نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد.
2 استاد کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
3 دانشیار فقید کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه
از سده سیزدهم هـ .ق.، به عنوان دوره تحول در ایران یاد شده است. از یک سو دانش و اطلاعات که تا پیش از این به صورت کتابهای دستنویس و تک نسخه، نگارش، طراحی و تولید می‌شد، در قالب کتابهای چاپ سنگی با شمارگان نسبتاً بالاتر منتشر گردید. از سوی دیگر، فن جدید چاپ سنگی امکانات تازه‌ای برای هنرمندان در عرصه تصویرسازی، خوشنویسی و آرایش کتاب فراهم آورد که تا پیش از این در اختیار هنرمندان ایرانی نبود. چاپ سنگی از سال 1250 تا 1320هـ .ق. حاکم بلامنازع چاپ در ایران بود (دبیری، 1384) و پس از آن نیز تا پایان دورة قاجاریه و اوایل دورة پهلوی،کم و بیش ادامه یافت. در این مدت، کتابهای بسیار زیادی به این روش چاپ شد که با ویژگیهای نسخه‌های خطی، اشتراکهای زیادی دارد و در عین حال بسیار نفیس و ارزشمند می‌باشند. کتابهای چاپ سنگی، حاصل دورة انتقال از نسخه‌های خطی به نسخة چاپی به شمار می‌روند و از ذخایر گرانبهای این مرز و بوم و حاوی معارف بزرگان ما در موضوعات مختلف می‌باشند که در کتابخانه‌های ایران مختلف پراکنده‌اند. این کتابها دارای ارزشهای فراوان تاریخی، علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی هستند. علاوه بر متن اصلی، نسخه دارای حواشی، شرح‌ها، تقویم‌ها، وقف‌ها، امضاها، و مهرهای حاوی اطلاعات تکمیلی جالبی است که برای محققان ارزش فراوانی دارد. این کتابها همواره به جهت ویژگی و شرایط خاص (نظیر نوع چاپ، خط، تاریخ کتابت، قدمت و نفاست علمی، هنری و ...) اهمیت و ارزش بسیاری دارد. با وجود داشتن نفاست و منحصر به فرد بودن نسخه‌ها، تحقیقات در خور توجهی در مورد ذخیره و سازماندهی رایانه‌ای این منابع، صورت نگرفته است.
گسترش فناوریهای نوین و حجم منابع اطلاعاتی چاپ سنگی در کتابخانه‌ها، ضروت تعریف و تبیین راهبردها و روشهای نوین را به منظور دسترس‌پذیر ساختن این منابع اطلاعاتی، موجب گشته است. در واقع، مقوله سازماندهی این منابع اطلاعاتی وارد عرصه جدیدی شده است که روشها، راهبردها و مسائل و مشکلات خاص خود را دارد. بنابراین، مبحث سازماندهی از مواردی است که کتابداران باید در محیط جدید از آن اطلاع داشته باشند تا بتوانند به عنوان متولیان سازماندهی منابع اطلاعاتی، اصول، روشها و ابزارهای مناسبی را برای سازماندهی و دسترس‌پذیر ساختن منابع چاپ سنگی، تدوین کنند.
مارک ایران، فرمتی است برای ذخیره، بازیابی، و تبادل اطلاعات کتابشناختی که بر مبنای استانداردهای بین‌المللی توصیف کتابشناسی و با در نظر گرفتن ویژگیهای فهرست‌نویسی فارسی بر اساس فرمت یونی مارک، طراحی شده است (کوکبی، 1385). هر چند فرمت استاندارد مارک ایران، فرمت جامعی برای ثبت، ذخیره، و مبادلة اطلاعات کتابشناختی بسیاری از منابع اطلاعات فراهم آورده است، ولی به دلیل متفاوت بودن نسخه‌های چاپ سنگی به لحاظ محتوا و اطلاعات کتابشناسی و نسخه‌شناسی، تهیة فرمت مناسب برای ذخیره و سازماندهی اطلاعات این گروه از منابع اطلاعات، مستلزم در نظرگرفتن ملاحظات خاص این گروه از منابع اطلاعات، و گردآوری اجزا و عناصر اطلاعاتی آنها برای درج در هر فیلد از رکوردهای فرمت مارک ایران است که خود نیز بر مبنای یونی مارک می‌باشد.
نبود سامانی نظام‌مند برای ذخیره‌سازی و سازماندهی این گروه از منابع اطلاعات در کشور و در نتیجه نبود امکان دسترسی و استفادة مؤثر از این سرمایه‌ها باعث شکل‌گیری اندیشة طراحی الگویی برای ذخیره و سازماندهی این گروه از منابع اطلاعات گردید. مطالعة مبانی نظری و بررسی برخی از شیوه‌ها، اصول و استانداردهای سازماندهی منابع اطلاعات، پیش‌نیاز اصلی طراحی چنین الگویی می‌باشند. با توجه به هدف این پژوهش که در برگیرندة فرمت ذخیره‌سازی و سازماندهی نسخه‌های چاپ سنگی است، کلّیاتی دربارة هدف و کارکرد این طرح ارائه می‌شود.
