نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه شهید چمران
2 کارشناس ارشد شرکت ملی نفت ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه
در عصر کنونی، تولید اطلاعات و تحرک علمی با رونق و پیشرفت فناوری ارتباط دارد و فن و فناوری، لوازم زیست انسان معاصر به شمار می‌روند. دانشمندان و صاحب‌نظران هیچ عاملی را به اندازة فعالیت علمی درتوسعه مؤثر نمی‌دانند. «پروفسور عبدالسلام» می‌گوید، سطح زندگی هر ملت به علم و فناوری آن بستگی دارد. اطلاعات با انرژی، مواد خام و سایر منابع طبیعی موجب تقویت نیروی جامعه می‌شوند. انقلاب علمی فنی عظیمی که در دوران کنونی جریان دارد، امکان تبدیل علم را به یکی از مهم‌ترین نیروهای مولده فراهم ساخته است ( آقابخشی، 1372). لذا با توجه به نقش حیاتی اطلاعات، شناسایی تولیدکنندگان آن بخصوص اطلاعات علمی و بررسی و تحلیل اطلاعات علمی تولید شده به عنوان برآورد میزان تولید علم در کشور و نقش آن در توسعه علمی و فنی امری مهم و ضروری است.
امروزه، از میان حجم گسترده فعالیتهای پژوهشی و تولیدات علمی، سهم عمده‌ای به دانشگاه‌ها و مراکز تحقیـقاتی اختصاص دارد و نتیـجه تحـقیقات آنها در توسعة علمی و فنی کشور مؤثر است. دانشگاه‌ها در چارچوب وظایف و کارهایی که انجام می‌دهند، خود را متولی تحقیقات بنیادی قلمداد کرده‌اند، اما صنعت به تحـقیقات توسعه‌ای و مشخصاً کاربردی نیاز دارد. آمار کشـورهای مختلف صنعتی جهان این تقیسم بندی را نشان می دهد که حدود 60% بودجه تحقیقاتی کشورها صرف تحقیقات توسعه‌ای می‌شود، حدود 25% به تحقیقـات کاربردی و بقیه به تحقیقـات بنیادی اختصـاص می‌یابد . در حالی که براساس آمارهای ارائه شده، فقط حدود 11% بودجة تحقیقاتی در کشور ما صرف تحقیقات توسعه‌ای می‌شود ( شیخان و رضایی، 1381). در این راستا، مراکز تحقیقاتی هرکشور بار اصلی این تلاش مهم را بردوش دارند. سالانه با صرف بودجه هنگفت در این مراکز، تحقیقات انجـام می‌گیرد و در پی آن اطلاعات به شـــکل جدی جاری می‌گردد تا اشاعة آن پیشرفت و توسعه کشور را باعث شود. در این رابطه، از مجموع مراکز تحقیقاتی کشور، «پژوهشگاه صنعت نفت» به عنوان مرکز تحقیقاتی وزارت نفت، سهم بزرگی در انجام تحقیقات بخصوص تحقیقات کاربردی و توسعه‌ای دارد.
پژوهشگاه صنعت نفت یکی از مراکز تحقیقاتی پرسابقه کشور است که اولین بار در سال 1337 شمسی در دانشکده فنی دانشگاه تهران با عنوان «آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در زمینه نفت»، شروع به کار کرد. در سال 1339 با نام «آزمایشگاه‌های مهندسی و بهره‌برداری» و در سال 1344 با عنوان «آزمایشگاه‌های تحقیقات موتوری سوخت و روغن» در تأسیسات ری (محل فعلی سازمان ) مشغول به کار شد. این سازمان تا شروع انقلاب اسلامی زیر نظر امور توسعه و تحقیقات شرکت ملی نفت قرار داشت. با تغییرات عمده‌ای که در طرحهای تحقیقاتی (در جهات کیفی و کمی) و میزان فعالیتهای خدماتی، آزمایشگاهی و مشاوره‌ای و نیز با شناخت تواناییها و خدمات این مرکز و تثبیت و تأیید توان بالقوّه و بالفعل آن به عمل آمد، این مرکز پژوهش و خدمات علمی، طبق موافقت نامه اصولی سال 1368 شورای گسترش وزارت فرهنگ و آموزش عالی، «پژوهشگاه صنعت نفت» نامیده شد. این پژوهشگاه، در زمینه تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای فعالیت دارد. پژوهشگاه یاد شده اکنون تعداد قابل توجهی نیروی انسانی متخصص دارد که شامل 227 نفر در سطح دکتری و فوق لیسانس، 167 نفر لیسانس و 317 نفر نیروی پشتیبانی می‌باشد. از این میان، 267 نفر عضو هیئت علمی پژوهشگاه می باشند.
با توجه به سابقه دیرینه آموزشی و پژوهشی و همچنین هدفها و وظایف این سازمان، انتظار می‌رود اعضای هیئت علمی پژوهشگاه نقش مهمی در روند پژوهش و به جریان انداختن چرخة تولید اطلاعات علمی کشور بخصوص در زمینة تخصصی خود داشته باشند. با توجه به اینکه تاکنون دربارة وضعیت تولیدات علمی این سازمان تحقیق جامعی صورت نگرفته است، در این پژوهش سـعی می‌شود وضعـیت تولید اطلاعات علمی این سازمان طی سالهای 1382- 1368 مطالعه و با استفاده از شاخصهای علم‌سنجی به تصویر کشیده شود.
هدف و اهمیت پژوهش
هدف کلی این مقاله، مطالعه و بررسـی وضعیت تولـید اطلاعات علمی توسط اعـضای هـیئت علمی پژوهشگاه صـنعت نفت با استفاده از شاخصهای علم‌سنجی است. منظور از تولید اطلاعات علمی، هر گونه فعالیتی علمی است که به تولید اطلاعات در قالب طرح تحقیقاتی، مقالـه، کتاب، پایان‌نامه و ... منجر گردد. آگاهی از روند اطلاعات علمی تولید شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت، به درک موانع و مشکلات و برآورد استعدادها، قابلیتها و کاستیها کمک می‌کند و این نیز به به نوبة خود یاری‌رسان مــدیران و برنامه‌ریزان پژوهشگاه در تدویــن یک خط مشی پژوهشـی و تحقیقاتی است. در نهایت، یافته‌های این تحقیق ضمن ترسیم گوشه‌ای از تحقیقات انجام شده در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی در سطح کشور، می‌تواند به شناسایی جایگاه علمی پژوهشگاه بینجامد.
گردآوری داده‌ها و روش‌شناسی
این پژوهش از نوع علم سنجی و با استفاده از روش تحلیل استنادی، ابتدا اطلاعات به دست آمده را توصیف می‌کند و سپس به تحلیل یافته‌ها می‌پردازد.گردآوری داده‌ها به دو صورت انجام شده است:
1ـ ارسال پرسشنامه 2ـ جستجو در منابع چاپی و الکترونیکی
پرسشنامه‌ای مشتمل بر 12 سؤال تهیه و بین 25 نفر از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت توزیع گردید. پس از گردآوری، اشکالها و نواقص آن رفع شد. ضمناً ضریب آلفای کرانباخ آن 78/. به دست آمد. به منظور تکمیل اطلاعات بویژه پرسشنامه‌هایی که برگشت داده نشدند و یا اعضای هیئت علمی بازنشسته و یا اعضایی که در سفربودند، جستجو در منابع چاپی و الکترونیکی توسط محقق نیز صورت گرفته است.
