بررسی میزان انطباق فهرستبرگه های فیپای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با قواعد فهرستنویسی انگلو امریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوانهای موضوعی فارسی، و رده بندیهای کتابخانه کنگره و دهدهی و دیویی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی

2 عضوهیئت علمی فصلنامه سازمان

چکیده

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان انطباق فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی انجام شده است.
روش: روش پژوهش پیمایشی و از نوع تحلیل محتواست. برای گردآوری داده‌ها از یک سیاهه‌وارسی محقق‌ساخته و به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی شامل فراوانی و درصد، استفاده شده است.
یافته‌ها: تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد 100% فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی اشتباه است، اما چون بیشتر فهرست‌برگه‌ها فقط دارای اشتباهات ISBN(100%) و توصیف مادی (75/51%) هستند، وضعیت فهرست‌نویسی کتابخانۀ ملّی در سطح مطلوبی ارزیابی می‌شود. همچنین، کتابخانۀ ملّی در رعایت قوانین مربوط به نشانه‌‌گذاری ISBDتا حدودی موفق بوده است چون تنها 71/37% فهرست‌برگه‌ها دارای اشتباهات نشانه‌گذاری ISBDبودند و میزان اشتباهات تایپی فهرست‌برگه‌ها نیز حدود 57/6% بود.
نتیجه‌گیری: اشتباهات موجود در فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی عبارتند از: 1. اشتباهات مربوط به رعایت نکردن قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی و نشانه‌های مؤلف و عنوان 2. اشتباهات ISBD3. اشتباهات تایپی.
 
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه

فهرست‌نویسی کاری وقت‌گیر و مستلزم صرف هزینه است و به فهرست‌نویس متخصص و ورزیده نیاز دارد. چنانچه کتابخانه‌ها خود اقدام به فهرست‌نویسی کنند، احتمال دارد کتابی واحد در کتابخانه‌های مختلف به شکل‌های متفاوتی فهرست‌نویسی شود و یکدستی و هماهنگی میان کتابخانه‌ها از بین برود. در این صورت، کتابخانه‌ها متحمل هزینه‌های سنگینی می‌شوند و کتابداران به جای تمرکز روی هدف اصلی کتابخانه که خدمت به جامعه است، بیشتر وقت خود را در بخش خدمات فنی سپری خواهند کرد. برای جلوگیری از بروز چنین مشکلاتی، فکر تهیه فهرست‌برگة هر کتاب هم‌زمان با انتشار آن، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی توسط برخی کتابداران آمریکایی و انگلیسی مطرح شد. اگر چه این پیشنهاد در آن زمان عملی نشد، شکل رسمی آن از ابتدای دهه 70 میلادی در کتابخانة کنگره آمریکا و کتابخانه ملی بریتانیا با همکاری ناشران این کشورها شروع شد و سپس به دیگر نقاط دنیا گسترش یافت (مزینانی، 1381). این طرح در ایران نخستین بار در سال 1346 در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران اجرا شد؛ به این صورت که یک دسته فهرست‌برگۀ کتاب همراه با آن، به خریدار داده می‌شد. این برنامه سه سال ادامه داشت و سپس متوقف شد. در سال 1350 انتشارات خانقاه نعمت‌اللهی، در پشت صفحه عنوان آثار خود، فهرست‌برگۀ کتاب را چاپ می‌کرد. هیچ یک از برگه‌های فهرست‌نویسی پیش از انتشار انتشارات دانشگاه تهران و انتشارات خانقاه نعمت‌اللهی، شمارۀ رده‌بندی نداشتند. این روند در کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران[3] به صورتی پراکنده بعد از سال 1360 آغاز و سال‌ها بعد در سال 1374 شکل رسمی و سازمان‌یافته آن با پیشنهاد کتابخانۀ ملّی شروع شد و ادامه یافت. در تاریخ 15/ 12/ 1375 هیئت وزیران، فهرست‌نویسی پیش از انتشار را برای همۀ ناشران، اعم از دولتی و بخش خصوصی اجباری اعلام کرد، و مسئولیت اجرایی آن را بر عهدۀ کتابخانۀ ملّی گذاشت. کتابخانۀ ملّی با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اواخر مهرماه 1377 این طرح را به مرحلۀ اجرا گذاشت و فهرست‌نویسی پیش از انتشار برای انتشارات ایرانی به طور منظم آغاز شد (سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران، ‌1390). اما از آنجا که فهرست‌نویسی فرایندی علمی و پژوهشی است و دستیابی سریع به مجموعه کتابخانه را ممکن می‌سازد، کتابخانۀ ملّی تمام عملیاتی را که در فرایند فهرست‌نویسی پیش از انتشار صورت می‌گیرد، قانونمند کرده و ضوابط و استانداردهای بین‌المللی خاصی را در انجام فهرست‌نویسی پیش از انتشار در نظر گرفته است؛ از قبیل: 1. قواعد فهرست‌نویسی‌ انگلـوامـریکن‌ 2. استاندارد بین‌المـللی‌ کتابنامه‌نویسی‌ 3. سرعنوان‌های‌ موضوعی‌ فارسی ‌4. رده‌بندی‌‌های کتابخانه کنگره‌ و دهدهی ‌دیویی‌ (همان).

