS تعداد 1467 عنوان منحصر به این پایگاه بوده است. به‌علاوه، آنها دریافتند که 84% عنوان‌های نمایه‌‌شده در WOS در Scopus و 54% عنوان‌های نمایه‌شده در Scopus در WOS نمایه شده است.

«ویلسون» (2007) به‌منظور مشخص‌کردن میزان پوشش رشته‏های مختلف، تاریخ انتشار، زبان انتشارات و میزان بارگذاری مقاله‌های پژوهشی، گوگل‌اسکالر را بررسی و تحلیل کرد. پژوهش او 47 پایگاه اطلاعاتی موجود در گوگل‌اسکالر را شامل بود. وی در این پژوهش نتیجه گرفت مباحث موضوعی این پایگاه‏ها شامل تجارت، آموزش، علوم انسانی، علم و پزشکی، علوم اجتماعی و میان‌رشته‏ای است. نمونه‏های تصادفی ایجادشده از 50 عنوان پژوهش در هر 47 پایگاه اطلاعاتی از آوریل تا جولای 2005 به‌منظور مشخص‌کردن دامنۀ شمول در گوگل‌اسکالر جستجو شد. بررسی‏ها نشان داد بالاترین میانگین (95%) پوشش موضوعی مربوط به پایگاه اطلاعاتی مجله‌های دسترسی آزاد[8] است و زبان اصلی بیشتر مقاله‌ها انگلیسی بوده و بارگذاری مقاله‌ها در BioMed Central و PubMed تقریباً با پانزده هفته تأخیر صورت می‏گیرد. به‌علاوه، بررسی‏ها نشان داد گوگل‌اسکالر در پوشش موضوعی برخی حوزه‏ها ضعیف است.

«گارسیا و همکارانش» (2005) در پژوهشی ویژگی‏ها، کارکرد شاخص‏های عملکردی و چالش‌های پیش روی شش پایگاه اطلاعاتیِ اروپایی از منابع وب پزشکی[9] را با هم مقایسه کردند. آنها در این پژوهش نتیجه گرفتند که بیشتر این پایگاه‏ها در دهۀ 1990 با یک زمینۀ کتابخانه‏ای یا دانشگاهی ایجاد شده‏اند و شامل همۀ انواع منابع وب بین‏المللی می‏باشند. همۀ آنها از سرعنوان موضوعیِ پزشکی استفاده کرده‏اند و تعداد فیلدهای هر رکورد بین سه تا نُه متفاوت است. این پایگاه‏ها فاقد هم‌پوشانی محتوا بوده و برای استفاده‏کننده، مکمّل یکدیگرند. آنها برای بقای خود با سه چالش روبه‌رو هستند: بی‏ثباتی اینترنت، هزینه‏های نگهداری و استفاده‌نکردن باوجود سودمندی آنها.

یافته‏های پژوهش

به‌منظور رسیدن به هدف‌ها و پاسخگویی به پرسش‌های پژوهش حاضر، 161 عنوان مقالۀ به‌دست‌آمده در حوزۀ مدیریت اطلاعات از سه پایگاه اطلاعاتیِ مجله‌های مگ‌ایران، نورمگز و اس.‏آی.‏دی. که در جدول نهایی دسته‏بندی شده بود، بررسی گردید. نتایج حاصل از این بررسی بر اساس پرسش‌های مطرح‌شده در پژوهش، عبارت‌است از:

1_ تعیین مباحث اصلیِ حوزۀ موضوعی مدیریت اطلاعات در ایران از ابتدا تاکنون و تعیین تعداد مباحث مطرح‌شده در مدیریت اطلاعات در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی

هر کدام از پایگاه‏های اطلاعاتی مورد نظر در پژوهش حاضر، مباحث موضوعی خاصی را در دسته‏بندی موضوعی خود مورد توجه قرار داده‏اند. به‌منظور تعیین مباحث اصلیِ مدیریت اطلاعات و دسته‏بندی موضوعات در پژوهش حاضر، دو رده‏بندی دیویی و کنگره بررسی شد و با درنظرگرفتن مباحث موضوعیِ اصلیِ این دو رده و دسته‏بندی‏های موضوعی موجود مجله‌ها در سه پایگاه اطلاعاتی مورد بررسی، مباحث موضوعی علوم اسلامی شامل فقه و اصول، علوم قرآن و حدیث، فلسفه و کلام، ادیان و عرفان، حقوق، تاریخ، جغرافیا، اقتصاد (شامل تجارت و اقتصاد)، ادبیات و زبان‌ها، مدیریت، علوم سیاسی، روان‏شناسی، علوم اجتماعی (شامل جامعه و فرهنگ، گروه‏ها، مناطق و اقوام، روابط عمومی و پژوهش)، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، هنر و معماری، تربیت‌بدنی (شامل ورزش و سرگرمی)، علوم تربیتی (شامل اخلاق، آموزش و پرورش)، علوم پایه (شامل ریاضی، شیمی، فیزیک، علوم جانوری، حسابداری)، پزشکی (شامل حوزه سلامت، بهداشت و درمان، دام‌پزشکی)، فنی و مهندسی (شامل کامپیوتر و اینترنت، صنایع و سایر علوم فنی)، و کشاورزی (شامل محیط‏زیست و منابع طبیعی) برای دسته‏بندی موضوعی مقاله‌ها در نظر گرفته شد.