ضرورت و کارکردهای الگو
ضرورت اصلی این الگو، ارائه فرمتی برای ذخیره و سازماندهی اطلاعات مربوط به نسخه‌های چاپ سنگی در کشور است، به طوری که بتواند به هدفهای زیر پاسخ گوید:
1. با صرف کمترین زمان، امکان ورود اطلاعات نسخه‌های چاپ سنگی مربوط به هر نسخه فراهم آید.
2. بیشترین یکدستی را در سازماندهی اطلاعات ایجاد کند.
کارکردهای این فرمت را از سه منظر می‌توان برشمرد:
الف) ذخیره، سازماندهی و نگهداری، که در آن:
ـ یک قالب یکدست و استاندارد برای ورود اطلاعات مربوط به نسخه‌های چاپ سنگی ارائه شود.
ـ امکان جستجو، بازیابی و استفادة مؤثر از اطلاعات مربوط به نسخه‌های چاپ سنگی فراهم گردد.
ـ امکان ذخیره، نگهداری و روزآمدسازی اطلاعات مربوط به نسخه‌های چاپ سنگی فراهم شود.
ب) جستجو و بازیابی:
ـ امکان جستجو و بازیابی نسخه‌های چاپ سنگی با توجه به محل نگهداری نسخه مورد نظر، و یافتن اطلاعات مربوط به نسخه فراهم آید.
ـ امکان روزآمدسازی (شامل حذف، اضافه و ویرایش) اطلاعات هر نسخه چاپ سنگی به سهولت فراهم شود.
ج) مبادله و همکاری:
با توجه به اینکه فرمت استاندارد مارک ایران و استاندارد یونی مارک مبنای ذخیره‌سازی و سازماندهی نسخه‌های چاپ سنگی قرار گرفته، مبادلة اطلاعات ذخیره شده در پایگاه اطلاعاتی مربوط به این گروه از منابع، با دیگر کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی امکان‌پذیر خواهد شد.
روش پژوهش
در این پژوهش، به منظور شناسایی، دسته‌بندی، و کدگذاری عناصر (اطلاعات کتابشناختی و نسخه‌شناسی چاپ سنگی) به صورت مجزا، از چارچوب مارک ایران استفاده شده است. در این راستا، ضمن بررسی 100 نمونه مختلف از کتابهای چاپ سنگی موجود در مجموعه کتابخانه مرکزی آستان قدس، عناصر کتابشناسی و نسخه‌شناسی مشترک شناسایی و با عناصر فرمت مارک ایران (فیلدها و فیلدهای فرعی) مقابله شد. وجود و یا نبود هر عنصر در فرمت مارک، مشخص گردید. سپس عنصرهایی که در مارک ایران موجود نبود، با فرمت یونی مارک مقابله شد. در نهایت، عنصرها در بلوکها، فیلدهای اصلی و فرعی قرار گرفت. این فرمت به دلیل طولانی بودن، در پیوست مقاله حاضر (پیوست 1) ارائه شده است.
اجزای فرمت پیشنهادی نشان می‌دهد با مقایسه داده‌های نسخه‌های چاپ سنگی با فرمت مارک ایران، غیر از فیلدهای اصلی زیر، بقیه فیلدهای اصلی در فرمت مارک ایران وجود دارد. به بیان دیگر، فیلدهای زیر که از فرمت یونی مارک استخراج گردیده است، در فرمت مارک ایران وجود ندارد.
1. یادداشت دسترسی 310
2. یادداشت حواشی و رموز نسخه 315
3. یادداشت امتیاز و ارزش نسخه 316
4. یادداشت اثر مهر و مالکیت 317
5. یادداشت توضیحات مربوط به نسخه 318
6. یادداشت منابع استنادی و ارجاعی 321
7. اشکال دیگر نسخه 325
8 . نوع منبع الکترونیکی 336
9. یادداشت شرح تهیه 345
یافته‌ها نشان می‌دهد فرمت مارک ایران با افزودن فیلدهایی از فرمت یونی مارک، می‌تواند برای ذخیره و بازیابی اطلاعات منابع چاپ سنگی مناسب باشد.
در ادامه، به منظور وضوح و آشنایی بیشتر با فرمت پیشنهادی، مثالی آورده شده که می‌تواند در نشان دادن جزئیات فیلدهای مورد نیاز برای کتابهای چاپ سنگی، بسیار مفید باشد.