فیپای کتابخانۀ ملّی به عنوان منبعی قابل اعتماد، در شماری از کتابخانه‌ها به منظور یکدستی در امر فهرست‌نویسی مورد استفاده قرار می‌گیرد و طبق ماده 2 فهرست‌نویسی پیش از انتشار، مزایای آن دقت، صحت و یکدستی در امر فهرست‌نویسی و ... است (همان). در عین حال، برخی تحقیقات درصد بالایی از صحَت و برخی درصد بالایی از خطا را در این فهرست برگه‌ها گزارش کرده‌اند. تاکنون پژوهشی ارزیابانه از کل اطلاعات کتابشناختی اثر که در فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی درج شده، صورت نگرفته است. با توجه به تأثیر زیاد اطلاعات کتابشناختی فهرست‌برگه در فرایند سازماندهی، جستجو و دستیابی به منابع در کتابخانه، مناسب است تا میزان انطباق فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، استاندارد بین‌المللی کتابنامه‌نویسی، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی بررسی و با رقم و عدد نشان داده شود که درجة همخوانی‌ها و ناهمخوانی‌ها چه مقدار است و در کدام قسمت موجب سودمندی یا ناسودمندی برگه‌های فهرست‌نویسی پیش از انتشار شده است. این هدفی است که در پژوهش حاضر دنبال شده است.

 
پرسش‌های پژوهش

1.     تعداد و درصد انطباق فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی بدون مراجعه به اصل کتاب چقدر است؟

2.     تعداد و درصد انطباق فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوا‌ن‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی با مراجعه به اصل کتاب چقدر است؟

3.          در فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها، به چه میزان اشتباهات ISBDوجود دارد؟

4.          در فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها، چه میزان اشتباهات تایپی وجود دارد؟

5.          تعداد و درصد فیپاهای با برچسب‌ و بدون برچسب فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها چه میزان است؟

 
تعریف‌های عملیاتی

بدون مراجعه به اصل کتاب: منظور، مقایسه نواحی و عناصر اطلاعاتی فهرست برگه‌های فیپاست که با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، و رده‌بندی‌های کتابخانة کنگره و دهدهی دیویی بدون مراجعه به اصل کتاب فهرست شده‌اند.

با مراجعه به اصل کتاب: منظور، مقایسه نواحی و عناصر اطلاعاتی فهرست برگه‌های فیپاست که با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، و رده‌بندی‌های کتابخانة کنگره و دهدهی دیویی با مراجعه به اصل کتابفهرست شده‌اند.

