نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاه شهید چمران
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
ماهیت اینترنت و مهارناپذیری محتوای آن، باعث شده کاربران دیگر به سادگی به اینترنت اطمینان نکنند و به دنبال معیارهایی برای ارزیابی صفحات وب و اطّلاعات موجود در آن باشند. از سوی دیگر، سازندگان صفحات نیز تلاش میکنند تا وبسایتهایشان با معیارهای موجود تطابق داشته و اطمینان و رضایت کاربران را فراهم سازد. در این میان، به علّت نیاز ضروری و مبرم به چنین معیارهایی، پژوهشگران اقدام به پژوهش در این راستا و تهیه معیارهای مختلف محتوایی و ساختاری برای وبسایتها در زمینههای گوناگون نمودهاند. پژوهشگر حاضر نیز درصدد است با بررسی گروهی از وبسایتهای مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله و نظرخواهی از صاحبنظران و نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی، معیارهای محتوایی لازم را برای وبسایتهای نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی تهیه کند، تا این گروه از کاربران نیز وبسایتهایی با کیفیت بالا و متناسب با سن و فرهنگ خود داشته باشند.
بیان مسئله
وبسایتهای زیادی به منظور رفع نیازهای روانی و اطّلاعاتی کودکان و نوجوانان طراحی شدهاند. ولی واقعاً چه تعداد از آنها آن قدر جذّاب و برطرفکننده نیازهای کودکان و نوجوانان هستند که از مراجعة کودکان و نوجوانان به سایتهای نامناسب جلوگیری نمایند. در بررسیهای اولیه پژوهشگر بر روی وب سایتهای انگلیسی زبان و فارسی زبان نوجوانان، مشاهده گردید بعضاً تفاوتهای چشمگیری میان این وبسایتها وجود دارد. از جمله، برخی وبسایتها نسبت به بقیه بخشهای محدودتری دارند. به مرور این پرسش ایجاد شد که آیا وبسایتهای محدودتر، دارای تمامی بخشهای مورد نیاز و علاقه نوجوانان میباشند و آیا گروه دیگری که بخشهای متنوعتر و مفصّلتری را شامل میشوند، با توجّه به نیازهای روانی و شخصیتی نوجوانان، تهیه گشتهاند، زیرا «درونمایه آثار خاص نوجوانان باید با عواطف، احساسات، کنجکاویها و تجربههای آنان تناسب داشته باشد» (قزلایاق 1383، 50). بنابراین، به علت نگرانی و حساسیت بیشتر در مورد دوره 12ـ14 سال در میان دیگر گروههای نوجوانان، که با تغییرات رشدی یا بلوغ همراه است (اکبری 1381، 5) و وجود تفاوت در ساختار ذهنی و مفهومی کودکان و نوجوانان جهان و شباهت در طرز فکر آنان در سطح محلی (بیلال و ونگ[1] 2005، 1312)، در این پژوهش تلاش شده است تا ویژگیهای محتوایی مهم برای وبسایتهای مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی تعیین شود.
ضرورت پژوهش
مسئلهای که به آن اشاره شد، در کشورهای جهان سوم که در این عرصه از فناوری حرف چندانی برای گفتن ندارند، به مراتب مشکلسازتر است؛ زیرا نوجوانان این کشورها حتّی با مراجعه به مناسبترین وبسایتهای خارجی نوجوانان و فایق آمدن بر مشکلات زبانی، با فرهنگ و محیطی آشنا میشوند که تقریباً با آن غریبهاند، ولی گروهی به مرور با فرهنگ جدید خو گرفته و فرهنگ، تاریخ و ارزشهای اجتماعی خود را به فراموشی میسپارند. عدّهای دیگر از نوجوانان نیز در این میان سرگردان مانده و دچار تضاد روحی میگردند و این برای ملتی که تمام برنامههای آینده کشور را برای این گروه از افراد طراحی کرده است، فاجعه آمیز به نظر می رسد. به همین منظور، ضروری است در کشورهای جهان سوم ویژگیهای محتوایی با نیازهای روانی و اطّلاعاتی نوجوانان آن کشورها تطبیق پیدا کند. تنها در این صورت است که والدین، معلّمان، کتابداران و سازندگان صفحات وب خواهند توانست با استفاده از این معیارها و اطمینان از کارایی آنها، مناسبترین وبسایتها را برای نوجوانان شناسایی، انتخاب و طراحی کنند.
سؤالهای پژوهش
تعاریف عملیاتی متغیرهای پژوهش
ویژگیهای محتوایی: منظور از ویژگیهای محتوایی، کلیه عبارتها و گاه جملهها و بندهایی است که در رابطه با انواع مختلف اطّلاعات و خدمات یک وبسایت میباشد.
وبسایت نوجوانان: در این پژوهش منظور از وبسایت نوجوانان، کلیة صفحات خانگی وبسایتهایی است که انواع اطّلاعات و خدمات آنها شامل نوجوانان 12ـ14 ساله میشود. البته، به دلیل مبهم بودن برخی عبارتها و مشخص نبودن دامنة پوشش موضوعی آنها، یا استفاده از عبارتهای متفاوت برای یک مفهوم در اکثر صفحههای خانگی، ناگزیر لایة دوم بررسی گردید تا بتوان به ریشة واقعیتهایی که در صفحه اول دیده نمیشوند، پی برد. برخی از این عبارتها عبارتند از:
Free Stuff, Fun Stuff, Entertainment, Cool Stuff, Fun Activities, Various Activities, Recess, Fun Zone, Kids Activities, Recreation, Fun, Time Out
پیشینة پژوهش
در این قسمت، پژوهشهایی معرفی شدهاند که در آنها اطلاعاتی که معمولاً مورد نیاز یا استفاده نوجوانان در اینترنت است، بررسی گردیده است. این پیشینهها در دو قسمت «خارج از کشور» و «در ایران» بیان شدهاند.
