مارک ایران به کجا می‌رود؟... بررسی مارک ایران در سه مرحله

مقدّمه

بررسی تاریخچه مارک نشان می­دهد مارک ملّی در کشورهایی که تاکنون برای خود این مارک را تدوین کرده­اند، حاصل تلاش مشترک گروه­هایی است که این کار را با نام­هایی مانند کمیتة ملّی فهرستنویسی یا کمیتة ملّی مارک انجام داده و به ثمر رسانده­اند. اگر چه در مواردی، افرادی به شکلهای گوناگون در تدوین برخی از مارکهای ملّی نقشی برجسته­تر داشته­اند، در هر حال، آنچه در نهایت به عنوان مارک ملّی ارائه شده، حاصل کار مشترک گروهی از متخصصان فهرستنویسی و رایانه در این کشورها بوده است. این کار گروهی، ضامن کیفیت بالاتر محصول تولید شده بوده است.

از هنگامی که اندیشة تولید مارک ایران به عنوان موضوع یک رساله شکل گرفت تا اکنون که مارک ایران در «سیستم جامع کتابخانة ملی (رسا)»، به منزلة بخشی از پایگاه اینترنتی سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی دیده می‌شود، سه مرحله طی شده است: مارک ایران به صورت یک پایان‌نامة دکتری، دستنامة مارک ایران، و شکل عملیاتی آن در «سیستم جامع کتابخانة ملی (رسا)». مارک ایران طی این سه مرحله، تغییراتی داشته که محتوای نوشتة حاضر را تشکیل می دهد. آنچه تلاش می‌شود در این نوشته ارائه شود، میزان وابستگی هر مرحله به تغییرات و پیشنهادهایی است که در مرحلة پیش از آن انجام شده، و نیز تعیین این نکته است که آیا مارک ایران در حال طی سیری کمالگرا یا نقص‌گراست.

مارک ایران به عنوان یک پایان نامه

در انتهای پایان نامه ای که دربارۀ ساخت فرمت مارک ایران نوشته شده بود (کوکبی، 1994) اولین نتیجه‌ای که ارائه شد این بود که همة محتوانماها[1] در اقتباس ایرانی «یونی مارک» باید به الفبای رومی و از چپ به راست، امّا داده‌های متنی باید از راست به چپ نوشته شوند. نتیجة دوم نیز تأکید داشت همة رمزهای دیگر در اقتباس ایرانی «یونی مارک» باید به الفبای رومی باشد. این تصمیمات برای سازگاری هر چه بیشتر مارک ایران با یونی مارک گرفته شده بود. در پنج نمونه‌ای نیز که در این پایان نامه، پنج پیشینه از مارک ایران را در حالت فرضی نشان می‌داد، این نکات رعایت شده بود (کوکبی، 1994، 205-209).

مارک ایران به عنوان یک دستنامه

هنگامی که دستنامة مارک ایران در سال 1381 منتشر شد، با وجود اینکه در هیچ یک از صورتجلسه‌های کمیتة ملّی مارک ایران و نه در هیچ کجای این دستنامه به پیشنهادهای پایان‌نامة فوق اشاره‌ای نشده بود، در عمل، در مثالهای سرتاسر متن دستنامه و نیز در ده نمونة انتهای آن، پیشنهادهای مندرج در پایان نامه عملاً رعایت شده بود؛ یعنی، پیشینه‌ها از چپ به راست، و تمام محتوانماها و رمزها با حروف رومی نوشته شده بود.

مارک ایران در سیستم جامع کتابخانة ملی (رسا)

برای معرّفی سیستم جامع کتابخانة ملی (رسا)، نقل عباراتی از بخش معرّفی این سیستم از پایگاه اینترنتی سازمان اسناد و کتابخانة ملّی جمهوری اسلامی ایران (www.nlai.ir) سودمند به نظر می رسد:

«هدف از تولید سیستم جامع کتابخانة ملّی ایران، اتوماسیون فرآیندهای کاری معاونت کتابخانة ملّی و ذخیره سازی رکوردهای مرتبط با کلیة مواد کتابخانه ای بر اساس استانداردهای جهانی است. این نرم افزار که استاندارد مارک ایران(بومی شدة استاندارد جهانی یونی مارک) را مبنای کار خود قرار داده است، اکثر قابلیتهای سیستمهای مشابه و پیشتاز خارجی مانند ALEPH و Innovative را داراست.