فیپای بدون برچسب: فهرست‌برگه‌هایی که در آنها اطلاعات کتابشناختی با استفاده از قواعد نشانه‌گذاری استاندارد بین‌المللی توصیف کتابشناختی (ISBD) در حوزه‌های معینّی به صورت سلسله مراتبی ارائه شده است.

فیپای برچسب‌دار: فهرست‌برگه‌هایی که در آنها اطلاعات کتابشناختی با استفاده از کدهای یونی مارک مشخص شده‌ است.

 
پیشینۀ پژوهش

کتابخانه کنگره[4] (2004) در سال 2004 با همکاری ایفلا و با استفاده از امکانات فیپای خود به پیمایشی دربارة برنامه‌های فیپای کشورهای دارندة فیپا پرداخت. تولید سالانۀ فیپای این کشورها 188892 عنوان پیشینۀ کتابشناختی بود. 42 کتابخانه به طرح پیمایش فیپای ایفلا پاسخ دادند که از میان آنها 25 کتابخانه دارای برنامه‌های فعال فیپا بودند. یافته‌ها نشان داد کتابخانه بریتانیا با 60000، کتابخانۀ کنگره آمریکا با 57000 و کتابخانه ملی ایران با 30000 پیشینه، به ترتیب مقام‌های اول تا سوم را در زمینة تهیه فیپا دارند.

«حاجی‌زین‌العابدینی و همکاران» (1379) در پژوهش خود، پیشینه‌های فارسی کتابشناسی ملی (نسخه تحت DOS) را بین سال‌های 1378-1375 از دو جنبة فهرست‌نویسی توصیفی و تحلیلی بررسی کردند. نتایج پژوهش آنان نشان داد موارد اشکال در قسمت توصیفی عبارتند از: یکدست نبودن فروست‌ها و مواردی که در آنها بیش از یک ناشر یا محل نشر وجود دارد. موارد اشکال در بخش تحلیلی نیز عبارت است از نبود یکدستی در استفاده از دستورالعمل موجود در سرعنوان‌ها با موضوعات درج شده در قسمت تحلیلی کتاب. آنان اظهار داشتند که اشکالات فهرست‌نویسی پیشینه‌های کتابشناسی اندک است تا حدی که کتابخانه‌ها می‌توانند در فهرست‌نویسی و آماده‌سازی کتاب‌ها، با اطمینان از کتابشناسی ملی ایران به عنوان ابزاری کارگشا برای فهرست‌نویسی کتاب‌های خود استفاده کنند.

«کوکبی» (1381) در مقاله‌ای با بررسی دو مورد فهرست‌نویسی پیش از انتشار دو کتاب که تقریباً از هر نظر به یکدیگر شبیه بودند، اظهار داشت که این نوع فهرست‌نویسی پیش از انتشار غیراستاندارد، نه تنها سودمند نیست بلکه هدف‌های فهرست‌نویسی پیش از انتشار را که عبارت است از یکدستی و هماهنگی فهرست‌نویسی، صرفه‌‎جویی در بودجه، جلوگیری از کارهای تکراری، افزایش سرعت در بازیابی منابع و تسهیل در ایجاد شبکه‌های اطلاعاتی، تحقق نخواهد بخشید.

«داریوش‌نیاکان و جان‌محمدی» (1387) با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان صحت شماره‌های رده‌بندی کنگره موجود در فهرست‌نویسی پیش از انتشار 155 عنوان کتاب فارسی موجود در کتابخانه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران را بررسی کردند. آنان به این نتیجه رسیدند که شماره رده‌بندی کنگره در 28 عنوان (18%) از کتاب‌های دارای فیپا اشتباه بوده است.