عنوان: شرح جامی
101 0#$aara@
200 1 #Sa شرح جامی$f شرح عبدالرحمن بن احمد جامی $g به کتابت محمد کاظم بن عبدالعلی @
210 ##$a تبریز $c دارالطباعه حاج ابراهیم $d @1290
215 ## $a 216ص. $d 26× 16س. م. @
300 ## $a تاریخ کتابت 1290ق @
300 1 # $a آغاز: بسمله... و به نستعین الحمد لله لولیه و الصلوة علی نبیه و علی اله و اصحابه... @
300 1 # $a انجام: وفقه الله تعالی وظایف عبودیته الاعراض عن مطالبة الاغواص و الاغراض. @
307 ## $a خط نستعلیق @
307 ## $a جلد مقوایی با روکش تیماج @
307 ## $a کاغذ فرنگی نخودی @
315 ## $a در حاشیة نسخه شرحهایی است از سید نعمت اله جزایری، عصام الدین اسفراینی، عبدالغفور، رضی الدین، فاضل هندی، لبیب وصحاح آمده است. @
317 ## $a چهار گوش @
317 ## $a صنیع الملک @
320 ## $a دارای فهرست در آغاز نسخه @
330 ## $a نویسنده در این کتاب که شرحی است بر کتاب ( الکافی) ابن حاجب... @
482 1 ## $a شرح کبری فی المنطق @
500 1 0 $a الکافیه $I شرح @
517 1 # $a فوائد الضیائیه @
517 1 # $a الفوائد الضیائیه فی حل مشکلات کافیه @
517 1 # $a شرح کافیه @
604 1 # $a ابن حاجب $b عثمان ابن عمر $f ۵۷۰-۶۴۶ق. $j الکافیه$x نقد و تفسیر @
606 1 # $a زبان عربی $x صرف و نحو $2nli@
676 ## $a 75/492 SV20 @
700 # 1 $a جامی $b عبدالرحمن بن احمد $f 817-918ق. $ 4212 @
702 # 1 $a ابن حاجب $b عثمان ابن عمر$f ۵۷۰-۶۴۶ق. $j الکافیه$ شرح @
702# 1 $a تبریزی $b محمد کاظم بن عبدالعلی $ 700 @
خروجی مثال بالا، پیشینه (فهرستبرگه) برچسبی زیر می‌باشد.
سرشناسه: جامی، عبدالرحمن بن احمد، ۸۱۷ ـ ۸۹۸ ق.، شارح
عنوان قراردادی: الکافیه. شرح
عنوان و نام پدیدآور: شرح جامی [چاپ سنگی]/[شارح] عبد الرحمن بن احمد جامی؛ به کتابت محمد کاظم بن عبدالعلی التبریزی
وضعیت نشر پخش و غیره: تبریز: دارالطباعه حاجی ابراهیم، ۱۲90ق.
مشخصات ظاهری: ۲98ص؛ 26×16س م، وزیری
زبان: عربی
یادداشت کلی(استنساخ، آغاز و انجام و...): تاریخ کتابت: سال ۱۲۶۵ق.
آغاز: بسمله... و به نستعین الحمد لله لولیه و الصلوة علی نبیه و علی اله و اصحابه...
انجام: وفقه الله تعالی وظایف عبودیته الاعراض عن مطالبة الاغواص و الاغراض
مشخصات ظاهری اثر: نوع: خط نستعلیق
نوع و تزئینات جلد: جلد مقوایی با روکش تیماج
نوع کاغذ: فرنگی نخودی
یادداشت حواشی و رموز نسخه: در حاشیه نسخه شرحهایی است از سید نعمت‌اله جزایری، عصام‌الدین اسفراینی، عبدالغفور، رضی الدین، فاضل هندی، لبیب وصحاح آمده است.
یادداشت اثر مهر و مالکیت: شکل مهر: چهار گوش
سجع مهر: صنیع الملک
یادداشت فهرست، کشف الایات و....: دارای فهرست درآغاز نسخه
یادداشت خلاصه و چکیده: نویسنده در این کتاب که شرحی است بر کتاب الکافی ابن حاجب که در علم نحو می‌باشد کوشیده است که نکات مهم را بیشتر شرح و توضیح دهد. ضمناً وجه تسمیه این کتاب این است که جامی آن را به نام فرزندش ضیاءالدین شرح زده و از این جهت آن را «الفوائد الضیائیه» نامیده است.
صحافی شده در این مجلد: شرح کبری فی المنطق
عنوانهای گونه‌گون دیگر: الفوائد الضیائیه.
عنوانهای گونه‌گون دیگر الفوائد الضیائیه فی حل مشکلات کافیه
عنوانهای گونه‌گون دیگر: شرح کافیه
موضوع: ابن حاجب، عثمان بن عمر، ۵۷۰-۶۴۶ ق، الکافیه ـ نقد و تفسیر
موضوع: زبان عربی ـ صرف و نحو
شناسه افزوده: ابن حاجب، عثمان بن عمر، 570-646ق، الکافیه ـ شرح
شناسه افزوده: تبریزی، محمد کاظم بن عبدالعلی، کاتب
شماره رده‌بندی: 1290 ج ش/ک159الف75/492
اکنون با توجه به مثال بالا و به منظور ارائه یک الگو برای اطلاعات کتابشناختی کتابهای چاپ سنگی، الگوی پیشنهادی زیر به ترتیب فیلدها و فیلدهای فرعی طراحی شده است. در این الگو، از ذکر شماره فیلد خودداری شده زیرا در هنگام ورود اطلاعات، فهرستنویس فقط داده‌ها را وارد فیلدها می‌نماید و خود نرم‌افزار شماره فیلدها و فیلدهای فرعی و نیز نشانه‌ها یا کدهای آنها را تعبیه می‌کند.
