کتاب‌های کمیاب و مجموعه‌های ویژه: مطالعه تاریخچه و وضعیت موجود در جهان و ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

2 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام نور، ایران

3 استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام نور، ایران

4 استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

هدف: هدف از این پژوهش، مروری بر چارچوب تعریفی کتاب‌های کمیاب و بررسی سیر تحول تاریخی مجموعه‌های ویژه در جهان و ایران است.
روش: از شیوه توصیفی با رویکرد استقرایی استفاده شده است. ابتدا به مرور تعریف‌های موجود از کتاب‌های کمیاب و نواقص آن‌ها پرداخته تا در نهایت به تعریفی جامع رسیده شود؛ سپس به تحلیل سیر تاریخی مجموعه‌های ویژه در جهان و پس از آن به مرور تاریخ و کتابخانه‌های دارای مجموعه‌های ویژه در ایران پرداخته می‌شود. منابع مورد استفاده در این پژوهش با استفاده از شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند.
یافته‌ها: کتاب‌های کمیاب، تعریفی فراتر از کتاب‌های کهنه‌چاپ دارند و روند انتقال اطلاعات در آن‌ها، صرفاً داده‌های محتوایی را در بر نمی‌گیرد. در بخش دوم، چهار مرحله در خصوص تحول مجموعه‌های ویژه در جهان و همچنین، تفاوت رویکردها به مجموعه‌های ویژه در جوامع و فرهنگ‌های مختلف و تفاوت آن میان اقشار سیاه‌ و سفیدپوست به‌ دلیل تفاوت دغدغه‌ها در طول تاریخ به دست آمد. با مرور مجموعه‌های ویژه در ایران، نخستین کتابخانه دارای مجموعه ویژه، کتابخانه کلیسای وانک اصفهان بوده و در مجموع، تعداد 21 کتابخانه دارای مجموعه‌های ویژه در ایران یافت شد.
نتیجه‌گیری: کتاب‌ها می‌توانند به ‌صورت بالقوه کمیاب محسوب شوند و مبنای تشخیص کتاب‌های کمیاب تا حدود زیادی به رسالت مجموعه‌ها وابسته بوده و به‌ طور مستقل قابل ارزیابی نیست. همچنین، تاریخ مجموعه‌های ویژه در ایران، بر خلاف جهان، از سیر روشنی برخوردار نیست. مراحل تحول آن به روشنی مشخص نشده و اطلاعات موجود در این خصوص، مربوط به کتابخانه‌‌های دارای این مجموعه‌هاست و اهداف اولیه تشکیل آن‌ها تا حدود زیادی مخدوش مانده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rare books and special collections: study of the history and current situation in the world and Iran

نویسندگان [English]

  • Seyede Torfe Abtahi NejadMoghadam 1
  • Soraya Ziaei 2
  • Hadi SharifMoghadam 3
  • Ali Biranvand 4
1 Ph.D Candidate, Knowledge and Information Science, Payame Noor University, Iran.
2 Associate Professor, Knowledge and Information Science, Payame Noor University, Iran.
3 Professor, Knowledge and Information Science, Payame Noor University, Iran.
4 Associate Professor, Department of Knowledge and Information Science, University of Payame Noor, Iran
چکیده [English]

Objective: Purpose of this study is to review the definitional framework of rare books and to study the historical evolution of special collections in the world and in Iran.
Methodology: Descriptive method with inductive approach has been used. First, it reviewed the existing definitions of rare books and their shortcomings to finally reach a comprehensive definition; then the historical course of special collections in the world was analyzed and the history and libraries with special collections in Iran were reviewed. The sources used in this research have been collected using documentary and library methods.
Findings: Rare books have a definition beyond the old books and the process of transferring information in them does not only include content data. In the second part, four stages were achieved regarding the evolution of special collections in the world (Identification and segregation of rare books; The evolution of rare books in academic libraries; The evolution of rare books and special collections with the opening of these sections in university libraries; Forming a professional organization (ACRL) to meet educational and communication needs), as well as the differences in approaches to special collections in different societies and cultures and the differences between blacks and whites due to differences of concern throughout history.
According to experts, in terms of historical position by global definition, we are now in the fourth stage. By reviewing special collections in Iran, the first library with special collections was the library of Vank Church in Isfahan, and in total, 21 libraries with special collections were found in Iran.
Conclusion: Contrary to popular belief, the definition of the term "rare book", which is an important resource in special collections, can vary based on the missions and goals of libraries and their overall strategies, and in general, may not be outside the strategic framework of libraries. Books can be considered potentially scarce and the basis for identifying rare books is largely dependent on the mission of the collections and cannot be evaluated independently. Also, the history of special collections in Iran, unlike the world, does not have a clear course. The stages of its evolution are not clearly defined and the information available in this regard is related to the libraries that have these collections, and the initial purposes of their formation have been largely distorted. This issue will require serious attention to the field of research, and the elimination of existing shortcomings by researchers with different orientations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Special Collections
  • Rare Books
  • Lithographed Books
  • Early typo graphed books