پیشینة پژوهش در خارج از کشور
یافتههای پژوهش «هیوزـ هسل و میلر»[2] (2003) بر روی وبسایت چند کتابخانه نشان داد آن دسته از نیازهای کودکان و نوجوانان که کتابداران در وبسایتهای کتابخانههای خود به آنها پرداختهاند، شامل ایجاد فرصت برای سرگرمی و تفریح، کمک برای موفقیت در مدرسه، کمک به ایفای نقش به عنوان یک بزرگسال، شکوفایی خلاقیت، ایجاد اطمینان در کودکان و نوجوانان از لحاظ سلامت روحی، اجتماعی، جسمی، احساسی و ذهنی، نیاز به تعلق داشتن و... می باشد.
«گراس، درسنگ و هالت»[3] (2004) در پژوهش خود، چگونگی استفادة کودکان از فناوریهای شبکهای در سه شعبه از یک کتابخانه عمومی را بررسی کردند. یافتهها نشان داد بیشترین میزان استفاده کودکان از رایانه، برای دسترسی به بازیها و در مرحلة بعد، برقراری ارتباط (مانند گفتگوی همزمان و پست الکترونیکی) است. همچنین، مشخص گردید دانشآموزان ردة متوسطه کمتر از دانشآموزان دبستان به بازی علاقهمندند، بوده ولی در مقابل بیشتر به برقراری ارتباط تمایل دارند.
«نست و لارج»[4] (2004) در پژوهش خود به طرحی که برای طراحی یک کتابخانه دیجیتالی در انگلستان انجام شده، اشاره کردند. برای انجام این طرح، کلاسی متشکل از 23 دانشآموز 11 ساله، به 5 یا 6 گروه تقسیم شد و سپس گروهها به مرورِ نمونههایی از کتابخانههای دیجیتالی و وبسایتهای کودکان پرداختند. در نهایت، کودکان پیشنهادهای خود را برای طراحی یک کتابخانة دیجیتالی، اینگونه بیان داشتند: وجود قسمتهای مختلف مانند مطالعه یا مرور، کتابداری برای پاسخ به پرسشها، بازی، واژه نامه پیوسته، سرگرمی و وجود فهرستی برای جستجوی کتابها.
«دانهم و سیندهاود»[5] (2005) در مقالهای با عنوان «بررسی توسعه و طراحی محیط آموزشی وب مبنای کودکان» دریافتند معمولاً کودکان 8 ـ12 ساله از وب به منظور سرگرمی، کمک در انجام تکالیف درسی و برقراری ارتباط با دیگران استفاده میکنند، در حالی که بزرگسالان بیشتر برای بازیابی اطّلاعات و انجام تجارت از وب بهره میگیرند.
پیشینه پژوهش در ایران
عطاران (1382) در مقالهای با عنوان «نوجوانی و هویت شبکهای» بیان کرد که به طور کلی نوجوانان نگاهی مثبت به اینترنت دارند و دلیل آن را قدرت انجام طیف وسیعی از کارها همچون شنیدن موسیقی، بارگذاری نرمافزار، کمک به انجام تکالیف مدرسه و ... توسط اینترنت میدانند.
«مولاپور» (1382) معتقد است قشر سنی 5 تا 15 سال در 10 سال آینده جزء کاربران اصلی اینترنت خواهند بود، پس باید آنان را با موضوعاتی همچون پست الکترونیک، دانشگاه مجازی، تجارت الکترونیک و ... آشنا نمود، در غیر این صورت در آینده به جای استفاده کارآمد از این فناوریها، مدتها وقت خود را به پایگاههای مبتذل اختصاص خواهند داد.
جمعبندی پیشینهها
بررسی پیشینة پژوهش نشان میدهد اهمیت و حساسیت کار برای کودکان و نوجوانان باعث گردیده تا در خارج از کشور پژوهشهای مختلفی در رابطه با طراحی وبسایت برای کودکان و نوجوانان صورت گیرد و به نیازها، ویژگیهای سنی، رفتار اطلاعیابی و ... آنها توجه شود، حتّی برای کمک و اظهارنظر در مورد طراحی وبسایتهای مخصوص از آنها استفاده شود. این در حالی است که در داخل کشور به تازگی در رابطه با اینترنت و کودکان و نوجوانان پژوهشهایی صورت گرفته، اما کمبود متون در این زمینه به وضوح احساس میشود.
روش انجام پژوهش
به منظور تهیه سیاههای از ویژگیهای محتوایی وبسایتهای موجود انگلیسی زبان و فارسیزبان مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. پس از تحلیل وبسایتها با اعمال بسامد، پربسامدترین ویژگیها مشخص گردید، ولی برای تهیه سیاهة وارسی، تمامی ویژگیهای استخراج شده از وبسایتها لحاظ شد. با استفاده از سیاهة وارسی تهیه شده، در رابطه با لزوم وجود این ویژگیها در وبسایتی برای نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی، از صاحب نظران ایرانی و به طور جداگانه از تعدادی از نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی نظرخواهی گردید و سرانجام با تلفیق نظرهای نوجوانان و صاحبنظران و در نظر گرفتن درصد فراوانی برای دو گزینه «زیاد» و «خیلیزیاد»، ویژگیهای مهم شناسایی شد.
جامعة پژوهش
هر بخش از پژوهش حاضر، جامعة مخصوص به خود را دارد. در بخش اول وبسایتهای انگلیسی زبان و فارسی زبان مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله تحلیل محتوا گردید. بخش دوم جامعه پژوهش را 93 صاحبنظر (اعضای هیئت علمی دانشگاهها، افراد شاغل در شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، معلمان مدارس راهنمایی و برنامهنویسان رایانه) و 32 نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی (اعضای کتابخانههای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کلاسهای المپیاد رایانه و اینترنت پژوهشکده دانشآموز شیراز) تشکیل میدهند که به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدهاند.