بر اساس این الگو، کاربرگة ورود اطلاعات نسخه‌های چاپ سنگی کشور دربرگیرندة دو سطح اصلی است: الف) اطلاعات کتابشناسی ب) اطلاعات نسخه‌شناسی مربوط به هر نسخه.
کاربرگه ورود اطلاعات برای کتابهای چاپ سنگی (بدون اشاره به شماره فیلد در مارک ایران)
|
(بلوک شناسایی) کلیه اطلاعاتی که به نوعی به صورت کد درج می‌شوند. (این بلوک حاوی شماره‌هایی است که رکورد یا اثر وارد شده را شناسایی می‌کند). |
شماره رکورد شماره مدرک |
|
بلوک اطلاعات کد شده (این بلوک حاوی داده‌های کد شده با طول ثابت است. |
داده‌های کلی پردازش داده‌های کلی پردازش |
|
زبان اثر زبان متن نوشتاری یا گفتاری و مانند آن: زبان اثر اصلی: زبان عنوان اصلی درصورتی که با زبان متن اصلی فرق داشته باشد: |
|
|
کشور محل نشر یا تولید کشور محل نشر: محل نشر: |
|
|
بلوک اطلاعات توصیفی |
عنوان و نام پدیدآور عنوان اصلی نسخه: شکل نسخه (نام عام مواد): عنوان اصلی به زبان دیگر: سایر اطلاعات عنوانی: نام نخستین پدید آور: نام سایر پدیدآوران: نام پدیدآور به زبان دیگر: |
|
وضعیت نشر، پخش و ... محل چاپ(محل نشر و پخش): محل توزیع: نام ناشر: (چاپخانه¨، دارالطباعه¨، مطبعه¨، کارخانه¨، سایر¨) تاریخ چاپ (نشر): (میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعیّن¨) تیراژ: |
|
|
مشخصات ظاهری تعداد صفحات: تعداد جلد: تعدادبرگه‌ها: تعدادسطور: (متن: حاشیه: ترجمه: ) اندازه سطر: (متن: حاشیه: ترجمه: ) انداره جلد: اندازه برگ: اندازه نوشته (متن: حاشیه: ترجمه: ) قطع: سایر: |
|
|
بلوک یادداشت کلیه اطلاعاتی که به نوعی به وضعیت ظاهری مدرک مربوط می‌شوند. (یادداشتهای کلی) |
یادداشت کلی (یادداشت وضعیت استنساخ، آغاز، انجام و...) تاریخ نگارش اثر(ماه: ، سال: ، قرن: ) (قبل ازمیلاد¨، قبل از هجرت¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعیّن¨) محل تألیف: محل استنساخ (تحریر): تالیف برای(مهدی الیه): تاریخ کتابت (تحریر) (ماه، سال، قرن)( میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) کتابت شده از روی: نام شخصی که نسخه برای وی کتابت(تحریر)شده: ارزش کتابت: مقابله و تصحیح: ماخذ تصحیح و مقابله: تاریخ تصحیح و مقابله(ماه، سال، قرن)( میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) محل تصحیح: آغاز: انجام: انجامه: سایر: |
|
یادداشتهای مربوط به عنوان و نام پدیدآور محل درج عنوان نسخه (سرلوح¨، عطف¨، فهرست مندرجات¨، صفحه عنوان¨، انجام¨ مقدمه¨، انجام متن¨، رقم کاتب(انجامه) ¨، سایر: ) عنوان به زبانهای دیگر: عنوان به زبا نهای اصلی: محل استقرار نام نویسندگان، کاتبان (سرلوح¨، عطف¨، فهرست مندرجات¨، صفحه عنوان ¨، انجام¨ مقدمه¨، انجام متن¨، رقم کاتب(انجامه) ¨، سایر: ) |
|
|
یادداشتهای مربوط به ویراست و تاریخچه کتابشناختی اثر |
|
|
یادداشتهای مربوط به نشر و ... |
|
|
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر نوع خط: (متن: ترجمه: حاشیه: شرح: ) اندازه خط: (متن: ترجمه: حاشیه: شرح: ) درجه خط: (متن: ترجمه: حاشیه: شرح: ) (پست: ¨ متوسط: ¨ خوش: ¨ عالی: ¨ ممتاز: ¨ فوق ممتاز: ¨ نامعین: ¨) آرایش و تزئینهای نسخه: (سرلوح¨ (تعداد): ، (سرلوح مزدوج¨ (تعداد): کتیبه¨ (تعداد): سرفصل¨ (تعداد): طلااندازی بین سطور¨ تشعیر¨ ترصیع¨ جدول¨ جدول بندی¨ ترنج¨ سرترنج¨ لچکی¨ سایر: تصویر¨ (سبک، پیکره انسان و حیوان، بروج فلکی، مجالس تصویر، نقشه جغرافیایی... ) و نقشه¨ (تعداد): قطع جلد(طول: عرض: قرن ساخت: سال ساخت: ) نام جلدساز: صحاف: ویژگیهای جلد: (جنس تو و روی جلد، رنگ، تزئینات) (رو، پشت، عطف) درون جلد نوع کاغذ: جنس کاغذ: اندازه کاغذ: تزئینات کاغذ: رنگ کاغذ: ضخامت کاغذ(کلفت¨، متوسط¨، نازک¨) رنگ مرکب: نوع صفحه پردازی(دفتری: ¨ مورب: ¨ چلیپایی: ¨ تلفیقی: ¨ نامعین: ¨) راده(رکابه): دارد: ندارد: شکل هندسی انجامه(مثلث: ¨ مستطیل: ¨ مربع: ¨ سایر: ¨) صفحه شمار: دارد: ¨ ندارد: ¨ توضیحات صحافی: سایر توضیحات: |