«تولید این محصول از شهریور سال 1382 آغاز و با طی مراحل مختلف تولید، در شهریور 1385 آماده بهره برداری شده است. شرکت «پارس آذرخش» با بهره گیری از متخصصان کارآمد داخلی و با استفادة مناسب از دانش فنی و کتابداری موجود در سازمان، به انجام این مهم نایل شد. این پروژه از معدود پروژه های موفق طرح تکفاست که رمز موفقیت آن در همکاری نزدیک مجری و کارفرما، و به عبارتی، انجام یک کار گروهی نهفته است.

در این معرّفی، تاریخ تولید و تاریخ بهره برداری از این سیستم مشخّص و نیز، صراحتاً قید شده که این نرم افزار مبتنی بر استاندارد مارک ایران است. در بخش «امکانات سیستم جامع کتابخانة ملّی ایران»، بار دیگر ذکر شده که «سیستم جامع کتابخانة ملّی مبتنی بر یونی مارک و مارک ایران بوده و فرایندهای فهرست نویسی، نمایه سازی، مستندسازی، فیپا، شاپا، سفارشها، واسپاری، امانت، ثبت آثار و مبادله و اهدا را مکانیزه می کند».

بدین ترتیب، آنچه قاطعانه اظهار شده این است که این سیستم یا نرم افزار، بر مارک ایران مبتنی است. امّا در نخستین نگاه، کسی که اندکی با مارک ایران آشنایی داشته باشد، متوجّه می‌شود مارک ارائه شده در این نرم افزار با فرمت مارک ایران تفاوتهای بسیاری دارد. نگاهی ژرف تر به این نرم افزار، تفاوتهای بیشتری را نشان می‌دهد. در این بخش، تلاش می‌شود میان مثالهای ده‌گانه‌ای که تحت عنوان «پیوست هفت: مثالها» (مارک ایران، 1381، 391-411) در مارک ایران ارائه شده، با پیشینه‌های همان مثالها که از طریق نرم‌افزار «رسا» (که از این پس به اختصار، «رسا» نامیده خواهد شد) بازیابی شده، مقایسه‌ای انجام شود تا تفاوتهای میان دو قالب تا اندازه‌ای روشن گردد. ذکر چهار نکته در این رابطه ضروری به نظر می رسد: نخست، یکی از مثالهای مارک ایران، حتّی پس از چند نوع جستجو از طریق نرم افزار رسا، یافت نشد و بدین ترتیب، مقایسه در 9 نمونه انجام خواهد شد. دوم، برای پرهیز از تطویل نوشته، تنها نمونه‌های مستخرج از رسا در این نوشته ارائه خواهد شد و علاقه‌مندان می‌توانند نمونه‌های مارک ایران را در دستنامة مارک ایران ملاحظه کنند. سوم، در چند بار جستجوی رسا، هر بار پیشینه‌ها به شکلی متفاوت بازیابی می‌شدند: یک شکل، حاوی فیلدها و برخی ارقام به فارسی و شکل دیگر دارای فیلدها و ارقام به انگلیسی. حتّی اگر حالت انگلیسی در این‌جا بررسی شود، باز هم فیلدها از راست به چپ نوشته شده و این نخستین نکتة مغایر با مارک ایران است. نکتة چهارم این که در مقایسة مثالها، تنها به مقایسة پیشینه‌ها توجه نشده، بلکه هر جا لازم بوده به خود دستنامة  مارک ایران و حتّی در مواردی به دستنامه های یونی مارک نیز مراجعه شده است. آنچه در زیر می آید، مقایسة نمونه‌های مارک ایران با پیشینه‌های معادل در رسا و به ترتیب نظم مثالها در مارک ایران است.

مثال 1

1.برچسب رکورد که با فیلد سه صفر مشخّص شده، در مارک ایران اصلاً فیلد نیست! مارک ایران به تبع یونی مارک، از استاندارد ISO2709 استفاده می کند که برچسب رکورد را بخشی کاملاً جدا از فیلدها می داند.