روش گردآوری دادهها
برای قسمت اول جامعة پژوهش، وبسایتهای فارسی زبان از طریق کلیدواژههای «وبسایتهای کودکان» و «وبسایتهای نوجوانان» در موتورهای جستجوی یاهو و گوگل مورد جستجو قرار گرفته و وبسایتهای انگلیسی زبان از طریق جستجوی کلیدواژههای "kids’ websites", "young adults' websites", "children’s websites","teenagers’ websites", "youth websites" در موتورهای جستجوی گوگل و یاهو، و راهنماهای زیر بازیابی شدهاند:
Sites for kids in Yahoo! Directory
Google Directory-kids and teens
GetNetWise
CrossWalk Directory
Top20kids
Kids’ Web Sites
برای جمعآوری نظرهای صاحب نظران و نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی (قسمت دوم جامعه پژوهش) نیز از سیاهة وارسی استفاده شده است.
ابزار گردآوری دادهها
به علّت متغیر بودن محیط وب، پژوهشگر از نرمافزار Offline Explorer برای بارگذاری و ذخیره وبسایتها استفاده نمود تا پس از آن با استفاده از فایلهای ذخیره شده بتواند وبسایتهای نوجوانان 12ـ 14 ساله را تحلیل محتوایی کند. دادههای حاصل از این قسمت وارد نرمافزار آماری SPSS نسخه 13 و صفحه گستر Excelگردید تا از نتایج آن برای تهیه سیاهه وارسی استفاده گردد. برای بررسی روایی، سیاهه وارسی در اختیار 3 مدرس درس مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان قرار گرفت و نظرهای آنان در سیاهة وارسی لحاظ گردید.
از آنجا که سطح آگاهی و ویژگیهای شخصیتی نوجوانان با بزرگسالان متفاوت است، لازم بود اصلاحاتی در سیاهة وارسی صاحبنظران به وجود آید تا نوجوانان بتوانند با علاقه و به راحتی به سیاهة وارسی پاسخ دهند. بنابراین، برای تغییر و تعدیل آن از 6 نوجوان (4 پسر و 2 دختر) 12ـ 14 سالة عضو کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اهواز به صورت گروه تجربة مقدماتی استفاده شد که نتیجة آن تغییر در ظاهر سیاهة وارسی و تعدادی از عبارتهاست.
روش آماری مورد استفاده
برای تجزیه و تحلیل دادهها، از آمار توصیفی و استنباطی کمک گرفته شد. برای مقایسه مجموع نظرهای صاحبنظران و نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی، از آزمون «تی» استفاده شد. از دیدگاه صاحبنظران و نوجوانان ایرانی، تنها روش قابل استفاده برای مشخص کردن مهمترین ویژگیها، در نظر گرفتن مقداری توافقی برای درصد فراوانی دو گزینه «زیاد» و «خیلی زیاد» است و ویژگیهایی که از نظر پاسخگویان، درصد مساوی یا بالاتری از آن مقدار را به خود اختصاص دادهاند، در زمرة مهمترین ویژگیها قرار میگیرند. مقدار توافقی تعیین شده برای این پژوهش با مشورت با یک متخصص آمار، 50% در نظر گرفته شده است.
تجزیه و تحلیل دادهها
ـ نتایج حاصل از تحلیل محتوایی وبسایتهای مورد مطالعه
با وجود شناسایی 62 وبسایت مخصوص نوجوانان 12ـ 14 ساله، در هنگام بارگذاری آنها مشخّص شد تنها 54 وبسایت فعّال و قابل دسترسند. پس از بارگذاری 54 وبسایت، فرایند تحلیل محتوایی وبسایتها آغاز گردید. نتیجة انجام این مرحله، شناسایی 92 ویژگی محتوایی بود.
پژوهشگر برای تعیین نقطة برش به منظور مشخص کردن پربسامدترین ویژگیها از میان ویژگیهایی که در 53 وبسایت انگلیسی زبان مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله، بسامد آنها از 53 تا 1 متغیر بود، ابتدا بسامد ویژگیها را از زیاد به کم مرتب نمود و سپس با بررسی بسامدها نقطه 8 به عنوان نقطه برش تعیین شد. ویژگیهای محتوایی جدول شماره 1، ویژگیهای مشاهده شده در وبسایتهای انگلیسی زبان مخصوص نوجوانان است که بر اساس بسامد مرتب شده و ویژگیهای پربسامد آن به صورت برجسته مشخص شدهاند.
جدول 1. ویژگیهای محتوایی حاصل از تحلیل محتوایی 53 وبسایت انگلیسی زبان
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
بسامد |
درصد فراوانی |
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
بسامد |
درصد فراوانی |
1 |
عنوان |
53 |
100% |
46 |
آخرین تاریخ روزآمدسازی |
8 |
09/15% |
2 |
بازیهای رایانهای |
42 |
24/79% |
47 |
گیاهشناسی |
7 |
2/13% |
3 |
امکان تماس |
35 |
03/66% |
48 |
تاریخ |
7 |
2/13% |
4 |
حق مؤلف |
34 |
15/64% |
49 |
ایدههای بکر برای پر کردن اوقات فراغت |
7 |
2/13% |
5 |
سیاست محرمانگی (Privacy Policy) |
34 |
15/64% |
50 |
کمیک (داستانهایی با تصاویر کارتونی و شرح کوتاهی از تصاویر، که در قسمتهای مختلف و با نظمی خاص ارائه میگردد) |
7 |
2/13% |
6 |
بازیهای فکری |
31 |
49/58% |
51 |
آشنایی با مشاغل |
7 |
2/13% |
7 |
راهنماییها و کمکهای آموزشی |
29 |
71/54% |
52 |