|
|
یادداشت دسترسی فهرست: دسترسی از طریق وب جهان‌گستر: سایر: |
|
|
یادداشت مربوط به عنوانهای مرتبط |
|
|
یادداشت مربوط به مسئولیت معنوی اثر سفارش‌دهنده کتاب: بانی: اهتمام‌کننده: مباشر: دستیار: سایر: |
|
|
یادداشت حواشی و رموز نسخه یادداشت (نوع یادداشت: تاریخ و محل یادداشت: کاتب یادداشت:) حواشی: (دارد: ¨ ندارد: ¨) نوع حواشی: ( توضیح: ¨ شرح: ¨ ترجمه: ¨ تعریض: ¨ تکمله: ¨ تصحیح: ¨) توضیحات: رموز نسخه: |
|
|
یادداشت امتیاز و ارزش نسخه نفاست نسخه: (عادی¨، نفیس¨، ممتاز¨، نفیس درجه یک¨، نفیس درجه دو¨، نفیس درجه سه¨، فوق‌‌العاده نفیس¨، نامعین¨) ارزش نسخه: |
|
|
یادداشت اثر مهر و مالکیت اثرمهر(مالک¨، واقف¨، کاتب¨، مؤلف¨، جلدساز¨، کتابخانه¨، صحاف¨، سایر¨، نامعین¨) سجع مهر: شرح مهر: شکل مهر: اندازه مهر: رنگ مهر: تاریخ مهر: امضا: محل استقرار مهر: تاریخ نسخه (مالکان قبلی): یادداشتهای تملک: (فروشنده، محل خرید، قیمت، مُهر مالک، مُهر کتابخانه، مُهر عرض دید، مُهر اجازه خروج، وقفنامه، ...) یادداشت قیمت: ظهریه: اوراق بدرقه: |
|
|
یادداشت توضیحاتمربوط به نسخه کامل/ ناقص(ناقص الاول¨، ناقص‌الآخر¨، ناقص‌الطرفین¨، نامعین¨) توضیحات نقض نسخه: وضعیت آسیب دیدگی: مرمت(توضیحات): محل نگهداری نسخه اصل: نشانی محل نگهداری: موجودی کتابخانه‌های دیگر: |
|
|
یادداشت مربوط به فهرست، کشف‌الایات، غلطنامه و... فهرستها: کشف الایات: واژه نامه: غلطنامه: سایر: |
|
|
یادداشت مربوط منابع استنادی و ارجاعی منابع، استناد و ارجاع‌ها: |
|
|
یادداشت بازتولید شماره میکروفیلم: شماره سی دی: شماره نسخه عکسی: دارای اسکن: |
|
|
یادداشتهای مربوط به مندرجات مندرجات: فصل‌بندی و بخش‌بندی نسخه: |
|
|
یادداشتهای مربوط به خلاصه و چکیده خلاصه و چکیده نسخه: |
|
|
یادداشت نوع منبع الکترونیکی |
|
|
یادداشت شرح تهیه شیوه تهیه: (خریداری¨، اهدایی¨، وقفی¨، ارسالی¨، مبادله‌ای¨، انتقالی¨، نامعین¨) منبع تهیه: نام اهداکننده: نام واقف: یادداشتهای وقف: قیمت: تاریخ وقف یا اهداء (ماه: ، سال: ، قرن: ) (میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) |
|
|
بلوک شناسه رابط |
صحافی شده در این مجلد صحافی شده در این مجلد: |
|
صحافی شده با صحافی شده با: |
|
|
بلوک عنوان مرتبط کلیه یادداشتها (عنوان قراردادی) |
عنوان قراردادی عنوان قراردادی: |
|
عنوان اصلی به زبان دیگر عنوان اصلی به زبان دیگر: سایر اطلاعات عنوانی: |
|
|
عنوانهای گونه گون دیگر عنوانهای گونه گون دیگر: سایر اطلاعات عنوانی: |
|
|
بلوک تجزیه وتحلیل موضوعی (کلیه موضوعات) |
موضوع تقسیمات فرعی نام شخص به منزله موضوع: نام تنالگان به منزله موضوع: نام خاندان به منزله موضوع: پدیدآور و عنوان به منزله موضوع: عنوان به منزله موضوع: موضوع(اسم عام یا عبارت اسمی عام): نام جغرافیایی به منزله موضوع: اصطلاحهای موضوعی کنترل شده: |
|
شماره بازیابی رده‌بندی دهدهی دیویی: رده‌بندی کتابخانه کنگره: سایر رده‌بندیها: |
|
|
بلوک مسئولیت معنوی |
سرشناسه پدیدآور اصلی دوره حیات (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازمیلاد¨، قبل از هجرت¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) نقش پدیدآور: نام به لاتین (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازمیلاد¨، قبل از هجرت¨، میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) |
