نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه پژوهشی ارزیابی و توسعه منابع، مرکز منطقهای اطلاعرسانی علوم و فناوری، شیراز، ایران.
2 استادیار، گروه مهندسی برق، دانشکده مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز، شیراز، ایران.
3 استاد، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Purpose: This reserach aimed to identify the industries involved in university- industry co-publications in Iran.
Methodology: The university- industry co-publications of Iran during the period of 2010-2015 were searched in citation indexes of Web of Science by the authors’ organizational lable. After omitting the irrelevant documents, 1280 documents formed the research population. The co-authorship analysis in this research was carried out at the organizational level between industrial organizations and universities. In order to rank the industries that cooperated with Iranian universities, "International Classification of Industrial Standard All Economic Activities " was used for the classification of industries.
Findings: The analyses of co-published documents revealed that the highest co-operation was between "manufacturing industries" and universities, and "mining and quarrying industry" ranked the second. In the first category “manufacture of coke and refined petroleum products” ranked first and “manufacture of pharmaceuticals, medicinal chemical and botanical products” ranked second, in the further category “Manufacture of pharmaceuticals, medicinal chemical and botanical products” had the highest rate of co-publication.
Conclusions: The knowledge- based Industries and the fundamental processes industries had the highest co-publication with universities, which was due to the reliance of these industries on academic knowledge and new technology. On the other hand, the abundance of oil and gas mines in Iran and Iran's dependence on oil economics is another reason why Iran had a large number of co- publication with mining and quarrying industries and universities. The results of this research could be applied in adopting research policies.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
همکاری تحقیق و توسعه میان دانشگاه و صنعت یکی از موفقترین سازوکارهای انتقال دانش میان دانشگاهها و صنایع و شرکتهای تجاری است. درک چگونگیِ ارتباط سازمانی در همکاری تحقیق و توسعۀ دانشگاه و صنعت، برای مدیرانی که بر روی این قبیل همکاریها در جهت گسترش بنیان دانش شرکتها سرمایهگذاری کنند، بسیار با اهمیت است (بکرز و فریتز[1]،2011).
دانشگاهها، عهدهدار نقش کلیدیِ آموزش و تولید دانش جدید در جوامع هستند و صنایع برای حلّ مشکلات بنیادی خود و دستیابی به فناوریهای دانشبنیان، بیش از پیش بهدنبال ارتباط با دانشگاهها میباشند (تیسن،a2012). بر این اساس، بسیاری از سیاستگذاران پژوهشی سعی در توسعه «مأموریت سوم»دانشگاهها، از طریق تقویت پیوند میان دانشگاهها و کاربران دانش از جمله صنایع دارند (پرکمن و دیگران، 2013). از دلایل عمدۀ توجه به تعاملها و همکاریهای میان صنعت و دانشگاه این است که از سویی پژوهشهای دانشگاهی جریان دانش را میان این سازمانها ایجاد میکنند که خود میتواند محرک نوآوری در سطح محلی باشد (گیونتا، پریکُولی و پِروچی[2]، 2014)، و از سوی دیگر فعالیتهای