«محفوظی، شعبانی و سعادت» (1389) در پژوهشی با استفاده از روش تحقیق توصیفی از نوع مطالعه سندی، کیفیت فهرست‌نویسی تحلیلی و رده‌بندی کتاب‌های عربی کتابخانۀ ملّی را در طول سال‌های 1386- 1380 بررسی کردند و دریافتند که در 76/83% موارد، صحیح عمل شده است. در این میان، رده‌بندی بیشترین درصد صحت (25/86%) و فهرست‌نویسی تحلیلی کمترین درصد صحت (28/81%) را دارند. استفاده از آزمون Zنشان داد درصد صحت فهرست تحلیلی و رده‌بندی بالاست. بنابراین، وضعیت فهرست تحلیلی و رده‌بندی کتاب‌های عربی کتابخانه ملی در سطح مطلوبی ارزیابی می‌شود.

«مداحی» (1390) در مقالة خود با استفاده از روش تحلیل محتوا، به برخی از کاستی‌های بخش فهرست توصیفی فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتابخانۀ ملّی که مطابق قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن نیستند، اشاره کرده است. برخی از این کاستی‌ها عبارتند از: سرشناسه قرار نگرفتن اولین نویسنده وقتی که نویسندگان کتاب بیش از سه نفر باشند، سرشناسه قرار نگرفتن عنوان با وجود مؤلف، سرشناسه قرار نگرفتن مترجم، حذف القاب و عناوین، ذکر نشدن نام دو مؤلف در سرشناسه، حذف فروست و ... .

این موارد نشان دهندة ناهمخوانی بین نتایج یافته‌های تحقیقات مربوط به فهرست‌نویسی پیش از انتشار در کتابخانه ملی ایران است. اگرچه برخی نکات مثبت و منفی در این باره معرفی شده، تصویری کامل از همة موارد ارائه نشده است. از این‌رو، پژوهش حاضر به این مهم پرداخته است. 

 
روش‌شناسی پژوهش

روش این پژوهش پیمایشی و از نوع تحلیل محتواست. جامعة مورد مطالعه 195274 فهرست‌برگة‌ فیپای مندرج در پشت صفحۀ عنوان تمام کتاب‌های فارسی است که بین سال‌های 1377 (شروع فهرست‌نویسی پیش از انتشار برای انتشارات ایرانی به طور منظم) و 1390، توسط کتابخانۀ ملّی فهرست‌نویسی شده و بر روی اپک کتابخانۀ ملّی قابل دسترسی‌اند. بر اساس جدول کرجسی و مورگان، تعداد نمونه‌ها 399 پیشینه بود که پژوهشگران پس از حدود چهار ماه جستجو برای یافتن کتاب‌ها، تنها به 228 کتاب دسترسی پیدا کردند. بنابراین، پژوهش روی فهرست‌برگه 228 کتاب انجام شد.

برای گردآوری داده‌ها، یک سیاهة‌ وارسی محقق ساخته بر مبنای سؤال‌های پژوهش و تمامی اطلاعاتی که در فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی مندرج است، تهیه شد. برای تهیة سیاهة ‌وارسی محقق ساخته با توجه به دو مرحله‌ای بودن پژوهش (بدون مراجعه به اصل کتاب، با مراجعه به اصل کتاب) و اطلاعات مندرج در هر فهرست‌برگه، سیاهه‌ای متشکل از سه قسمت طراحی شد، که هر قسمت عبارتند از: 1. مرحلۀ اول: بدون مراجعه به اصل کتاب. در این مرحله تعداد اشتباهات فهرست‌برگه‌های فیپا بدون مراجعه به اصل کتاب، اشتباهات ISBDو اشتباهات تایپی 2. در مرحلۀ دوم: با مراجعه به اصل کتاب تعداد اشتباهات فهرست برگه‌های فیپا با مراجعه به اصل کتاب 3. و در مرحلۀ سوم: با برچسب یا بدون برچسب بودن فهرست برگه‌ها مشخص شد. روش کار در هر قسمت از مراحل سیاهة ‌وارسی، به شرح زیر بود.