شعر |
7 |
2/13% |
8 |
تابلوی اعلانات به منظور عرضه آثار، بیان گفتهها و بحث در مورد موضوعات مختلف |
26 |
05/49% |
53 |
کلمات قصار |
7 |
2/13% |
9 |
دربارة وبسایت |
25 |
16/46% |
54 |
آزمون هوش |
7 |
2/13% |
10 |
کتاب (امکان خواندن، معرفی و نقد) |
25 |
16/46% |
55 |
ستارهشناسی |
7 |
2/13% |
11 |
تبلیغات |
24 |
28/45% |
56 |
رنگآمیزی تصاویر |
6 |
32/11% |
12 |
معرفی تازههای وبسایت |
21 |
62/39% |
57 |
مسابقه |
6 |
32/11% |
13 |
اطّلاعات عمومی |
19 |
84/35% |
58 |
تقویم |
6 |
32/11% |
14 |
آموزشهای لازم برای معلّمان |
19 |
84/35% |
59 |
امتیازهای کسب شده توسط وبسایت |
5 |
43/9% |
15 |
بیان توصیف کوتاهی از وبسایت در زیر عنوان |
18 |
96/33% |
60 |
توصیههای مالی |
5 |
43/9% |
16 |
بهداشت |
18 |
96/33% |
61 |
شیوههای برقراری ارتباط با دیگران |
5 |
43/9% |
17 |
جغرافیا |
17 |
07/32% |
62 |
سؤالهای متداول (FAQ) |
4 |
54/7% |
18 |
ثبت نام در وبسایت |
16 |
18/30% |
63 |
معرفی ویژگیهای جنسیتی (روحی و جسمی) نوجوانان |
4 |
54/7% |
19 |
آموزشهای لازم برای والدین |
16 |
18/30% |
64 |
امکان تماشای تلویزیون |
4 |
54/7% |
20 |
موسیقی و آهنگ |
16 |
18/30% |
65 |
موضوعات فرهنگی |
4 |
54/7% |
21 |
امکان خرید |
16 |
18/30% |
66 |
اطّلاعات ملی |
4 |
54/7% |
22 |
لطیفه |
15 |
3/28% |
67 |
یادگیری مهارتهای مختلف |
4 |
54/7% |
23 |
شرایط استفاده از وبسایت (Terms of Use) |
14 |
41/26% |
68 |
چگونگی استناد به وبسایت |
3 |
66/5% |
24 |
راهنما (Help) |
14 |
41/26% |
69 |
آرشیو (امکان دیدن مطالب و نسخههای قبلی وبسایت) |
3 |
66/5% |
25 |
امکان گفتگو با دیگران (Chat) |
14 |
41/26% |
70 |
چگونگی امکان پیوند به وبسایت |
3 |
66/5% |
26 |
موضوعات هنری |
14 |
41/26% |
71 |
نمایشگاه عکس |
3 |
66/5% |
27 |
زبانآموزی |
14 |
41/26% |
72 |
آشنایی با هنرپیشهها |
3 |
66/5% |
28 |
داستان |
14 |
41/26% |
73 |
طالعبینی |
3 |
66/5% |
29 |
بیان مناسبتها |
14 |
41/26% |
74 |
آشنایی با خطرهای اینترنتی |
3 |
66/5% |
30 |
جانورشناسی |
14 |
41/26% |
75 |
اطّلاعات لازم برای مسافرت |
3 |
66/5% |
31 |
بازخورد و نظرخواهی (Feedback) |
13 |
52/24% |
76 |
نمایش تاریخ روز |
3 |
66/5% |
32 |
مشاوره |
13 |
52/24% |
77 |
معرفی حمایتکنندگان وبسایت |
2 |
77/3% |
33 |
معرفی و پیشنهاد وبسایت به یک دوست |
12 |
64/22% |
78 |
آشنایی با حقوق نوجوانان |
2 |
77/3% |
34 |
از کتابدار بپرسید |
12 |
64/22% |
79 |
امکان گوش دادن به رادیو |
2 |
77/3% |
35 |
ورزش |
12 |
64/22% |
80 |
سال آغاز به کار وبسایت |
1 |
88/1% |
36 |
اخبار |
11 |
75/20% |
81 |
معرفی مدیر وبسایت |
1 |
88/1% |
37 |
کارتپستال |
11 |
75/20% |
82 |
معرفی سازنده وبسایت |
1 |
88/1% |
38 |
سرگرمیهای ریاضی |
11 |
75/20% |
83 |
بخش مخصوص به نوجوانان معلول |
1 |
88/1% |
39 |
ریاضیات |
11 |
75/20% |
84 |
اطلاعات و تصاویر درباره اشباح |
1 |
88/1% |
40 |
فیلم |
11 |
75/20% |
85 |
معرفی نوجوانان موفق |
1 |
88/1% |
41 |
آشنایی با فناوریها |
11 |
75/20% |
86 |
نمایش ساعت |
1 |
88/1% |
42 |
چیستان |
10 |
86/18% |
87 |
انتشارات سازندگان وبسایت |
1 |
88/1% |
43 |
آزمون شخصیت |
10 |
86/18% |
88 |
ماشین حساب |
1 |
88/1% |
44 |
آموزش کاردستی |
10 |
86/18% |
89 |
آموزش تردستی |
1 |
88/1% |
45 |
خوشامدگویی |
8 |
09/15% |
|
|
|
|
به علت منحصر به فرد بودن وبسایت فارسی در این زمینه، مطرح کردن بحث پربسامدترین ویژگیها در یک وبسایت، بیمورد است. بنابراین، به معرفی ویژگیهای محتوایی در جدول 2 بسنده میشود.
جدول 2. ویژگیهای محتوایی حاصل از تحلیل محتوایی وبسایت فارسی زبان
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
1 |
کتاب (امکان خواندن، معرفی و نقد) |
11 |
اخبار |
2 |
داستان |
12 |
بیان مناسبتها |
3 |
*معرفی نشریات مخصوص نوجوانان |
13 |
* آشنایی با نویسندگان کودک و نوجوان |
4 |
نمایش تاریخ روز |
14 |
عنوان |
5 |
بازیهای رایانهای |
15 |
بازخورد و نظرخواهی (Feedback) |
6 |
بازیهای فکری |
16 |
معرفی تازههای وبسایت |
7 |
فیلم |
17 |
آرشیو (امکان دیدن مطالب و نسخههای قبلی وبسایت) |
8 |
موسیقی و آهنگ |
18 |
درباره وبسایت |
9 |
اطّلاعات عمومی |
19 |
امکان تماس |
10 |
مسابقه |
20 |
*مشخص بودن مدت زمان بارگذاری هر صفحه |
همانطور که مشاهده میشود، 3 ویژگی ستارهدار ، تنها در وبسایت فارسی زبان دیده شدهاند.