جریان دانش میان بخشهای دانشگاهی و بخش صنعتی، به رقابت تجاری و رشد اقتصادی کمک میکند (هرمانز و کاستیا[3]، 2007). افزایش انتقال دانش از دانشگاهها به صنعت از هدفهای اولیۀ سیاستگذاری پژوهشی در بسیاری از کشورهای توسعهیافته است (بنل _ استانول، جوفر _ بونت و میسنر[4]، 2008) که از طُرُق مختلف و با استفاده از کانالهای متفاوتی صورت میپذیرد. از مهمترین کانالهای انتقال دانش به سمت دانشگاهها، انتشارات مشترک دانشگاه و صنعت و به اصطلاح «همانتشاری» دانشگاه و صنعت است. در واقع،انتشاراتی که در آنها نام یک دانشگاه و یک سازمان صنعتی در وابستگی سازمانی نویسندگان درج شده باشد بهعنوان همانتشاری دانشگاه و صنعت در نظر گرفته میشوند. همانتشاری با دو وابستگی سازمانی دانشگاه و صنعت، شاخص معناداری از همکاری دانشگاه و صنعت در نظر گرفته میشود. به این دلیل که همانتشاری، همکاری پژوهشی رسمی میان سازمانهای درگیر و تبادل دانش میان این سازمانها را نشان میدهد. همانتشاری بروندادی از همکاری پژوهشی شمرده میشود که از طریق آن هم جریان دانش و مهارت اتفاق میافتد و هم دسترسی به شبکههای غیررسمی میان پژوهشگران دانشگاه و صنعت امکانپذیر میشود (تیسن، 2006). وی از همانتشاری میان دانشگاه و بخش صنعتی بهعنوان «شاخص پیوند دانش» یادکرده و معتقد است این معیار تاحدود زیادی میتواند شکاف اساسی در فهم چگونگی مشارکت علم و پژوهشهای علمی با بخش صنعتی را پرکند، زیرا همانتشاریهای صنعت و دانشگاه میتوانند هم بهعنوان شاخصی از فعالیتهای همکارانه و هم بهعنوان جریان نیروی فکری دانشگاهی بر روی اقتصاد دانشمحور و بخشهای اقتصادی دیده شوند و یکی از منابع کلیدی را برای بررسی و اندازهگیری ویژگیهای سازمانی، جغرافیایی و زمانی همکاری میانسازمانی فراهم آورند (تیسن،b2012). بهصورتکلی، اتفاق نظر این است که باوجود محدودیتها، همانتشاریها شاخص موجّهی برای اندازهگیری موفقیت همکاری پژوهشی دانشگاه و صنعت را فراهم میآورد (کالوِرت و پاتل[5]؛ تیسن، 2006). با توجه به مطالب فوق، در این پژوهش به بررسی صنایع همکار با دانشگاههای ایران در همانتشاریهای علمی میپردازیم.
غالباً دانش از سمت دانشگاهها به شکل انتشارات علمی که قالب رایج میان اعضای هیئت علمی دانشگاههاست، جریان مییابدو آمار تجمعی این بروندادها بهطور معمول برای دسترسی به کمیّت و کیفیت انتشارات (ون ران[6]، 1996 در پونوماریف و بردمَن[7]، 2010) و برای ارزیابی سازمانهای تحقیق و توسعه[8] (گایسلر[9]، 1994 در پونوماریف و بردَمن) در نظر گرفته میشود. ارتباط با دانشگاهها و استفاده از نتایج پژوهشها برای بسیاری از صنایع با توجه به بنیان علمی آنها بسیار حایز اهمیت است. تعاملات اندک دانشگاه با صنعت در قالب پژوهشهای مشترک دانشگاه و صنعت بهطورکلی و همانتشاری دانشگاه و صنعت به صورت خاص، میتواند به فعالیتهای تجاری دانشگاه و در راستای آن اقتصاد دانشبنیان کشور آسیب برساند. این مسئله در صنایع بهویژه در «صنایع دانشبنیان» و «صنایع فرایندهای بنیادی» که دسترسی به دانش جدید و نتایج پژوهشهای دانشگاهی در آنها عاملی حیاتی است، بسیار حایز اهمیت است. از اینرو، مسئله مورد بررسی در این پژوهش روشنکردن وضعیت همانتشاری صنایع مختلف با دانشگاه است که این مهم میتواند گامی در جهت تدوین سیاستهای پژوهشی دانشگاهی و نیز بخش تحقیق و توسعۀ صنایع در کشور بهشمار آید، زیرا بهتصویرکشیدن شرایط کنونی میتواند نقاط ضعف و قوّت دانشگاهها و صنایع کشور را در همکاری با یکدیگر نشان دهد و راهنمایی باشد تا سیاستهای آینده در جهت برطرفنمودن این موانع و رسیدن به مقطع آرمانی تدوین شود و همکاری علمی صنعت و دانشگاه روزبهروز افزایش یابد.
