تحلیل محتوا و بررسی خدمات وب‌سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی ایران به اعضای هیئت علمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطلاع‎رسانی دانشگاه قم

2 کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‎رسانی دانشگاه قم

چکیده

پویایی و ماندگاری وب‎سایتهای کتابخانه‎ای، به میزان استفادة کاربر از آنها وابسته است. این امر نیز منوط به روزآمدسازی وب‎سایتها بر اساس نیاز مخاطبان است. بدین منظور، پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت خدمات وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی دانشگاه‎های ایران به اعضای هیئت علمی، نگارش یافته است. وب‎سایتها بر اساس معیارهای مربوط به امکانات کتابخانه‎ای، آگاهی‎رسانی جاری، مجموعه‎سازی و خدمات کتابخانه، مورد ارزیابی و سنجش قرار گرفته‎اند. همچنین، صفحة وب اختصاصی اعضای هیئت علمی در وب‎سایت دانشگاه‎ها با توجه به سطح قرار گرفتن آن در صفحة وب مادر، نوع زبان به کار گرفته شده و فناوریهای موجود در آن، بررسی شده است. جامعة پژوهش32 وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی است که از میان وب‎سایتهای دانشگاهی دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت و درمان انتخاب شدند. پژوهش به روش پیمایشی انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‎دهد از میان 9 شاخص امکانات کتابخانه‎ای، بیش از 50% کتابخانه‎ها تنها به 2 شاخص آن یعنی «ساعات کار» و «آدرس سایت» پرداخته‎اند. از میان 8 شاخص خدمات آگهی‎رسانی، بیشترین مورد به شاخص «اطلاع‌رسانی در مورد کنفرانسها» با 8/93% اختصاص داشته و از میان 9 شاخص مجموعه‎سازی کتابخانه‎ها، 80% وب‎سایتهای کتابخانه‎ها، شاخصهای «مقدمه‎ای بر مجموعه»، «وجود منابع الکترونیکی» و «فهرست پایگاه‌ها» را رعایت کرده‎اند. معیار خدمات کتابخانه‎ای نیز در چهار دستة کلی امانت، فراهم‎آوری، حمایت از تحقیقات و حمایتهای آموزشی بررسی شد. به‌طور کلی، دانشگاه تهران با 26 شاخص، دانشگاه فردوسی با 24 شاخص و دانشگاه امیرکبیر با 22 شاخص جزء بهترین دانشگاه‎ها در ارائه خدمات از طریق وب‎سایت کتابخانه بودند.
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه

کتابخانه‎های دانشگاهی به شبکه‌های ارتباطی نیاز دارند تا بتوانند از طریق آن گزارشهای سالانه، بروشورها، خبرنامه‎ها، راهنماهای استفاده از پایگاه‎های اطلاعاتی و ... را به اعضای هیئت علمی ارائه دهند. در دهة اخیر، وب‌سایتهای کتابخانه‎ها به طرز چشمگیری مهم‌ترین شبکة ارتباطی آنها بوده است که از طریق این وب‌سایتها اطلاعاتی در رابطه با خدمات، محل وب‌سایتها، ساعات کار، خدمات و منابع اطلاعات پیوسته نظیر پایگاه‎های مجله‌های تمام متن، خدمات مرجع مجازی و ... اطلاع‌رسانی می‌شود.

بهترین راه برای مخاطبان کتابخانه‎ها به منظور اشتراک منابع و تولیداتشان، استفاده از وب‎سایتهاست. هر دانشگاهی برای اطلاع‌رسانی هرچه بهتر، به ارائه خدمات با کیفیت‎تر می‎پردازد، به‌طوری که در شرایط فعلی به وضعیت مطلوبی برای ارائه خدمات از طریق وب رسیده‎ایم. در حال حاضر، وب‌سایتهای کتابخانه‎ها ظرفیت مناسبی برای انتشار هدفهای هر کتابخانه می‎باشند و از هر کتابخانه‎ای انتظار می‎رود بتواند منابع و خدمات خود را از طریق وب‌سایتش به نحو شایسته‎ای اطلاع‌رسانی کند.

در ارتباط با نقش آموزشی و پژوهشی اعضای هیئت علمی و استفادة بسیار گستردة آنها، شکی در میان نیست، به‌طوری که می‎توان گفت آنها مؤثرترین و پراستفاده‎ترین افرادی هستند که از وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی بهره می‎گیرند. رضایت این کاربران از کتابخانه می‎تواند نقش کلیدی در بهبود ارائه خدمات کتابخانه داشته باشد. انجمن کتابخانه‎های تحقیقاتی و دانشگاهی[1] طی دستنامه‎ای که برای کتابخانه‎های دانشگاهی و تحقیقاتی منتشر نموده، اعضای هیئت علمی را عناصری کلیدی که از وب‌سایتهای دانشگاهی استفاده می‎کنند، توصیف کرده است (گاردنر[2] و دیگران، 2008).

اعضای هیئت علمی پیاپی از وب‌سایتها استفاده می‌کنند. «بائو»[3] (2000) در این رابطه می‎نویسد: «دانشگاه‎ها و دانشکده‎ها از وب‌سایتها به عنوان رسانه‎ای جدید برای بالا بردن تولیدات و خدماتشان که بتواند داده‌ها و اطلاعاتی را برای استفاده‎کنندگان آنها تولید کند، استفاده می‎کنند (همان).

مرور پیشینه

پژوهش در باب وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی، نه در خارج و نه در داخل ایران، سابقة زیادی ندارد. به طور کلی، پرداختن به این موضوع در خارج، از اواسط دهة 1990و در داخل، حدوداً در دهة 1370 آغاز شد (فتاحی و حسن‎زاده، 1385). در ادامه به چند مورد از پژوهشهای انجام‎گرفته اشاره می‎شود.