 مرحلۀ اول: در این مرحله صرفاً اطلاعات موجود در هر فهرست‌برگه بدون در نظر گرفتن صفحه عنوان، پشت صفحه عنوان، متن کتاب و ... با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی مطابقت داده شد تا مشخص شود در نگاه اول چه تعداد و چه درصدی از فهرست برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی دارای اشتباه هستند. اما برای به دست آوردن تعداد و درصدهای واقعی اشتباهات فهرست‌برگه‌های کتابخانۀ ملّی، مرحلۀ دوم یعنی مراجعه به اصل کتاب صورت گرفته که در جای خود توضیح داده خواهد شد. اما برای یافتن میزان اشتباهات ISBDدر فهرست برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها، از آنجا که ISBDشامل قوانینی دربارة نشانه‌ها و فاصله‌های قبل و بعد از نشانه‌هاست، در طراحی سیاهة ‌وارسی، قسمت مربوط به ISBDاز دو بخش تشکیل شده است: 1. نشانه‌گذاری 2. فاصله‌های قبل و بعد از نشانه‌ها. در آخرین قسمت از مرحلۀ اول نیز اشکالات تایپی در نظر گرفته شد.

مرحلۀ دوم: در این مرحله با مراجعه به اصل کتاب (صفحه عنوان، پشت صفحه عنوان، متن کتاب و ...)به مقایسة نواحی و عناصر اطلاعاتی فهرست برگه‌های فیپا با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوان‌های موضوعی فارسی و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی پرداخته شد تا درصدهای واقعی میزان مطابقت فهرست‌برگه‌های فیپا با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، سرعنوان‌های موضوعی فارسی و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی،مشخصشود.

مرحلۀ سوم: در این مرحله نیز تمامی فهرست‌برگه‌ها از نظر برچسب‌دار بودن بررسی شد تا تعداد و درصد فیپاهای با برچسب‌ و بدون برچسب فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها مشخص شود.

 

جدول 1. تعداد، میزان و نوع اشتباهات فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی

مراحل کار وتعداد اشتباهات فهرست برگه‌ در هر مرحله فراوانی و درصدهای عدم انطباق

 
مرحلۀ اول: بدون مراجعه به اصل کتاب
 
مرحلۀ دوم: با مراجعه به اصل کتاب
مرحلۀ سوم:
وضعیت برچسب
1
2
3
ISBD

اشتباهات تایپی

1
2
3
4

5

6
7

[6]8

با برچسب‌

بدون برچسب

نشانه‌گذاری

فاصله قبل و بعد از نشانه‌ها

فراوانی عدم انطباق

154
57
12
5
86
126
15
51
66
62
31
12
4
1
1
122
106

درصد فراوانی عدم انطباق

54/67
25
26/5
19/2
71/37
26/55
57/6
36/22
94/28
19/27
59/13
26/5
75/1
43/0
43/0
51/53
49/46
 
یافته‌ها

1.     پرسش اول: تعداد و درصد انطباق فهرست برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی بدون مراجعه به اصل کتاب چقدر است؟

چنان‌که در جدول 1 آمده است، بدون مراجعه به اصل کتاب، مشخص شد تعداد اشتباهات فهرست‌برگه‌های فیپای کتاب‌ها بین 1 تا 4 مورد است و از 228 کتاب، 154 کتاب (54/67%) 1 اشتباه، 57 کتاب (25%) 2 اشتباه، 12 کتاب (26/5%) 3 اشتباه، و 5 کتاب (19/2%) 4 اشتباه داشتند.

2.     پرسش دوم: تعداد و درصد انطباق فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها با قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوا‌ن‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان و رده‌بندی‌های کتابخانۀ کنگره و دهدهی دیویی با مراجعه به اصل کتاب چقدر است؟

با مراجعه به اصل کتاب، تعداد اشتباهات فهرست‌برگه‌های فیپای کتاب‌ها از 1 تا 4 اشتباه در مرحلۀ اول، به 1 تا 8 اشتباه افزایش یافت. از 228 کتاب، 51 کتاب (36/22%) 1 اشتباه، 66 کتاب (94/28%) 2 اشتباه، 62 کتاب (19/27%) 3 اشتباه، 31 کتاب (59/13%) 4 اشتباه، 12 کتاب (26/5%) 5 اشتباه، 4 کتاب (75/1%) 6 اشتباه، 1 کتاب (43/0%) 7 اشتباه، و 1 کتاب (43/0%) 8 اشتباه داشتند.

3.          پرسش سوم: در فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها، اشتباهات ISBDبه چه میزان وجود دارد؟

برای پاسخ دادن به این سؤال، نشانه‌‌های به کار رفته در فهرست‌برگه‌های فیپا با نشانه‌های ISBDمندرج در قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن مقایسه و مشخص شد که اشتباهات از هر دو نوع هستند: 1. رعایت نشدن درست نشانه‌ها و 2. رعایت نکردن فاصله‌های قبل و بعد از نشانه‌ها. بنابراین، از 228 فهرست‌برگه، فهرست‌برگه‌های 86 کتاب با 71/37% دارای اشتباهات نشانه‌گذاری و 126 کتاب با 26/55% دارای اشتباهات مربوط به رعایت نشدن فاصله‌های قبل و بعد از نشانه‌ها بودند. بنابراین، فهرست‌برگه‌های 142 کتاب با 28/62% مطابق با نشانه‌های ISBDو فهرست برگه‌های 102 کتاب با 73/44% مطابق با قواعد مربوط به فاصله‌های مندرج در قواعد فهرست‌نویسی انگلو امریکن بودند.

4.          پرسش چهارم : در فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها، چه میزان اشتباهات تایپی وجود دارد؟

از 228 کتاب، فهرست‌برگه‌های فیپای 213 کتاب با 43/93% بدون اشتباهات تایپی و 15 کتاب با 57/6% اشتباهات تایپی داشتند.

5.      پرسش پنجم: تعداد و درصد فیپاهای با برچسب‌ و بدون برچسب فهرست‌برگه‌های فیپای مندرج در پشت صفحات عنوان کتاب‌ها چه میزان است؟

از 228 کتاب، 122 کتاب با 51/53% با برچسب و 106 کتاب با 49/46% بدون برچسب بودند.

همچنین مشاهده شد در فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی، افزون بر اشتباهات مربوط به قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، رده‌بندی‌های دهدهی دیویی و کتابخانه کنگره و اشتباهات ISBD، اشتباهاتی از انواع زیر وجود دارد:

1.          یکدست نبودن اصطلاح فهرست‌نویسی پیش از انتشار در فهرست‌برگه‌ها

2.          رعایت نشدن فاصله بین واژه‌ها

3.          وسط‌چین بودن برخی از فهرست‌برگه‌ها

4.          پررنگ بودن برخی از کلمات در فهرست‌برگه‌ها

 
نتیجه‌گیری

نتایج پژوهش نشان داد بدون مراجعه به اصل کتاب، تعداد اشتباهات فهرست‌برگه‌های فیپای کتاب‌ها به 4 اشتباه؛ اما در مرحلۀ دوم با مراجعه به اصل کتاب تعداد اشتباهات به 8 اشتباه می‌رسد. در مرحلۀ اول (بدون مراجعه به اصل کتاب) در 54/67% فهرست برگه‌ها تنها 1 اشتباه؛ در25/0%، 2 اشتباه؛ در 26/5%، 3 اشتباه؛ و در 19/2%، 4 اشتباه داشتند. در مرحلۀ دوم، با مراجعه به اصل کتاب مشخص شد در 94/28% فهرست‌برگه‌ها تنها 2 اشتباه؛ در 19/27%، 3 اشتباه؛ در 36/22%، 1 اشتباه؛ در 59/13%، 4 اشتباه؛ در 26/5%، 5 اشتباه؛ در 75/1%، 6 اشتباه؛ در43/0%، 7 اشتباه؛ و در 43/0%، 8 اشتباه قابل ردیابی است. بنابراین 100% فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی که در بررسی حضور داشتند و نمونه از کل موارد بودند، دارای اشتباه هستند، چنان‌که بدون مراجعه به اصل کتاب، حداکثر فهرست‌برگه‌ها حداقل دارای 1 اشتباه (در ISBN) و با مراجعه به اصل کتاب حداکثر فهرست برگه‌ها حداقل دارای 2 اشتباه (در ISBNو ناحیه توصیف مادی) هستند. بنابراین، هر چند تمامی فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی اشتباه دارند، چون بیشتر آنها فقط دارای اشتباهات ISBN(100%) و توصیف مادی (75/51%) هستند، وضعیت فهرست‌نویسی کتابخانۀ ملّی در سطح مطلوبی ارزیابی می‌شود. همچنین، کتابخانۀ ملّی در رعایت قوانین مربوط به نشانه‌گذاری ISBDتقریباً موفق بوده است چون تنها 71/37% فهرست‌برگه‌ها دارای اشتباهات نشانه‌گذاری ISBDبودند و میزان اشتباهات تایپی فهرست‌برگه‌ها نیز حدود 57/6% بود. اما دربارة برچسب‌دار بودن فهرست‌برگه‌ها باید گفت، صرف‌نظر از این‌که برچسب‌دار بودن فهرست‌برگه‌ها خوب است یا بد، پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا گاهی اوقات فهرست‌برگه‌ها برچسب‌دار و گاهی بدون برچسب هستند و این‌که علت درج فهرست برگه‌های برچسب‌دار فیپا پشت صفحات عنوان کتاب‌ها چیست؟

بنا بریافته‌های این پژوهش، اشتباهات موجود در فهرست برگه‌های فیپای کتابخانۀ ملّی عبارتند از: 1. اشتباهات مربوط به رعایت نشدن قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن، سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، رده‌بندی‌های کتابخانه کنگره و دهدهی دیویی و نشانه‌های مؤلف و عنوان 2. اشتباهات ISBD3. اشتباهات تایپی.

 فهرست‌نویسی بخشی از امور فنی کتابخانه‌ها و کاری تخصصی است و به فهرست‌نویس متخصص و ورزیده نیاز دارد و انجام آن مستلزم آگاهی‌های عمومی وسیع، معلومات کتابشناختی و دانش‌شناختی است. از این‌رو، کتابخانه‌ها باید برای پرهیز از انجام کارهای تکراری، صرفه‌جویی در بودجه، اطمینان از صحت و درستی کار و حرکت به سوی ایجاد شبکه‌های اطلاع‌رسانی ملی و بین‌المللی، از فیپای کتابخانۀ ملّی به عنوان سازمان متولی فهرست‌نویسی در ایران استفاده ‌کنند. بنابراین، برای بهبود کیفیت فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتابخانۀ ملّی، با توجه به این‌که ممکن است تقسیم‌‌بندی موضوعی بین فهرست‌نویسان کتابخانۀ ملّی وجود نداشته باشد، پیشنهاد می‌شود بخش فهرست‌نویسی کتابخانۀ ملّی بر اساس ده حوزۀ رده‌بندی دهدهی دیویی تقسیم شود تا کتاب‌های یک موضوع همیشه توسط فهرست‌نویسان متخصص هر موضوع فهرست‌نویسی و رده‌بندی شود؛ نشست‌های علمی دربارة ویرایش‌های جدید رده‌بندی‌های کتابخانه کنگره و دهدهی دیویی و قواعد فهرست‌نویسی انگلوامریکن تشکیل و برای فهرست‌نویسی موضوعی و رده‌بندی، از فهرست‌های پیوسته معتبر جهانی (اپک کتابخانة کنگره، اپک کتابخانة‌ هاروارد و ...) استفاده شود. ممکن است کتابخانۀ ملّی فهرست‌نویسی کتاب‌ها را به افراد و مؤسسات باصلاحیت خارج از کتابخانه واگذار و کارکنان خود را به ارزیابی سفارش‌های دریافت شده محدود کند. بر اساس نوشتۀ «ربیعی و باب‌الحوائجی» (1390) وجود اشتباه در فهرست‌برگه‌های فیپا، افزون بر اشتباهات فهرست‌نویسان کتابخانۀ ملّی، به سبب نداشتن تخصص، کوتاهی ناشران در ارائه اطلاعات درست در فرم‌های فیپای چاپی و الکترونیکی و تغییردادن اطلاعات فهرست‌برگه‌های فیپای کتابخانه ملی در زمان چاپ کتاب نیز هست. بنابراین، پیشنهاد می‌شود برای ناشران نیز دربارة اهمیت فهرست‌نویسی پیش از انتشار، آشنایی با چگونگی ورود اطلاعات و اهمیت ورود اطلاعات صحیح در نسخه‌های چاپی و الکترونیکی فهرست‌برگه‌های فیپا تا دوره‌های آموزشی برگزار شود.