|
شناسه‌های افزوده نامهای مرتبط دیگر(شناسه‌های افزوده) پدیدآور و عنوان به منزله شناسه افزوده (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (قبل ازمیلاد¨، قبل از هجرت¨، میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) نقش: حاشیه‌نویس(سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) ( قبل ازمیلاد¨، قبل از هجرت¨، میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) مصحح(سال تولد¨، قرن تولد¨)( سال وفات¨، قرن وفات¨) (میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) مترجم (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) راوی (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) کاتب (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) واقف (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨) (میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) اهداکننده (سال تولد¨، قرن تولد¨) (سال وفات¨، قرن وفات¨)( میلادی¨، میلادی¨، هجری قمری¨، هجری شمسی¨، نامعین¨) سایر: |
|
|
بلوک (استفاده ملی آزادقابل تعریف کاربران) |
کد کتابخانه کد کتابخانه: محل: |
|
مشخصات شماره ثبت شماره ثبت: تاریخ ثبت: |
|
|
اطلاعات مربوط به فهرستنویس و اپراتور نام خانوادگی فهرستنویس: نام فهرستنویس: تاریخ فهرست‌نویسی: نام خانوادگی اپراتور: نام اپراتور: تاریخ ورود اطلاعات: کنترل کننده اطلاعات: تاریخ کنترل اطلاعات: |
نتیجه‌گیری
نتایج پژوهش حاضر نشان داد فرمت پیشنهادی تدوین شده بر اساس مارک ایران و افزودن فیلدهای دیگری از یونی مارک، تا اندازة زیادی برای ذخیره و مبادله اطلاعات نسخه‌های چاپ سنگی به لحاظ محتوا و اطلاعات کتابشناسی و نسخه‌شناسی مناسب است. بر این اساس، می‌توان نتیجه‌گیری کرد که با افزودن برخی فیلدها یا فیلدهای فرعی به مارک ایران و همخوان‌تر کردن آن با ملزومات ذخیره، مبادله، و نمایش اطلاعات کتابهای چاپ سنگی، شرایط را برای سازماندهی این منابع ارزشمند به گونة کاملتری فراهم کرد تا دسترسی بهتری برای پژوهشگران به وجود آید.
شرکتهای دست‌اندرکار طراحی نرم‌افزار و نیز کتابخانه‌های دارنده کتابهای چاپ سنگی، می‌توانند با کار بیشتر روی این فرمت و بررسی میزان همخوانی آن با نیازهای مربوط، به ارتقای این الگو کمک کنند.
[1]. Iran Marc.
[2]. Unimarc.
پیوست شماره1. مقایسه عناصر کتابشناختی و نسخه‌شناختی کتابهای چاپ سنگی با مارک ایران
|
بلوک |
مفهوم عام |
فیلد |
شرح |
|
|
××0 |
بلوک شناسایی (این بلوک حاوی شماره‌هایی است که رکورد یا اثر وارد شده را شناسایی می‌کند). |
|
001 |
شناسگر رکورد مدرک |
|
××1 |
بلوط اطلاعات کدشده(این بلوک حاوی داده های کد شده با طول ثابت است. |
داده‌های کلی پردازش |
100 |
داده‌های کلی پردازش($a100) |
|
زبان اثر |
101 |
زبان متن نوشتاری یا گفتاری ومانند آن($a101)، زبان اثر اصلی ($c101)، زبان عنوان اصلی در صورتی که با زبان متن اصلی فرق داشته باشد($g101) |
||
|
کشور محل نشر یا تولید |
102
|
کشور محل نشر ($a102)، محل نشر ($b102) |
||
|
××2 |
بلوک اطلاعات توصیفی |
عنوان و نام پدیدآور
|
200 |
عنوان اصلی نسخه($a200)، شکل نسخه (نام عام مواد) ($b200)، عنوان اصلی به زبان دیگر ($d200)، (سایر اطلاعات عنوانی) ($e200)، نام نخستین پدیدآور ($f200)، نام سایر پدیدآوران ($g200)، نام پدیدآور به زبان دیگر($f200) |
|
وضعیت نشر، پخش و ...