مراجع

آتابای، بدری (1355). کتابخانه سلطنتی ایران، یغما، 339، آذر 1355، 542-546.
آراسته، منوچهر (1388). بررسی فهرست‌های نسخه‌های چاپ سنگی چاپ شده در ایران، شمسه؛ نشریه الکترونیکی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، 1(5)، بهمن و اسفند 1388.
اصیلی، سوسن (1389). نگاهی به بخش نسخه‌های خطی و آثار کمیاب کتابخانه مرکزی اسناد دانشگاه تهران، کتاب ماه کلیات، 157، دی 1389، 106ـ109.
بابازاده، شهلا (1378). تاریخ چاپ در ایران، تهران: کتابخانه طهوری.
بنی‌اقبال، ناهید (1384). زبان و ادب فارسی در کتابخانه فرهنگستان، نامه فرهنگستان، 26، تابستان 1384، 175ـ183.
بوذری، علی؛ مارزلف، اولریش؛ غلامی جلیسه، مجید؛ سلطانی‌فر، صدیقه (1394). کتاب‌های چاپی فارسی؛ چالش‌های پیش رو [گزارش نشست]، فصلنامه نقد کتاب میراث، 2(8)، زمستان 1394، 37-50.
بهزادی، محمدرضا؛ چیت‌ساز، محمدمهدی (1389). کتاب‌های اهدایی به پادشاهان قاجار، موجود در تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانه ملی، پیام بهارستان، 2(8)، تابستان 1389، 504-543.
بی‌نام (1387). کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی در یک نگاه، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
پوراحمد جکتاجی، محمدتقی (1385). کتابخانه ملی رشت، در: دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، زیرنظر فریبرز خسروی، ج. 2، 1412-1413.
تقی‌پور، اکبر (1391). نگاهی به فهرست کتب سنگی و سربی کتابخانه مرکزی (ملی) تبریز، کتاب ماه کلیات، (ش. 173)، اردیبهشت 1391، 18ـ23.
حکیم، سید محمد حسین (1391). فهرست کتابخانه سلطنتی ایران (تألیف شده در 1328-1338ق.): نسخه برگردان دستنویس شماره 21564 کتابخانه مجلس شورای اسلامی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
دبیری، اکرم (1384). چاپ سنگی و دلایل رواج آن در ایران، فصلنامه کتاب، 6(2)، تابستان 1384، 59 ـ66.
دولتشاهی، علی (1392). آشنایی با نسخه‌های خطی و چاپ سنگی موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک، کتاب ماه کلیات، 193، دی 1392، 34 ـ 38.
رجبی، محمدحسن (1381). کتابخانه‌های ارامنه ایران، دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی، سرویراستار عباس حری، ج. 1، 126ـ 128.
زین‌العابدینی، محسن (1381). همایش کتابخانه ملی گذشته، حال و آینده، مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 52، زمستان 1381، 169-175.
صدری‌نیا، باقر (1384). کتابخانه ملی (مرکزی) تبریز و معرفی چند نسخه خطی منحصربه‌فرد آن، نامه پارسی، 10(1)، بهار 1384، 173ـ180.
فانی، کامران (1387). ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانه ملی ایران، کتاب ماه کلیات، ش. 133، دی 1387، 94 ـ96.