ـ تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از سیاهة وارسی
تجزیه و تحلیل پاسخهای مربوط به مشخصات فردی صاحبنظران
نکات قابل توجه در بررسی پاسخهای داده شده به این قسمت، به قرار زیر است:
این نتایج نشان میدهد با وجود استفاده از اینترنت و داشتن تخصص و تجربة شغلی در زمینههای مختلف کودکان و نوجوانان، درصد کمی از صاحبنظران به اهمیت وبسایتهای نوجوانان توجّه داشتهاند.
تجزیه و تحلیل پاسخهای مربوط به مشخصات فردی نوجوانان 12ـ14 ساله
نکات قابل توجه در بررسی پاسخهای داده شده به این قسمت، به قرار زیر است:
مقایسه مجموع نظرهای صاحبنظران و نوجوانان در رابطه با 92 ویژگی محتوایی
با استفاده از آزمون «تی»، مجموع نظرهای صاحبنظران و نوجوانان در رابطه با 92 مادة سیاهه وارسی مورد مقایسه قرار گرفته است و در صورتی که سطح معناداری کوچکتر یا مساوی 05/0، به دست آید، وجود تفاوت معنادار با ضریب اطمینان 95% اعلام میگردد. انجام این آزمون مقدار 422/0 را برای 2 گروه فوق به دست میدهد که بیانگر نبود تفاوت معنادار در نظرهای صاحبنظران و نوجوانان است.
در گروه نوجوانان نیز برای مقایسه مجموع نظرهای دختران و پسران، از آزمون «تی»، استفاده شد و نتایج آزمون، مقدار 338/0 را برای سطح معناداری اختلاف نظرها نشان میدهد که همچون مورد قبل بیانگر نبود تفاوت معنادار است.
تعیین ویژگیهای مهم از نظر کل پاسخگویان
مادههایی از سیاهة وارسی که از نظر کل پاسخگویان دارای درصد فراوانی 50 به بالا برای دو گزینه «زیاد» و «خیلی زیاد» باشند، به عنوان ویژگیهای مهم در نظر گرفته شده و قرارگیری آنها از نظر صاحبنظران و نوجوانان در وبسایت ضروری است.
به منظور تسهیل فرایند پاسخگویی به سیاهة وارسی، ویژگیهای محتوایی در سیاهه وارسی به دو گروه «موضوعات و مسائل مرتبط با نوجوانان 12ـ14 ساله» و «موضوعات و مسائل مربوط به وبسایت» گروهبندی شدهاند.
تجزیه و تحلیل دادهها نشان میدهد از میان 68 ویژگی محتوایی مربوط به «موضوعات و مسائل مرتبط با نوجوانان 12ـ14 ساله»، 39 ویژگی مهم شناخته شده است. جدول شماره 3 بر اساس درصد فراوانی، ابتدا ویژگیهای مهم را به صورتی برجسته و سپس ویژگیهای غیرمهم را به صورتی غیر برجسته نشان میدهد.
جدول 3. اهمیت ویژگیهای محتوایی(موضوعات و مسائل مرتبط با نوجوانان 12ـ14 ساله)
از نظر پاسخگویان
ویژگیهای محتوایی |
درصد فراوانی |
رتبه |
ویژگیهای محتوایی |
درصد فراوانی |
رتبه |
ایدههای بکر برای پرکردن اوقات فراغت |
8/81% |
1 |
بخشی مخصوص نوجوانان معلول |
3/53% |
35 |
شیوههای برقراری ارتباط با دیگران |
77% |
2 |
نمایش تاریخ روز |
8/52% |
36 |
یادگیری مهارتهای مختلف |
75% |
3 |
تابلوی اعلانات به منظور عرضه آثار، بیان گفتهها و بحث درمورد موضوعات مختلف |
8/52% |
37 |
معرفی تازههای وبسایت |
9/73% |
4 |
شعر |
5/52% |
38 |
معرفی ویژگیهای جنسیتی (روحی و جسمی) نوجوانان |
9/73% |
5 |
کارت پستال |
6/51% |
39 |
معرفی نشریات مخصوص نوجوانان |
2/72% |
6 |
آموزش کاردستی |
9/48% |
40 |
بازیهای فکری |
6/72% |
7 |
آزمون شخصیت |
4/48% |
41 |
آشنایی با خطرهای اینترنتی |
72% |
8 |
آزمون هوش |
48% |
42 |
از کتابدار بپرسید |
4/70% |
9 |
آموزشهای لازم برای والدین |
7/47% |
43 |
کتاب (امکان خواندن، معرفی و نقد) |
9/69% |
10 |
کمیک |
2/46% |
44 |
مشاوره |
6/69% |
11 |
بازیهای رایانه ای |
1/45% |
45 |
آشنایی با فناوریها |
9/68% |
12 |
تاریخ |
43% |
46 |
آشنایی با نویسندگان کودک و نوجوان |
4/68% |
13 |
آموزشهای لازم برای معلمان |
9/42% |
47 |
داستان |
8/67% |
14 |
جانورشناسی |
42% |
48 |
لطیفه (Joke) |
8/67% |
15 |
اخبار |
8/40% |
49 |
ورزش |
5/64% |
16 |
اطّلاعات لازم برای مسافرت |
7/40% |
50 |
مسابقه |
8/63% |
17 |
ستاره شناسی |
3/40% |
51 |
اطّلاعات عمومی |
8/63% |
18 |
گیاه شناسی |
2/40% |
52 |
موسیقی و آهنگ |
5/63% |
19 |
نمایش ساعت |
7/38% |
53 |
فیلم |
4/63% |
20 |
امکان خرید |
7/38% |
54 |
راهنماییها و کمکهای آموزشی |
1/63% |
21 |
آموزش تردستی |
3/37% |
55 |
امکان گفتگو با دیگران (Chat) |
63% |
22 |
تقویم |
6/36% |
56 |
زبانآموزی |
2/62% |
23 |
بیان مناسبتها |
3/36% |
57 |
معرفی نوجوانان موفق |
62% |
24 |
امکان تماشای تلویزیون |
8/35% |
58 |
آشنایی با حقوق نوجوانان |
9/61% |
25 |
آشنایی با هنرپیشهها |
5/35% |
59 |
موضوعات هنری |
3/61% |
26 |
جغرافیا |
3/33% |
60 |
بهداشت |
1/59% |
27 |
کلمات قصار |
33% |
61 |
اطّلاعات ملی |
3/58% |
28 |
توصیههای مالی |
7/29% |
62 |
آشنایی با مشاغل |
1/58% |
29 |
امکان گوش دادن به رادیو |
28% |
63 |
موضوعات فرهنگی |
2/57% |
30 |
رنگ آمیزی تصاویر |
8/27% |
64 |
چیستان |
57% |
31 |
طالع بینی |
7/21% |
65 |
نمایشگاه عکس |
9/55% |
32 |
ماشین حساب |
9/20% |
66 |
سرگرمیهای ریاضی |
9/55% |
33 |
اطّلاعات و تصاویر درباره اشباح |
20% |
67 |
ریاضیات |
8/54% |
34 |
تبلیغات |
1/16% |
68 |
از 24 ویژگی محتوایی مربوط به «موضوعات و مسائل مربوط به وبسایت»، 14 ویژگی مهم شناخته شده که در جدول شماره 4 آورده شده و همچون قبل بر اساس درصد فراوانی و به صورت برجسته و غیر برجسته، ویژگیهای مهم از غیر مهم متمایز گشته است.