بر اساس موضوعات مشخص‌شده در پژوهش حاضر و با توجه به کلیدواژه‏های موضوعی مقاله‌ها، به هر یک از مقاله‌های به‌دست‌آمده در جدول نهایی، یک موضوع اختصاص داده و در نهایت جدول نهایی برحسب موضوع الفبایی شد. نتایج حاصل نشان داد از 161 عنوان مقالۀ مورد بررسی در این پژوهش، 53 عنوان در حوزه پزشکی، 39 عنوان در حوزه مدیریت، 26 عنوان در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، 14 عنوان در حوزه فنی و مهندسی، 7 عنوان در حوزه اقتصاد، 5 عنوان در حوزه علوم اجتماعی،4 عنوان در حوزه علوم‏تربیتی، 4 عنوان در حوزه جغرافیا، 3 عنوان در حوزه علوم پایه، 3 عنوان در حوزه کشاورزی، 2 عنوان در حوزه پژوهش و 1 عنوان درحوزه هنر و معماری است (جدول 1).

جدول 1: مباحث موضوعی حوزه مدیریت اطلاعات در ایران

ردیف

موضوع

تعداد

 

پزشکی

53

 

مدیریت

39

 

علم اطلاعات و دانش‌شناسی

26

 

فنی و مهندسی (کامپیوتر و اینترنت)

14

 

اقتصاد

7

 

علوم اجتماعی

7

 

علوم تربیتی

به طور کلی

2

4

اخلاق

2

 

جغرافیا

4

 

علوم پایه

(جانوری)

1

3

(شیمی)

2

 

کشاورزی

 

(محیط زیست)

2

3

(منابع طبیعی)

1

 

هنر و معماری

1

 

جمع کل

161

2_ مباحث مورد نظر در حوزه مدیریت اطلاعات در ایران به تفکیک سال از ابتدا تا کنون

به‌منظور تفکیک مباحث مورد نظر در حوزه مدیریت اطلاعات از نظر سال انتشار مقاله، پس از دسته‏بندی موضوعی، مقاله‌ها در جدول نهایی برحسب سال مرتب شدند. نتایج حاصل در جدول 2 نشان داده شده است. چنانکه ملاحظه می‏شود بیشترین تعداد مقاله‌های کارشده مربوط به سال 1391 و 1386 با 18 مقاله و بیشتر در حوزۀ موضوعیِ پزشکی بوده است.

جدول 2: تعداد مقاله‌های حوزۀ مدیریت اطلاعات در ایران به تفکیک سال

 

به‌منظور تعیین بیشترین حوزۀ موضوعیِ کار شده در هر سال در زمینۀ مدیریت اطلاعات، میانگین تعداد مقاله‌های هر سال از فرمول زیر محاسبه شد:

میانگین تعداد مقاله‌های هر سال =

کلّ مقاله‌های کارشده در حوزۀ مدیریت اطلاعات در سال

تعداد موضوعات مورد مقایسه در آن سال

این میانگین در جدول 2 نشان داده شده است. با احتساب این میانگین، مباحث موضوعی که تعداد مقاله‌های منتشرشده بیشتر از این میانگین داشته‏اند، به‌عنوان برترین موضوعات کارشده در سال مذکور می‏باشند. چنانکه مشاهده می‏شود، میانگین مقاله‌های منتشرشده در سال‏های 1383 و 1390 بیشتر از سایر سال‏ها و مربوط به حوزۀ پزشکی، علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مدیریت است. این در حالی است که بیشترین مقاله‌های منتشرشده در حوزۀ پزشکی در موضوع مدیریت اطلاعات 9 مقاله و در سال‏های 1385 و 1391، حوزه مدیریت 5 مقاله و در سال 1388 و علم اطلاعات و دانش‌شناسی 4 مقاله و در سال‏های 1383 و 1388 بوده است. در ضمن، به‌جز سال‏های 1380 و 1386 که علوم اجتماعی و فنی _ مهندسی جزء موضوعات با معدلی بالاتر از میانگین بوده‏اند، در سایر سال‌های مورد پژوهش حوزۀ پزشکی، مدیریت و علم اطلاعات و دانش‌شناسی جزء موضوعات با معدل بالا بوده‏اند. اطلاعات به‌دست‌آمده از جدول 3 بر حسب سال و به تفکیک موضوع در نمودار 1 آمده است.