کرم‌رضایی، پریسا (1389). فهرست کتاب‌های چاپ سنگی کتابخانه وزارت امور خارجه، کتاب ماه کلیات، 14(3)، اسفند 1389،    42 ـ47.
مرجانی، نسرین (1395). پژوهشی پیرامون تاریخ کتابخانه سلطنتی، در کاخ گلستان تهران، پیام بهارستان، 2(8)، 197-216.
مسعودی، اکرم (1389). تعاملی در فهرست‌نویسی کتاب‌های چاپ سنگی، کتاب ماه کلیات، 14(3)، اسفند 1389، 56 ـ 59.
نفیسی، سعید (1306). انتقاد ادبی: فهرست کتب کتابخانه آستان قدس رضوی، تقدم، 1، شهریور 1306، 32ـ40.
وبگاه آستان مقدس حضرت معصومه (س)، مسئول کتابخانه آستان مقدس حضرت معصومه سلام‌الله علیها در دیدار با اعضای بنیاد قم‌پژوهی به تاریخچه و فعالیت‌های کتابخانه پرداخت، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://lib.amfm.ir (URL4)
وبگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، درباره پژوهشگاه علوم انسانی، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://www.ihcs.ac.ir (URL9)
وبگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، کتابخانه مینوی، گنجینه‌ای بی‌نظیر، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://www.ihcs.ac.ir/minovi/ (URL10)
وبگاه دانشنامه جهان اسلام، بخش کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://rch.ac. ir/partition/Details/3 (URL8)
وبگاه سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، تاریخچه، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://library.razavi.ir/ (URL2)
وبگاه کاخ گلستان، پیشینه کتابخانه چاپی، دسترسی در 12 آبان 1399 در: http://www.golestanpalace.ir (URL1)
وبگاه کتابخانه آیت‌الله‌العظمی بروجردی، کتابخانه حضرت آیت الله بروجردی، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://www.blib.ir/libportal/tabid/182/Default.aspx (URL11)
وبگاه کتابخانه تخصصی وزارت امور خارجه، درباره کتابخانه، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://lpis. ir/portal/ (URL6)
وبگاه کتابخانه حضرت آیت‌العظمی گلپایگانی، کتابخانه حضرت آیت‌العظمی گلپایگانی، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://gollib.ir/ (URL12)
وبگاه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تبریز، معرفی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تبریز، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://lib.tabrizu.ac.ir   (URL7)
وبگاه کتابخانه و موزه ملی ملک، پیشینه، دسترسی در 15 آبان 1399 در: http://malekmuseum.org/ (URL5)
وبگاه کتابخانه و موزه وزیری یزد، مجموعه کتابخانه، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://library.razavi.ir/vaziri/ (URL13)
وبگاه ویکی‌شیعه، مدخل «کتابخانه آیت‌الله حائری»، دسترسی در 15 آبان 1399 در: https://fa.wikishia.net/ (URL3)
 