2.در برچسب رکورد، پنج نویسه ای که طول رکورد را نشان می دهند در سمت راست و بقیه در سمت چپ قرار گرفته اند. این اشتباه است.

3.نویسة 9 در برچسب رکورد مارک ایران تعریف نشده و خالی (#) است، در حالی که در تصویر بالا، با صفر نشان داده شده است.

1. در نویسة 17 در برچسب رکورد که به «سطح کد گذاری» اختصاص دارد، عدد 5 گذاشته شده که اصلاً در مارک ایران وجود ندارد.
2. در نویسة 18 در برچسب رکورد که به «نحوۀ فهرستنویسی توصیفی» اختصاص دارد، عدد 1 گذاشته شده که در مارک ایران وجود ندارد.
3. نویسة 19 در برچسب رکورد مارک ایران، یک نویسة خالی (#) است امّا به جای آن n گذاشته شده است.
4. نویسة 23 در برچسب رکورد مارک ایران باید خالی (#) باشد که به جای آن 0 گذاشته شده است.
5. از فیلد 001 «شناسگر رکورد»، استفاده نشده و به جای آن از فیلد 020 «شمارۀ کتابشناسی ملّی» استفاده شده است. فیلد 001 فیلدی الزامی است و نمی توان آن را از پیشینة مارک ایران حذف کرد.
6. در انتهای هیچ فیلدی نشانة @ گذاشته نشده است.
7. در فیلد 020 جای فیلدهای فرعی $a و $b و اطّلاعات مربوط، به هم ریخته است. این نکته در بسیاری از فیلدهای دیگر به چشم می خورد.
8. در فیلد 100 «داده‌های کلی پردازش»، به جای 36 نویسه، تنها 12 نویسه نوشته شده است و اطّلاعات مندرج در آن شباهت اندکی به فیلد 100 در مثال 1 دارد.
9. فیلد 105 «فیلد داده‌های کد شده: تک نگاشتها»، حذف شده است.
10. فیلد 106 «فیلد داده‌های کد شده: تک نگاشتها ـ ویژگیهای ظاهری»، حذف شده است.
11. در فیلد 200، «عنوان و نام پدیدآور»، عنوان اشتباه نوشته شده است.
12. در همین فیلد، پس از فیلد فرعی $f، ممیز گذاشته شده که نباید گذاشته شود، زیرا الگوریتم مارک ایران باید به گونه ای باشد که در هنگام تولید فهرستبرگه، این نشانگر فیلد فرعی را به ممیز تبدیل کند.
13. در فیلد 210 وضعیت نشر و پخش و...، پیش از نام ناشر، دو نقطه و پیش از سال انتشار، کاما آورده شده است. این نشانه ها نباید در این جا وجود داشته باشند. الگوریتم مارک ایران باید این نشانه ها را در هنگام تولید فهرستبرگه از فیلدهای فرعی $c و $d به دست آورد.
14. در فیلد 215، «مشخّصات ظاهری»، «127 ص.» جا به جا و نادرست نوشته شده است.
15. در فیلد 606، موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام)، نشانگر اول باید 1 باشد نه 2. سرعنوان موضوعی مندرج در اوّلّین فیلد 606، چون نخستین سرعنوان موضوعی پیشینه است برای آن باید از نشانگر 1 استفاده شود.
16. در فیلد 606 پیش از تقسیم فرعی «کنگره‌ها» باید کد فیلد فرعی $j برای «تقسیم فرعی شکلی» بیاید.
17. در همان فیلد و سایر فیلدهای 606، یک رقم 9 وجود دارد که معلوم نیست برای چه در این جاها آمده است.
18. در فیلد 606 سوم نیز از کدهای فیلد فرعی برای تقسیمات فرعی استفاده نشده است.
19. در فیلد 676، «رده‌بندی دهدهی دیویی»، ویراست مورد استفادۀ این رده‌بندی و فیلد فرعی مربوط به آن نیامده است.
20. در فیلد 680، «رده‌بندی کتابخانه کنگره»، سال انتشار کتاب و فیلد فرعی مربوط به آن نیامده است.
21. دو نشانگر فیلد 710، نام تنالگان ـ به منزلة سرشناسه (مسؤولیت معنوی درجه اول)، باید 1 و 2 باشند نه 1#. نشانگر دوم در این فیلد اصلاً دارای ارزش # نمی باشد!
22. در همین فیلد، کد فیلد فرعی $9 نادرست است. در این فیلد، چنین فیلد فرعی وجود ندارد.
23. در فیلد 712، نام تنالگان ـ (مسئولیت معنوی درجه دوم)، نشانگرها باید 02 باشند نه ##. ارزشهای ## در نشانگرهای این فیلد اصلاً وجود ندارند.
24. معلوم نیست چرا فیلد 901، «کد کتابخانه»، حذف شده است.
25. در این پیشینه سه فیلد 915، 930، و 932 مورد استفاده قرار گرفته است. نگارنده در هیچ یک از دستنامه های یونی مارک و چهار روزآمد آن این فیلدها را پیدا نکرد. این فیلدها در مارک ایران هم وجود ندارند.