همانتشاری دانشگاه با صنعت میتواند معیار معقولی برای مشارکتهای علمی _ پژوهشی دانشگاه و صنعت فراهم کند(کالوِرت و پاتل 2003؛ تیسن، 2006). ازآنجاکه هرگونه تغییر در الگوی همانتشاری دانشمندان برای سیاستگذاران علمی بسیار جالب و ارزشمند است (آکادمی ملی علم[10]، 2007؛ استوکولز[11] و دیگران، 2008 در پونوماریف و بردمَن، 2010) نتایج این پژوهش میتواند در برنامهریزی بهمنظور همکاری علمی میان دانشگاه و صنایع بهمنظور کاربردیکردن پژوهشهای دانشگاهی و علمیکردن هرچهبیشتر صنایع مورد استفاده قرار گیرد. این وضعیت بهخوبی نشاندهندۀ اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر است.
هدف اصلی از انجام این پژوهش، معرفی و ردهبندی صنایع همکار با دانشگاهها در انتشارات مشترک صنعت و دانشگاه است. هدفهای ویژۀ این پژوهش عبارتند از:
_ تعیین میزان تولیدات علمی مشترک بین دانشگاه و صنعت در ایران در بازۀ زمانی 2010-2015.
_ شناسایی حوزههای فعالیت سازمانها و واحدهای صنعتی ایران که بیشترین همکاری را بر اساس شاخص همانتشاری با دانشگاهها داشتهاند.
پرسشهای پژوهش
میزان همانتشاری دانشگاه و صنعت ایران در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وبآوساینس در بازۀ زمانی 2010-2015 چقدر است؟
در بازۀ زمانی مورد مطالعه، بر اساس ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی، کدام صنایع بیشترین میزان همکاری را بر اساس شاخص همانتشاری با دانشگاهها داشتهاند؟
پیشینۀ پژوهش
پژوهشهای بسیاری با رویکرد علمسنجی، شاخص همانتشاری میان دانشگاه و صنعت را در کشورهای مختلف با نگاههایی شاید متفاوت مورد مطالعه قرار دادهاند. در این مطالعات، ابعاد مختلف همانتشاری دانشگاه و صنعت بررسی شده است.
در پژوهشهای انجام شده در ایران، در قالب مدل مارپیچ سهگانه همانتشاریهای دانشگاه، دولت و صنعت مورد مطالعه قرار گرفته است. از جمله، میتوان به پژوهش «جوکار و عصاره»(1392) و «حاتمی و نقشینه» (1393) اشاره کرد. در این میان، پژوهشی که شاخص همانتشاری را جداگانه مورد مطالعه قرار داده، پژوهش «عصاره و دیگران» است که به بررسی تأثیر فاصلۀ جغرافیایی در همانتشاری دانشگاه و صنعت با استفاده از مدل گرانشی نیوتون پرداخته است. در این پژوهش که با استفاده از همانتشاریهای دانشگاه و صنعت در پایگاه وبآبساینس در دورۀ 5 ساله 2010 تا 2014 انجام گرفته است، این نتیجه حاصل شد که فاصلۀ جغرافیایی عامل تأثیرگذاری در همکاری میان صنعت و دانشگاه است و با افزایش فاصلۀ جغرافیایی میزان همانتشاریهای میان دانشگاه و صنعت، کم میشود. (عصاره و دیگران، 1395).
نکتهای که در تمامی این پژوهشها دیده میشود این است، اما هیچیک به بررسی صنایع همکار در این همانتشاریها نپرداختهاند. در این بخش از پژوهش، به برخی از مطالعاتی که در خارج از کشور در این حوزه انجام شده است، اشاره میشود.
«کالورت و پاتل» (2003) در پژوهشی همکاری دانشگاه و صنعت را بر اساس شاخص همانتشاری در یک دورۀ بیستساله در انگلستان بررسی کردند. در این پژوهش حوزههای موضوعی انتشارات مشترک و نیز دانشگاهها و صنایعی که در این همکاری نقش داشتند، تحلیل و این نتیجه حاصل شد که بیشترین میزان مقالههای مشترک در حوزه صنعت داروسازی بوده است و شرکتهای خارجی در صنایع برق و الکترونیک برای دانشگاههای انگلستان همکاران مهمی بودهاند.