References
Araste, M. (2010). Review of the lists of lithographic versions printed in Iran, Shamse: Electronic Journal of the Organization of Libraries, Museums and Documents Center of Astane Qudse Razavi, 1(5), February & March 2010. (in Persian)
Asili, S. (2011). A look at the Manuscripts and Rare works section of the Central Document Library of the University of Tehran, Ketab-e Mah-e Kolliyat. (No. 157), January 2011, 106-109. (in Persian)
Atabay, B. (1977). Royal Library of Iran, Yaghma, (No. 339), December 1977, 542-546. (in Persian)
Babazade, S. (2000). The History of Printing in Iran, Tehran: Tahouri Library. (in Persian)
BaniEghbal, N. (2005). Persian language and literature in the library of the AcademyAcademy of Persian Language and Literature, Nameh Farhangestan, (No. 26), Summer 2005, 175-183. (in Persian)
Bayani, M. (1944). The Importance of Current Iranian Libraries: Interview with Mr. Mehdi Bayani on Radio Tehran, March 19, 1944, Amoozesh & Parvaresh Monthly, 14(1), April 1944, 28-33. (in Persian)
Behzadi, M., & ’ChitSaz, M. (2010). “Books donated to the Qajar kings, available in the Iranian and Islamic studies Hall of the National Library, Payam Baharestan. 2(8), Summer 2010, 504-543. (in Persian)
Boozari, A., Marzolph, U., Gholami Jalise, M., & Soltanifar, S. (2016). Persian printed books; Challenges ahead [meeting report], Quarterly Book Review: Heritage, 2(8), Winter 2016, 37-50. (in Persian)
Bos, J. (2012). All Books are Equal, but Some Books: Towards a Modern Vision of Special Collections, In: Ambassadors of the Book: Competences and Training for Heritage Librarians, Edited by Raphaële Mouren, International Federation of Library Associations and Institutions: The Hague,15-23.
Boyd, B. (2000). SERENDIPITY OF THE NEW, RBM: A Journal of Rare Books, Manuscripts, and Cultural Heritage, 1(1), 36 - 37.
Buckland, M. K. (1991). Information and information system, New York: Praeger Publishers.
Cullingford, Alison (2017). The Special Collections Handbook, Second Edition, London: Facet Publishing.
Dabiri, A. (2005). Lithography and the reasons for its prevalence in Iran, Book Quarterly, 6(2), Summer 2005, 59-66. (in Persian)
Dane, A. (2016). Abstractions of evidence in the study of manuscripts and early printed books, New York, NY: Ashgate Publishing.
Decision Theory (2019). In: Principia Cybernetica Web, Retrieved October 14, 2019. From: http://pespmc1. vub. ac. be/ASC/DECISI_THEOR. html. (URL14)
Delsaerdt, P. (2012). Ambassadors of the Book: the Conference Theme and its Background, In: Ambassadors of the Book: Competences and Training for Heritage Librarians, Edited by Raphaële Mouren, International Federation of Library Associations and Institutions: The Hague, 11-14.
Dolatshahi, A. (2014). Familiarity with manuscripts and lithographs available at the National Library and Museum of Malek, Ketab-e Mah-e Kolliyat, 193, January 2014, 34-38. (in Persian)
Enniss, S. (2000). Still special after all these years, RBM: A Journal of Rare Books, Manuscripts, and Cultural Heritage, 1(1), 46 - 47.
Fani, K. (2009). Iranian and Islamic Studies in the national library of Iran, Ketab-e Mah-e Kolliyat, January 2009, 94-96. (in Persian)
Galbrait, S., & Smith, G. (2012). Rare book librarianship: an introduction and guide, Santa Barbara, California: Libraries Unlimited.
Grab, J. (2003). RBMS, Special Collections, and the Challenge of Diversity: The Road to The Diversity Action Plan, RBM: A Journal of Rare Books, Manuscripts, and Cultural Heritage, 4(2), 74-107.
Guidelines for Planning the Digitization of Rare Book and Manuscript Collections, By: IFLA Rare Books and Special Collections. September 2014.
Hakim, M. (2012). List of the Royal Library of Iran (Complied in: 1910-1920). Copy of Manuscript No. 21564 of the Library of the Parliament of Iran, Tehran: Library, Museum and Documentation Center of the Parliament of Iran. (in Persian)
Joyce, W. (1988). The Evolution of the Concept of Special Collections in American Research Libraries, RBM: A Journal of Rare Books, Manuscripts, and Cultural Heritage, 3(1), 19-29.
KaramRezaei, P. (2001). List of lithographic books in the Library of Political and international studies, Ketab-e Mah-e Kolliyat, 14(3), March 2011, 42-47. (in Persian)
Katchen, M. (2000). Archiving the Avant Garde, RBM: A Journal of Rare Books, Manuscripts, and Cultural Heritage, 1(1), 38 - 41.