 

نمودار 1: بیشترین مباحث موضوعی منتشرشده در حوزه مدیریت اطلاعات به تفکیک سال

به‌علاوه، دیگر نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر با توجه به میانگین به‌دست‌آمده از مقاله‌های منتشرشده در حوزه مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون، نشان می‏دهد که این مقاله‌ها از سال 1368 به بعد در پایگاه نورمگز، از سال 1380 به بعد در پایگاه مگ‌ایران و از سال 1381 در پایگاه اس.آی.دی. نمایه شده‏اند.

همچنین نوسان‌های موجود در تولید علم در حوزه مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون بر اساس آمارهای به‌دست‌آمده از سه پایگاه مورد بررسی در این پژوهش (نمودار 2) نشان می‌دهد که از سال‌های 1368 تا 1380 روند کُندی در این حوزه وجود دارد. پس از آن، از سال‌های 1380 تا 1386 تغییرات پس از یک رکود، در هر سال مسیری صعودی را طی کرده و سپس با اندکی تغییر، دوباره تا سال1391 دچار رکود شده و پس از روندی تصاعدی در این سال، دوباره دچار رکودی در سال 1392 بوده است.

 

نمودار 2: روند تغییرات تولید علم در حوزه مدیریت اطلاعات در سه پایگاه بر حسب سال از ابتدا تاکنون

3_ نویسندگان برتر از نظر تعداد مقاله در حوزۀ مدیریت اطلاعات در ایران

 به‌منظور تعیین نویسندگانی که بیشترین پژوهش‏ها را در حوزه مدیریت اطلاعات در ایران داشته‏اند، بر اساس اطلاعات موجود در سه پایگاه اطلاعاتی مورد نظر در پژوهش حاضر، کلیۀ نویسندگان موجود در جدول نهایی، در جدولی جداگانه‏ دسته‏بندی و سپس الفبایی شدند. نتایج حاصل از این دسته‏بندی نشان داد 260 نویسنده به پژوهش در حوزه مدیریت اطلاعات پرداخته‏اند که در بین آنها «مقدسی» با هفت و «عجمی» با شش عنوان مقاله، بیشترین تعداد پژوهش را در حوزه مدیریت اطلاعات به خود اختصاص داده‏اند. پس از آنها به‌ترتیب «صفدری» با پنج مقاله، «پیری»، «صدوقی» و «یارمحمدیان» هر یک با چهار مقاله، «امین‌پور»، «توکلی»، «حاجوی»، «اعظم حسینی»، «سقائیان‏نژاد اصفهانی» و «نعمت‏اللهی» هر یک با سه مقاله و «احمدی»، «اسدی»، «آصف‏زاده»، «بیان»، «پریرخ»، «توفیقی»، «جهانبخش»، «حاجی‏زین‏العابدینی»، «حبیبی‏کولایی»، «سیدمحسن حسینی»، «فاطمه حسینی»، «حیوی حقیقی»، «خالصی»، «دهقانی»، «رضازاده»، «رفیعی»، «رییسی»، «زاهدی»، «شیخ‏طاهری»، «صالحی»، «عبادی‏فرد آذر»، «کشاورز»، «کوکبی»، «کریمی»، «لطف‏نژادافشار»، «ماهوتی»، «محسنی‏ساروی»، «موحدی» و «میدانی» هر کدام با دو مقاله قرار گرفته‏اند (جدول 3). بقیه نویسندگان هر کدام با یک عنوان مقاله در پژوهش‏های مربوط به حوزه مدیریت اطلاعات شرکت داشته‏اند.

جدول 3: نویسندگان و تعداد مقاله‌های آنها در حوزۀ مدیریت اطلاعات در ایران

ردیف

نویسنده

تعداد مقالات

 

مقدسی، حمید

7

 

عجمی، سیما

6

 

صفدری، رضا

5

 

پیری، زکیه؛ صدوقی، فرحناز؛ یارمحمدیان، محمدحسین

4

 

امین پور، فرزانه؛ توکلی، ناهید؛ حاجوی، اباذر؛ حسینی، اعظم؛ سقائیان نژاد اصفهانی، سکینه؛ نعمت اللهی، محترم

3

 

 

احمدی، مریم؛ اسدی، فرخنده؛ آصف زاده، سعید؛ بیان، حسام الدین؛ پریرخ، مهری؛ توفیقی، شهرام؛ جهانبخش، مریم؛ حاجی زین العابدینی، محسن؛ حبیبی کولایی، مهدی؛ حسینی، سید محسن؛ حسینی، فاطمه؛ حیوی حقیقی، محمدحسین؛ خالصی، نادر؛ دهقانی، محمد؛ رضازاده، اسماعیل؛ رفیعی، فروغ؛ رییسی، احمدرضا؛ زاهدی، مهدی؛ شیخ طاهری، عباس؛ صالحی، مسعود؛ عبادی فرد آذر،  فربد؛ کشاورز، حمید؛ کوکبی، مرتضی؛ کریمی، سعید؛ لطف نژاد افشار، هادی؛ ماهوتی، یاشار؛ محسنی ساروی، بنیامین؛ موحدی، فریده؛ میدانی، زهرا؛

2

4_ تعامل‌های هم‏نویسندگی در انتشارات مورد مطالعه و ضریب همکاری نویسندگان در حوزه مدیریت اطلاعات در ایران  

به‏منظور تحلیل راهبرد و تعامل‌های هم‏نویسندگی پژوهشگران حوزه مدیریت اطلاعات، نسبت به دسته‏بندی نویسندگان و مقاله‌ها با تعداد نویسندۀ مساوی در جدول‌هایی جداگانه اقدام شد. چنانکه در نمودار 3 مشاهده می‏شود، از 161 عنوان مقالۀ مورد بررسی در این زمینه، 21 عنوان دارای نویسندۀ نامشخص، 50 عنوان یک نویسنده، 41 عنوان دو نویسنده، 21 عنوان سه نویسنده‏، 19 عنوان چهار نویسنده‏، 7 عنوان پنج نویسنده و 1 عنوان شش نویسنده‏ و 1 عنوان نیز 7 نویسنده داشته است.

 


 

بر اساس فرمول آجی‏فیروکی، بارل و تیگ، ضریب همکاری در انتشارات پژوهشگران حوزه مدیریت اطلاعات در ایران، عدد 48/0 محاسبه شد. چنانکه قبلاً نیز اشاره شد، مقدار ضریب هم‏نویسندگی (CC) عددی است بین صفر و ۱ و به این معناست که اگر مقاله‌های تک‌نویسنده در اکثریت باشند مقدار CC به سمت صفر و اگر تعداد مقاله‌های دارای بیش از یک نویسنده در اکثریت باشند، این ضریب به سمت یک میل می‏کند. در واقع، ضریب هم‏نویسندگی (هم‏تألیفی) نشان‌دهندۀ میزان تمایل نویسندگان به همکاری علمی است. ضریب همکاریِ به دست آمده در پژوهش حاضر (48/0) نشان می‏دهد که میزان تمایل نویسندگان به مشارکت در کار گروهی به اندازه 02/0 کمتر از تمایل به کار انفرادی است و نویسندگان در این حوزه بیشتر ترجیح داده‏اند که کار انفرادی انجام دهند.

5_ بیشترین میزان همکاری گروهی بین نویسندگان در حوزۀ مدیریت اطلاعات در ایران از ابتدا تاکنون

به‌منظور تعیین بیشترین میزان همکاری گروهی بین نویسندگان در حوزه موضوعی مدیریت اطلاعات، جدولی که به ترتیب الفبایی نام خانوادگی نویسندگان ایجاد شده بود، با جدول نهایی مقایسه شد. نتایج حاصل نشان داد بیشترین هم‏نویسندگی توسط «مقدسی» با هفت مقاله اشتراکی انجام شده است. پس از او «صفدری» و «عجمی» هر کدام با پنج مقاله، «پیری» و «یارمحمدی» هر کدام با چهار مقاله، «توکلی»، «اعظم حسینی»، «سقاییان‏نژاد اصفهانی»، «صدوقی» و «نعمت‌اللهی» هر کدام با سه مقاله و 22 نویسنده دیگر هر کدام با دو مقاله و 183 نویسنده باقی‏مانده هر کدام با یک مقاله به‏ صورت اشتراکی با سایر نویسندگان همکاری داشته‏اند. از 260 نویسنده موجود در پژوهش حاضر، 45 نویسنده به‌‌صورت انفرادی پژوهش انجام داده‏اند.