«منصوریان» (1379) در مقاله‌ای با عنوان «ویژگیهای سایت کتابخانه‌ها در اینترنت» به مهم‌ترین اطلاعاتی که در بیشتر این صفحه‌ها گنجانده شده، اشاره کرده است. این موارد عبارتند از: معرفی کتابخانه، تاریخچة آن، مقررات استفاده، ساعات کار، فهرست اسامی کارکنان، سیاستها و فعالیتهای کتابخانه، امکان ارتباط سریع با سایتهای علمی هم موضوع، انجمنهای تخصصی نشریه‌ها و مجله‌های الکترونیکی تمام متن و گروه‌های بحث الکترونیکی. او همچنین پرسشهای اساسی قبل از طراحی هر سایت کتابخانه‌ای را مطرح می‌کند.

«اصغری پوده» (1380) در مقاله‌ای با عنوان «عناصر و ویژگیهای مهم در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی» به شناسایی رویکردها، عناصر و ویژگیهای مطرح در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی، می‌پردازد. جامعة آماری تحقیق، 20 وب‌سایت کتابخانة دانشگاه‌های برتر 4 کشور آمریکا، کانادا، استرالیا، انگلیس، و 5 وب‌سایت از کتابخانه‌های دانشگاهی ایران است. ابزار گردآوری اطلاعات، سیاهة ارزیابی محقق ساخته‌ای شامل 27 ویژگی است. مشخص شد میزان همخوانی وب‌سایتهای خارجی نمونة تحقیق با سیاهة ارزیابی حدود 78% است، اما وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران (45%) طراحی ضعیفی دارند. در انتها پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت موجود وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران ارائه شده است.

«شریف‌آبادی و فرودی» (1381) در مقاله‌ای با عنوان «ارزیابی صفحات وب کتابخانه‌های دانشگاهی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی» صفحات وب کتابخانه‌های دانشگاهی ایران را ارزیابی کرده‌اند. در این پژوهش، وب‌سایتهای 13 کتابخانه دانشگاهی ایران با استفاده از روش پیمایشی - تحلیلی بررسی شده است. آنها در بررسی خود از چک لیستی حاوی 25 سؤال استفاده کردند که از سه قسمت تشکیل شده و معیارهای مختلفی از جمله، «محتوای صفحة اصلی»، «معیارهای جستجو» و «امکانات کاربران» برای ارزیابی جامعة پژوهش مورد استفاده قرار گرفته بود. در مجموع یافته‌های پژوهش نشان داد 8/40% معیارهای اطلاعاتی مندرج در چک لیست، توسط جامعة پژوهش در ایران رعایت می‌شوند(حیدری و عصاره،1383).

در خارج

«استور و زینک» (1996) 40 صفحه وب‌سایت کتابخانه آموزش عالی را بررسی کردند تا کیفیت طراحی صفحات وب را ارزیابی و گرایشها، الگوها و ناهنجاریهای موجود در صفحات وب را مشخص کنند. این پژوهشگران دریافتند طراحی بسیاری از وب‌سایتهای 40 کتابخانه یاد شده نامناسب و مبانی اساسی سازماندهی اطلاعات در آنها دیده نشده است (حیدری و عصاره، 1383).

«استیل» (2001) در مقاله‌ای با عنوان « تحلیل محتوایی وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی کشورهای انگلیسی زبان» 150 وب‌سایت کتابخانه‌ای را بررسی کرده است. این کتابخانه‌ها مربوط به چهار کشور انگلیسی زبان است. این مطالعه نشان داد با وجود شباهت ظاهری وب‌سایتهای کتابخانه‌های دانشگاهی این چهار کشور، برخی تفاوتهای محتوایی و فرهنگی در آنها مشاهده می‌شود (حیدری و عصاره، 1383).

«فرج پهلو» (2002) در مقاله‌ای با «عنوان تحلیل محتوای وب‌سایتهای دانشگاهی و تحقیقاتی» صفحات خانگی وب‌سایتهای دانشگاهی و تحقیقاتی ایران را بررسی کرده است. در این پژوهش، محتوای 34 وب‌سایت ارزیابی شد. او هر صفحة خانگی را از چهار جنبة «قابلیت دسترسی»، «قابلیت ناوبری»، «سرعت دسترسی» و «کیفیت محتوا» بررسی نموده است. این پژوهش بر اساس: الف) نمایه ارزیابی وب، که توسط ام.بی متیوس ساخته و در آن شاخصهای لازم برای ایجاد صفحات خانگی دانشگاه‌های ایران، انجام شده است. در این نمایه 10 ویژگی ساختاری برای ارزیابی وب‌سایتها وجود دارد. نتایج تحقیق وی نشان می‌دهد اکثر صفحات خانگی مورد بررسی با نمایة ارزیابی وب و انتظارهای کاربران مطابقت دارند.

«عصاره» (2003) در مقاله‎ای با عنوان «تحلیل محتوای وب‎سایتهای دانشکده‎های کتابداری و اطلاع‌رسانی» که نتایج آن در نشریة لایبری[4] منتشر شد، ویژگیهای محتوای وب‌سایتهای دانشکده‎های کتابداری و اطلاع‌رسانی را شناسایی کرده است. در این تحقیق، 62 وب‌سایت تجزیه و تحلیل شده و عناصر معمول و پربسامد موجود آنها شناسایی و به عنوان ویژگیهای ثابت و غالب در طراحی وب‌سایت، معرفی شده‎اند. در این پژوهش، پس از تحلیل محتوای وب‌سایتها، در نهایت الگویی برای وب‎سایتهای دانشکده‎های کتابداری و اطلاع‌رسانی ارائه شده است.