«آبرامو[12] و همکاران» (2009) همکاری پژوهشی میان دانشگاه و صنعت بومی را در انتشارات علمی ایتالیا بر اساس همنویسندگی در حوزههای مختلف موضوعی و با رویکرد کتابسنجی بررسی کردند. یافتههای این پژوهش نشان داد بیشترین همکاری در حوزۀ پزشکی و شیمی رخ داده است. این در حالی است که بالاترین درصد مقالات همنویسندگی در حوزۀ مهندسی صنایع و اطلاعات بوده است.
«گیونتا، پریکُلی و پِروچی» (2014) عوامل تأثیرگذار بر تعامل دانشگاه و صنعت در حوزه داروسازی را در فاصلۀ سالهای 2004 تا 2010 در کشور ایتالیا بررسی کردند. در این پژوهش همانتشاری دانشگاه و صنعت بهعنوان شاخص ارتباطات در نظر گرفته شد. در واقع این پژوهش به یک صنعت خاص و یک حالت خاص در ارتباط صنعت و دانشگاه محدود شده بود. از یافتههای این پژوهشگران این بود که هم نزدیکی جغرافیایی و هم نزدیکی سازمانی احتمال و کثرت همانتشاری را افزایش میدهد.
پیشینههای پژوهش نشان میدهد همانتشاری دانشگاه و صنعت بهعنوان یک کانال ارتباطی مؤثر میان این دو سازمان، مورد توجه بوده است و صنایعی که از این کانال بیشتر استفاده کردهاند، مورد توجه قرار گرفتهاند. ازآنجاکه در ایران تاکنون چنین پژوهشی انجام نشده است، پژوهش حاضر سعی دارد این خلأ را پر کند.
روش پژوهش
برای گِردآوری دادههای همانتشاری دانشگاه و صنعت ایران در پایگاه وبآوساینس(مجموعۀ هسته وبآوساینس[13]،2016)، از برچسب آدرس سازمانی نویسندگان استفاده شد (پارک، هانگ و لیدسدورف[14]، 2005؛ پاندز، ون اورت و فرنکن[15]، 2007). معمولاً نشانی وابستگی سازمانی دانشگاهها با برچسبهای univ و coll، و مدارک صنعتی با برچسبهای CORP, INC, LTD, SA و AGقابل تشخیص هستند (پارک، هانگ و لیدسدورف، 2005). بر این اساس، مقالههای دانشگاهی و نیز مقالههای صنعتی ایران جستجو شدند و مقالههای مشترک این دو گروه، همانتشاری دانشگاه و صنعت را تشکیل دادند.
آمار بهدستآمده پس از کنارگذاشتن رکوردهای ریزش کاذب، در بازۀ زمانی سالهای2010 تا 2015 ارزیابی و تحلیل خواهد شد. در این پژوهش همنویسندگی در سطح سازمانی و میان سازمانهای صنعتی و دانشگاهها بررسی و روش شمارش کامل برای بررسی تعداد همکاریها بهکار گرفته شد؛ بدین معناکه برای تمامی نویسندگان همکار در مقاله از سازمانهای دانشگاهی و صنعتی امتیاز کامل مقاله درنظرگرفته شده است و هر همکاری در مقاله بهعنوان یک پیوند میان صنعت و دانشگاه بررسی گردید.