-حاجی‌زین‌العابدینی، محسن و دیگران (1379). «تحلیل و ارزیابی پایگاه اطلاعاتی کتابشناسی ملی ایران». مجموعه مقالات همایش کاربرد و توسعه فهرست‌های رایانه‌ای در کتابخانه‌های ایران، 27-28 آبان، (ص 281-271). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد؛ تهران: مرکز اطلاع‌رسانی و خدمات علمی وزارت جهاد سازندگی.
-داریوش نیاکان، لادن و مریم جان‌محمدی (1387). «بررسی میزان صحت شماره‌های رده‌بندی کنگره در فیپای کتاب‌های فارسی منتشره سال‌های 1380-1384 موجود در کتابخانه دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران». مجله کتابداری، 42(47)، 93-112.
-ربیعی، محبوبه و فهیمه باب‌الحوائجی (1390). «مقایسه عناصر اطلاعاتی در پیشینه‌های فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا) و فهرست‌نویسی بعد از انتشار (فاپا) کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی ایران: شباهت‌ها و تفاوت‌ها». فصلنامه کتاب، 22(85)، 147-162.
- سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران. بازیابی 29 اردیبهشت 1390، از http://www.nlai.Ir/Default.Aspx?Tabid=193
- کوکبی، مرتضی (1381). «در سال‌های 78 و 79 اتفاق افتاد: بررسی دو مورد فهرست‌نویسی پیش از انتشار». مجله کتابداری، 38(39)، 7-22.
-محفوظی، مصطفی؛ احمد شعبانی و رسول سعادت (1389). «بررسی کیفیت فهرست‌نویسی تحلیلی و رده‌بندی کتاب‌های عربی کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های 1380-1386». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 16(1)، 45-62.
-مداحی، فریده (1390). «برخی کاستی‌های فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا)». کلیات کتاب ماه،14 (9)، 100-103.
- مزینانی، علی (1381). «فهرست‌نویسی پیش از انتشار و تأثیر آن بر حوزة کتابداری و کتابخانه‌های ایران». فصلنامه کتاب، 13(3)، 182-187.
-Chen, Xu (2008). The influence of existing consistency measures on the relationship between indexing consistency and exhaustivity. Cataloging & classification Quarterly, 23(3/4). from://www.csa.com.
-Library of Congress (2004). Survey of CIP Programs. retrieved on Augest 3, 2012, from http://www.loc.gov/catdir/cipsurvey/.
-Shin, Hee-sook (2003). Quality of Korean cataloging records in shared databases. Cataloging & Classification Quarterly. 36(1). p: 55-90.