روششناسی

روش انجام پژوهش، پیمایشی و روش گردآوری داده‎ها مراجعة مستقیم و مشاهده وب‎سایتهای جامعة مورد بررسی و تکمیل با استفاده از ابزار سیاهة وارسی محقق ساخته است. جامعة پژوهش، 32 وب‌سایت کتابخانه‎ای وابسته به دانشگاه‎های دو وزارت علوم و بهداشت است. جدول 1، فهرست 32 دانشگاه جامعة پژوهش را نشان می‌دهد.

 

جدول1. فهرست دانشگاه‎های مورد بررسی

دانشگاه صنعتی اصفهان

دانشگاه شهید باهنر کرمان

دانشگاه علوم پزشکی زاهدان

دانشگاه علوم پزشکی تهران

دانشگاه خواجه نصیر طوسی

دانشگاه رازی کرمانشاه

دانشگاه علوم پزشکی مشهد

دانشگاه‎علوم پزشکی مازندران

دانشگاه تبریز

دانشگاه امیرکبیر

دانشگاه علوم پزشکی یزد

دانشگاه علوم پزشکی تبریز

دانشگاه تربیت معلم

دانشگاه علامه طباطبایی

دانشگاه شهید بهشتی

دانشگاه علوم پزشکی فارس

دانشگاه تربیت مدرس

دانشگاه شیراز

دانشگاه صنعتی شریف

دانشگاه علوم پزشکی کرمان

دانشگاه گیلان

دانشگاه اهواز

دانشگاه تهران

دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

دانشگاه یزد

دانشگاه زنجان

دانشگاه اصفهان

دانشگاه علوم پزشکی گیلان

دانشگاه بیرجند

دانشگاه زاهدان

دانشگاه فردوسی

دانشگاه علوم پزشکی اهواز

 

چک‎لیست در سه مرحله تکمیل شد: مرحلة نخست، مراجعه به صفحة اصلی وب‌سایت. مرحلة دوم، پیدا کردن وبلاگهای اعضای هیئت علمی و اینکه در کدام یک از لایه‌های وب‌سایت اصلی دانشگاه گنجانده شده، و مرحلة سوم، مراجعه به وب‌سایت کتابخانة مرکزی هر دانشگاه برای پر کردن بخش خدمات و منابعی است که به اعضای هیئت علمی ارائه می‌شود.

همان‌طور که اشاره شد، در مرحلة دوم چک‎لیست، به بررسی وب‎سایت اعضای هیئت علمی پرداخته می‎شود. هر یک از موارد موقعیت، زبان و امکانات صفحة وب، جداگانه بررسی شده است. موقعیت صفحة وب اعضای هیئت علمی در صفحة اصلی سایت، به قرار گرفتن صفحة وب آنها در لایه‌ها و سطوح سایت اصلی اشاره دارد. نوع زبان استفاده شده، در ارتباط با پایگاه‌های اطلاعاتی است؛ بدین صورت که زبان توصیفی تنها به پایگاه اطلاعاتی و زبان توضیحی به توضیحاتی مربوط است که در رابطه با پایگاه اطلاعاتی ذکر شده و زبان عامیانه به ارائه روشهای استفاده از پایگاه اطلاعاتی علاوه بر توضیح اشاره دارد. وبلاگ یا وب‌سایت هر یک از اعضای هیئت علمی، با توجه به امکاناتی که سایت مادر به آنها می‌دهد، می‌تواند در زبانهای مختلف از جمله انگلیسی، فارسی و ... ارائه شود. از جمله فناوریهایی که وجود آنها در صفحة وب هیئت علمی کارا و بسیار مؤثر است، وجود پادکست، آر.اس.اس(RSS)، نقشة سایت و ... است که در صفحه وب بررسی شده است. این چک لیست در پیوست 1 نمایش داده می‌شود.

 موارد ذکر شده در روند کار مرحلة اول و مرحلة دوم، قرار دارند. اما در مرحلة سوم، وارد امکانات و خدمات ارائه شده به کتابخانه شده‎ایم که هر کدام از موارد مورد بررسی، زیرمجموعة بخشهای کلی با عنوان امکانات کتابخانه، آگاهی رسانی جاری، مجموعه، خدمات کتابخانه و برقراری ارتباط کاربران با بخشهای مختلف کتابخانه است.

هدفهای پژوهش

هدف از پژوهش حاضر، بررسی وضعیت خدمات وب‌سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی دانشگاه‎های ایران به اعضای هیئت علمی است تا از طریق تحلیل محتوای این وب‌سایتها بتوان وضعیت موجود را بررسی و نقاط قوّت و ضعف آنها را استخراج کرد و در نهایت پیشنهادهایی برای ارائه خدمات اطلاعاتی مفیدتر از طریق وب‌سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی ارائه داد.