بررسی صنایع همکار در همانتشاری دانشگاه و صنعت
بهمنظور بررسی صنایع همکار با دانشگاههای ایران، پس از اینکه نام صنعت از وابستگی سازمانی نویسندگان تشخیص داده شد، با مراجعه به وبسایت هر کدام از سازمانهای صنعتی و مطالعۀ قسمت «دربارۀ ما»[16]، دامنۀ کاری و هدفهای آنها مطالعه شد تا از این طریق حوزۀ فعالیت آنها مشخص شود. بهعلت پراکندگی در نوع صنایع همکار با دانشگاهها و امکان تحلیل بهتر، تصمیم گرفته شد این صنایع دستهبندی شوند. دستهبندی صنایع بر اساس «ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی» انجام شد. این ردهبندی استاندارد کلیۀ فعالیتهای صنعتی را در 21 ردۀ کلی و 99 زیررده قرار میدهد که هر یک به زیرردههای فرعیتری تقسیم میشود (نیشنز[17]، 2008). جدول1 تقسیمبندی کلیِ این ردهبندی را نشان میدهد:
جدول1. ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی
رده |
Description |
توصیف رده |
A |
Agriculture, forestry and fishing |
کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری |
B |
Mining and quarrying |
معدنکاری و استخراج معادن |
C |
Manufacturing |
ساخت و تولید |
D |
Electricity, gas, steam and air conditioning supply |
برق، گاز، بخار و تامین تهویه مطبوع |
E |
Water supply; sewerage, waste management and remediation activities |
مخازن آب؛ فاضلاب، مدیریت مواد زاید وبازیافت |
F |
Construction |
ساخت و ساز |
G |
Wholesale and retail trade; repair of motor vehicles and motorcycles |
عمدهفروشی و خردهفروشی. تعمیر وسایل نقلیۀ موتوری و موتور سیکلت
|
H |
Transportation and storage |
حمل و نقل و انبارداری |
I |
Accommodation and food service activities |
فعالیتهای اسکان و خدمات مواد غذایی |
J |
Information and communication |
اطلاعات و ارتباطات |
K |
Financial and insurance activities |
فعالیت های مالی و بیمه |
L |
Real estate activities |
املاک و مستغلات |
M |
Professional, scientific and technical activities |
فعالیت های حرفه ای، علمی و فنی |
N |
Administrative and support service activities |
فعالیت های اداری و خدمات پشتیبانی |
O |
Public administration and defence; compulsory social security |
مدیریت عمومی و دفاع؛ امنیت اجتماعی اجباری |
P |
Education |
آموزش و پرورش |
Q |
Human health and social work activities |
فعالیت های مربوط به سلامت انسان و خدمات اجتماعی |
R |
Arts, entertainment and recreation |
هنر، سرگرمی و تفریح |
S |
Other service activities |
فعالیتهای خدماتی دیگر |
T |
Activities of households as employers; undifferentiated goods- and services-producing activities of households for own use |
فعالیتهای خانوارها به عنوان کارفرمایان؛ فعالیتهای تولیدی و خدماتی خانوارها برای استفاده خودشان |
U |
Activities of extraterritorial organizations and bodies |
فعالیت های سازمان های برون مرزی |
از جدول1 بهمنظور تعیین زمینۀ فعالیت صنایع همکار با دانشگاهها استفاده میشود. هرکدام از این صنایع در یکی از ردهها قرار خواهندگرفت تا زمینۀ فعالیت صنایع همکار با دانشگاهها در همانتشاری مشخص شود. در این پژوهش، از آمار توصیفی استفاده شده است.
یافتههای پژوهش
1_ میزان همانتشاری دانشگاه و صنعت ایران در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وبآوساینس در بازۀ زمانی 2010 تا 2015 چقدر است؟
در نمایۀ استنادی علوم پایگاه وبآوساینس در دورۀ زمانی 2010ـ2015، پس از کنارگذاشتن دادههای نامرتبط تعداد1280 همانتشاری دانشگاه و صنعت در ایران ثبت شده است. جدول2 تعداد مدارک ثبتشده را به تفکیک سال انتشار مدارک در این بازۀ زمانی نشان میدهد.
جدول2. تعداد همانتشاریهای دانشگاه و صنعت در بازۀ زمانی 2010-2015 در نمایۀ استنادی علوم
سال انتشار |
تعداد همانتشاریهای صنعت و دانشگاه در ایران |
2010 |
158 |
2011 |
181 |
2012 |
202 |
2013 |
229 |
2014 |
264 |
2015 |
246 |
جمع |
1280 |
2_ در بازۀ زمانی مورد مطالعه، بر اساس ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی، کدام صنایع بیشترین میزان همکاری را بر اساس شاخص همانتشاری با دانشگاهها داشتهاند؟
در دورۀ زمانی 2010-2015، تعداد 570 سازمان صنعتی با دانشگاههای کشور همکاری پژوهشی در قالب همانتشاری داشتهاند که از این تعداد 36 سازمان، وبسایت مشخصی نداشتند و بههمیندلیل حوزۀ کاری آنها قابل تشخیص نبود. حوزه فعالیت دیگر سازمانهای صنعتی و تعداد پیوند آنها با دانشگاه در جدول3 نشان داده شده است.