مثال 2

در این مثال و مثالهای بعدی نیز بیشتر اشکالهایی که در بالا مطرح شد، دیده می‌شود. آنچه از این پس در مورد هر پیشینه ذکر خواهد شد، اشکالهای خاصّ آن پیشینه است. همچنین تلاش می‌شود فیلدهایی که در آنها اشکال وجود دارد، برای راحتی تشخیص، پررنگ تر شوند.

1. در فیلد 101، زبان اثر، نشانگر اول نمی تواند # باشد؛ زیرا این ارزش در میان ارزشهای این نشانگر اصلاً وجود ندارد.
2. در فیلد 101، فیلد فرعی $c «زبان اثر اصلی» باید وجود داشته باشد که ندارد.
3. در فیلد 200، سه فیلد فرعی $e «سایر اطلاعات عنوانی»، $d «عنوان اصلی به زبان دیگر»، و $z «زبان عنوان اصلی به زبان دیگر» باید به ترتیب برای انگلیسی ـ فارسی، Top pocket dictionary of computers، و eng به کار می رفته که نرفته است.
4. فیلد 606 باید برای سرعنوان موضوعی به زبان انگلیسی نیز تکرار می‌شده که نشده است.
5. در فیلد 676، شمارۀ رده‌بندی دهدهی دیویی ناقص است.
6. در فیلد 680، سال نشر آمده ولی در فیلد فرعی مربوط نیامده است.
7. فیلد 700 می باید برای نام نویسنده به زبان اصلی تکرار می‌شده که نشده است.
8. در فیلد 702، نام شخص – (مسؤولیت معنوی درجه دوم)، به جای کلمة  «مترجم» ‌باید از کد نقش مترجم در فیلد فرعی مربوط، یعنی، $4730 استفاده می‌شده که نشده است.

مثال 4

در فیلد 225، «فروست»، برای نشانگر اوّل در مارک ایران، ارزشی به صورت # وجود ندارد.

مثال 5

1. فیلد 010، «شماره استاندارد بین المللی کتاب (شابک = ISBN)» عیناً تکرار شده است.
2. برای نشانگر اوّل در فیلد 500، «عنوان قراردادی»، از ارزش # استفاده شده است که اصلاً در مارک ایران وجود ندارد.
3. نشانگر دوم این فیلد نیز با مثال مربوط در مارک ایران متفاوت است.
4. معلوم نیست چرا فیلد 517، «عنوانهای گونه گون دیگر»، در این پیشینه وجود دارد. این فیلد در نمونة مشابه در مارک ایران وجود ندارد.
5. در فیلد 676، از گسترش ادبیات ایران در رده‌بندی دهدهی دیویی استفاده شده است و در نتیجه باید از فیلد فرعی $z، «زبان ویراست» استفاده می‌شد که نشده است.
6. در فیلد 680، در مثال مندرج در مارک ایران، پیش از سال 1383، دو نشانه # وجود دارد امّا در این پیشینه این نشانه ها دیده نمی‌شود.
7. در فیلد 700، نام شخص ـ به منزلة سرشناسه (مسئولیت معنوی درجه اول)، پیش از سالهای تولّد و وفات باید کد فیلد فرعی $f وجود داشته باشد.
8. در فیلد 801، «مبدأ اصلی»، از فیلد فرعی $c «تاریخ عملیات»، که برای تاریخ نشر یا تعدیل رکورد به کار می‌رود، استفاده نشده است.