پرسشهای پژوهش

پرسش اصلی و کلی پژوهش حاضر این است که خدمات وب‌سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی به اعضای هیئت علمی چگونه است؟

پرسشهای فرعی

  1. صفحه وب اعضای هیئت علمی در صفحة اصلی سایت، در چه موقعیت و لایه‌ای قرار دارد؟
  2. نوع زبان (توصیفی، توضیحی، عامیانه) پایگاه‎های اطلاعاتی ارائه شده در سایت چه می‎باشد؟
  3. صفحة وب اعضای هیئت علمی به چه زبانی (فارسی، انگلیسی، فارسی و انگلیسی، عربی) است؟
  4. فناوریهای (نمایه، بلاگ، پادکست، آر.اس.اس و...) ارائه شده در صفحات وب اعضای هیئت علمی کدامند؟
  5. چه امکانات کتابخانه‎ای از طریق وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی در دسترس است؟
  6. آیا آگاهی‎رسانیهای جاری، از طریق وب‎سایت کتابخانه به اعضای هیئت علمی ارائه می‌شود؟
  7. وب‎سایتهای دانشگاهی در ارتباط با مجموعه‎سازی کتابخانه چه امکاناتی را برای اعضای هیئت علمی فراهم کرده‌اند؟
  8. در رابطه با خدمات کتابخانه مانند امانت، فراهم‎آوری، حمایت از تحقیقات و حمایتهای آموزشی، چه اقدامهایی صورت گرفته است؟
  9. آیا برای ارتباطات کتابخانه‎ای بین اعضای هیئت علمی و کارشناسان کتابخانه‎ای، راهی وجود دارد؟

تحلیل یافتهها

تحلیل یافته‎ها، در دو بخش ارائه می‎شود. بخش اول، بررسی صفحة وب اعضای هیئت علمی در وب‎سایت دانشگاه و بخش دوم خدمات ارائه شده توسط صفحات وب کتابخانه‎های دانشگاهی.

بخش اول. صفحة وب اعضای هیئت علمی

در ارتباط با سؤال اول پژوهش که موقعیت صفحه وب اعضای هیئت علمی را در صفحة اصلی سایت بیان می‌دارد، تحلیل داده‌ها از 32 دانشگاه مورد بررسی مشخص کرد وب‎سایت اعضای هیئت علمی در17 دانشگاه (1/53%) در صفحه اول، وب‎سایت 5 دانشگاه (6/15%) در سطح 1، وب‎سایت 6 دانشگاه (8/18%) در سطح 2، وب‎سایت 3 دانشگاه (4/9%) در سطح 3 و وب‎سایت یک دانشگاه (1/3%) باقی مانده در سطوح بیشتر از 3 قرار دارد، که در جدول 2 قابل مشاهده است.

 

جدول2. سطح قرار گرفتن وب‎سایت

وب‌سایت اعضای هیئت علمی

لایه ها

درصد

فراوانی

1/53

17

صفحه اول

6/15

5

سطح 1

8/18

6

سطح 2

4/9

3

سطح 3

1/3

1

بیشتر

 

جدول 3 در رابطه با سؤال دوم پژوهش، یعنی نوع زبان استفاده شده در پایگاه‎های اطلاعاتی ارائه شده به اعضای هیئت علمی، است. یافته‎ها نشان می‎دهد از میان 32 وب‎سایت دانشگاهی، راهنمای پایگاه‎های اطلاعاتی 16 دانشگاه (50%) به زبان توصیفی موجود است. پایگاه اطلاعاتی 6 دانشگاه (8/18%) به زبان توضیحی، پایگاه اطلاعاتی 4 وب‎سایت دانشگاهی (5/12%) به زبان عامیانه و 2 مورد از دانشگاه‎ها (3/6%) به زبانهایی جز موارد موجود، پایگاه‎های اطلاعاتی خود را ارائه کرده‌اند. وب‌سایت 4 دانشگاه (5/12%) هم پایگاه اطلاعاتی ارائه نکرده‌اند.

 

جدول3. نوع زبان پایگاه اطلاعاتی ارائه شده به اعضای هیئت علمی

انواع زبان

زبان پایگاه‌های اطلاعاتی ارائه شده

فراوانی

درصد

توصیفی

16

50

توضیحی

6

8/18

عامیانه

4

5/12

سایر

2

3/6

 

در ارتباط با سؤال سوم پژوهش - زبان استفاده شده در صفحة وب اعضای هیئت علمی - که در جدول 4 نمایش داده شده است، در میان وب‎سایتهای اعضای هیئت علمی مورد بررسی در دانشگاه‎های موجود، 1 دانشگاه (3/6%) تنها به زبان فارسی، 6 دانشگاه (8/18%) تنها به زبان انگلیسی، 2 دانشگاه (3/6%) تنها به زبان عربی و 23 دانشگاه (9/71%) به زبانهای فارسی و انگلیسی ارائه شده و در دسترس بودند.

 

جدول 4. زبان صفحه وب اعضای هیئت علمی

زبانها

زبان صفحه وب اعضای هیئت علمی

فراوانی

درصد

فارسی

1

1/3

انگلیسی

6

8/18

فارسی و انگلیسی

23

9/71

عربی

2

3/6

 

سؤال چهارم پژوهش به فناوریهای موجود در صفحة وب اعضای هیئت علمی پرداخته است. این فناوریها شامل نمایه، بلاگ، پادکست، آر.اس.اس، ویکی و نقشة سایت است. یافته‎ها نشان می‎دهد از میان دانشگاه‎های مورد بررسی، 22 دانشگاه (58/68%) هیچ‎گونه فناوری در صفحات وب آنها دیده نشد. 4 دانشگاه (5/12%) فقط فناوری وبلاگ را در اختیار اعضای هیئت علمی قرار داده بودند. 2 دانشگاه (3/6%) تنها از نمایه استفاده کردند.2 دانشگاه (3/6%) نیز هم نمایه و هم وبلاگ و همچنین 2 دانشگاه (3/6%) هم نمایه و هم نقشة سایت را به اعضای هیئت علمی ارائه کرده بودند. در رابطه با خدمات آر.اس.اس، هیچ یک از دانشگاه‌های مورد بررسی، آن را به‌طور صحیح ارائه نکردند. جدول 5، فراوانی موجودیت فناوریهای یاد شده را نمایش می‎دهد.