جدول 4: اهمیت ویژگیهای محتوایی(موضوعات و مسائل مربوط به وبسایت) از نظر پاسخگویان
ویژگیهای محتوایی |
درصد فراوانی |
رتبه |
ویژگیهای محتوایی |
درصد فراوانی |
رتبه |
عنوان |
1/87% |
1 |
چگونگی امکان پیوند به وبسایت |
4/58% |
13 |
بازخورد و نظرخواهی (Feedback) |
4/81% |
2 |
معرفی و پیشنهاد وبسایت به یک دوست |
1/58% |
14 |
بیان توصیف کوتاهی از وبسایت در زیر عنوان |
3/78% |
3 |
امتیازهای و مقامهای کسب شده توسط وبسایت |
9/47% |
15 |
راهنما (Help) |
1/76% |
4 |
تاریخ آغاز به کار وبسایت |
3/47% |
16 |
امکان تماس |
4/70% |
5 |
مشخص بودن مدت زمان بارگذاری هر صفحه |
1/47% |
17 |
آخرین تاریخ روزآمدسازی |
2/68% |
6 |
خوشامد گویی |
2/45% |
18 |
شرایط استفاده از وبسایت |
8/67% |
7 |
چگونگی استناد به وبسایت |
9/44% |
19 |
سؤالهای متداول (FAQ) |
1/64% |
8 |
حق مؤلف |
37% |
20 |
سیاست محرمانگی (Privacy Policy) |
3/61% |
9 |
معرفی مدیر وبسایت |
5/36% |
21 |
ثبت نام در وبسایت |
5/60% |
10 |
انتشارات سازندگان وبسایت |
1/34% |
22 |
آرشیو (امکان دیدن مطالب و نسخههای قبلی وبسایت) |
3/60% |
11 |
معرفی سازنده وبسایت |
4/33% |
23 |
درباره وبسایت |
8/59% |
12 |
معرفی حمایت کنندگان وبسایت |
3/29% |
24 |
بررسی پاسخهای داده شده به قسمت پرسش باز
در انتهای سیاهة وارسی، پرسشی باز درنظر گرفته شده بود تا در صورتی که صاحبنظران و نوجوانان ویژگی مناسب دیگری را برای قرارگیری در وبسایت نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی در نظر دارند که در سیاهه وارسی لحاظ نشده است، آن را ذکر کنند. در این قسمت، ابتدا نظرهای صاحبنظران و سپس نوجوانان بیان خواهد شد.
ـ صاحبنظران
به طور کلی، پاسخهای صاحبنظران در 2 محور کلی توضیح و تأکید بر روی برخی ویژگیها، و ضرورت به مرحلة عمل رساندن این پژوهش دیده میشود. همچنین، گروهی تذکر دادهاند برای به مرحله اجرا رساندن این پژوهش باید از متخصصان مختلف برای تهیة محتوای آن استفاده کرد.
ـ نوجوانان 12ـ14 ساله
به علّت این که تعداد قابل توجّهی از نوجوانان از بیان منظور خود عاجز بودند، این مرحله به صورت تعاملی با پژوهشگر انجام شد. در حین صحبت در مورد پرسش باز و دیگر موضوعات مورد علاقه نوجوانان، مشاهده شد علاوه بر استقبال نوجوانان و علاقه و تعجیل آنها در ساخت وبسایت، بسیاری از آنان از این که دیگر نباید به ترجمه و مرور وبسایتهای انگلیسیزبان بپردازند، خوشحال هستند. همچنین، بررسی نظرهای نوجوانان نشان داد آنها به آشنایی با فناوریهای جدید بسیار علاقهمندند.
مقایسه بسامد ویژگیهای مستخرج از 53 وبسایت انگلیسی زبان مخصوص نوجوانان 12ـ14 ساله با نظر پاسخگویان
از 53 ویژگی محتوایی که از نظر پاسخگویان مهم بوده است، 2 ویژگی اصلاً در وبسایتهای انگلیسی زبان دیده نشد و از میان 51 ویژگی باقیمانده، 33 ویژگی در زمرة پربسامدترین ویژگیها، و 18 ویژگی در گروه کمبسامدها قرار داشتند. این مسئله نشان میدهد در 7/64% موارد، پاسخگویان ایرانی با مسئولان وبسایتهای انگلیسی زبان همعقیدهاند و اهمیت این 33 ویژگی در هر دو حالت، زیاد بوده است. در جدول شماره 5، 89 ویژگی محتوایی مشاهده شده در وبسایتهای انگلیسی زبان بر اساس بسامد آنها در این وبسایتها رتبهبندی و تنظیم و ویژگیهای «مهم» شناخته شده از نظر پاسخگویان ایرانی، به رنگ خاکستری و ویژگیهای «مهم و پربسامد» با افزودن ستارهای در کنار آنها، مشخص شدهاند.
جدول 5. مقایسه ویژگیهای محتوایی از نظر بسامد در وبسایتها و دیدگاه پاسخگویان
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
رتبه در وبسایتها |
رتبه از نظر پاسخگویان |
ردیف |
ویژگیهای محتوایی |
رتبه در وبسایتها |
رتبه از نظر پاسخگویان |
1 |
* عنوان |
1 |
1 |
46 |
* آخرین تاریخ روزآمدسازی |
46 |
19 |
2 |
بازیهای رایانهای |
2 |
63 |
47 |
گیاهشناسی |
47 |
71 |
3 |
* امکان تماس |
3 |
13 |
48 |
تاریخ |
48 |
65 |
4 |
حق مؤلف |
4 |
75 |
49 |
ایدههای بکر برای پر کردن اوقات فراغت |
49 |
2 |
5 |
* سیاست محرمانگی (Privacy Policy) |
5 |
34 |
50 |
کمیک (داستانهایی با تصاویر کارتونی و شرح کوتاهی از تصاویر، که در قسمتهای مختلف و با نظمی خاص ارائه میگردد) |
50 |
61 |
6 |
* بازیهای فکری |
6 |
11 |
51 |
آشنایی با مشاغل |
51 |
43 |
7 |
* راهنماییها و کمکهای آموزشی |
7 |
29 |
52 |
شعر |
52 |
52 |
8 |
* تابلوی اعلانات به منظور عرضه آثار، بیان گفتهها و بحث در مورد موضوعات مختلف |
8 |
51 |
53 |
کلمات قصار |
53 |
84 |
9 |
* درباره وبسایت |
9 |
38 |
54 |
آزمون هوش |
54 |
56 |
10 |
* کتاب (امکان خواندن، معرفی و نقد) |
10 |
16 |
55 |
ستارهشناسی |
55 |
70 |
11 |
تبلیغات |
11 |
92 |
56 |
رنگآمیزی تصاویر |
56 |
88 |
12 |
* معرفی تازههای وبسایت |
12 |
8 |
57 |
مسابقه |
57 |
25 |
13 |
* اطّلاعات عمومی |
13 |
26 |
58 |
تقویم |
58 |
76 |
14 |
آموزشهای لازم برای معلّمان |
14 |
66 |
59 |
امتیازها و مقامهای کسب شده توسط وبسایت |
59 |
57 |
15 |
* بیان توصیف کوتاهی از وبسایت در زیر عنوان |
15 |
4 |
60 |
توصیههای مالی |
60 |
85 |
16 |
* بهداشت |
16 |
39 |
61 |
شیوههای برقراری ارتباط با دیگران |
61 |
5 |
17 |
جغرافیا |
17 |
83 |
62 |
سؤالهای متداول (FAQ) |
62 |
24 |
18 |
* ثبت نام در وبسایت |
18 |
36 |
63 |
معرفی ویژگیهای جنسیتی (روحی و جسمی) نوجوانان |
63 |
9 |
19 |
آموزشهای لازم برای والدین |
19 |
58 |
64 |
امکان تماشای تلویزیون |
64 |
79 |
20 |
* موسیقی و آهنگ |
20 |
27 |
65 |
موضوعات فرهنگی |
65 |
36 |
21 |
امکان خرید |
21 |
73 |
66 |
اطّلاعات ملی |
66 |
41 |
22 |
* لطیفه |
22 |
22 |
67 |
یادگیری مهارتهای مختلف |
67 |
7 |
23 |
* شرایط استفاده از وبسایت (Terms of Use) |
23 |
65 |
68 |
چگونگی استناد به وبسایت |
68 |
64 |
24 |
* راهنما (Help) |
24 |
39 |
69 |
آرشیو (امکان دیدن مطالب و نسخههای قبلی وبسایت) |
69 |
37 |
25 |
* امکان گفتگو با دیگران (Chat) |
25 |
30 |
70 |
چگونگی امکان پیوند به وبسایت |
70 |
40 |
26 |
* موضوعات هنری |
26 |
35 |
71 |
نمایشگاه عکس |
71 |
46 |
27 |
* زبانآموزی |
27 |
31 |
72 |
آشنایی با هنرپیشهها |
72 |
80 |
28 |
* داستان |
28 |
21 |
73 |
طالعبینی |
73 |
89 |
29 |
بیان مناسبتها |
29 |
78 |
74 |
آشنایی با خطرهای اینترنتی |
74 |
12 |
30 |
جانورشناسی |
30 |
67 |
75 |
اطّلاعات لازم برای مسافرت |
75 |
69 |
31 |
* بازخورد و نظرخواهی (Feedback) |
31 |
3 |
76 |
نمایش تاریخ روز |
76 |
50 |
32 |
* مشاوره |
32 |
15 |
77 |
معرفی حمایتکنندگان وبسایت |
77 |
58 |
33 |
* معرفی و پیشنهاد وبسایت به یک دوست |
33 |
42 |
78 |
آشنایی با حقوق نوجوانان |
78 |
33 |
34 |
* از کتابدار بپرسید |
34 |
14 |
79 |
امکان گوش دادن به رادیو |
79 |
87 |
35 |
* ورزش |
35 |
23 |
80 |
تاریخ آغاز به کار وبسایت |
80 |
59 |
36 |
اخبار |
36 |
68 |
81 |
معرفی مدیر وبسایت |
81 |
77 |
37 |
* کارتپستال |
37 |
53 |
82 |
معرفی سازنده وبسایت |
82 |
82 |
38 |
* سرگرمیهای ریاضی |
38 |
47 |
83 |
بخش مخصوص به نوجوانان معلول |
83 |
49 |
39 |
* ریاضیات |
39 |
48 |
84 |
اطّلاعات و تصاویر درباره اشباح |
84 |
91 |
40 |
* فیلم |
40 |
37 |
85 |
معرفی نوجوانان موفق |
85 |
22 |
41 |
* آشنایی با فناوریها |
41 |
17 |
86 |
نمایش ساعت |
86 |
72 |
42 |
* چیستان |
42 |
45 |
87 |
انتشارات مسئولان وبسایت |
87 |
81 |
43 |
آزمون شخصیت |
43 |
55 |
88 |
ماشین حساب |
88 |
90 |
44 |
آموزش کاردستی |
44 |
54 |
89 |
آموزش تردستی |
89 |
74 |
45 |
خوشامدگویی |
45 |
62 |
|
|
|
|
همانطور که جدول 5 نشان میدهد، در مورد «عنوان»، «معرفی سازنده وبسایت» و «اطّلاعات و تصاویر درباره اشباح» تطابق زیادی در نظر پاسخگویان با رتبة بسامدی آنها وجود دارد. ویژگیهای «بازیهای رایانهای» و «تبلیغات» در زمرة ویژگیهای با بسامد بالا ولی کماهمیت از نظر پاسخگویان هستند و در مقابل، برخی ویژگیها همچون «معرفی نوجوانان موفق» و «بخشی مخصوص نوجوانان معلول» در گروه ویژگیهایی هستند که با وجود کمبسامد بودن، مهم شناخته شدهاند.
همانطور که نتایج حاصل از مقایسة بسامدها با نظر پاسخگویان نشان میدهد، پربسامد بودن ویژگیها به معنای مهم بودن آن ویژگیها در تمامی شرایط و برای همگان نیست. همچنین، کم بسامد بودن ویژگیها نیز لزوماً به معنای کماهمیت بودن ویژگیها نیست، زیرا این امکان وجود دارد که ویژگیهای مذکور به تازگی مورد توجه قرار گرفته و یا در فرهنگهای دیگر پرداختن به آنها چندان ضروری احساس نشده است. در نهایت میتوان گفت، مشاهدة 18 ویژگی محتوایی (29/35%) کمبسامد در وبسایتهای انگلیسی زبان ولی مهم شناخته شده از نظر پاسخگویان ایرانی، ثابت میکند میزان بسامد یک ویژگی در وبسایتها تعیین کنندة میزان اهمیت آن نیست و قرارگیری ویژگیهای کمبسامد در سیاهة وارسی به منظور نظرخواهی از صاحبنظران و نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی، توانسته است به غنای الگوی بهینه برای وبسایت مخصوص به نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی بیفزاید.
نتیجهگیری
تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از سیاهه وارسی نشان داد از میان 92 ویژگی محتوایی شناسایی شدة حاصل از تحلیل محتوای 54 وبسایت، 53 ویژگی از نظر پاسخگویان مهم شناخته شدهاند. به نظر میرسد از میان ویژگیهای محتوایی، گروههای خاصی مورد توجه پاسخگویان قرار گرفتهاند و میتوان آنها را به طور کلی در چند محور موضوعی زیر مشاهده نمود:
ـ ویژگیهایی که برای زندگی روزمره و اوقات فراغت نوجوانان مناسب است (همچون بازیهای فکری، موسیقی وآهنگ، داستان، سرگرمیهای ریاضی و امثال آن)
ـ ویژگیهایی که در آیندة نوجوانان و شکل گیری هویت و شخصیت آنان تأثیر گذار است (همچون اطلاعات ملی، آشنایی با مشاغل، موضوعات فرهنگی، تابلو اعلانات به منظور بیان گفتهها و امثال آن)
ـ گروهی از ویژگیها نیز در راستای افزایش دانایی و آگاهی نوجوانان و ارتقای تواناییهای آنان انتخاب شدهاند (همچون زبانآموزی، اطلاعات عمومی، یادگیری مهارتهای مختلف و امثال آن)
ـ گروه آخر نیز ویژگیهایی را در بر میگیرد که برای رفع و جلوگیری از ایجاد مشکلات برای نوجوانان میباشد (همچون مشاوره، آشنایی با خطرهای اینترنتی، از کتابدار بپرسید و امثال آن).
در نهایت میتوان گفت، ویژگیهای مهم شناخته شده در زمرة ویژگیهایی قرار دارند که هم پاسخگوی نیازها و ویژگیهای این رده سنی از گروه نوجوانان است و هم به آنان در گذر از این دوران آمادگی پذیرش مسئولیتهای آینده و ورود به جامعه، کمک میکند.
به علت نبود تفاوت معنادار در مجموع نظرهای این دختران و پسران، میتوان گفت لزومی به طراحی وبسایتی جنسیتگرا برای نوجوانان 12ـ14 ساله نیست.
از مقایسه مهمترین ویژگیها با تنها وبسایت فارسیزبان نوجوانان 12ـ 14 ساله، مشخص گردید فقط 16 ویژگی محتوایی (18/30%) در این وبسایت رعایت شدهاند که بیانگر بیتوجهی یا نا آگاهی مسئولان ذیربط نسبت به اینگونه منابع اطلاعاتی نوین برای نوجوانان است. مهاجر نیز در پژوهش خود بیان میکند حتّی وبسایتهای «سارا و دارا» و «هدهد» که توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان طراحی شدهاند، از نظر محتوایی بسیار ضعیف هستند و این مسئله با توجه به سابقه این سازمان در ارائه خدمات به کودکان و نوجوانان، بسیار ناامید کننده است (1385، 44). بنابراین، پیشنهاد میشود مسئولان ذیربط از یافتههای این پژوهش و ویژگیهای مهمِ شناسایی شده، در جهت ارتقای سطح کیفیت و ایجاد وبسایتهای نوجوانان 12ـ14 ساله ایرانی استفاده کنند.