جدول3. صنایع همکار با دانشگاه در دورۀ زمانی 2010- 2015
درصد پیوند با دانشگاه |
تعداد پیوند با دانشگاه |
موضوع رده |
رده |
24/0 |
5 |
کشاورزی، جنگلداری و ماهیگیری |
A |
30/32 |
665 |
معدنکاری و استخراج معادن |
B |
59/42 |
877 |
ساخت و تولید |
C |
57/4 |
94 |
برق، گاز، بخار و تامین تهویه مطبوع |
D |
13/4 |
85 |
تامین آب؛ فاضلاب، مدیریت مواد زاید و بازیافت |
E |
55/1 |
32 |
ساخت و ساز |
F |
26/1 |
26 |
عمدهفروشی و خردهفروشی. تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتور سیکلت |
G |
10/0 |
2 |
حمل و نقل و انبارداری |
H |
97/0 |
20 |
اطلاعات و ارتباطات |
J |
05/0 |
1 |
فعالیت های مالی و بیمه |
K |
63/7 |
157 |
فعالیت های حرفه ای، علمی و فنی |
M |
39/0 |
8 |
فعالیت های اداری و خدمات پشتیبانی |
N |
15/0 |
3 |
تحصیلات |
P |
08/4 |
84 |
نامشخص |
|
100 |
2059 |
مجموع |
چنانکه در جدول3 نشان داده شده است، سازمانهای صنعتی همکار با دانشگاه، اغلب در حوزۀ ساخت و تولید فعال بودهاند و توانستهاند تعداد 877 پیوند با صنایع داشته باشند. حوزۀ معدنکاری و استخراج معادن با تعداد 665 پیوند در ردۀ بعدی قرار دارد. نمودار2 سهم هر طبقه را در مشارکت علمی (همانتشاری) نشان میدهد.
نمودار2. سهم هر کدام از بخشهای صنعتی در همکاری با دانشگاه در بازۀ زمانی 2010-2015
از آنجاکه «ساخت و تولید» و «معدنکاری و استخراج» بخش عمدهای از همکاری صنایع با دانشگاهها را تشکیل میدهند، این ردهها با جزئیات بیشتری بررسی خواهد شد.
حدود نیمی از همانتشاریهای دانشگاه با صنعت در ردۀ اصلی C که ردۀ «ساخت و تولید» است، صورت گرفته است. بیشترین تعداد این تولیدات بهترتیب در حوزههای «تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی و گیاهی»، و «تولید کک و فرآوردههای نفتی تصفیهشده» بوده است. سایر حوزههای تولیدی رده اصلی C و نیز تعداد پیوندهای دانشگاه و صنعت در این رده، در جدول3 نشان داده شده است.
جدول4. حوزههای تولیدی ردۀ اصلی C در بازۀ زمانی 2010-2015
شماره زیرردههای رده اصلی C |
عناوین زیرردههای رده اصلی C |
تعداد پیوند با دانشگاه |
درصد سهم پیوند از رده C |
10 |
تولید مواد غذایی |
42 |
4.35 |
13 |
تولید منسوجات
|
2 |
0.21 |
19 |
تولید کک و فرآورده های نفتی تصفیه شده |
185 |
19.17 |
20 |
تولید مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی |
69 |
7.15 |
21 |
تولید مواد دارویی، محصولات دارویی شیمیایی و گیاهی |
342 |
35.44 |
22 |
تولید محصولات لاستیکی و پلاستیک |
12 |
1.24 |
23 |
تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی |
10 |
1.04 |
24 |
تولید فلزات اساسی |
25 |
2.59 |
25 |
تولید محصولات فلزی، به جز ماشین آلات و تجهیزات |
14 |
1.45 |
26 |
تولید رایانه، الکترونیک و محصولات نوری |
16 |
1.66 |
27 |
ساخت تجهیزات الکترونیکی |
7 |
0.73 |
28 |
تولید ماشین آلات و تجهیزات |
74 |
7.67 |
29 |
تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه تریلر |
83 |
8.60 |
30 |
تولید سایر تجهیزات حمل و نقل |
8 |
0.83 |
32 |
سایر تولیدات |
15 |
1.55 |
33 |
تعمیر و نصب و راه اندازی ماشین آلات و تجهیزات |
1 |
0.10 |
248 |
محصولات تولیدی با تکنولوژی بالا |
60 |
22/6 |
مجموع |
965 |
100 |
نمودار3 درصد حوزههای تولیدی رده اصلی C در بازه زمانی 2010-2015 را نشان میدهد. چنانکه در این نمودار دیده میشود، دو حوزۀ پرتولید این رده، بهترتیب شامل ردههای 21، 19 بیش از نیمی از تولیدات را به خود اختصاص دادهاند و سایر حوزههای تولیدی این رده کمتر از نصف تولیدات را شامل میشوند.