 

جدول 5. فناوریهای موجود در صفحة وب اعضای هیئت علمی

نوع فناوری

نمایه

بلاگ

پادکست

آر.اس.اس

ویکی

نقشه سایت

نمایه و وبلاگ

نمایه و نقشه سایت

هیچ‌کدام

فراوانی

2

4

0

0

0

0

2

2

22

درصد

3/6

5/12

0

0

0

0

3/6

3/6

6/68

بخش دوم. امکانات کتابخانهای موجود در وبسایت دانشگاهها

سؤال 5 پژوهش، امکانات کتابخانه‎ای ارائه شده به اعضای هیئت علمی از طریق وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی را بررسی کرده است. امکانات کتابخانه‎ای دارای 9 شاخصِ ساعات کار، آدرس سایت، نقشه نقاط خدماتی، دسترسی معلولان، فضای مطالعه، اطلاعات سایت، اطلاعات کپی، تورهای کتابخانه و پیوند به کتابخانه‎های دیگر است.

یافته‎ها نشان داد وب‎سایتهای کتابخانه‎ای 17 دانشگاه (1/53%) شاخص اول (ساعات کار) را ذکر کرده‎اند. در شاخص دوم، وب‌سایتهای 20 دانشگاه (5/62%) آدرس سایت را درج کرده‎اند. در ارتباط با شاخص سوم که نقشة نقاط خدماتی است، تنها وب‎سایت 1 دانشگاه (1/3%) آن را ارائه کرده و وب‌سایت 31 دانشگاه (9/96%) به آن توجه نکرده‌اند. شاخص چهارم در ارتباط با خدماتی است که برای دسترسی معلولان در نظر گرفته می‎شود، که هیچ‎یک از وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی به آن نپرداخته‌اند. شاخص پنجم، اطلاعاتی است که در رابطه با فضای مطالعة ویژه اعضای هیئت علمی ارائه می‌شود. در این شاخص هم هیچ‎یک از وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی اطلاعات لازم را ارائه نکرده‌اند. شاخص ششم، ارائه اطلاعات مربوط به سایت است، که تنها وب‌سایت 2 کتابخانه دانشگاهی (3/6%) به ارائه اطلاعات سایت خود پرداخته‎اند. شاخص هفتم، دربارة اطلاعات لازم برای تکثیر منابع موجود و مکانهایی است که این خدمات را ارائه داده‌اند. در این شاخص نیز تنها 2 وب‎سایت کتابخانه‎ای (3/6%) به این گزینه توجه داشته‎اند. شاخص هشتم، آگاهی‌رسانی در رابطه با تورهای کتابخانه است که فقط وب‎سایت 1 کتابخانه دانشگاهی (3/6%) آن را ارائه کرده است. شاخص نهم مربوط به پیوندهایی است که کتابخانه دانشگاهی با دیگر کتابخانه‎ها، برقرار کرده است. در این شاخص، وب‌سایت 14 کتابخانه دانشگاهی (8/43%) در لینکهای مفید خود این پیوند را برقرار کرده‎اند.

بدین صورت، دانشگاه فردوسی، 5 شاخص از مجموع شاخصها را ارائه کرده است. دانشگاه‎های تهران، صنعتی شریف، زنجان، علوم پزشکی مشهد، امیرکبیر، شیراز و صنعتی اصفهان هر یک 3 شاخص، دانشگاه‎های علوم پزشکی مازندران، علوم پزشکی فارس، علوم پزشکی یزد، علامه طباطبایی، تبریز و یزد 2 شاخص را ارائه کرده‎اند. دیگر دانشگاه‎ها کمتر از 2 شاخص‎ ارائه کرده‎اند.

 

جدول6. امکانات کتابخانه‎ای وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی

شاخصهای امکانات کتابخانه

ارائه شاخص

عدم ارائه شاخص

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

ساعات کار

17

1/53

15

9/46

آدرس سایت

20

5/62

12

5/37

نقشة نقاط خدماتی

1

1/3

31

6/96

دسترسی معلولان

0

0

32

100

فضای مطالعه

0

0

32

100

اطلاعات سایت

2

3/6

30

6/96

اطلاعات کپی

1

1/3

31

6/96

تورهای کتابخانه

1

1/3

31

6/96

پیوند به کتابخانه‌های دیگر

14

8/43

18

3/56

 

سؤال ششم پژوهش، آگاهی‌رسانی جاری در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی به اعضای هیئت علمی را بررسی کرد که در جدول 7 قابل مشاهده است. این بخش دارای 8 شاخصِ «ارائه اخبار، سؤالهای متدوال، کتابخانه دیجیتالی، قوانین اخطار، چت، دسترسی باز، کنفرانس و تازه‎های کتاب» است.

شاخص اول مربوط به اخبار کتابخانه و اطلاع‌رسانی در رابطه با هرگونه رویداد تازه در کتابخانه است. وب‌سایت 21 کتابخانة دانشگاهی(6/65%) به اطلاع‌رسانی در این باره پرداخته است. شاخص دوم، دسترسی به مجموعه سؤالهای رایجی است که اغلب در سایتها ارائه می‌شود. وب‌سایت 13 کتابخانه دانشگاهی (6/40%) این شاخص را ارائه کرده‎ است. شاخص سوم، دسترسی اعضای هیئت علمی به کتابخانه دیجیتالی را بررسی کرده است. وب‎سایت 18 کتابخانه دانشگاهی (3/56%) این دسترسی را فراهم کرده است. شاخص چهارم، به ارائه قوانین اخطار مربوط است که وب‌سایتها ملزم هستند آن را در اختیار کاربران قرار دهند. وب‌سایت 11 کتابخانة دانشگاهی (4/34%) این قوانین را ارائه کرده‎اند. شاخص پنجم، امکان برقراری ارتباط علمی اعضای هیئت علمی از طریق چت می‎باشد که تنها 1 وب‎سایت دانشگاهی (1/3%) این خدمت را به عنوان یکی از راه‎های سریع ارتباطی ارائه کرده است. شاخص ششم، مربوط به ارائه مجله‌های دسترسی باز به اعضای هیئت علمی است، که وب‌سایت 4 کتابخانة دانشگاهی(5/12%) این شاخص را ارائه کرده است. شاخص هفتم، برگزاری کنفرانسها و اخبار مربوط به آنها را بیان می‎دارد. وب‌سایت 30 کتابخانة دانشگاهی (8/93%) به این شاخص توجه کرده است. شاخص هشتم، اطلاعات کتابهای تازه خریداری شده در کتابخانه یا کتابهای تازه منتشر شده در موضوعی خاص است که در وب‎سایت 7 کتابخانه دانشگاهی (9/21%) ارائه شده است.

 

جدول 7. آگاهی‎رسانی جاری در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی

شاخصهای آگاهیرسانی جاری

ارائه شاخص

عدم ارائه شاخص

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

اخبار

21

6/65

11

4/34

سؤالهای متداول

13

6/40

19

4/59

کتابخانة دیجیتال

18

3/56

14

8/43

قوانین اخطار

11

4/34

21

6/65

روابط علمی

1

1/3

31

6/96

دسترسی باز

4

5/12

28

5/87

کنفرانسها

30

8/93

12

3/6

تازه‌های کتاب

7

9/21

25

1/78

 

سؤال هفتم پژوهش در ارتباط با مجموعه‎سازی کتابخانه، در جدول 8 نمایش داده شده است. شاخصهای بخش مجموعه‎سازی، شامل مقدمه‌ای بر مجموعه، منابع الکترونیکی، فهرست پایگاه‎ها، نرم‎افزارهای استنادی، فراهم‎آوریهای جدید، مجموعه‎های خاص، آرشیوها، نمایشگاه، مجموعه چندرسانه‎ای، مجله‌ها و کتابهای الکترونیکی و منابع رایگان است.

شاخص اول، ارائه مقدماتی در رابطه با مجموعة کتابخانه است، که در وب‎سایت 21 کتابخانه دانشگاهی (6/65%) ارائه شده است. در رابطه با شاخص دوم، ارائه منابع الکترونیکی، وب‎سایت 29 کتابخانه دانشگاهی (6/90%) به این شاخص توجه کرده‎اند. شاخص سوم، وجود فهرستی از پایگاه‎های ارائه شده در وب‎سایت را بررسی کرده است که وب‌سایت 27 کتابخانه دانشگاهی (4/84%) این فهرست را ارائه کرده‎اند. شاخص چهام، ارائه نرم‌افزار استنادی (مانند Endnote) در وب‌سایتهاست ، که در وب‌سایت 6 کتابخانه دانشگاهی (1/18%) ارائه شده است. شاخص پنجم، در رابطه با فراهم‎آوریهای جدیدکتابخانه است که تنها در وب‌سایت 1 کتابخانه دانشگاهی (1/3%) ارائه شده است. شاخص ششم، مربوط به وجود مجموعه‎های خاص در کتابخانه مرکزی دانشگاه است، که در وب‎سایت 7 کتابخانة دانشگاهی (9/21%) موجود است. در شاخص هفتم، دسترس‎پذیری آرشیوهای ارائه شده در کتابخانه دانشگاه از طریق وب‌سایت کتابخانه بررسی شده است که این آرشیو‎ها در وب‌سایت 2 کتابخانه دانشگاهی (3/6%) قابل دسترس بود. شاخص هشتم، ارائه نمایشگاه توسط وب‌سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه است، که در وب‌سایت 1 کتابخانه دانشگاهی (1/3%) ارائه شده است. شاخص نهم، دربارة مجموعه‎های چندرسانه‎ای برای اعضای هیئت علمی است، که وب‌سایت 4 کتابخانه دانشگاهی (5/12%) این شاخص را ارائه داده است. در شاخص دهم، قابل دسترس بودن مجله‌های الکترونیکی، وب‌سایت 15 کتابخانه دانشگاهی (9/46%) به ارائه این شاخص به اعضای هیئت علمی پرداخته است. شاخص یازدهم، ارائه کتابهای الکترونیکی به کاربران است، که در وب‎سایت 4 کتابخانه دانشگاهی(5/12%) قابل دسترس بوده است. شاخص دوازدهم، ارائه منابع رایگان است، که در وب‌سایت 7 کتابخانه دانشگاهی (9/21%) به اعضای هیئت علمی ارائه شده است.

 

جدول8. شاخصهای مجموعه‌سازی در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی

شاخصهای مجموعه

ارائه شاخص

عدم ارائه شاخص

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

مقدمه بر مجموعه

21

6/65

11

4/34

منابع الکترونیکی

29

6/90

3

4/9

فهرست پایگاه

27

4/84

5

6/15

نرم‌افزار استنادی

6

1/18

26

3/81

فراهم آوری جدید

1

1/3

31

9/96

مجموعه خاص

7

9/21

25

1/78

آرشیوها

2

3/6

30

8/93

نمایشگاه

1

1/3

31

9/96

مجموعه چندرسانه ای

4

5/12

28

5/87

مجله‌های الکترونیکی

15

9/46

17

1/53

کتابهای الکترونیکی

4

5/12

28

5/87

منابع رایگان

7

9/21

25

1/78

 

سؤال هشتم پژوهش در رابطه با خدمات کتابخانه‎ای در4 دستة کلی «امانت»، «فراهم‎آوری»، «حمایت از تحقیقات» و «حمایتهای آموزشی» است که به‌طور کلی در جدول 9 نمایش داده شده است.

بخش اول، امانت. این بخش دارای 3 شاخصِ خط‌مشی در گردش، «تحویل مدرک» و «امانت بین کتابخانه‎ای» است. با بررسی شاخص اول مشخص شد از بین 32 دانشگاه مورد بررسی، تنها 2 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (3/6%) گزینة خط‌مشی در گردش را دارا بودند. در شاخص دوم، 9 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (1/28%) دانشگاه خدمات تحویل مدرک را دارا بودند و در شاخص سوم، 8 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (25%) خدمات امانت بین کتابخانه‎ای را ارائه کرده‎اند. بدین ترتیب، از کلّ دانشگاه‎های مورد بررسی، دانشگاه‎های تهران، فردوسی، علوم پزشکی تهران، صنعتی اصفهان، علوم پزشکی کرمان و اصفهان 2شاخص و دانشگاه‎های علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی فارس، علوم پزشکی اصفهان شهید بهشتی، یزد، تربیت معلم تهران و تبریز 1 شاخص از 3 شاخص بخش امانت را دارا بودند. دیگر دانشگاه‎ها هیچ شاخصی را در بخش امانت، ارائه نداده بودند.

 

جدول 9. خدمات کتابخانه‎ای ارائه شده در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی

شاخصها

رعایت شاخص

عدم رعایت شاخص

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

اول. امانت

خط‌مشی در گردش

2

3/6

30

8/93

تحویل مدرک

9

1/28

23

59/71

امانت بین کتابخانه

8

25

24

75

دوم. فراهم‌آوری

راهنمای خرید

5

6/15

27

4/84

خط‌مشی توسعة مجموعه

5

6/15

27

4/84

بودجه مجموعه

1

1/3

31

9/96

فرم درخواست خرید

3

4/9

29

6/90

اهدا

1

1/3

31

6/96

سوم. حمایت از تحقیقات

راهنمای تحقیق

5

6/15

27

4/84

کمک ارجاعی

1

1/3

31

9/96

آموزش کتابخانه‎ای

11

4/34

21

6/56

کمک جهت دسترسی نامربوط

0

0

32

100

هشدار تحقیق

0

0

32

100

چهارم. حمایت آموزشی

رزرو کردن

17

1/53

15

9/46

راهنمای کتابشناختی

15

9/46

17

1/53

اخبار حمایت از فناوری آموزش

4

5/12

28

5/87

حمایت از آموزش از راه دور

13

6/40

19

4/59

منابع نوشتاری

11

4/34

21

6/65

منابع کتابخانه‌ای سفارشی

0

0

32

100

بخش دوم، فراهمآوری. این بخش دارای 5 شاخصِ «راهنمای خرید»، «خط‌مشی توسعه»، «بودجه مجموعه»، «فرم درخواست خرید» و «اهدا» است. در شاخص اول، راهنمای خرید، 5 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (6/15%) این شاخص را ارائه داده بودند. شاخص دوم نیز مانند شاخص اول، 5 وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی (6/15%) به ارائه شاخص «خط‌مشی توسعه» پرداخته‎اند. شاخص سوم به موضوع «بودجه» اختصاص دارد که تنها 1 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (1/3%) به این موضوع اشاره کرده است. شاخص چهارم، «فرم درخواست خرید» است که تنها در 3 وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی (4/9%) در اختیار کاربران قرار گرفته بود. شاخص پنجم، «اهدا»، نیز تنها در 1 وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی (1/3%) مطالبی در این رابطه ارائه شده بود.

در نهایت، از بین تمامی دانشگاه‎های مورد بررسی، تنها دانشگاه تهران 4 شاخص را به کاربران ارائه کرده بود. دانشگاه تبریز 2 شاخص و دانشگاه‎های فردوسی، امیرکبیر، صنعتی شریف، علوم پزشکی فارس، شهید بهشتی، زنجان، رازی، علوم پزشکی مازندران و علامه طباطبایی 1 شاخص از 5 شاخص را دارا بودند.

بخش سوم، خدمات حمایت از تحقیقات. این بخش شامل 5 شاخص «راهنمای تحقیق»، «کمکهای ارجاعی»، «آموزش کتابخانه‎ای به اعضای هیئت علمی»، «کمک برای دسترسیهای نامربوط» و «هشدار تحقیق» است.

در شاخص اول (راهنمای تحقیق) از میان 32 دانشگاه مورد بررسی، 5 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (6/15%) «راهنمای تحقیق» به اعضای هیئت علمی را ارائه کرده بودند. در شاخص دوم، تنها 1وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی (1/3%) به این امر توجه نشان داده است. در شاخص سوم، 11 وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی (4/34%) آموزش کتابخانه‎ای را به اعضای هیئت علمی ارائه کرده است. شاخص چهارم مربوط به کمکهایی است که وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی در هنگام دسترسی‎های نامربوط به اعضای هیئت علمی ارائه می‎دهد که با بررسی در 32 دانشگاه مشخص شد هیچ دانشگاهی تدبیری برای این‌گونه دسترسی‎ها نیندیشیده است. شاخص پنجم خدمات هشدار برای تحقیقات مورد نظر اعضای هیئت علمی را نشان می‎دهد. در این مورد نیز هیچ دانشگاهی خدماتی ارائه نکرده است.