مثال 6

1. فیلد 010 بدون هیچ دلیلی، عیناً تکرار شده است.
2. در فیلد 225، کمانکهای فروست نوشته شده اند؛ اینها نباید نوشته شوند، بلکه به وسیله الگوریتم از فیلدهای مربوط تولید می‌شوند.
3. در فیلد 225 تنها یک بار از فیلد فرعی $v، مشخصة جلد، استفاده شده است، در حالی که باید برای شمارۀ فروست  فرعی یعنی 2/4 هم می باید استفاده می‌شد.
4. در فیلد 225، از فیلد فرعی $e، «سایر اطلاعات عنوانی» برای عبارت «حقوق و علوم سیاسی» استفاده نشده است.
5. در فیلد 680، رده‌بندی کتابخانة کنگره ناقص نوشته شده است.
6. در نمونة مارک ایران از فیلد 305، یادداشتهای مربوط به ویراست و تاریخچة کتابشناختی اثر برای عبارت «چاپ دوم» و در مثال رسا از فیلد 300، «یادداشتهای کلی» برای این منظور استفاده شده است.
7. در فیلد 680 شمارۀ رده‌بندی کتابخانة کنگره ناقص نوشته شده است.

مثال 7

1. فیلد 010 بدون هیچ دلیلی، عیناً تکرار شده است.
2. فیلد 517، عیناً تکرار شده، تنها در انتهای فیلد دوم، یک نقطه گذاشته شده است.
3. در فیلد 676، شمارۀ دیویی ناقص است.
4. در فیلد 712، از دو نشانگر ## استفاده شده است در حالی که در مارک ایران هیچ یک از این نشانگرها دارای چنین ارزشی نیستند.
5. در فیلد 712 باید برای سازمانهای فرعی از فیلد فرعی $b، «تقسیم فرعی» استفاده می‌کرده است.

مثال 8

1. فیلد 010 می باید برای قیمتهای متفاوت دو جلد تکرار می‌شده که نشده است.
2. دو بار از فیلد 305 استفاده شده، در حالی که در نمونة مارک ایران از این فیلد استفاده ای نشده است.
3. در حالی در این پیشینه از فیلد 305 استفاده شده، آن هم دو بار، که در مثال 6 از از آن استفاده نشده و به جای آن از فیلد 300 استفاده شده است.
4. نشانگر اوّل اوّلین فیلد 606 باید 1 باشد نه نشانگر اوّل سومین فیلد 606.
5. در رسا از فیلد 700 برای سرشناسة تنالگانی استفاده شده در حالی که در مارک ایران این فیلد برای «نام شخص ـ به منزلة سرشناسه (مسئولیت معنوی درجه اوّل)» آمده است. دستنامة مارک ایران عبارت «مسجد جامع گوهر شاد. کتابخانه» را در فیلد 710 گذاشته که مربوط به «نام تنالگان ـ به منزلة سرشناسه (مسئولیت معنوی درجة اول)»، و صحیح است.

مثال 9

1. در فیلد 225، فیلد فرعی $v برای شمارۀ فروست نیامده است.
2. از فیلد 312، «یادداشتهای مربوط به عنوانهای مرتبط» استفاده شده در حالی که می باید از فیلد 304، «یادداشتهای مربوط به عنوان و پدیدآور» استفاده می‌شده است.
3. معلوم نیست چرا در این پیشینه، هم از فیلد 300 و هم از سایر فیلدهای مربوط به یادداشتها استفاده شده است. اگر قرار است تنها از فیلد 300 استفاده شود، باید در همة پیشینه‌ها این‌گونه عمل شود.
4. برای دو نویسندۀ همکار، باید از فیلد 701، «نام شخص ـ (مسئولیت معنوی برابر)» استفاده می‌شده نه از فیلد 702، زیرا فیلد 702 می باید برای مترجم استفاده می‌شده است.
5. فیلد 702، در صورتی که درست باشد که نیست، باید برای نامهای نویسندگان همکار به زبان اصلی تکرار می‌شده که نشده است.

مثال 10

1.فیلد 510 برای عنوان برابر وجود ندارد.