پیشینه پژوهش
در ایران
موضوع تولید اطلاعات و به عبارتی تولید علم، از موضوعات مورد توجه بخصوص در چند دهة اخیر بوده است. در این رابطه محققان بسیاری، در زمینه تئوری تولید اطلاعات و یا تولیدات علمی، در سطح ملی و یا منطقه‌ای، تحقیقات زیادی انجام داده‌اند. در مورد مطالعات انجام شده در ایران، آنچه بیش از همه با موضوع تحقیق حاضر مشابهت دارد، موارد ذیل است؛ اگر چه دامنه، هدفها و همچنین شیوة گردآوری اطلاعات آنها تا حدودی با تحقیق حاضر متفاوت است. «بیگلو» (1375)، «آبام و عصاره» (1378)، «اکبری» (1378)، «آبام» (1379)، «حری» (1379)، «عصاره» (1379، 1380)، «مهراد و زاهدانی» (1379)، تولید اطلاعات علمی را در حوزه‌های مختـلف بررسی کرده‌اند. تحقیقات آنها نشان می‌دهد میزان تولید اطلاعات علمی در قالب مقاله نسبت به سایر مدارک علمی تولید شده در جامعه های مورد بررسی، بیشتر است. همواره میزان تولید کتاب در سطح پایین قرار داشته است. همچنین، میزان ارائه مقاله‌ها در همایشها بیش از ارائه مقاله‌ها در مجـله‌هاست. نـسبت چاپ مـقاله‌ها در نـشریه‌های داخلی، از نشریه‌های خارجی بیشتر است. معمولاً بیشترین میزان تولید علمی توسط مراکز معدودی انجام گرفته است. «عصاره» (1379) در تحقیقی، سهم موضوعهای انتشارات علمی کشورهای در حال رشد در نمایه استنادی علوم (SCI) طی سالهای 1989-1985 را بررسی کرده است. همچنین، وی در پژوهش دیگری ( 1380 ) به بررسی تطبیقی رشد انتشارات علمی ایران در نمایة استنادی علوم در سالهای 1989-1985 و 1994-1990 پرداخته است. یافته های این تحقیق نشان می‌دهد گرچه درصد مشارکت ایران در سطح جهان پایین است، تعداد مدارک علمی ایران از پنچ سال اول (1985-1989) تا پنچ سال دوم (1990-1994) تقریباً دو برابر شده است.
در خارج از کشور
«عصاره»[1] (1997) با استفاده از روشهای تحلیل استنادی و کتاب‌سنجی، پرتولیدترین و فعال‌ترین کشورهای در حال رشد را در نمایه استنادی علوم طی سالهای 1989-1985 تعیین کرده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد برزیل، آرژانتین، مصر، مکزیک، شیلی و کره جنوبی به ترتیب بیشترین استنادها را داشته‌اند. همچنین، تنها 2/1% از مقاله‌های کشورهای در حال رشد، در نمایة استنادی علوم نمایه می‌شوند.
مطالعة «پی یرا»[2] (1999) حکایت از آن دارد که درصد بالایی از تولیدات علمی توسط عده‌ای معدود تولید می گردد. «لتاو دیگران»[3] (2001 ) در پژوهشـی به بررسی انتشارات در زمینة موضوعی روان‌پزشکی ثبت شده در پایگاه مؤسـسه اطلاعات عـلمی ISI[4]، مقاله‌های مجله‌های اصلی برزیلی طی سالهای 1981-1995 پرداختند. نتایج تحقیق آنها نشان داد، تعدادی از مقاله‌های ثبت شده در پایگاه مؤسسه منتشره، در بیش از ده مجلة معتبر منتشر شده است. مقاله‌های تولید شده نیز رشدی 168 درصدی را طی سالهای مورد مطالعه نشان می داد.
«کیونگ»[5] (2003) در تحقیقی، تولیدات علمی انستیتوی علوم ملکولی و سلولی سنگاپور را طی 10 سال بررسی نمود. یافته‌های وی نشان می‌دهد، انستیتو علوم ملکولی و سلولی سنگاپور طی 10 سال 395 مقالة تحقیقی، 33 جلد کتاب، 24 مقاله کنفرانس، 4 رساله و 10 پروانه ثبـت اختراع داشته است. وی در این تحقیق محققان برجسته و مطرح در سطح بین‌الملل را شناسایی و نشان می دهد که این محققان 6/56% از تولیدات علمی خود را به صورت مقاله در مجله‌های ISI منتشر کرده‌اند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها
با تــوجه به پرسشهای اساسی تحقیـق و پاسخهای استخراج شده از پرسـشنامه‌های ارسالی، داده‌ها در جدولهای مرتبط درج و سپس به ترتیب زیر تجزیه و تحلیل گردید.
جدول شماره 1، تعداد اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت را به تفکیک پژوهشکده ها و مراکز تحقیقاتی پژوهشگاه صنعت نفت و نیز به تفکیک جنسیت نشان می‌دهد. چنانکه جدول نشان می‌دهد، از مجموع 171 عضو هیئت علمی کل جامعه مورد مطالعه، 27 نفر ( 8/15% ) را زنان و 144 نفر ( 2/84% ) را مردان تشکیل می دهند.
جدول 1. تعداد اعضای هیئت علمی پژوهشکده ها و مراکز تحقیقاتی پژوهشگاه صنعت نفت به تفکیک جنسیت
|
پژوهشکده/ مرکز تحقیقات |
زن |
مرد |
نسبت جمعیت |
|||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|
|
اکتشاف و تولید |
3 |
8/1 |
26 |
2/15 |
29 |
17 |
|
پالایش نفت |
4 |
3/2 |
17 |
9/9 |
21 |
2/12 |
|
حفاظت ومحیط زیست |
2 |
2/1 |
18 |
5/10 |
20 |
7/11 |
|
شیمی و پتروشیمی |
4 |
3/2 |
18 |
5/10 |
22 |
8/12 |
|
علوم وتکنولوژی پلیمر |
5 |
9/2 |
11 |
4/6 |
16 |
3/9 |
|
مهندسی توسعه فرایندهای شیمیایی |
6 |
5/3 |
12 |
7 |
18 |
5/10 |
|
گاز |
- |
|
9 |
3/5 |
9 |
3/5 |
|
پوششی |
- |
|
1 |
6/0 |
1 |
6/0 |
|
روغن |
- |
|
2 |
2/1 |
2 |
2/1 |
|
انرژی |
- |
|
5 |
9/2 |
5 |
9/2 |
|
کاتالیست |
2 |
2/1 |
12 |
7 |
14 |
2/8 |
|
روان کننده ها |
1 |
6/0 |
4 |
3/2 |
5 |
9/2 |
|
کربن |
- |
|
2 |
2/1 |
2 |
2/1 |
|
مدیریت |
- |
|
5 |
9/2 |
5 |
9/2 |
|
رنگ |
- |
|
2 |
2/1 |
2 |
2/1 |
|
جمع |
27 |
8/15 |
144 |
2/84 |
171 |
100 |
چنانکه در این جدول مشاهده می‌شود، پژوهشکده اکتشاف و تولید با 29 عضو هیئت علمی 17% از کل جامعه پژوهش را شامل می‌شود. پژوهشکدة شیــمی و پتروشیـمی با 22 نفر (8/12%) و پژوهشکده پالایش نفت با 21 نفر (2/12%)، بعد از پژوهشکده اکتشاف و تولید بیشترین اعضای هیئت علمی را دارند. کمترین میزان مربوط به مرکز تحقیقات پوششی با 1 نفر (6/0%) عضو هیئت علمی است.
روند تولید اطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت
میزان اطلاعات علمی تولید شده طی سالهای 1368 الی 1382، به تفکیک نوع مدرک (پروژه تحقیقاتی خاتمه یافته، مقاله، کتاب و پایان‌نامه) در جدول شماره 2 به نمایش در آمده است. این اطلاعات شامل تعداد طرحهای تحقیقاتی خاتمه یافته، تعداد مقاله‌های منتشر شده در نشریه‌ها و همایشهای داخلی و خارجی، همچنین میزان کتابهای تألیف و ترجمه شده و تعداد پایان‌نامه‌های هدایت شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت است.
داده‌های این جدول بیانگر آن است که اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت در طول سالهای 1382-1368 در مجموع 3192 مدرک علمی تولید کرده اند. از این تعداد 1665 عنوان (2/52%) مقاله، 1412عنوان (2/42%) پروژه تحقیقاتی خاتمه یافته، 103 عنوان (6%) پایان‌نامه و 12 عنوان (4/0%) کتاب می‌باشد. نتایج فوق نشان می‌دهد، از لحاظ نوع محمل اطلاعاتی، بیشترین میزان تولیدات علمی به صورت مقاله و سپس در قالب طرح تحقیقاتی خاتمه یافته، می‌باشد.
جدول 2. میزان تولیدات علمی اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1382ـ1368 به طور کلی و به تفکیک نوع مدارک
|
سال |
طرحهای‌تحقیقاتی |
مقاله‌ها |
پایان‌نامه‌ها |
کتابها |
جمع کل |
|||||
|
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
|
|
1368 |
10 |
7/0 |
11 |
7/0 |
1 |
1 |
- |
- |
22 |
6/0 |
|
1369 |
20 |
4/1 |
11 |
7/0 |
- |
- |
- |
- |
21 |
8/0 |
|
1370 |
28 |
2 |
15 |
8/0 |
4 |
9/3 |
- |
- |
47 |
4/1 |
|
1371 |
19 |
3/1 |
28 |
7/1 |
3 |
9/2 |
- |
- |
50 |
6/1 |
|
1372 |
27 |
9/1 |
37 |
2/2 |
4 |
9/3 |
- |
- |
68 |
1 2 |
|
1373 |
43 |
3 |
57 |
4/3 |
10 |
7/9 |
- |
- |
110 |
5/3 |
|
1374 |
130 |
2/9 |
50 |
3 |
17 |
5/16 |
- |
- |
197 |
2/6 |
|
1375 |
117 |
3/8 |
122 |
3/7 |
31 |
1/30 |
- |
- |
270 |
5/8 |
|
1376 |
156 |
11 |
222 |
3/13 |
10 |
7/9 |
- |
- |
387 |
2/12 |
|
1377 |
176 |
5/12 |
228 |
7/13 |
1 |
1 |
- |
- |
405 |
7/12 |
|
1378 |
167 |
8/11 |
116 |
7 |
7 |
8/6 |
- |
- |
290 |
1/9 |
|
1379 |
120 |
5/8 |
203 |
2/12 |
- |
- |
1 |
3/8 |
324 |
2/10 |
|
1380 |
145 |
3/10 |
184 |
1/11 |
2 |
9/1 |
2 |
7/16 |
333 |
5/10 |
|
1381 |
120 |
7/8 |
187 |
2/11 |
3 |
9/2 |
3 |
25 |
313 |
9/9 |
|
1382 |
131 |
3/91 |
194 |
7/11 |
10 |
7/9 |
6 |
50 |
341 |
7/10 |
|
مجموع |
1412 |
100 |
1665 |
100 |
103 |
100 |
12 |
100 |
3192 |
100 |
روند رشد تولیدات علمی
حاصل تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد، بیشترین میزان تولیدات علمی به سالهای 1376 و 1377 مربوط است. به عبارت دیگر، 387 عنوان (1/12%) از کل تولیدات علمی مربوط به سال 1376 و 408 عنوان (8/12%) مربوط به سال 1377 می‌باشد (نمودار شماره 1). کمترین میزان تولیـدات علمی، متعلق به سال 1368 با 22 عنوان (7/0%) می‌باشد. با توجه به نتایج به دست آمده، اطـلاعات علمی تولید شده بین سالهای 1368ـ 1377 رونـدی افزایشـی داشته است. از سال 1378 میزان تولیـدات علمـی ثابت مانـده و نسبت به سال 1377 کاهـش نشان می دهد (دلایل این فراز و فرودها در بخش نتیجه‌گیری و تفسیر آورده می‌شود).
نمودار 1. روند تولید اطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1388 ـ 1382
بررسی میزان تولیداتاطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی پژوهشگاه صنعت نفت
به منظور تعیین میزان مشارکت اعضای هیئت علمی پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی در تولید اطلاعات علمی طی سالهای 1382- 1368، مجموع مدارک علمی تولید شده هریک از پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی طی سالهای مورد مطالعه جداگانه محاسبه و در جدول 2 نمایش داده شد. چنانکه در این جدول آمده، بیشترین میزان تولیدات علمی، به پژوهشکده‌های اکتشـاف و تولیـد و پژوهشکده شیمی و پتروشیمی مربوط است. پژوهشـکده اکتشـاف و تولیـد بـا 542 عنوان (17%) و پژوهشکده شیمی و پتروشیمی با 519 عنوان (3/16%) بالاترین میزان تولیدات علمی را نسبت به سایر پژوهشکده هـا و مراکز تحقیقاتی پژوهشگاه داشته‌اند. پژوهشکده پالایش نفت با 502 عنوان (7/15%) و پژوهشـکده حفاظت و محیط زیست با 443 عنوان (9/13%) نسبت به سایر پژوهشکده‌ها تولیدات علمـی بالایی‌تری دارند. کمترین تولیدات علمـی را مرکز تحقیقات روغن داشته که 06/0 درصـد تولیدات علمـی را داراست ( جدول شماره 2).
جدول 2. میزان مشارکت اعضـای هیئت علمی پژوهشـکده/ مرکز تحقیقاتـی پژوهشگاه صنعت نفت در تولید اطلاعات علمی طیسالهای 1382-1368
|
پژوهشکده/ مرکز تحقیقاتی |
فراوانی |
درصد |
|
اکتشاف و تولید |
542 |
17 |
|
پالایش نفت |
502 |
7/15 |
|
حفاظت و محیط زیست |
443 |
9/13 |
|
شیمی و پتروشیمی |
519 |
3/16 |
|
علوم و تکنولوژی پلیمر |
380 |
9/11 |
|
مهندسی فرایندهای شیمیایی |
325 |
2/10 |
|
گاز |
220 |
9/6 |
|
پوششی |
3 |
09/0 |
|
روغن |
2 |
06/0 |
|
کاتالیست |
149 |
7/4 |
|
انرژی |
14 |
43/0 |
|
رنگ |
4 |
12/0 |
|
روان کننده ها |
13 |
4/0 |
|
مدیریت |
77 |
4/2 |
|
جمع |
3192 |
100 |
در ادامه، تولیدات علمی اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت به تفکیک نوع مدارک تولید شده پرداخته شود:
الف) طرحهای تحقیقاتی خاتمه یافته
از جمله موارد شاخصی که نمایانگر توانمندیها و قابلیتهای بالقوه و بالفعل یک مرکز تحقیقاتی است، اجرای طرحهای تحقیقاتی است. با توجه به هدفها و سیاستهای تحقیقاتی، نیروی انسانی متخصص، تجهیزات و امکانات پژوهشگاه صنعت نفت، این مرکز می‌تواند برای اجرای طرحهای تحقیقاتی در سه بُعد کاربردی، بنـیادی و توسـعه‌ای مورد نیاز کـشور، بستری مناسب را فراهم آورد و با شناخت کافی از فوریتهای جامعه و درک کامل ضرورتهای صنعتی، در جهت توسعة فناوری ملی و تولیدات مبتنی بر دانش فنی داخلی، گامهای مثبتی را بردارد. نتایج به دست آمده در این بخش از تحقیق نشان می‌دهد طی سالهای 1382ـ 1368، اعضای هیئت علمی جامعه پژوهشگاه صنعت نفت 1412 عنوان طرح تحقیقاتی انجام داده‌اند، که این رقم با 2/44% کل انتشارات تولید شده در محدودة مورد بررسی برابر است. از این مجموع، بیشترین تعداد طرحهـای خـاتمه یافته مربوط به سال 1377 با 179 عنوان (5/12%) و کمترین تعداد، مربوط به سال 1368 با 10 عنوان ( 7/0%) می‌باشد. طی سالهای 1368 ـ 1377 تولید طرحهای تحقیقاتی روندی افزایشی داشته است. از سال 1378 تا 1382، میزان تولید اطلاعات در قالب طرحهای تحقیقاتی خاتمه یافته، روند منظمی ندارد و دارای فرازو فرودهایی است. با این حال، اگر چه این روند نسبت به سال 1377 کاهش نشان می دهد، اما از سال 1381 افزایشی تدریجی دارد. (نمودار شماره 2).
نمودار2. طرحهای خاتمه یافته توسط اعضای هیئت علمی طی سالهای 1382ـ 1368
همچنین نمودار فوق نشان می‌دهد، میزان تولید در سال 1377 به بیش از 17 برابر سال 1368 رسیده است. از دلایل روند افزایشی طرحهای تحقیقاتی خاتمه یافته طی سالهای 1368 ـ 1377 و بخصوص در سال 1377، گرایش پژوهشگاه به انجام طرحهای تحقیقاتی با هدفهای صنایع بالادستی و پایین دستی، پذیرش طرحهای متقاضی‌دار به منظور شناسایی استعدادها و امکانات بالقوه و بالفعل خود به خارج از پژوهشـگاه، درآمدزایی ناشی از انجام طرحهای تحقیقاتـی و تأسیس پژوهشکـدة گاز می‌باشد.
مقاله‌های چاپ شده در مجله‌ها و ارائه شده در همایشها
امروزه مقاله‌ها منابع عمدة اطلاعات علـمی به شمار می‌روند و در میان سایر مـــدارک علـمی، جایگاه خاصی دارند. در ادامه، ابتدا تمامی مقاله‌ها ـ اعم از چاپ شده در مجله‌ها و ارائه شده در همایشها ـ و سپس هر کدام به صورت جداگانه بررسی می‌شوند. نتایج تحقیق در این زمینه نشان داد، اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت در سالهـای 1382- 1368 جمعاً 1665عنوان مقاله در نشریه‌های داخلی و خارجـی منتشر و در همایشهای داخلی و خارجی ارائه کرده‌اند. بیشترین میزان مقاله‌های علمی تولید شده، مربوط به سال 1377 با 228 مقاله (7/13%) و سال 1376 با 222 مقاله (3/13%) می‌باشد. کمترین میـزان تولیـد، به سالهای 1368 و 1369 با 11 مقاله (7/0%) اختصاص دارد. به طور کلی از سال 1368 الی 1377 روند اطلاعات علمی تولید شده در قالب مقاله رشد افزایشی داشته است. اما از سال 1378 تا 1382، میزان تولید نسبتاً ثابت مانده و نسبت به سال 1377 کاهش نشان می‌دهد. میزان تولید اطلاعات علمـی در قالب مقالـه به طور کلی در سال 1377 به بیش از 20 برابر سال 1368 رسیده است (نمودار شماره3).
نمودار3. مقاله‌های ارائه شده توسط اعضای هیئت علمی طی سالهای 1382ـ 1368
در ادامه، وضعیت مقاله‌های ارائه شده توسط اعضای هیئت علمی در نشریه‌ها و همایشهای داخلی و خارجی، جداگانه بررسی پرداخته می‌شود. یافته های تحقیق در این زمینه نشان می‌دهد، از مجموع 1665 عنوان مقالة تولید شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت در طول سالهـای مورد مطالعـه، 663 عنوان (8/39%) در نشریه‌های داخلـی و خارجـی و 1002 عنوان (2/60%) در همایشهای داخلی و خارجی ارائه شده است. از 663 عنوان مقاله ارائه شده در نشریه‌ها، 567 عنوان (1/34%) در نـشریه‌های داخلی و 96 عنوان (8/5%) در نشریه‌های خارجی چاپ شده‌اند. همچنین، از 1002 عنوان مقاله ارائه شـده در همایشها 899 عنوان (54%) در همایشهای داخلی و 103 عنوان ( 2/6%) در هـمایـشهای خارجـی ارائه شده‌اند. به عبارتی می‌توان گفت، 40% مقاله‌ها در مجله‌ها و 60% در همایشها ارائه شده‌اند (جدول شماره 4).