نمودار3. سهم حوزههای تولیدی رده اصلی C در بازۀ زمانی 2010-2015
پس از رده «تولید و ساخت» بیشترین میزان همانتشاری دانشگاه با صنعت در ردۀ اصلی B که ردۀ «معدنکاری و استخراج معادن» است، صورت گرفته است. در این رده نیز صنایع مرتبط با «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بیشترین میزان همکاری را داشتهاند و «خدمات پشتیبانی معدنکاری و استخراج کانیهای فلزی» در رتبۀ بعدی قرار دارد. جدول5، تعداد 665 پیوند میان دانشگاه و صنعت را در این رده نشان میدهد.
جدول5. زیرمجموعههای ردۀ اصلی B در بازۀ زمانی 2010-2015
شماره زیر ردههای رده اصلی B |
عناوین زیر ردههای رده اصلی B |
تعداد پیوند با دانشگاه |
درصد سهم پیوند از رده B |
05 |
استخراج ذغال سنگ |
2 |
30/0 |
06 |
استخراج نفت خام و گاز طبیعی |
451 |
82/67 |
07 |
استخراج کانیهای فلزی |
81 |
18/12 |
09 |
خدمات پشتیبانی معدنکاری |
131 |
70/19 |
مجموع |
665 |
100 |
نمودار4 پیوندهای میان دانشگاه و صنعت را در صنایع رده B نشان میهد. در این نمودار نشان داده شده است بیش از نیمی از تولیدات علمی این رده با صنایع مرتبط با «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بوده است.
نمودار4. سهم زیرمجموعههای رده اصلی B در بازۀ زمانی 2010-2015
نتیجهگیری
دستهبندی صنایعی که در این همانتشاریها با دانشگاههای کشور همکاری داشتهاند و مشخصکردن حوزۀ دقیق فعالیت آنها کار بسیار مشکلی است، بهویژه اینکه در بررسی صنایع دیده شد که برخی از آنها حوزههای فعالیت چندگانهای دارند و برچسبزدن یک فعالیت خاص به آنها نمیتواند دقیقاً مشخصکنندۀ حیطۀ فعالیتشان باشد. چنانکه «تیسن» بیان میکند: «مشخصکردن یک خطّ روشن و دقیق برای طبقهبندی شرکتها کار بسیار دشواری است، حتی برای بزرگترین شرکتهای جهان.» (تیسن، b2012: 5). در این پژوهش با استفاده از «ردهبندی بینالمللی استاندارد صنعتی در تمام فعالیتهای اقتصادی» سعی شد تا حدّ امکان این کار انجام شود.
بررسی سازمانهای صنعتی همکار با دانشگاههای ایران در همانتشاری نشانداد که بیشترین همکاری میان صنایع تولیدی با دانشگاهها بوده است. در تمام سالهای مورد بررسی در این پژوهش در ردۀ «ساخت و تولید»، «تولید موادّ دارویی، محصولات دارویی شیمیایی» بیشترین همانتشاری با دانشگاهها را بهخود اختصاص داده است. داروسازی از صنایع دانشبنیان شمرده میشود. ویژگی اصلی صنایعِ دانشبنیان ارتباط قوی و نزدیک آنها با دانشگاههاست و از این طریق از فواید پیشرفتهایی که در پژوهش دانشگاهی رخ میهد، بهصورت مستقیم استفاده میکنند. این صنایع با سطح بالای موقعیتهای فناورانه و برخورداری از فناوریهای برتر[18] شناخته میشوند (مارسلی و ورسپاگن[19]، 2002). با توجه به این ویژگیها، این میزان همانتشاری با دانشگاه توجیهپذیر است. نتیجۀ بهدستآمده از این مطالعه با پژوهش «کالورت و پاتل» (2003) که همانتشاریهای صنعت و دانشگاه را در انگلستان بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که بیشترین میزان مقالههای مشترک در حوزۀ «صنعت داروسازی» بوده است، همخوانی دارد. از طرف دیگر نظر «گیونتا، پریکُلی و پِروچی» (2014) را نیز که بیان کردهاند همانتشاری محبوبترین کانال همکاری میان شرکتهای داروسازی و دانشگاههاست، تأیید میکند.
در میان صنایع تولیدی «تولید کک و فراوردههای نفتی تصفیهشده» در بیشتر دورهها تعداد زیادی از همانتشاریها را به خود اختصاص داده است. شرکتها و صنایع پتروشیمی در این دسته قرار دارند. این گروه از صنایع که بهنوعی با فناوریهایی با مبنای شیمی در ارتباط هستند، صنایع فرایندهای بنیادی[20] میباشند که از لحاظ فناوری از صنایع دانشبنیان پایینتر است، اما مانند صنایع دانشبنیان تماماً از همکاری و کمکهای مستقیم پیشرفتهایی که در پژوهش دانشگاهی رخ میدهد، استفاده میکنند. بنابراین ارتباط آنها با دانشگاه اجتنابناپذیر است.
«معدنکاری و استخراج معادن» پس از طبقه «ساخت و تولید» در ردۀ دوم همانتشاری با دانشگاه قرار دارد و در این طبقه نیز «استخراج نفت خام و گاز طبیعی» بیشترین میزان را بهخود اختصاص داده است. وفور معادن و ذخایر نفتوگاز در ایران و متکیبودن ایران به اقتصاد نفتی و تلاش هرچهبیشتر مسئولان این صنعت برای استفادۀ بهینه از این ذخایر که باعث شده است این صنعت هرچهبیشتر، به پژوهشهای دانشگاهی احساس نیاز کند، میتواند دلیل اصلی کثرت همانتشاری این صنعت با دانشگاهها باشد. از سوی دیگر، صنعت نفت ایران، دارای بزرگترین شرکتهای نفتی در سراسر ایران است و بهدلیل اینکه شرکتهای بزرگ تمایل بیشتری برای همکاری با دانشگاهها دارند (ٱای سی دی، 2006 نقل در تیسن، a2012) این همانتشاری زیاد با دانشگاهها توسط این صنایع دور از انتظار نیست. شرکتهای نفتی ایران درآمد زیادی دارند که میتواند در بخش تحقیق و توسعه بهکار گرفته شود و از آنجاکه بهصورت کلی کمبود بودجه و سرمایهگذاری در بخش پژوهش از مشکلات اساسی در انجام پروژههای تحقیقاتی است، این سرمایهگذاری در پژوهش، میتواند عامل تأثیرگذاری بر روی همکاری این شرکتها با دانشگاهها در تولید علم باشد.
پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده
_ پیشنهاد میشود در پژوهشی پیمایشی از پژوهشگران بخش صنعتی و دانشگاهی، عوامل محرک و بازدارنده در همانتشاری دانشگاه و صنعت مورد پرسش قرار گیرد.
_ پیشنهاد میشود شرکتها و سازمانهای صنعتی دانشبنیان و نیز صنایع فرایندهای بنیادی بهصورت خاص شناسایی و میزان همکاری علمی آنها با دانشگاه بررسی شود.
[1]. Bekkers & Freitas
[2]. Giunta, Pericoli, & Perucci
[3]. Hermans & Castiaux
[4]. Banal-Estanol, Jofre-Bonet, & Meissner
[5]. Calvert & Patel
[6]. Van Raan
[7]. Ponomariov & Boardman
[8]. R&D organizations
[9]. Geisler
[10]. National Academy of Science
[11]. Stokols
[12]. Abramo
[13]. Web of Science Core Collection
[14]. Hong & Leydesdorff
[15]. Ponds, Van Oort, & Frenken
[16]. About us
[17]. Nations
[18]. Technological Richness
[19]. Marsili & Verspagen
[20]. fundamental processes