جدول 4: هم‏نویسندگی در حوزه مدیریت اطلاعات در ایران

نویسندگان

هم‏نویسندگی

2 نویسنده

3 نویسنده

4 نویسنده

5 نویسنده

6 نویسنده

7 نویسنده

کل مقالات هم‏نویسندگی

مقدسی، حمید

2

2

2

1

-

-

7

صفدری، رضا

2

 

1

2

-

-

5

عجمی، سیما

2

 

3

-

-

-

5

پیری، زکیه

2

-

1

-

-

1

4

یارمحمدیان، محمدحسین

1

-

2

1

-

-

4

توکلی، ناهید

-

1

2

-

-

-

3

حسینی، اعظم السادات

-

1

2

-

-

-

3

سقاییان‏نژاد اصفهانی، سکینه

-

-

2

1

-

-

3

صدوقی، فرحناز

1

1

-

1

-

-

3

نعمت الهی، محترم

1

1

-

1

-

-

3

6_ مجله‌هایی که بیشترین تعداد مقاله را در زمینه مدیریت اطلاعات در ایران منتشر کرده‏اند

برای تعیین مجله‌هایی که بیشترین مقاله را در حوزه مدیریت اطلاعات داشته‏اند، جدول نهایی، به ترتیب نام مجله الفبایی شد. نتایج حاصل نشان داد به‌طورکلی 162 عنوان مقالۀ حوزه مدیریت اطلاعات در هشتاد عنوان مجله چاپ شده است که از این تعداد بیشترین تعداد مقاله یعنی 37 عنوان مربوط به مجله «مدیریت اطلاعات سلامت» در حوزه پزشکی است. پس از آن مجله «مدیریت سلامت» نیز در حوزه پزشکی با نُه عنوان مقاله، «کتاب‏های ماه کلیات» و «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» هر کدام با شش عنوان، «پردازش و مدیریت اطلاعات» و «مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قزوین» هر کدام با پنج عنوان، «اطلاع شناسی» با چهار عنوان، «پیاورد سلامت»، «صنعت هوشمند»، «مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات» و «همای سلامت» هر کدام با سه عنوان، «آموزش در علوم پزشکی»، «پایش»، «تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی» (کتابداری سابق)، «دانش و کامپیوتر»، «کار و جامعه»، «گنجینه اسناد»، «مدیریت دولتی»، «مدیریت زنجیره تامین» و «میثاق مدیران» هر کدام با دو عنوان (جدول 5) و سایر مجله‌ها هر کدام با یک عنوان مقاله قرار می‏گیرند.

جدول 5: مجله‌ها و تعداد مقاله‌های چاپ‌شده در حوزه مدیریت اطلاعات در ایران

نام مجله

تعداد مقاله‌ها

مدیریت اطلاعات سلامت

37

مدیریت سلامت

9

کتاب ماه کلیات، کتابداری و اطلاع رسانی

6

پردازش و مدیریت اطلاعات، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قزوین

5

اطلاع شناسی

4

پیاورد سلامت، صنعت هوشمند، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، همای سلامت

3

آموزش در علوم پزشکی، پایش، تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی (کتابداری سابق)، دانش و کامپیوتر، کار و جامعه، گنجینه اسناد، مدیریت دولتی، مدیریت زنجیره تامین، میثاق مدیران

2

7_ میزان هم‌پوشانی سه پایگاه اطلاعاتی مجله‌های فارسی (مگ‌ایران، نورمگز و اس.آی.دی.) در حوزه موضوعی مدیریت اطلاعات در ایران

به‌منظور تعیین میزان هم‌پوشانی این سه پایگاه اطلاعاتی، جدول‌های به‌دست‌آمده از اطلاعات هر کدام از دو پایگاه به‌ترتیب در هم ادغام شده و پس از الفبایی کردن عنوان، موارد مشترک مقاله‌ها در هر دو دسته به‌طور مجزا شمارش شد. نتایج حاصل نشان داد پایگاه‏های اطلاعاتیِ مجله‌های نورمگز و مگ‌ایران در حوزه مدیریت اطلاعات 246 مقاله داشته‏اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 33 عنوان مقاله مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند. پایگاه اطلاعاتی  نورمگز و اس.‏آی.‏دی. 136 مقاله داشته‏اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 26 عنوان مقاله مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند. پایگاه اطلاعاتی مگ‌ایران و اس.‏آی.‏دی. 169 مقاله داشته‌اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 26 عنوان مقالۀ مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند.

 

 

نمودار 4: هم‌پوشانیِ موضوعیِ پایگاهِ اطلاعاتی مجله‌های نورمگز، مگ‌ایران و اس.آی.دی

بحث و نتیجه‏گیری

پژوهش حاضر با هدف اصلیِ تعیین مباحث مورد توجه در مدیریت اطلاعات به زبان فارسی به تفکیک سال و هدف‌های فرعی شناسایی نویسندگان و مجله‌های هسته، چگونگی همکاری گروهی نویسندگان مقاله‌های مربوط به این حوزه و میزان پوشش موضوعی هر یک از سه پایگاه مجله‌های فارسی از این حوزه موضوعی انجام شد. نتایج حاصل نشان داد از 161 عنوان مقالۀ مورد بررسی در این پژوهش، بیشترین تعداد مقالۀ منتشرشده (53 عنوان) در حوزه پزشکی بوده و پس از آن مقاله‌های حوزۀ مدیریت (39 عنوان) و حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی (26 عنوان) قرار گرفته است. به‌‌علاوه، بیشترین تعداد مقاله‌ها مربوط به سال‏های 1391 و 1386 با هجده مقاله و در حوزۀ موضوعیِ پزشکی بوده است. همچنین از 161 عنوان مقاله حوزه مدیریت اطلاعات که در هشتاد عنوان مجله چاپ شده است، بیشترین تعداد مقاله یعنی 37 عنوان مربوط به مجله «مدیریت اطلاعات سلامت» در حوزه پزشکی است. پس از آن مجله «مدیریت سلامت» نیز در حوزه پزشکی با نُه عنوان مقاله و «کتاب ماه کلیات» و «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» هر کدام با شش عنوان قرار گرفته‏اند.

 با توجه به اینکه در حوزه پزشکی در دانشگاه‏های علوم پزشکی ایران رشته‏ای با عنوان «مدیریت فنّاوری اطلاعات پزشکی» تدریس می‏شود و علاوه بر آن، چنانکه ذکر شد، مجله‏ای نیز در حوزۀ پزشکی اختصاص به این مبحث دارد، بنابراین نتیجۀ به‌دست‌آمده چندان دور از انتظار به نظر نمی‏رسد. از طرفی، همواره این ادعا در بین پژوهشگران علم اطلاع‏رسانی، مدیریت و حوزه پزشکی وجود داشته است که آنها هر کدام بیشترین پژوهش‏ها را در حوزه مدیریت اطلاعات به خود اختصاص داده‏اند. در این زمینه می‏توان به «حمدی‏پور و کوکبی» (1391) اشاره کرد. آنها شواهدی ذکر کرده و براساس آن معتقدند بحث مدیریت اطلاعات یکی از بحث‏های بنیادی کتابداری و علم اطلاعات است و پژوهش درباره موضوعات مطرح در آن، نویسندگان تأثیرگذار، دانشگاه‏های فعّال، مجله‌های هسته و مواردی از این قبیل می‏تواند به‌نوعی به روشن‌شدن ابعاد و گسترۀ آن کمک و ارتباط آن را با سایر علوم روشن کند (حمدی‏پور، کوکبی، 1391: 41). بنابراین، نتیجۀ به‌دست‌آمده تا حدودی این ادعا را به اثبات می‏رساند.

اطلاعات مربوط به گزینه «درباره پایگاه» یا «درباره سایت» در این سه پایگاه نشان می‏دهد مگ‌ایران فعالیت خود را از سال 1380 آغاز کرده است اما دربارۀ اینکه از چه سالی مقاله‌های مجله‌ها را نمایه کرده، اطلاعاتی در سایت ذکر نشده[10] است. اس.آی. دی. فعالیت خود را از سال 1383 آغاز کرده و مجله‌ها در این پایگاه از سال 1379 نمایه شده است[11]. در نورمگز تنها اشاره شده که «آنچه در این پایگاه عرضه شده است حاصل تلاش بی وقفه همکاران ما در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور از مهرماه سال 1384 تا کنون می‌باشد»[12].

این در حالی است که نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از مقاله‌های منتشرشده در حوزۀ مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون نشان می‏دهد، این مقاله‌ها از سال 1368 به بعد در پایگاه نورمگز، از سال 1380 به بعد در پایگاه مگ‌ایران و از سال 1381 در پایگاه اس.آی.دی. نمایه شده‏اند. بر اساس اطلاعات این سه پایگاه از سال 1368 تا 1379 در هر سال فقط یک مقاله و در بعضی سال‏ها هیچ مقاله‏ای در زمینه مدیریت اطلاعات در این سه پایگاه ثبت نشده است.

نوسان‌های موجود در تولید علم در حوزه مدیریت اطلاعات از ابتدا تاکنون بر اساس آمار به‌دست‌آمده از سه پایگاه مورد بررسی در این پژوهش (نمودار 4) نشان می دهد که از سال 1368 تا 1380 روند بسیار کُندی در این حوزه وجود دارد. پس از آن، از سال 1380 تا 1386 تغییرات پس از یک رکود ناچیز در هر سال مسیری صعودی را طی کرده و سپس با اندکی تغییر، دوباره تا سال 1391 دچار رکود شده و پس از روندی تصاعدی در این سال، دوباره به‌شدت دچار رکود در سال 1392 بوده است.

بررسی روند تاریخی مدیریت اطلاعات نشان می‏دهد کاربرد اصطلاح مدیریت اطلاعات در جهان از اواسط دهه 1970 آغاز شد ( حمدی‏پور، کوکبی، 1391: 41، به نقل از شاه ‏شجاعی، 1377) و اسناد به‌دست‌آمده از اولین دهه تاریخچه مدیریت اطلاعات بین سال‏های 1909 تا 1919 نیز اشاره به رشد شناخت اهمیت مدیریت اطلاعات در این دهه دارد (آلیستر[13]، 1999، ص. 361). باوجود این، بر اساس مدارک به‌دست‌آمده از این سه پایگاه، به‌نظر می‏رسد یا این سه پایگاه در این حوزه در ارائه مقاله‌ها از سال 1340 تا 1367 ضعیف عمل کرده‏اند یا پژوهشگران ایرانی در این سال‌ها در این حوزۀ موضوعی مقاله‏ای ارائه نکرده‏اند.

به‌علاوه، میانگین حاصل از محاسبه انتشارات این حوزه در سال‏های مورد بررسی نشان می‏دهد در سال‏های 1383 و 1390 بیشتر از سایر سال‏ها پژوهش‏هایی در موضوع مدیریت اطلاعات مربوط به حوزه پزشکی، علم اطلاعات و دانش‌شناسی و مدیریت صورت گرفته است. این در حالی است که بیشترین میزان مقاله‌های منتشرشده در حوزه پزشکی، در موضوع «مدیریت اطلاعات» نُه مقاله و در سال‏های 1385 و 1391، حوزه «مدیریت» پنج مقاله و در سال 1388، «علم اطلاعات و دانش‌شناسی» چهار مقاله و در سال‏های 1383 و 1388 بوده است.

بر اساس آمار به‌دست‌آمده از سه پایگاه اطلاعاتی مجله‌های فارسی در ایران، 260 نویسنده به پژوهش در حوزه مدیریت اطلاعات پرداخته‏اند که در بین آنها «مقدسی» با هفت مقاله بیشترین تعداد پژوهش را در حوزه مدیریت اطلاعات به خود اختصاص داده است. پس از او به ترتیب «عجمی» با شش مقاله و «صفدری» با پنج مقاله قرار گرفته‏اند و هر سه با داشتن مدارکی در حوزه پزشکی[14] تأیید بر نتایج قبلی به دست آمده در حوزه موضوعی پزشکی بوده و قابل توجه است. به‌علاوه، نتیجه به‌دست‌آمده در زمینه آمار بیشترین تعداد پژوهش‏های انجام شده در حوزه مدیریت اطلاعات (7) در پژوهش حاضر با نتیجه به‌دست‌آمده از پژوهش «حمدی‏پور و کوکبی» (1391) در بررسی و مصورسازی ساختار انتشارات علمی در حوزه مدیریت اطلاعات در پایگاه اطلاعاتی وب‏آوساینس قابل مقایسه است. آنان بیشترین تعداد مقالۀ منتشرشده در حوزه مدیریت اطلاعات را در این پایگاه 13 عنوان ذکر کرده بودند.

ضریب همکاری به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر (48/0) نشان می‏دهد میزان تمایل نویسندگان به مشارکت در کار گروهی به اندازه 02/0 کمتر از تمایل به کار انفرادی است و نویسندگان در این حوزه بیشتر ترجیح داده‏اند کار انفرادی انجام دهند. نتایج حاصل همچنین نشان داد بیشترین هم‏نویسندگی توسط «مقدسی» با هفت مقاله اشتراکی بوده است.

پایگاه‌های اطلاعاتی نورمگز و مگ‌ایران در حوزه مدیریت اطلاعات 246 مقاله داشته‏اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 33 عنوان مقاله مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند. پایگاه اطلاعاتی نورمگز و اس.‏آی.‏دی 136 مقاله داشته‏اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 26 عنوان مقاله مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند. پایگاه اطلاعاتی مگ‌ایران و اس.‏آی.‏دی. نیز 169 مقاله داشته‏اند که از این تعداد، این دو پایگاه با 26 عنوان مقاله مشترک و تکراری، هم‏پوشانی دارند. نتیجه اخیر این پژوهش به‌منظور بهبود وضعیت سرمایه‏گذاری در بخش سفارش کتابخانه‏ها جهت خرید این پایگاه‏ها برای کتابداران و پژوهشگران جهت استفادۀ بهتر از این پایگاه‏ها در حوزه موضوعی مدیریت اطلاعات، و به‌منظور رفع نواقص هر پایگاه برای تولیدکنندگان این پایگاه‏ها مورد استفاده خواهد بود.