جدول 4. مقاله‌های ارائه شده در نشریه‌ها و همایشهای داخلی و خارجی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1382ـ 1368
|
پژوهشکده/مرکز تحقیقات
|
مقاله در نشریه‌های فارسی |
مقاله در نشریه‌های خارجی |
مقاله در همایشهای داخلی |
مقاله در همایشهای خارجی |
مجموع |
درصد |
|||||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
||||
|
اکتشاف وتولید
|
81 |
7/4 |
17 |
1 |
127 |
6/7 |
29 |
7/1 |
254 |
3/15 |
|
|
پالایش نفت
|
128 |
6/7 |
12 |
5/0 |
78 |
7/4 |
2 |
1/0 |
220
|
2/13 |
|
|
حفاظت ومحیط زیست
|
52 |
2/3 |
6 |
2/0 |
135 |
1/8 |
12 |
7/0 |
205 |
3/12 |
|
|
شیمی وپتروشیمی
|
80 |
5 |
7 |
4/0 |
183 |
11 |
2 |
1/0 |
272 |
3/16 |
|
|
علوم و تکنولوژی پلیمر
|
85 |
1/5 |
8 |
5/0 |
122 |
3/7 |
7 |
4/0 |
222 |
3/13 |
|
|
مهندسی توسعه فرایندها
|
40 |
4/2 |
18 |
1/1 |
74 |
4/4 |
16 |
1 |
148 |
9/8 |
|
|
گاز
|
65 |
9/3 |
13 |
8/0 |
71 |
6/4 |
23 |
4/1 |
172 |
3/10 |
|
|
مرکزتحقیقات پوششی
|
- |
- |
- |
- |
1 |
1/0 |
- |
- |
1 |
1/0 |
|
|
مرکزتحقیقات کاتالیست
|
17 |
1 |
15 |
9/0 |
91 |
5/5 |
10 |
6/0 |
133 |
8 |
|
|
مرکز تحقیقات انرژی
|
5 |
3/0 |
- |
- |
3 |
2/0 |
- |
- |
8 |
5/0 |
|
|
مدیریت
|
7 |
4/0 |
- |
- |
10 |
6/0 |
1 |
1/0 |
18 |
1/1 |
|
|
مرکز تحقیقات روان کننده ها
|
7 |
4/0 |
- |
- |
2 |
1/0 |
- |
- |
9 |
5/0 |
|
|
مرکز تحقیقات رنگ
|
- |
- |
- |
- |
2 |
1/0 |
1 |
1/0 |
3 |
2/0 |
|
|
مرکز تحقیقات کربن |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
مرکز تحقیقات روغن |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
|
|
مجموع
|
567 |
1/34 |
96 |
8/5 |
899 |
54 |
103 |
1/6 |
1665 |
100 |
|
میزان مشارکت اعضای هیئت علمی در مقاله‌های منتشر شده در نشریه‌های داخلی و خارجی
در زمینة ارائه مقاله درنشریه‌های داخلی، یافته‌های جدول شماره 4 نشان می‌دهد، پژوهشکدة پالایش نفت با انتشار 126 مقاله (6/7%) بیـشترین سهم را در این زمینه داشته است. بعد از آن، پژوهشکده علوم و تکنولوژی پلیمر با ارائه 85 مقاله (1/5%) و پژوهشکده شیمی و پتروشیمی با 83 عنوان (5%) در رتبه‌های بعد قرار دارند. در زمینة انتشار مقاله در نشریه‌های خارجی، پژوهشکده مهندسی توسعه فرایندهای شیمیایی با 18 مقاله (1/1%)، پژوهشکده اکتشاف و تولید با 17 مقاله (1%) و مرکز تحقیقات کاتالیست با 15 مقاله (9/0%) به ترتیب بالاترین سهـم را دارند. در مجموع، پژوهشکده پالایش با 135عنوان، در ارائه مقاله‌ها در مجله‌های داخلی و خارجی بیشترین سهم را داشته است. پژوهشکده اکتشاف و تولید 95 عنوان و پژوهشکده علوم و تکنولوژی پلیمر با 93 عنوان مقاله، به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار دارند (نمودار شماره 4).
مقاله‌های ارائه شده در همایشهای داخلی و خارجی
در زمینه ارائه مقاله در همایشهای داخلی، پژوهـشکده شیمی و پتروشیمی با 183 مقاله (11%) بـالاترین سـهم را دارد. پژوهشکده‌های حفاظت ومحیط زیست و اکتشاف و تولید، هرکدام به ترتیب با ارائه 135 مقاله (1/8%) و 126 مقاله (6/7%) در رتبه‌های دوم و سوم قرار گرفته‌اند. در رابطه با ارائه مقاله در همایشهای خارجی نیز پژوهشکده اکتشاف و تولید با 29 مقاله (7/1%) و پژوهشکده مهندسی توسعه فرایندهای شیمیایی با 16 مقاله (1%) حضور بالاتری نسبت به دیگر پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی پژوهشگاه داشته است. در مجموع، پژوهشکده شیمی و پتروشیمی با ارائه 185 مقاله گرایش بیشتری به ارائه مقاله‌ها در همایشها از خود نشان داده است. پژوهشکده اکتشاف و تولید نیز با 155 و پژوهشکده حفاظت و محیط زیست با 145 مقاله، بعد از پژوهشکده شیمی و پتروشیمی بیشترین حضور را در همایشها داشته‌اند.
یافته‌های این بخش از تحقیق نیز نشان می‌دهد، بیشترین میزان تولید اطلاعات علمی در قالب مقاله، به پژوهشکده شیمی و پتروشیمی با 272 عنوان (3/16%) و اکتشاف و تولید با 254 عنوان (3/15%) مربوط است. مرکز تحقیقات پوششی با 1 مقاله (1%) و مرکز تحقیقات رنگ با 3 عنوان (2/0%) کمترین میزان مقالة تولیدی را داشته‌اند. مرکز تحقیقاتی کربن و مرکز تحقیقات روغن در این زمینه تولیدی نداشته‌اند.
شایان ذکر است، پژوهشکده علوم و تکنولوژی پلیمر با تولید 222 مقاله (3/13%)، پژوهشکده پالایش نفت با تولید 220 عنوان (2/13%)، پژوهشکده حفاظت و محیط زیست با 205 عنوان (3/12%) در تولید مقاله‌های علمی فعالیت داشته‌اند. همچنین، این ارقام نشان می‌دهد اکثر پژوهشکده‌های این سازمان در میزان تولیدات علمی اختلاف اندکی با هم دارند. بیشترین میزان تولید علمی مقاله در پژوهشکده شیمی و پتروشیمی، به سالهای 1377، 1380 و 1382 مربوط است که میزان تولید به ترتیب 43، 38 و 39 مقاله بوده است. بیشترین تعداد مقاله‌های پژوهشکده اکتشاف و تولید، به سالهای 1376 با 44 مقاله و 1379 با 37 مقاله مربوط است (نمودار شماره 5).
پژوهشکده/ مرکز
نمودار5. تعداد مقاله‌های منتشر و ارائه شده در مجله‌ها و همایشهای داخلی و خارجی
به تفکیک پژوهشکده/ مرکز
میزان مشارکت اعضای هیئت علمی در تولید علم به تفکیک انفرادی و یا گروهی
بررسی میزان فعالیتهای انفرادی و گروهی در ارائه مقاله‌ها توسط اعضای هیئت علمی در محدودۀ مورد مطالعه، نتایج جالبی را نشان می دهد. بتدریج، بیشتر مقاله‌هایی که در نشریه‌ها و یا همایشها ارائه می گردند، محصول کوشش گروهی از افراد است، در حالی که 80% مقاله هایی که در پایان قرن گذشته نوشته می‌شد، نتیجه کار یک نویسنده بود. امروز تعداد چنین مقاله‌هایی حتی از نصف هم کمتر است و به تعداد مقاله‌هایی که به قلم دو، سه یا چهار نویسنده نوشته می‌شوند، هر روز افزوده می‌شود. (میخائیلوف و گیلیاروسکی، 1381). اطلاعات کتابشناختی مقاله‌های ارائه شده در نشریه‌ها و همایشهای داخلی و خارجی نشان می‌دهد، از مجموع مقاله‌های ارائه شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت، 260 عنوان (6/15%) با یک نویسنده، 355 عنوان (3/21%) با دو نویسنده، 473 عنوان (4/27%) با سه نویسنده، 424 عنوان (5/25%) با چهار نویسنده و 153 عنوان (2/5%) با بیش از چهار نویسنده تألیف و یا ترجمه شده‌اند. به عبارتی 85% مقاله‌ها با همکاری بیش از یک نویسنده نوشته یا ترجمه شده‌اند (نمودار شماره 6).
نمودار6. میزان فعالیت انفرادی و گروهی اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت در ارائه مقاله
میزان انتشار مقاله‌ها در نشریه‌های معتبر داخلی و خارجی
امروزه معمول‌ترین و معتبرترین شاخص سنجش فعالیتهای علمی هر کشور که زیر بنای علم و فنّاوری آن می باشد، تعداد مقاله‌های علمی بین المللی منتشر شده آن کشور است (صبوری، 1381). بررسی اطلاعات کتابشناختی و محل درج مقاله‌ها نشان می‌دهد از 663 عنوان مقاله ارائه شده در نشریه‌های داخلی و خارجی، 187 مقاله در نشریه‌های معتبر داخلـی و خارجـی چاپ شده‌اند. از این تعـداد، 146 عنوان (22%) در نشریه‌های معتبر داخلـی و 41 عنوان (6%) در نشریه‌های معتبر خارحی منتشر شده‌اند. به عبارت دیگر، در مجموع 28% مقاله‌ها در نشریه‌های معتبر داخلی و خارجی چاپ شده‌اند.
میزان مقاله‌های تألیف وترجمه شده توسط اعضای هیئت علمی
اطلاعات کتابشناختی مقاله‌ها نشان می دهد، از 1665 عنوان مقاله به دست آمده، تنها یک مورد ترجمه بوده است. در نتیجه می‌توان گفت، بیش از 99% مقاله‌های تألیفی می‌باشند. انتظار می‌رفت تعداد مقاله‌های ترجمه‌ای بیشتر از یک مورد باشد، اما نتایج این بررسی نشان داد تنها یک مورد ترجمه وجود دارد و بقیه تألیف است.
بررسی میزان کتابها
کتاب و سایر ابزارهای فرهنگی، جایگاه خاصی در روند توسعة علمی کشور ها دارند. امر تالیف وترجمه کتاب معمولاً بر دوش استادان دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی بوده است. نتایج به دست آمده در این بخش از تحقیق نشان می دهد، اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت در طول ســالهای مورد مطالعـه فقط 12 عنوان کتاب تولیـد کرده‌اند. از این تعداد، 7 عنوان (3/58%) تألیـف و 5 عنوان (7/41%) ترجمه است. از آنجا که اعضای هیئت علمی از سال 1378- 1368 تولید علمی در زمینة کتاب نداشته‌اند، سالهای یاد شده در این قسمت حذف شده است ( جدول شماره 4).
جدول 4. میزان تألیف و ترجمه کتاب توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت
طی سالهای 1382ـ 1368
|
سال نشر کتاب |
تألیف |
ترجمه |
جمع کل |
|||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|
|
1379 |
1 |
3/8 |
- |
- |
1 |
3/8 |
|
1380 |
2 |
7/16 |
- |
- |
2 |
7/16 |
|
1381 |
1 |
3/8 |
2 |
7/16 |
3 |
25 |
|
1382 |
3 |
25 |
3 |
25 |
6 |
50 |
|
جمع |
7 |
3/58 |
5 |
7/41 |
12 |
100 |
بیشترین میزان تولید اطلاعات علمی در قالب کتاب، به سال 1382 با 6 عنوان (50%) و کمترین به سال 1379 با 1 عنوان (3/8%) اختصاص دارد. میزان تولید کتاب نسبت به سایر محمل های اطلاعاتی مورد مطالعه، در سطح بسیار پایینی قرار دارد. طی سالهای مورد مطالعه، تولید کتاب روندی افزایشی داشته است.
بررسی پایان‌نامه‌های هدایت شده
میزان مشارکت اعضای هیئت علمی در هدایت پایان‌نامه‌ها، سهم آنان را در تولید پایان‌نامه‌ها نشان می‌دهد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1382- 1368 راهنمایی و مشاوره 103 عنوان پایان‌نامه را عهده‌دار بوده‌اند. بیشترین میزان مشارکت اعضای هیئت علمی در هدایت پایان‌نامه، به سال 1375 با 31 عنوان (1/30%) مربوط است. همچنین، اطلاعات علمی تولید شده در قالب پایان نامه در طول سالهای 1382-1368 روند منظمی ندارد (نمودار شماره 7).
نمودار 7. پایان‌نامة هدایت شده توسط اعضای هیئت علمی طی سالهای 1368ـ 1382
قابل ذکر است، بعضی از طرحهای تحقــیقاتی پژوهشـگاه صنعت نفت در قالب پایان نامه های دانشجویی در سطح دکتری و کارشناسی ارشد صورت گرفته و راهنمایی و یا مشاوره پایان نامه توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه انجام پذیرفته است. در برخی موارد، هدایت پایان‌نامه به صورت همزمان تحت راهنمایی دو استاد و یا مشاور (یک عضو هیئت علمی پژوهشگاه و یک عضو هیئت علمی خارج از پژوهشگاه ) صورت می گیرد. یکی از مشکلات عمده در کسب اطلاعـات مربوط به پایان‌نامه‌ها، دسترسی نداشتن به عنوانهای تعدادی از پایان‌نامه‌هایی بود که در واقع جزء طرحهای تحقیقاتی این سازمان به شمار می‌آمدند. این دسته از پایان‌نامه‌ها پس از اتــمام، به عنوان یک طرح تحقیقاتی محـسوب و اطلاعات کتابشـناختی آنها همـانند اطلاعات کتابشناختی طرحهای تحقیقاتـی نوشته می‌شد که تفکیک آنها از طرحهای تحقیقاتی انجام یافته، مشکل بود.
بررسی گرایش موضوعی تولیدات علمی
از جمله نکات مطرح در تولیدات علمی، گرایش و اولویتهای موضوعی است. تعیین گرایش موضوعی اطلاعات علمی تولید شده، گرایش و علایق سازمانها و مراکز به موضوع و یا موضوعات خاص را در تحقیقات خود نشان می‌دهد. به منظور تعیین گرایش موضوعی اطلاعات علمی تولید شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت، از اصطلاحنامه فنی و مهندسی تهیه شده توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران و در بعضی موارد از فرهنگ اصطلاحات نفت و گاز استفاده گردید. برای جلوگیری از تشتت و تعیین یک گرایش موضوعی هدفـدار، اطلاعات علمـی تولیــد شده (طرح تحقیقـاتی، مقاله، پایان نامه و کتاب) جداگانه موضوع بندی و به 17 گروه موضوعی، تقسیم شدند. از 17 گروه موضوعی 16 گروه آن به موضوعات فنّی و مهندسی و یک گروه آن به موضوع غیر فنی و مهندسی اختصاص یافت. اطلاعات به دست آمده مربوط به پروژه های تحقیقاتی، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و کتابها در 17 گروه موضوعی تعیین شده جای گرفت و اطلاعات کلی آنها در جدول 5 درج شد. تصویر کلی گرایش موضوعی تولیدات علمی حاکی از آن است که بیشـترین سهـم گرایش موضوعی از آن پتروشیمـی، سپـس مهندسی شیمی و مخازن هیدروکربوری است. کمترین گرایش موضوعی، به موضوع نانو تکنولوژی اختصاص دارد. این وضعیت در مورد طرحهای تحقیقاتی و مقاله‌ها نیز مشابه است. حوزه‌های موضوعی پایان‌نامه‌ها عمدتاً به مخازن هیدروکربوری اختصاص دارد. پس از آن، بیشترین سهم متعلق به موضوعات اکتشاف نفت، مهندسی توسعه، مهندسی شیمی و پالایش نفت و فراورده‌های نفتی است. یافته‌های جدول نشان می‌دهد در بعضی از گروه‌های موضوعی در این رابطه تولیدی صورت نگرفته است. در زمینة گرایش موضوعـی کتابهای تولیـد شده، بیشترین تولید به گروه موضوعی مهندسی گاز اختصاص دارد.
جدول 5 - گرایش موضوعی تولیدات علمی اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت طی سالهای 1382ـ1368
|
موضوع |
طرح تحقیقاتی |
مقاله |
پایان نامه |
کتاب |
|
|||||
|
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
|
|
مخازن هیدروکربوری |
172 |
1/12 |
203 |
2/12 |
14 |
6/13 |
|
|
389 |
2/12 |
|
اکتشاف نفت |
76 |
4/5 |
98 |
9/5 |
10 |
7/9 |
1 |
3/8 |
185 |
8/5 |
|
حفاری واستخراج |
25 |
8/1 |
48 |
9/2 |
7 |
8/6 |
- |
- |
80 |
5/2 |
|
مهندسی توسعه |
73 |
1/5 |
80 |
8/4 |
10 |
7/9 |
- |
- |
163 |
1/5 |
|
پتروشیمی |
232 |
4/16 |
266 |
16 |
9 |
7/8 |
1 |
3/8 |
508 |
16 |
|
خوردگی |
67 |
7/4 |
75 |
5/4 |
6 |
8/5 |
- |
- |
148 |
6/4 |
|
حفاظت ومحیط زیست |
131 |
3/9 |
156 |
4/9 |
6 |
8/5 |
2 |
7/16 |
295 |
2/9 |
|
بررسی فنی واقتصادی |
26 |
2 |
26 |
6/1 |
- |
- |
- |
- |
52 |
6/1 |
|
مکانیک |
7 |
5/0 |
12 |
7/0 |
2 |
2 |
- |
- |
21 |
7/0 |
|
گاز |
66 |
7/4 |
77 |
6/4 |
5 |
9/4 |
3 |
25 |
151 |
7/4 |
|
مهندسی شیمی |
193 |
6/13 |
235 |
1/14 |
10 |
7/9 |
- |
- |
438 |
7/13 |
|
مهندسی فرایندها |
73 |
1/5 |
85 |
1/5 |
7 |
8/6 |
- |
- |
165 |
2/5 |
|
پالایش نفت وفراورده های نفتی |
144 |
2/10 |
173 |
4/10 |
10 |
7/9 |
- |
- |
327 |
2/10 |
|
کاتالیست |
77 |
5/5 |
89 |
3/5 |
7 |
8/6 |
2 |
7/16 |
175 |
5/5 |
|
انرژی |
5 |
4/0 |
12 |
7/0 |
- |
- |
2 |
7/16 |
19 |
6/0 |
|
نانوتکنولوژی |
2 |
1/0 |
5 |
3/0 |
- |
- |
- |
- |
7 |
2/0 |
|
سایر موضوعات |
43 |
3 |
25 |
5/1 |
- |
- |
1 |
3/8 |
69 |
2/2 |
|
جمع |
1412 |
100 |
1665 |
100 |
103 |
100 |
12 |
100 |
3192 |
100 |
نتیجه‌گیری و بحث
یکی از شاخصهایی که در چند دهة اخیر برای سنجش فعالیت علمی به کار می‌رود، باروری علمی است. اهمیت این شاخص در این است که می‌توان به کمک آن فعالیتهای علمی را به زبان کمّی بیان کرد، آنها را اندازه‌گیری نمود و تصویری عینی از فعالیتهای علمی در یک مؤسسه تحقیقاتی، یک نهاد علمی و یا تولیدات علمی کشور ارائه نمود (اعتماد، 1373). هدف تحقیق حاضر، بررسی وضعیت اطلاعات علمی تولید شده توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت و ارائة تصویری عینی از فعالیتهای پژوهشی اعضای هیئت علمی در قالب اطلاعات علمی تولید شده می‌باشد. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد، طی سالهای 1382 ـ 1368 اعضای هیئت علمی پژوهشگاه 3192 عنوان متن علمی تولید کرده‌اند که از این تعداد 1665 عنوان مقاله (چاپ و ارائه در مجله‌ها و همایشهای داخلی و خارجی) ، 1412 عنوان طرح تحقیقاتی (خاتمه یافته)، 103 عنوان پایان نامه (دفاع شده) و 12 عنوان کتاب می‌باشد. بیشترین حجم تولیدات علمی، به سالهای 1376 و 1377 مربوط است و کمترین میزان به سال 1368 اختصاص دارد. پس از سال 1377 میزان تولیدات علمی ثابت مانده و نسبت به سال 1377 کاهـش نشان می دهد. از علل افزایش تولید اطلاعات علمی در سالهای 1376 و 1377، می‌توان به تغییر نگرش پژوهشگاه صنعت نفت در اتخاذ روشها و اصول راهبردی – صنعتی مبنی بر انجام هر گونه طرح تحقیقاتی با هدفهای صنایع بالادستی و پایین دستی اشاره نمود. سیاستهای تحقیقاتی مدیریت وقت مبنی بر تأکید و اصرار بر پذیرش طرحهای تحقیقاتی و انجام آنها به منظور معرفی تواناییها و امکانات تحقیقاتی پژوهشگاه، درآمدزایی، تأسیس پژوهشـکده گاز، استخدام نیروی انسانی تحت عنوان هیئت علمی، تشویق نــیروهای متخصص به مـشارکت در فعالیتهای پژوهشی به عنوان یک نکتة مثبت در ارتقا و بقا در هیئت علمی و برگزاری دو همایش بزرگ نفت و گاز و پتروشیمی و کنگره شیمی و مهندسی شیمی به صورت همزمان، از دیگر عوامـل افـزایش تولیـدات علمی در این سالهاست.
در سال 1379 و در واقع آغاز برنامة پنج سالة سوم دولت، با استقرار نظام پژوهش در وزارت نفت، دیدگاه جدیدی نسبت به تحقیقات در برنامه سوم آغاز شد. تأکید و اصرار بر تحقیقات با دیدگاه صنایع بالادستی، تمامی هدفها و سیاستهای آموزشی و پژوهشی واحدهای تابعه وزارت نفت را تحت تأثیر خود قـرار داد. از پیامـدهای این دیدگاه در آموزش، ایجاد دوره‌های مشترک کارشناسی ارشد و دکتری با دانشگاه‌های معتبر خارج از کشور، دوره‌های اعزام به خارج و dual degree نام برد. در این راستا، پژوهشگاه نیز به منظور سوق دادن تحقیقات خود با هدفهای صنایع بالادستی، نگرش خاص به آیندة فناوری در صنایع بالادستی، نانوتکنولوژی، ایجاد و اشاعة فناوری نو که بازده اقتصادی و توسعه‌ای را به دنبال دارند و در نهایت توجه به نوآوریها به منظور رقابت در میدانهای صنعت تولید، اقدام به برنامه‌ریزیهای هدفمند و انجام تحقیقات در جهت انتخاب فناوریهای وارداتی و بـومی‌سازی آن در جهـت و شکـوفایی اقـتصادی، بهره برداری از مخازن نفت، گاز و کسب دانش فنی در جهت تولید فرآورده های با ارزش و مواد اولیه صنایع پتروشیمی، ازدیاد برداشت و ... نمود. در نتیجه، این دیدگاه و تمرکز بر آن باعث نوعی محدودیت موضوعی در تحقیقات انجام شده و بالطبع میزان تولیدات علمی گردید. لذا با نگاهی به نتایج به دست آمده مشاهده می‌شود که پس از سال 1377 بخصوص در سالهای اخیر، شاهد یک کاهش نسـبت به سـال 1377 در تـعداد طرحهـای خاتـمه یافته و تألیـف مقاله‌ها به عنوان عمده ترین تولیدات علمی این سازمان، می باشیم.
در مجموع، بیشترین میزان اطلاعات علمی توسط سه پژوهشکده «اکتشاف و تولید»، «پالایش نفت» و «شیمی و پتروشیمی» تولید شده است. با توجه به اینکه سه پژوهشکده فوق متولی امر تحقیقات در موضوعات بنیادی مثل اکتشاف نفت، بهره برداری، حفاری واستخراج نفت، مخازن هیدروکربوری و مهندسی شیمی هستند (که از موضوعات عمده و اساسی در تحقیقات در ایران و خارج از کشور می باشند) همچنین با داشتن بیشترین نیروی انسانی به عنوان هیئت علمی، انتظار می رفت از تولیدکنندگان عمدة اطلاعات علمی در پژوهشگاه صنعت نفت باشند. 52% اطلاعات علمی تولید شـده در قالب مقاله و کمترین (4/0درصد) به شکل کتاب می‌باشد. میزان مقاله‌های ارائه شده در همایشها، بیش از مقاله‌های ارائه شده در نشـریه‌هاست. 28% مقاله‌ها در نشریه‌های معتبر داخلی و خارجی منتشر شده‌اند. گرایش عمدة اعضای هیئت علمی به تولیـد اطلاعات علمی به زبان فارسی و درصد کمی از تولیدات علمی به زبان خارجی است. از لحاظ تصویر موضوعی، گرایش موضوعی تولیدات علمی پژوهشگاه صنعت نفت بیشتر در زمینة پتروشیمی، مهندسی شیمی و مخازن هیدروکربـوری است. از نکات چشمگیر در تولید اطلاعات علمی توسط اعضای هیئت علمی پژوهشگاه صنعت نفت، تألیف صـرف تولیدات علمی است. مقایسه میان نتایج تحقیق حاضر با آنچه در مطالعات گذشته صورت گرفته، از شباهت نتایج این تحقیق با یافته های پژوهشهای انجام یافته در داخل و خارج از کشور حکایت دارد. «بیگلو» (1375) در پایان نامه خود اظهار می دارد، میزان تولید اطلاعات علمی در قالب مقاله نسبت به سایر مدارک علمی بیشتر است. همچنین، میزان مقاله‌های منتشر شده در نشریه‌ها و همایشهای داخلی، از میزان مقاله‌های ارائه شده در نشریه‌ها و همایشهای خارجی تـوسط جامعـه مورد پژوهـش بیشتر است. «حری» (1378) در مطالعة خود به این نتیجه رسیده که بیشترین میزان تولید علمی توسط مراکز معدودی انجام گرفته است. نتایج تحقیق «زاهدانی و مهراد» ( 1378) نشان می دهد، میزان تولید مقاله نسبت به تولید اطلاعات علـمی در سایر مدارک علمی تولید شده توسط جامعه پژوهش بالاست. همچنین، میزان تولید کتاب در سطحی پایین قرار دارد. «اکبری» نیز در تحقیق خود (1378) اظهـار می دارد، تولید اطلاعات علمی در قالب مقاله و طرح، چشمگیر است. «آبام» (1379)، در پایان‌نامه خود نتیجه می‌گیرد، تعداد معدودی از دانشکده‌های دانشگاه شهید چمران درصد بالایی از تولیدات علمی را به خود اختصاص داده‌اند.
در پژوهشهای خارج از کشور نیز بررسی تولیدات علمی «پی یرا» (1999) حکایت از آن دارد که درصد بالایی از تولیدات علمی توسط عده‌ای معدود صورت می‌گیرد. «کیونگ» (2003) به بالا بودن تولید مقاله نسبت به تولید کتاب در جامعة مورد تحقیق خود اشاره می‌کند. بدیهی است، تحقیقات فوق در جامـعه‌ها و ویژگیهای خاص آنها، انجام یافـته اسـت. ولی در هر حال، نتایج کلی حاصل از آنها با نتایج حاصل از تحقـیق حاضر، مـشابهت نشان می دهد.
)