|
210 |
محل چاپ(محل نشر و پخش) ($a210)، محل توزیع($a210)، نام ناشر(چاپخانه، دارالطباعه، کارخانه) ($c210)، تاریخ چاپ (نشر) ($d210) |
||
|
مشخصات ظاهری
|
215 |
تعداد صفحات($a215)، تعدادبرگه‌ها ($a215)، تعداد سطور(متن، حاشیه، ترجمه) ($a215)، اندازه سطر ($d215)، انداره جلدها ($d215)، اندازه برگ($d215)، اندازه نوشته(متن، حاشیه، ترجمه) ($d215)، قطع($d215)، نقشه($d215)، مصور ($d215) |
||
|
××3 |
بلوک یادداشت کلیة اطلاعاتی که به نوعی به وضعیت ظاهری مدرک مربرط می‌شوند. (یادداشتهای کلی) (این بلوک حاوی یادداشتهایی است که به بیان آزاد، توصیفهای لازم را به رکورد اضافه می‌کند و نقاط دستیابی یا جنبه‌های مختلف ظاهری اثر یا محتوای آن را نشان می‌دهد) |
یادداشت کلی (یادداشت وضعیت استنساخ، آغاز، انجام، انجامه و...) |
300 |
تاریخ نگارش اثر($a300)، محل تألیف ($a300)، محل استنساخ (تحریر) ($a300)، تالیف برای (مهدی‌الیه) ($a300)، تاریخ کتابت (تحریر) ($a300)، کتابت شده از روی ($a300)، نام شخصی که نسخه برای وی کتابت (تحریر) شده ($a300)، ارزش کتابت ($a300)، مقابله و تصحیح ($a300) مأخذ تصحیح و مقابله ($a300)، تاریخ تصحیح و مقابله ($a300)، محل تصحیح ($a300)، آغاز ($a300)، انجام ($a300)، انجامه ($a300) |
|
یادداشتهای مربوط به عنوان و نام پدیدآور |
304 |
محل درج عنوان نسخه ($a304) عنوان به زبانهای دیگر ($a304)، عنوان به زبانهای اصلی ($a304)، محل استقرار نام نویسندگان، کاتبان و... ($a304) |
||
|
یادداشتهای مربوط به ویراست و تاریخچه کتابشناختی اثر |
305 |
این فیلد حاوی یادداشت مربوط به سابقه کتابشناختی اثر است. ($a305) |
||
|
یادداشتهای مربوط به نشر و ... |
306 |
این فیلد حاوی یادداشت مربوط به نشر و ... است ($a306) |
||
|
یادداشتهای مربوط به مشخصات ظاهری اثر |
307 |
نوع خط (متن، ترجمه زیرنویس، حاشیه، شرح) ($a307)، درجه خط(متن، ترجمه زیرنویس، حاشیه، شرح) ($a307)، آرایش و تزئینهای نسخه (سرلوح(تعداد)، (سرلوح مزدوج (تعداد)، کتیبه (تعداد)، سرفصل (تعداد)، طلااندازی بین سطور، تشعیر، ترصیع، جدول، جدول بندی، ترنج، سرترنج، لچکی و... ($a307)، تصویر(سبک، پیکره انسان و حیوان، بروج فلکی، مجالس |
||
|
|
307 |
تصویرو... )، ویژگیهای جلد( جنس تو و روی جلد، رنگ، 6 اندازه، 7 تزئینات) ( رو، پشت، عطف) ($a307)، درون جلد ($a307) ، نوع کاغذ ($a307)، جنس کاغذ ($a307)، اندازه کاغذ ($a307)، تزئینات ($a307)، رنگ کاغذ ($a307)، ضخامت کاغذ ($a307)، رنگ مرکب ($a307)، نوع صفحه‌پردازی ($a307)، راده (رکابه) ($a307)، شکل هندسی انجامه ($a307)، صفحه شمار ($a307)، توضیحات صحافی ($a307) |
||
|
یادداشت دسترسی (یونی مارک) |
310 |
دسترسی از طریق وب جهان‌گستر و...$a) 310) |
||
|
یادداشت مربوط به عنوانهای مرتبط |
312 |
این فیلد حاوی یادداشتهای مربوط به یکی از عنوانهای اثر غیر از عنوان اصلی یا عنوان به زبان دیگر است. $a) 312) |
||
|
یادداشت مربوط به مسئولیت معنوی اثر |
314 |
این فیلد حاوی یادداشتهای مربوط به مسئولیت معنوی اثر است. $a) 314) سفارش‌دهنده کتاب $a) 314)، بانی (اهتمام کننده، مباشر، دستیار) $a) 314) |
||
|
یادداشت مربوط به حواشی و رموز نسخه (یونی مارک) |
315 |
یادداشت (نوع یادداشت، تاریخ و محل یادداشت، کاتب یادداشت) ($a315)، نوع حواشی (توضیح، شرح، ترجمه، تعریض، تکمله، تصحیح) و رموز نسخه، ($a315) |
||
|
یادداشت مربوط به امتیاز و ارزش نسخه(یونی مارک) |
316 |
نفاست و... ($a316)، ارزش نسخه ($a316) (عادی، نفیس، ممتاز و... ) |
||
|
یادداشت مربوط به اثر مهر و مالکیت (یونی مارک) |
317 |