Marjani, N. (2016). Research on the history of the Royal Library, in Golestan Palace, Tehran, Payam Baharestan, 2(27), 197-216. (in Persian)
Masoudi, A. (2001). An interactive in cataloging of lithographic books, Ketab-e Mah-e Kolliyat,14(3), March 2011, 56-59. (in Persian)
Miller, E. (2007). Collections and Collectivity: William Morris in the Rare Book Room, The Journal of William Morriis Studies, Summer: 73-88.
Nafisi, S. (1927). Literary Criticism: List of books in Astan Quds Razavi Library, Taghaddom, (No. 1), September 1927, 32-40. (in Persian)
PourAhmad Jaktaji, M. (2006). National library of Rasht, In: Encyclopedia of librarianship and information Science, Under the supervision of Fariborz Khosravi, 2, 1412-1413. (in Persian)
Powell, L. (1939). The Functions of Rare Books, College & Research Libraries, 97-103.
Rajabi, M. (2002). Armenians of Iran, libraries of, In: Encyclopedia of librarianship and information Science, Under the supervision of Abbas Horri, 1, 126-128. (in Persian)
Ray, G. (1974). The World of Rare Books Re-examined, The Yale University Library Gazette, 49(1), 77-146
Sadrania, B. (2006). National (Central) Library of Tabriz and introduction of some unique manuscripts, Name Parsi, 10(1), Spring 2006, 173-180. (in Persian)
Sheehan, J. (2006). Intangible Qualities Of Rare Books: Toward a Decision-Making Framework For Preservation Management in Rare Book Collections, Based Upon The Concept Of the BOOK AS OBJECT. Dissertation Prepared for the Degree of, Doctor Of Philosophy. University Of North Texas.
Streit, S. (1987). College & Research Libraries News: Guidelines on the selection of general collection materials for transfer to special collections, By the RBMS Ad Hoc Committee for Developing Transfer Guidelines, RBM A Journal of Rare Books Manuscripts and Cultural Heritage, 48(8), 471- 475.
Taghipoor, A. (2012). A look at the list of lithographed and Moveable Types books of the Central (National) Library of Tabriz, Ketab-e Mah-e Kolliyat. (No. 173), May 2012, 18-23. (in Persian)
Website of Central library and documentation center, University of Tabriz, “Introduction”, Retrieved November 05, 2020 in: https://lib.tabrizu.ac.ir (URL7) (in Persian)
Website of Encyclopedia Islamica, “Library and Information Section”, Retrieved November 05, 2020 in: https://rch.ac.ir/partition/Details/3 (URL8) (in Persian)
Website of Golestan Palace, Print Library Background, Retrieved November 02, 2020 in: http://www. golestanpalace. ir (URL1) (in Persian)
Website of Hazrat Masumah’s Sacred Sanctuary, The head of the library of the Holy Throne of Hazrat Masoumeh, peace be upon him, met with the members of the Qom Research Foundation to discuss the history and activities of the library, Retrieved November 05, 2020 in: http://lib.amfm.ir (URL4) (in Persian)
Website of Institute for Humanities and Cultural Studies (IHSC), “About IHCS”, Retrieved November 05, 2020 in: http://www.ihcs.ac.ir (URL9) (in Persian)
Website of Institute for Humanities and Cultural Studies (IHSC), Minovi Library, a unique treasure”, Retrieved November 05, 2020 in: http://www.ihcs.ac.ir (URL10) (in Persian)
Website of Library of Ayatollah Golpayegani, “About the Library”, Retrieved November 05, 2020 in: http://gollib. ir/ (URL12) (in Persian)
Website of Library of political and international studies, “About the library”, Retrieved November 05, 2020 in: https://lpis. ir/portal/ (URL6) (in Persian)
Website of Malek national library and Museum institution, Background, Retrieved November 05, 2020 in: http://malekmuseum. org/ (URL5) (in Persian)
Website of The Grand Ayatollah Borujerdi’s library, the library of Ayatollah Borujerdi, Retrieved November 05, 2020 in: http://www.blib.ir/libportal/tabid/182/Default.aspx (URL11) (in Persian)
Website of The library and museum Vaziry of Yazd, The collection of the library, Retrieved November 05, 2020 in: https://library.razavi.ir/vaziri/ (URL13) (in Persian)
Website of The organization of Libraries, Museums and Documents Center of Astane Qudse Razavi, History, Retrieved November 05, 2020 in: https://library.razavi.ir/ (URL2) (in Persian)
Website of Wikishia, the entity of “The library of Ayatollah Haeri”, Retrieved November 05, 2020 in: https://fa.wikishia.net/ (URL3) (in Persian)
Zeinolabedini, M. (2003). National Library Conference, Past, Present and Future, National Studies on Librarianship and Information Organization, (No. 52), Winter 2003, 169-175. (in Persian)
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار