نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز
2 دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شیراز
چکیده
کلیدواژهها
آموزش کتابداری و اطلاعرسانی در ایران با تأسیس دوره فوق لیسانس در سال 1345 در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران شروع شد (مزینانی، 1379: 269). از آنجا که مدرسان اولیه این رشته در ایران غیر ایرانی بودند، متون و زبان آموزشی که در این کلاسها تدریس میشد، به زبان انگلیسی بود. پس از پیروزی انقلاب و ترک مدرسان خارجی و بازگشت تعدادی از کتابداران تحصیل کرده خارج از کشور، نیاز به متون آموزشی به زبان فارسی احساس شد. از این رو، ترجمه کتابهای حوزه کتابداری و اطلاعرسانی به زبان فارسی از سال 1365 مورد توجه قرار گرفت (مزینانی، 1379: 270؛ افشار، 1385).
هدفهای پژوهش
هدف کلی این پژوهش، بررسی مشخصات کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری واطلاعرسانی در فاصله سالهای 1370 تا 1387 است، تا از این طریق تصویری کمّی از آنچه از حوزه موضوعی کتابداری از خارج به کشور وارد شده است، شناسایی شود. هدفهای جزئی این پژوهش در پرسشهای تحقیق گنجانده شده است.
پیشینة پژوهش
در پژوهشی که توسط «نوکاریزی» (1375) در سال 1374 در مورد منابع رشته کتابداری موجود در کتابخانههای دانشگاهی صورت گرفت، مشخص شد در کتابخانة دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران به عنوان قدیمیترین کتابخانه دانشگاهی فعال در این حوزه، تنها 330 عنوان کتاب فارسی در موضوع کتابداری و اطلاعرسانی نگهداری میشود که بخش عمدهای از آن نیز کتابشناسی و ابزارهای فهرستنویسی و ردهبندی است .
«ریاحینیا» (1378) در «کتابشناسی گزیده توصیفی کتابداری» 650 عنوان کتاب فارسی را تا سال 1377 در رشته کتابداری و اطلاعرسانی ردیابی کرده که از بین آنها تنها 149 عنوان را که جنبة مرجعیت آنها در رشته بیشتر بوده است، معرفی میکند.
«حنفی نیری» (1379) درگزارشی به بررسی کتابهای فارسی کتابداری واطلاعرسانی از سال 1373 تا پایان 1378پرداخت. یافتههای گزارش وی نشان داد طی سالهای 1373 تا 1378، 140 عنوان کتاب منتشر شده که91 عنوان تألیفی (65% ) و 49 عنوان (35%) ترجمه بوده است. به عبارتی، حدود دو سوم آثار تألیفی و یک سوم ترجمه بوده است. بیشترین، میزان کتابهای ترجمه شده مربوط به سال 1373 با 123 عنوان (48/24% ) و کمترین آثار ترجمه شده، مربوط به سالهای 1375، 1376 و 1378 با 7 عنوان (28/14%) بوده است.
سؤالهای پژوهش
1. توزیع موضوعی کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی چگونه است؟
2. فعالیت ناشران داخلی در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی در مورد کتابهای ترجمه شده چگونه است ؟
3. کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی، از لحاظ فراوانی تجدید چاپ چه وضعیتی دارند؟
4. فعالیت مترجمان از لحاظ کار ترجمه (فردی و گروهی) و جنسیت چگونه است؟
5. مترجمان پرکار (پربسامد) در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی، چه کسانی هستند؟
6. بین میزان انتشار کتابهای ترجمه شده طی سالهای مورد بررسی در رشته کتابداری و اطلاعرسانی چه تفاوتی وجود دارد؟
7. توزیع جغرافیایی محل اصلی نشر کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری و اطلاعرسانی چگونه است؟
8. در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی، کتابهای ترجمه شده بیشتر از کدام زبانهاست؟
9. در رشته کتابداری و اطلاعرسانی، کتابهای کدام نویسنده بیشتر از همه ترجمه شده است؟
روششناسی پژوهش
روش و جامعه پژوهش
در پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابسنجی، منابع تعریف شده در جامعة پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت.
جامعه پژوهش در این مطالعه، تمامی کتابهای ترجمه و منتشر شده در فاصله سالهای 1370 تا 1387 در رشته کتابداری و اطلاعرسانی است که در لوح فشرده کتابشناسی ملی جمهوری اسلامی ایران و فهرست انتشارات ناشران از قبیل: کتابدار، چاپار، دبیزش، انتشارات کتابخانه ملی، انتشارات کتابخانه رایانهای، انتشارات سمت، انتشارات آستان قدس رضوی، انتشارات مرکز مدارک علمی ایران، انتشارات دانشگاههای فردوسی مشهد، اصفهان، تبریز، شهید چمران اهواز، شیراز، انتشارات خانه کتاب، انتشارات دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور و ... فهرست شده است. در این پژوهش، از سطح جامعه نمونهگیری به عمل نیامد و تمامی 245 کتاب ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی، شناسایی و مطالعه گردید.
ابزار و روش گردآوری اطلاعات
به منظور استخراج کتابهای رشته کتابداری و اطلاعرسانی، با استفاده از آخرین ویرایش (1388) لوح فشرده کتابشناسی ملی جمهوری اسلامی ایران، تمامی کتابهای تألیفی و ترجمه شده درکتابشناسی ملی بر اساس نوعی طرح ترکیبی استخراج شد.
این طرح، ترکیبی از طرح ردهبندی دیویی، طرح ردهبندی لیزا ـ که برای گروهبندی مقالهها و دیگر آثار علمی در بانک اطلاعاتی چکیدههای کتابداری و اطلاعرسانی به کار میرود ـ برنامه مصوب جدید دوره کارشناسی کتابداری واطلاعرسانی (کمیته کتابداری وزارت علوم) و سرفصلهای دورة کارشناسی ارشد و دکتری[1] میباشد، که از تلفیق این چهار مقوله، 22 ردة موضوعی تعیین و تعریف گردید. این ردهها عبارتند از:
1. کلّیات ( شامل مبانی ومفاهیم اساسی، فلسفه، تاریخچه واصول تحقیق کتابداری واطلاعرسانی و...)
2. مدیریت (شامل مسائل مالی، کارکنان، برنامهریزی)
3. سازماندهی (شامل فهرستنویسی، ردهبندی و کتابشناسی)
4. مجموعه سازی(شامل انتخاب مواد، گردآوری مواد، انواع مواد کتابخانه، استانداردهای مجموعهسازی، اشتراک منابع، همکاری و امانت بین کتابخانهای)
5. حفاظت و نگهداری مواد و ساختمان و تجهیزات
6. ذخیره و بازیابی اطلاعات (شامل نمایهسازی، چکیدهنویسی، اصطلاحنامه، کاوش و جستجو، نیازسنجی اطلاعات، و بانکهای اطلاعاتی)
7. حرفة کتابداری و اطلاعرسانی (شامل آموزش، انجمنهای حرفهای، وضعیت شغلی)
8. خدمات بهخوانندگان (شامل آموزش مراجعان، امانت مواد، تحویل مدرک و اطلاعات، و فعالیت فرهنگی)
9. مرجع (کارمرجع، منابع مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع، مهارتهای اطلاع یابی)
10. کتابخانههای دانشگاهی
11. کتابخانههای عمومی
12. کتابخانههای آموزشگاهی
13. کتابخانههای ملی
14. کتابخانههای دیجیتالی و الکترونیکی و مجازی
15. سایر انواع کتابخانهها (زندان، مساجد و...)
16. مراکز اطلاعرسانی
17. فناوری اطلاعات، نظامها و شبکههای اطلاعرسانی
18. مدیریت دانش
19. کتابسنجی و اطلاعسنجی
20. نشر و حقّ مؤلف
21. مطالعه، کتابخوانی و سوادآموزی
22. جامعه اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی.
از این طرح ترکیبی، در مرحله گردآوری اطلاعات و ثبت مشخصات کتابشناختی کتابهای کتابداری و اطلاعرسانی استفاده شد و مشخصات کتابهایی که موضوع آنها در این طرح میگنجید، به عنوان کتابهای کتابداری و اطلاعرسانی و جامعة پژوهش ثبت گردید.
علاوه بر لوح فشرده کتابشناسی ملی جمهوری اسلامی ایران، فهرست انتشارات مؤسسههای انتشاراتی کتابدار، چاپار، دبیزش، انتشارات کتابخانه ملی، انتشارات کتابخانه رایانهای، انتشارات آستان قدس رضوی، انتشارات مرکز مدارک علمی ایران، انتشارات دانشگاههای فردوسی مشهد، اصفهان، تبریز، شهید چمران اهواز، شیراز، انتشارات خانه کتاب، انتشارات دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور و ... نیز بررسی و مشاهده شد و اطلاعات کتابشناختی تمامی کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی استخراج گردید. از آنجا که شناسایی نوع زبان و کشور اصلی محل نشر در کتابشناسی ملی میسر نبود، به منظور ردیابی زبان و کشور اصلی محل نشر، با تایپ عنوان اصلی کتاب در فهرست پیوسته کتابخانه کنگره، وبسایت open library با نشانی http://openlibrary.org، وبسایت کتابفروشی آمازون (www.amazon.com) و کتاب گوگل[2] با وبسایت http://book.google.com/books. زبان و کشور اصلی محل نشر شناسایی شد. بر این اساس، زبان و کشور اصلی محل نشر کتابهای جامعه پژوهش شناسایی گردید. در نهایت، 245 رکورد برای مطالعه متغیرهای مورد پژوهش وارد نرمافزار آماری علوم اجتماعی ویرایش 16 گردید و سازماندهی شد.
یافتههای پژوهش
این بخش با هدف پاسخگویی به پرسشهای اساسی پژوهش، به بررسی و تجزیه و تحلیل هریک از سؤالهای تحقیق به طور جداگانه می پردازد. همچنین، به منظور وضوح بیشتر نتایج، تجزیه و تحلیل یافتهها در قالب جدول و نمودار ارائه میشود.
درپاسخ به سؤال اول این پژوهش که «توزیع موضوعی کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی چگونه است؟» ابتدا حوزههایِ موضوعیِ کلی و مقولههای اصلی در رشته کتابداری و اطلاعرسانی در 22 مقولة اصلی مشخص شد. این پراکندگی موضوعی کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری واطلاعرسانی درجدول 1 نشان داده شده است.
جدول 1. پراکندگی موضوعی کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری و اطلاعرسانی
ردیف |
حوزه موضوعی |
فراوانی |
درصد |
1 |
کلیات (شامل مبانی و مفاهیم اساسی، فلسفه، تاریخچه و اصول تحقیق کتابداری واطلاعرسانی و ...) |
47 |
2/19% |
2 |
مدیریت (شامل مسائل مالی، کارکنان، برنامهریزی) |
14 |
7/5% |
3 |
سازماندهی (شامل فهرستنویسی، ردهبندی و کتابشناسی) |
18 |
3/7% |
4 |
مجموعهسازی (شامل انتخاب مواد، گردآوری مواد، انواع مواد کتابخانه، استانداردهای مجموعهسازی، اشتراک منابع، همکاری و امانت بین کتابخانهای) |
15 |
1/6% |
5 |
حفاظت و نگهداری مواد و ساختمان و تجهیزات |
9 |
7/3% |
6 |
ذخیره و بازیابی اطلاعات (شامل نمایهسازی، چکیدهنویسی، اصطلاحنامه، کاوش و جستجو، نیازسنجی اطلاعات، و بانکهای اطلاعاتی) |
18 |
3/7% |
7 |
حرفه کتابداری و اطلاعرسانی ( شامل آموزش، انجمنهای حرفهای، وضعیت شغلی) |
5 |
2% |
8 |
خدمات به خوانندگان (شامل آموزش مراجعان، امانت مواد، تحویل مدرک واطلاعات، و فعالیت فرهنگی) |
6 |
4/2% |
9 |
مرجع (کار مرجع، منابع مرجع، مصاحبه مرجع، خدمات مرجع، مهارتهای اطلاعیابی) |
14 |
7/5% |
10 |
کتابخانههای دانشگاهی |
1 |
4% |
11 |
کتابخانههای عمومی |
5 |
2% |
12 |
کتابخانههای آموزشگاهی |
5 |
2% |
13 |
کتابخانههای ملی |
1 |
4% |
14 |
کتابخانههای دیجیتالی، الکترونیکی و مجازی |
10 |
1/4% |
15 |
سایر انواع کتابخانه (زندان، مساجد و...) |
7 |
9/2% |
16 |
مراکز اطلاعرسانی |
4 |
6/1% |
17 |
فناوری اطلاعات، نظامها و شبکههای اطلاعرسانی |
18 |
3/7% |
18 |
مدیریت دانش |
13 |
3/5% |
19 |
کتابسنجی و اطلاعسنجی |
4 |
6/1% |
20 |
نشر و حقّ مؤلف |
9 |
7/3% |
21 |
مطالعه، کتابخوانی و سواد آموزی |
7 |
9/2 |
22 |
جامعه اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی |
15 |
1/6% |
جمع کل |
225 |
100% |
همانطور که در جدول 1 مشاهده میشود، حوزة موضوعی کلیات با 2/19%، ذخیره و بازیابی اطلاعات، فناوری اطلاعات و سازماندهی با 3/7%، جامعه اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی با 1/6% به ترتیب بیشترین فراوانی را داشتهاند و در حوزههای کتابخانههای ملی و کتابخانههای آموزشگاهی، فقط یک کتاب ترجمه شده است.