سجع مهر($a317)، شرح مهر ($a317)، شکل مهر ($a317)، اندازه مهر ($a317)، رنگ مهر ($a317)، تاریخ مهر ($a317)، امضا ($a317)، محل استقرار مهر($a317)، تاریخ نسخه (مالکان قبلی) ($a317)، یادداشتهای تملک( فروشنده، محل خرید، قیمت، مُهر مالک، مُهر کتابخانه، مُهر عرض، مُهر اجازه خروج، وقفنامه، ... ) ($a317)، یادداشت قیمت ($a317 )، عرض دید ($a317)، ظهریه ($a317)، اوراق بدرقه ($a317) |
||
|
یادداشت توضیحات مربوط به نسخه (یونی مارک) |
318 |
کامل/ ناقص($a318)، توضیحات نقض نسخه($a318)، وضعیت آسیب دیدگی ($i318)، مرمت(توضیحات) ($i318)، محل نگهداری نسخه اصل ($j318)، نشانی محل نگهداری ($j318)، موجودی کتابخانه‌های دیگر($j318) |
||
|
یادداشت مربوط به فهرست، کشف الایات و غلطنامه |
320 |
فهرستها ($a320)، کشف الایات ($a320 ) واژه‌نامه($a320)، غلطنامه ($a320) |
||
|
یادداشت مربوط به منابع استنادی و ارجاعی(یونی مارک) |
321 |
منابع، استناد و ارجاع ها($a321) |
||
|
یادداشت باز تولید (یونی مارک) |
325 |
اشکال دیگر نسخه ($a 325)، شماره میکروفیلم ($a 325)، شماره سی دی ($a 325)، شماره نسخه عکسی($a 325)، دارای اسکن ($a 325) |
||
|
یادداشتهای مربوط به مندرجات |
327 |
مندرجات $a) 327)، فصل‌بندی و بخش‌بندی نسخه $a) 327) |
||
|
یادداشتهای مربوط به خلاصه و چکیده نسخه |
330 |
خلاصه و چکیده نسخه $a) 330) |
||
|
نوع منبع الکترونیکی (یونی مارک) |
336 |
سی دی $a) 336) و ... |
||
|
یادداشت شرح تهیه (یونی مارک) |
345 |
شیوة تهیه $a) 345)، منبع تهیه $a) 345)، نام اهداکنندگان و واقفان $a) 345)، یادداشتهای وقف $a) 345)، قیمت $a) 345)، تاریخ وقف یا اهدا $a) 345) |
||
|
××4 |
بلوک شناسه رابط
|
صحافی شده در این مجلد |
481 |
صحافی شده در این مجلد $a)481) |
|
صحافی شده با |
482 |
صحافی شده با $a)482) |
||
|
××5 |
بلوک عنوان مرتبط کلیه یادداشتها (عنوان قراردادی) |
عنوان قراردادی |
500 |
عنوان قراردادی $a)500) |
|
عنوان اصلی به زبان دیگر |
510 |
عنوان اصلی به زبان دیگر ($a 510)، سایر اطلاعات عنوانی $b)510)، عنوان زبان اصلی $z)510) |
||
|
عنوانهای گونه گون دیگر |
517 |
عنوانهای گونه گون دیگر $a)517) سایر اطلاعات عنوانی $b)517) |
||
|
××6 |
بلوک تجزیه وتحلیل موضوعی (این فیلد حاوی داده‌های موضوعی کلامی و شماره رده‌بندی در نظامهای مختلف است.) |
موضوع |
(600-610) |
نام شخص به منزله موضوع (600)، نام تنالگان به منزله موضوع (601)، نام خاندان به منزله موضوع (602)، پدیدآور و عنوان به منزله موضوع (604)، عنوان به منزله موضوع (605)، موضوع (اسم عام یا عبارت اسمی عام) (606)، نام جغرافیایی به منزله موضوع (607)، اصطلاحهای موضوعی کنترل شده (610) |
|
شماره بازیابی |
(675-686) |
رده بندی دهدهی دیویی $a)676)، رده‌بندی کتابخانه کنگره $a)680)، سایر رده‌بندیها $a)686) |
||
|
××7 |
بلوک مسئولیت معنوی (این بلوک شامل نامهای اشخاص، و تنالگانهایی است که به نوعی مسئولیت معنوی خلق اثر را به عهده دارند). |
سرشناسه |
700 |
پدیدآور اصلی، دوره حیات، نام به لاتین $a)700) |
|
شناسه‌های افزوده |
701، 702 |
نامهای مرتبط دیگر(شناسه‌های افزوده) |
||
|
××9 |
بلوک (استفاده ملی آزاد قابل تعریف کاربران) |
کد کتابخانه |
901 |
کدکتابخانه $a)901)، محل $b)901) |
|
مشخصات شماره ثبت |
902 |
شماره ثبت $a)902)، تاریخ ثبت $d)902) |
||
|
اطلاعات مربوط به فهرستنویس و اپراتور |
910 |
نام خانوادگی فهرستنویس $a)910)، نام فهرستنویس $b)910)، تاریخ فهرست‌نویسی $c)910)، نام خانوادگی اپراتور $a)910)، نام اپراتور $e) 910)، تاریخ ورود اطلاعات $f) 910)، کنترل کننده اطلاعات، تاریخ کنترل اطلاعات |
||
)