نتیجه گیری

مقایسة 9 نمونة انتخابی از سیستم رسا با 9 نمونه از 10 نمونه‌ای که در دستنامة مارک ایران به عنوان الگو آمده است، نشان داد تفاوتهای آشکاری میان آنچه در مارک ایران پیشنهاد شده و آنچه در عمل پیاده شده، وجود دارد. تفاوتهای مشاهده شده بیانگر تغییراتی هم در فیلدها، هم در فیلدهای فرعی، و هم در نشانه های رمزی دیگر است. بررسی تفاوتها نشان می‌دهد برخی از اینها می‌تواند ناشی از اشتباهات اپراتورها باشد، امّا تغییرات دیگر را نمی توان تنها ناشی از این عامل دانست. تفاوتها را می­توان به شرح زیر گروه بندی کرد:

1. برچسب رکورد که با فیلد سه صفر مشخّص شده، در مارک ایران اصلاً فیلد نیست! مارک ایران به تبع یونی مارک، از استاندارد ISO2709 استفاده می کند که برچسب رکورد را بخشی کاملاً جدا از فیلدها می داند.
2. در برچسب رکورد، پنج نویسه ای که طول رکورد را نشان می دهند در سمت راست و بقیه در سمت چپ قرار گرفته اند. این اشتباه است.
3. برخی نویسه­ها در برچسب رکورد، دارای ارزشهایی هستند که در مارک ایران وجود ندارد. نویسه­های 9، 17، 18، 19، و 23 از این گروهند.
4. از فیلد 001 «شناسگر رکورد»، استفاده نشده و به جای آن از فیلد 020 «شمارۀ کتابشناسی ملّی» استفاده شده است. فیلد 001 فیلدی الزامی است و نمی توان آن را از پیشینة مارک ایران حذف کرد.
5. در انتهای هیچ فیلدی نشانة @ گذاشته نشده است.

6. در بسیاری از فیلدها، جای فیلدهای فرعی و اطّلاعات مربوط به هم ریخته شده است.

7. در فیلد 100 «داده‌های کلی پردازش»، به جای 36 نویسه، تنها 12 نویسه نوشته شده است و اطّلاعات مندرج در آن شباهت اندکی به فیلدهای 100 در مثالهای مربوط دارد.

1. فیلد 105 «فیلد داده‌های کد شده: تک نگاشتها»، حذف شده است.
2. فیلد 106 «فیلد داده‌های کد شده: تک نگاشتها ـ ویژگیهای ظاهری»، حذف شده است.
3. در برخی از فیلدها، پس از فیلد فرعی، نشانه­های استاندارد بین­المللی کتابنامه نویسی نیز آورده شده است. این کار درست نیست، زیرا الگوریتم مارک ایران باید به هنگام تولید فهرستبرگه در هر شکلی، این نشانه­ها را تولید کند.
4. در برخی از فیلدها، از نشانگرها نادرست استفاده شده است. در مواردی نیز از نشانگرهایی استفاده شده که در مارک ایران وجود ندارند.
5. در برخی از فیلدها کدهای فیلد فرعی گذاشته نشده است. اطلاعات مندرج در برخی از فیلدها مانند فیلدهای مربوط به رده‌بندی دهدهی دیویی و کتابخانه کنگره، ناقص است.
6. در برخی از فیلدها، برخی از فیلدهای فرعی باید استفاده می­شده که نشده است.
7. برخی فیلدها باید تکرار می­شده که نشده است. و
8. برخی از فیلدها بدون هیچ‌گونه دلیلی تکرار شده است.

با بررسی تفاوتهای مشاهده شده پرسشهایی از این قبیل مطرح می‌شود:

1. آیا فیلدهایی که مورد استفاده قرار نگرفته یا فیلدهایی که افزوده شده، با صلاحدید کمیتة ملی مارک ایران بوده اند؟
2. آیا اگر پاسخ پرسش 1 مثبت است، این کمیته اصولاً فعّال است؟
3. اگر این کمیته فعّال است، چرا در این تصمیم‌گیریها همة اعضای کمیته مورد مشورت قرار نگرفته اند؟
4. اگر تغییرات به وجود آمده مورد تأیید کمیتة ملّی مارک ایران است، این تغییرات با اطّلاع و تأیید کمیتة دائمی یونی (Permanent Unimarc Committee) مارک بوده است؟ بررسی آخرین ویراست یونی مارک که به سال 2004 مربوط است توسّط نگارنده نشان داد که حدّ اقل فیلدهای افزوه شده در رسا که در نمونه های مارک ایران وجود ندارند، در یونی مارک نیز دیده نمی شوند.
5. اگر تغییرات مشاهده شده مورد تأیید کمیتة ملّی مارک ایران نیست، این تغییرات توسط چه کسی (کسانی) و با کدام صلاحیت به وجود آمده اند؟

آنچه در اینجا باید مورد تأکید قرار گیرد این است که هم پایان نامه، هم دستنامة مارک ایران و هم رسا بر این نکته تأکید دارند که مارک ایران باید با یونی مارک، بیشترین میزان سازگاری را داشته باشد. امّا آنچه در رسا مشاهده شد، نشان می‌دهد میزان سازگاری در پیشینه‌های این نظام، با یونی مارک اندک است و بدین ترتیب یکی از بزرگترین اهداف مارک ایران که در صفحة هفت پیشگفتار دستنامة آن به شرح زیر آمده بسیار دور از دسترس می نماید.

همچنان که امروز کتابخانه های بزرگ جهان به منظور رسیدن به یکی از مهمترین اهداف ایفلا «که [که] کنترل کتابشناختی جهانی» (UBC) است از فرمت مارک بین‌المللی برای تبادل اطلاعات استفاده می کنند، شایسته است کتابخانه های ایران نیز با استفاده از مارک ایران، راه را برای رسیدن به کنترل کتابشناختی ملّی در مرحلة نخست، و کمک به تحقق کنترل کتابشناختی جهانی در مرحلة دوم، هموار نمایند.

پیشینه‌های مارک ایران در واقع مقدّمة شبکة کتابشناختی ملّی می باشند. این پیشینه‌ها باید در شبکة کتابشناختی ملّی مانند محملی عمل نمایند که داده‌های کتابشناختی را از این سوی شبکه به سوی دیگر آن منتقل می کنند. این محمل باید استاندارد باشد تا بتواند به این وظیفه به درستی عمل نماید. همان گونه که در پیشگفتار مارک ایران نوشته شده «اگر بخواهیم در آینده به شبکة اطلاع‌رسانی ملّی دست یابیم، راهی جز استفاده از دستورالعملهای یکسان، هماهنگ و دقیق نداریم». در دستنامة مارک ایران، دستورالعملی یکسان، هماهنگ و دقیق ارائه شده امّا به نظر می رسد این دستورالعمل، در عمل مورد استفاده قرار نگرفته است.

پیشنهادها

برای این‌که پیشینه‌های مارک ایران به سرنوشتی مانند سرنوشت کتابشناسی ملّی ایران، که کتابشناسی سرشار از ناهماهنگی‌ها با استانداردها و ناهماهنگی‌های درونی است دچار نشود، باید:

1. تولید پیشینه‌های مارک ایران در آغاز کار، توسط اپراتورهایی کاملاً آموزش دیده و حرفه ای انجام شود. حتّی پس از این فرایند، این پیشینه‌ها توسط کارشناسان دقیق و خبره مورد بررسی قرار گیرد.
2. دوره های آموزشی مارک ایران توسط انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران به گونه ای گسترده برای کتابداران تدریس شود.
3. تدریس مارک ایران در دروس «سازماندهی مواد» جایگاهی ویژه داشته باشد. به نظر می‌رسد تدریس سه واحد سازماندهی مواد برای آموزش مارک ایران، یک حداقل باشد.

مارک ایران در مرحلة نوزایی عملیاتی است؛ این ابزار به مراقبتی دقیق نیاز دارد تا جایگاه ویژۀ خود را پیدا کند. فراموش نکنیم که در آینده نزدیک، بسیاری از کتابخانه‌ها در کشورهای دیگری که دارای منابع فارسی هستند، تمایل خواهند داشت تا از پیشینه‌های فارسی سازمان اسناد و کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران استفاده کنند. بنابراین صحت داده‌ها در مارک ایران می تواند اعتبار این سازمان و نیز حرفه کتابداری را در کشور نشان دهد.