فعالیت ناشران داخلی در حوزههای مورد مطالعه چگونه است؟
طی سالهای 1370تا 1387، در مجموع 59 ناشر درحوزة کتابهای ترجمه شده کتابداری و اطلاعرسانی فعالیت داشتهاند. توزیع فراوانی10 ناشر فعال در انتشار کتابهای ترجمه شده، در جدول 2 ارائه شده است.
جدول2. توزیع فراونی ناشران فعال بر حسب تعداد انتشارات آنها
ردیف |
ناشر |
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
1 |
چاپار |
37 |
1/15% |
1/15% |
2 |
کتابدار |
30 |
2/12% |
3/27% |
3 |
انتشارات کتابخانه ملی |
21 |
6/8% |
9/35% |
4 |
انتشارات مرکز مدارک علمی ایران |
18 |
3/7% |
2/43% |
5 |
دبیزش |
12 |
9/4% |
1/48% |
6 |
آستان قدس رضوی |
12 |
9/4% |
53% |
7 |
انتشارات سمت |
9 |
7/3% |
7/56% |
8 |
کتابخانه رایانهای |
9 |
7/3% |
4/60% |
9 |
دبیرخانه هیئت امنای کتابخانههای عمومی کشور |
6 |
4/2% |
8/62% |
10 |
دانشگاه تبریز |
5 |
2% |
8/64% |
11 |
سایر ناشران |
86 |
2/35% |
100% |
|
جمع |
245 |
100% |
|
همانگونه که در جدول 2 مشاهده میشود، انتشارات چاپار، کتابدار، کتابخانه ملی، مرکز مدارک علمی، دبیزش و بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی به ترتیب بیشترین کتابهای ترجمه شده را چاپ و منتشر کردهاند. 3 ناشر بالای 20 عنوان (9/35%)، 3 ناشر بین 10 تا20 عنوان (1/17%)، 4 ناشر بین 5 تا 10 عنوان (8/11%) و 49 ناشر زیر 5 عنوان کتاب (2/35%) ترجمه شده را منتشر کردهاند.
بررسی توزیع جغرافیایی ناشران نشان میدهد 46 ناشر (96/77%) از ناشران کشور در تهران و 13 ناشر (33/22%) در حوزه کتابهای ترجمه شده، در شهرستانها مستقر میباشند.
کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری واطلاعرسانی از لحاظ فراوانی تجدید چاپ چه وضعیتی دارند؟
در پاسخ به سؤال دوم، یافتههای جدول 3 نشان میدهد از مجموع کتابهای ترجمه شده، 58 عنوان (7/23%) تجدید چاپ شدهاند که از این تعداد 37 عنوان (1/15%) دو نوبت، 10 عنوان (1/4%) سه نوبت، 7 عنوان (9/2%) چهار نوبت و 4 عنوان (6/1%) پنج نوبت تجدید چاپ شدهاند.
جدول3. وضعیت کتابهای ترجمه شده رشتة کتابداری و اطلاعرسانی از لحاظ تجدید چاپ
نوبت تجدید |
فراوانی |
درصد |
درصد تجمعی |
1 |
187 |
3/76% |
3/76% |
2 |
37 |
1/15% |
4/91% |
3 |
10 |
1/4% |
5/95% |
4 |
7 |
9/2% |
4/98% |
5 |
4 |
6/1% |
100% |
فعالیت مترجمان از لحاظ کار ترجمه (فردی، گروهی) و جنسیت مترجمان چگونه است؟
در پاسخ به این سؤال، همانطور که یافتههای جدولهای 4 و5 نشان میدهد، 4/60% از کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری و اطلاعرسانی حاصل فعالیت فردی و 6/39% حاصل فعالیت گروهی مترجمان است که از این تعداد، 9/2% حاصل همکاری زنان، 22% حاصل همکاری مردان و 1/13% حاصل همکاری مردان و زنان و 6/1% توسط سازمان بوده است.
جدول4. فعالیت مترجمان فردی بر اساس جنسیت
فعالیت فردی |
|||||
زن |
مرد |
جمع |
|||
فراونی |
درصد |
فراونی |
درصد |
فراونی |
درصد |
40 |
3/16% |
108 |
1/44% |
148 |
4/60% |
جدول5. فعالیت مترجمان گروهی بر اساس جنسیت
فعالیت گروهی |
|||||||||
زن و زن |
مرد و مرد |
زن و مرد |
سازمان |
جمع |
|||||
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
7 |
9/2% |
54 |
22% |
32 |
1/13% |
4 |
6/1 |
97 |
6/39 |
چگونگی فعالیت مترجمان از نظر تعداد کتابهای ترجمه شده، در جدول شماره 6 نشان داده شده است. برابر دادههای جدول، «شکویی» با 11 عنوان، «مهراد» با10 عنوان و «دیانی» با 8 عنوان کتاب، به ترتیب از مجموع 215 مترجم، در زمره مترجمان پرکار (پربسامد) در رشته کتابداری و اطلاعرسانی قرار گرفتهاند.
جدول 6. مترجمان پرکار (پر بسامد) در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی
ردیف |
مترجم |
تعداد کتابهای ترجمه کرده |
1 |
علی شکویی |
11 |
2 |
جعفر مهراد |
10 |
3 |
محمد حسین دیانی |
8 |
4 |
علیرضا رستمی گومه |
8 |
5 |
علی حسین قاسمی |
8 |
6 |
محسن عزیزی |
7 |
7 |
عباس گیلوری |
6 |
8 |
زاهد بیگدلی |
5 |
9 |
حسین مختاری معمار |
5 |
10 |
آیدین آذری |
5 |
بین میزان انتشار کتابهای ترجمه شده طی سالهای مورد بررسی در رشته کتابداری و اطلاعرسانی چه تفاوتی وجود دارد؟
در پاسخ به سؤال 6 پژوهش، نمودار 1 وضعیت انتشار کتابهای ترجمه شده طی سالهای 1370 تا 1387 را نشان میدهد.
نمودار1. وضعیت انتشار کتابهای ترجمه شده طی سالهای 1370 تا 1387
همانطور که دادههای نمودار 1 نشان میدهد، بیشترین کتابهای ترجمه شده مربوط به سال 1384 و کمترین مربوط به سال 1370 میباشد. تعداد کتابهای ترجمه شده در دهة هشتاد بیشتر از تعداد کتابهای ترجمه شده در دهه هفتاد است و تقریباً یک روند صعودی در کتابهای ترجمه شده دیده میشود.
توزیع جغرافیایی محل اصلی نشر کتابهای ترجمه شده چگونه است؟
این سؤال در پی آن است تا از طریق کتابهای ترجمه شده، چگونگی حضور کشورهای مختلف جهان را در عرصه علمی ایران بررسی کند. دادههای گردآوری شده از چگونگی توزیع کشور اصلی محل نشر کتابهای ترجمه شده در جدول 6 ارائه شده است. گفتنی است، بعضی از ناشران در دو یا چند کشور شعبههایی دارند که در این پژوهش، مقرّ اصلی هر ناشر در نظر گرفته شده است.
جدول 6. محل اصلی نشر عنوانهای کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی
ردیف |
کشور |
فراوانی |
درصد |
1 |
ایالات متحده آمریکا |
131 |
5/53% |
2 |
انگلستان |
62 |
3/25% |
3 |
فرانسه |
20 |
2/8% |
4 |
هند |
6 |
4/2% |
5 |
هلند |
5 |
2% |
6 |
آلمان |
4 |
6/1% |
7 |
سایر کشورها |
6 |
4/2% |
8 |
شناسایی نشده |
11 |
5/4% |
جمع کل |
245 |
100% |
برابر دادههای جدول فوق، کشورهای آمریکا (3/53%)، انگلستان (3/25%)، فرانسه (5/7%)، هند (4/2%)، هلند (2%)، آلمان (6/1%) به ترتیب بیشترین حضور را در عرصه کتابهای ترجمه شده داشتهاند. سایر کشورها مانند بلژیک، استرالیا، کانادا، دانمارک و ... سهم اندک و کمتر از 1% در این عرصه داشتهاند.
در رشته کتابداری و اطلاعرسانی کتابهای ترجمه شده بیشتر از کدام زبانهاست؟
در پاسخ به این سؤال، مندرجات جدول 7 نشان میدهد بخش اعظم کتابهای ترجمه شده طی سالهای1370 تا 1378 از زبان انگلیسی است. پس از انگلیسی، زبان فرانسوی با 7 عنوان کتاب قرار دارد. همچنین، از زبان آلمانی یک عنوان کتاب ترجمه شده است. شایان ذکر است، کتابهای زیادی توسط نویسندگان عرب تألیف شده است، اما ترجمه آنها توسط مترجمان ایرانی از زبان انگلیسی صورت گرفته یا اینکه نویسندگان عرب زبان آن را به زبان انگلیسی نوشتهاند. همچنین، اکثر کتابهای نوشته شده در کشور هند که توسط مترجمان داخلی ترجمه شده، به زبان انگلیسی است.
جدول7. توزیع زبانی کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی
ردیف |
زبان |
فراوانی |
درصد |
1 |
انگلیسی |
232 |
7/94% |
2 |
فرانسوی |
7 |
9/2% |
3 |
آلمانی |
1 |
4% |
4 |
شناسایی نشده |
5 |
2% |
جمع |
245 |
100% |
در رشتة کتابداری و اطلاعرسانی، کتابهای کدام نویسنده بیشتر از همه ترجمه شده است؟
بررسی کمّی نویسندگان در این مطالعه در جدول 10 آمده است. برابر دادههای جدول، در طی سالهای 1370 تا 1387، در مجموع کتابهای250 نویسنده حقیقی و یا حقوقی مورد توجه مترجمان داخلی قرار گرفته است.
جدول 8. توزیع فراوانی نویسندگان بر حسب تعداد کتابها
تعداد کتابهای یک نویسنده |
فراوانی نویسندگان حقیقی و حقوقی |
درصد |
1 |
229 |
6/91% |
2 |
16 |
4/6% |
3 به بالا |
5 |
2% |
جمع کل |
250 |
100% |
اکثر آثار ترجمه شده، به ترجمة یک اثر از آثار نویسندهای مشخص با فراوانی 229 (6/91%) مربوط است. 4/6% کتابهای ترجمه شده به ترجمة دو اثر از یک نویسنده و 2% به ترجمة سه و بیش از سه کتاب از نویسندگان حقیقی و حقوقی مربوط است. در بین نویسندگان، حقیقی کتابهای «ویلیام کتس»، «کرشان کوپال»، «سیلواپی» وب و کتابهای «مک دونالد» ترجمه شده است. در بین نویسندگان حقوقی نیز کتابهای یونسکو و ایفلا بیش از دیگر نویسندگان حقوقی ترجمه شده است. شاید بتوان ادعا کرد علت اصلی این توجه، تفکرات و اندیشههای این افراد وسازمانها در شکلگیری دانش کتابداری و اطلاعرسانی در قرن حاضر باشد (یادآور میشود که کتاب «ویلیام کتس» به دلیل ترجمه و نشر بخشهای مجزای آن توسط انتشارات کتابدار، از لحاظ کمیّت جایگاه بالایی را به خود اختصاص داده است).
یافتههای پژوهش
نتایج حاصل از پژوهش حاکی ازآن است که از مجموع 245 عنوان کتاب ترجمه شده، حوزة موضوعی کلیات با2/19%، ذخیره و بازیابی اطلاعات، فناوری اطلاعات و سازماندهی با 3/7%، جامعه اطلاعاتی و سواد اطلاعاتی با 1/6% به ترتیب بیشترین فراوانی را داشتهاند. در واقع، نتایج به دست آمده نشان دهندة اولویتهای جامعه به ترجمة کتابهای این حوزهها در زمانهای انتشار است.
در سال 1384 بیشترین تعداد کتاب و در سال 1370 کمترین تعداد کتاب در حوزة کتابداری منتشر شده است. تعداد کتابهای ترجمه شده در دهه هشتاد بیشتر از تعداد کتابهای ترجمه شده در دهه هفتاد است. در مجموع، روند صعودی در ترجمه کتابهای ترجمه شده، قابل مشاهده است.
46 ناشر (96/77%) از ناشران کتابهای ترجمه شده کتابداری در تهران و 13 ناشر (33/22%) در شهرستانها مستقر میباشند. از میان 59 ناشر، انتشارات چاپار، کتابدار، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، مرکز مدارک علمی، دبیزش و بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی به ترتیب بیشترین کتابهای ترجمه شده در رشتة کتابداری را منتشر کردهاند. از مجموع کتابهای ترجمه شده، فقط 58 عنوان (7/23%) تجدید چاپ شده است که از این بین 37 عنوان (1/15%) دو نوبت، 10 عنوان (1/4%) سه نوبت، 7 عنوان (9/2%) چهار نوبت و 4 عنوان (6/1%) پنج نوبت تجدید چاپ شدهاند.
بررسی چگونگی فعالیت مترجمان حاکی از آن است که 4/60% کتابهای ترجمه شده در رشته کتابداری و اطلاعرسانی، حاصل فعالیت فردی است و 6/39% کتابهای ترجمه شده حاصل فعالیت گروهی مترجمان است. در بین مترجمان در داخل کشور، شکویی، مهراد و دیّانی در زمرة مترجمان پرکار (پربسامد) در رشته کتابداری و اطلاعرسانی قرارگرفتهاند.
کتابهای منتشر شده در دو کشور آمریکا و انگلیس بیشترین سهم را در عرصه کتابهای ترجمه شده در ایران به خود اختصاص دادهاند.
کتابهای ترجمه شده در طی سالهای1370 تا 1378 از زبانهای انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و عربی به فارسی برگردانده شدهاند. حدود 92% ترجمهها از زبان انگلیسی است.
در بین نویسندگان حقیقی خارجی، بیشتر کتابهای کتس، کوپال، سیلواپی وب و مک دونالد و در بین نویسندگان حقوقی کتابهای یونسکو و ایفلا ترجمه شده است.
نتیجهگیری
آشکار نیست که اولویتهای موضوعی برای ترجمه با سلیقه و ذوق مترجمان در ارتباط بوده است یا با نیازهای واقعی آموزش و پژوهش در حوزة کتابداری و اطلاعرسانی. با وجود گستردگی تعداد ناشران درحوزه کتابداری و اطلاعرسانی، تعداد اندکی از آنها را میتوان در زمرة ناشران فعال قرار داد. نویسندگانی که آثار آنان ترجمه شده است، در شکلگیری دانش کتابداری و اطلاعرسانی تأثیرگذار بودهاند. همچنین، نتایج حاصل نشان میدهد کتابهای ترجمه شده روندی تقریباً صعودی داشته است و از آنجا که اکنون زبان غالب در ساخت جهانی اطلاعات، انگلیسی است، بیشتر متون به این زبان منتشر میشوند.
پیشنهادهایی برای پژوهشهای آینده
ـ پیشنهاد میشود همین پژوهش برای مقالههای ترجمه شده کتابداری واطلاعرسانی نیز درآینده صورت گیرد.
ـ پیشنهاد میشود در پژوهشی، مقالههای تألیفی کتابداری و اطلاعرسانی مطالعه و بررسی شود.
ـ پیشنهاد میشود در پژوهشی، به مطالعة کتابسنجی کتابهای تألیفی در رشته کتابداری و اطلاعرسانی پرداخته شود.
ـ پیشنهاد میشود پژوهشی با همین عنوان در سالهای بعد از سال 1387 صورت گیرد.
1. سرفصلها درآدرس زیر قابل بازیابی است:
http://vpap.um.ac.ir/parameters/vpap/filemanager/phdpdf/20.pdf
[2]. Googlebook.