محدودیت‌های پژوهش

با وجود تلاش پژوهشگران در ارائۀ دقیق نتایج پژوهش حاضر و چندبار شمارش هر مورد، احتمال کمی وجود دارد که در شمارش دقیق موارد، اشتباه صورت گرفته باشد. به‌علاوه، این امکان وجود دارد که پژوهشگران در تخصیص موضوعات به هریک از مقاله‌ها دچار اشتباه شده باشند که از کنترل محقق خارج بوده است. لازم به تأکید است، این پژوهش بر اساس اطلاعات موجود در سه پایگاه اطلاعاتی نورمگز، مگ‌ایران و اس.آی.دی. انجام گرفته است. بنابراین، بدیهی است تمامی مقاله‌هایی که در این سه پایگاه نمایه نشده‏اند در این آمار مورد توجه نبوده‏اند و ممکن است نتوان این آمار را به‌عنوان آمار کلّ پژوهش‏های انجام‌شده در ایران و به زبان فارسی در حوزه مدیریت اطلاعات تعمیم داد.



[1]. https://fa.wikipedia.org/wik

[2]. Information management (IM)

[3]. http://fa.wikipedia.org/

[4]. Ajiferuke

[5]. Burell

[6]. Tague

[7]. Gavel and Iselid

[8]. open access journal databases

[9]. CAL Reviews, CISMeF, DDRT, MedHunt, HONSelect, OMNI.

[10]. http://www.magiran.com/help/about.asp

[11]. http://sid.ir/fa/about.asp

[12]. http://www.noormags.com/view/fa/about

[13]. Alistair

-      آجی فیروکی، ایزولا؛ کیو بارل و ژان تیگ (1386). «ضریب همکاری: مقیاسی برای اندازه‏گیری میزان همکاری در تحقیقات»، ترجمه عبدالحسین فرج‌‌‌پهلو، فصلنامه علوم و فناوری اطلاعات، 23(1-2)، ص. 85-171.
-      اسداللهی، زهرا و محسن نوکاریزی (1389). «ارزیابی ساختار و محتوای پایگاه‏های اطلاعاتی الکترونیکی نشریه‏های ایرانی»، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، 13(2)، ص. 113- 139.
-    دمرچی‏لو، منصوره و محسن حاجی‏زین‏العابدینی (1389). «مقایسۀ جامعیت نسبیِ پایگاه‏های فارسی‌زبانِ مگ‏ایران، پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (اس. آی. دی) و ایران مدکس در بازیابی اطلاعات حوزه دندان‌پزشکی»، علم اطلاعات و دانش‌شناسی، 13(1)، ص 53-72.
-    زارع فراشبندی، فیروزه و مرتضی کوکبی (1386). «مدیریت اطلاعات در حوزه کتابداری: بررسی کمّی چکیده‏های مربوط به مدیریت اطلاعات در بانک اطلاعاتی لیزا در سال‌های 1990-2005»، فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی، 10(3)، ص. 79-97.
-      حرّی، عباس (1383). «مدیریت دانش و مدیریت اطلاعات در کتابداری»، کلیات کتاب ماه، آذر، ص. 8-11.
-    حمدی‏پور، افشین و مرتضی کوکبی (1391). «بررسی کمّی و مصوّرسازی ساختار انتشارات علمی در حوزه مدیریت اطلاعات در پایگاه وب‌‏‌‌آوساینس در سال‏های 1988 تا 2009»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 28(1)، ص. 39-70.
-    نوشین‏فرد، فاطمه و زهرا امامی (1391). «هم‌پوشانی سنّتی و نسبی پایگاه‏های اطلاعاتی «پاب‌مد» و «وب‌آوساینس» در حوزه بیماری‌های غدد درون‏ریز»، فصلنامه نظام‏ها و خدمات اطلاعاتی، 1(3)، ص 89-101.
-      Alistair Black, (1999) "Information management in business, libraries and British military intelligence: towards a history of information management", Journal of Documentation, 55(4), P. 361–374.
-      Erfanmanesh, M. A.; Didegah, F. (2013). A Comparison of Web of Science and Scopus for Iranian Publications and Citation Impact. International Journal of Information Science and Management (IJISM), 11(1), P. 11-27.
-      García, Francisca Abad  etal (2005). A comparative study of six European databases of medically oriented Web resources. J Med Libr Assoc, 93(4), P. 467-479.
-      Gavel, Ylva; Iselid, Lars (2008). Web of Science and Scopus:a journal title overlap study. Online Information Review, 32(1), P. 8-21.
-      Wilson, Virginia (2007). A Content Analysis of Google Scholar: Coverage Varies by Discipline and by Database. Evidence Based Library and Information Practice, 2(1), P. 134-136.
-      Stefano, D. D.; Giordano, G.; Vitale, M. P. (2011). “Issues in the analysis of co-authorship networks”. Quality & Quantity, 45(5), P. 1091-1107