با بررسی یافته‎ها می‎توان نتیجه گرفت، تنها دانشگاه شیراز 3 شاخص را در بخش حمایت از تحقیقات ارائه کرده است و دو دانشگاه علوم پزشکی مشهد و صنعتی شریف 2 شاخص را در وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی خود در دسترس قرار داده بودند. دانشگاه‎های تهران، امیرکبیر، اصفهان، یزد، زنجان، تربیت مدرس، علامه طباطبایی، علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی اصفهان و علوم پزشکی کرمان نیز 1 شاخص را از 5 شاخص موجود ارائه کرده‎اند. 19 دانشگاه باقی‌مانده، هیچ یک از شاخصها را ارائه نکردند.

بخش چهارم، خدمات آموزشی. این بخش شامل 6 شاخصِ «رزرو کردن»، «راهنمای کتابشناختی»، «اخبار حمایت از فناوری آموزشی»، «حمایت از آموزش از راه دور»، «منابع نوشتاری برای دانشجویان»، و «منابع کتابخانه‌ای سفارشی برای دوره‌های کلاسی آموزش از راه دور» است.

شاخص اول، امکان رزرو منابع برای اعضای هیئت علمی است که 17 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (1/53%) این امکان را فراهم کرده‌اند. در شاخص دوم، 15 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (9/46%) راهنماهای کتابشناختی را ارائه کرده‌اند. شاخص سوم در حوزة اخبارهایی در حمایت از فناوریهای موجود برای آموزش است که 4 وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی دانشگاه (5/12%) به این شاخص توجه کرده‌اند. شاخص چهارم، موضوع حمایت از آموزش از راه دور را در وب‌سایت کتابخانه دانشگاهی بررسی کرده است. در این رابطه، 13 وب‎سایت کتابخانة دانشگاهی دانشگاه (6/40%) آموزش از راه دور را مورد توجه قرار داده است. شاخص پنجم، مربوط به منابع نوشتاری است که اعضای هیئت علمی از طریق وب‌سایت در اختیار دانشجویان قرار می‌دهند و اینکه آیا وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی چنین امکانی را فراهم کرده است یانه، که 11 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (4/34%) چنین امکانی را فراهم کرده است. شاخص ششم، ارائه منابع کتابخانه‎ای سفارشی برای دوره‎های آموزشی است که هیچ دانشگاهی اقدام به این امر و در دسترس قرار دادن منابع کتابخانه‎ای سفارشی نکرده است.

بدین صورت، دو دانشگاه شهید بهشتی و خواجه نصیر الدین طوسی 5 شاخص، دو دانشگاه تهران و علوم پزشکی فارس 4 شاخص و دو دانشگاه علوم پزشکی مشهد و امیرکبیر 3 شاخص از 7 شاخص را دارا بودند. دانشگاه‎های دیگر کمتر از 3 شاخص را دارا بودند.

در پایان، مجموعه خدمات کتابخانه‎ای با بخشهای امانت، فراهم‎آوری، حمایت از تحقیقات و حمایتهای آموزشی و با شاخصهای مربوط به آنها که در کل 19 شاخص است، نتایجی را ارائه می‌کنیم که بیانگر وجودِ تعداد شاخصهای خدمات کتابخانه‎ای در 32 وب‌سایت کتابخانة دانشگاهی و میزان توجه آنها به این موارد است.

بیشترین موارد موجود با تعداد 11 شاخص، به دانشگاه تهران مربوط است. دانشگاه شهید بهشتی با 7 شاخص بخش خدمات، در رتبه دوم قرار دارد. دانشگاه علوم پزشکی مشهد و علوم پزشکی فارس نیز دارای 6 شاخص از 20 شاخص کلی هستند. دانشگاه‌های فردوسی، امیرکبیر، صنعتی شریف، اصفهان، خواجه نصیر الدین طوسی، علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی کرمان با دارا بودن 5 شاخص در رتبه بعدی قرار می‌گیرند. دیگر دانشگاه‎ها نیز کمتر از 5 شاخص را ارائه کرده بودند.

سؤال نهم پژوهش، به امکان ارتباطات کاربران با کارشناسان کتابخانه‎ای مربوط می‎شود که دارای 4 شاخصِ کارشناسان موضوعی، سرپرستی کتابخانه، ارتباط با کارکنان بخشهای مختلف و ارتباط کاربر با آنهاست. جدول 10، نشانگر این شاخص است.

 

جدول 10. شاخص ارتباطات کتابخانه‎ای موجود در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی

شاخص ارتباطات کتابخانهای

رعایت شاخص

رعایت نکردن شاخص

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

کارشناسان موضوعی

1

1/3

31

9/96

سرپرستی کتابخانه

22

8/68

10

3/31

ارتباط با بخشهای مختلف

20

5/62

12

5/37

ارتباط تابع کاربر

21

6/65

11

4/34

در شاخص اول که به معرفی کارشناسان موضوعی و راه ارتباطی با آنان اشاره دارد، تنها 1 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (1/3%) این امکان را برقرار ساخته است. شاخص دوم، سرپرستی کتابخانه،که 22 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (8/68%) چگونگی امکان ارتباط را با این بخش ارائه کرده است. شاخص سوم که کارکنان کتابخانه را معرفی و راه ارتباطی با آنها را نیز مشخص کرده، بیان می‎دارد که 20 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (5/62%) به آن توجه داشته‎اند. شاخص چهارم به طور کلی به امکان ارتباط و راه‎های ارتباطی کاربر اشاره دارد که 21 وب‎سایت کتابخانه دانشگاهی (6/65%) آن را ذکر کرده‎اند.

به‌طور کلی، تنها دانشگاه امیرکبیر 4 شاخص را دارا بوده است. 18 دانشگاه دیگر 3 شاخص، دانشگاه علوم پزشکی کرمان 2 شاخص، و دیگر دانشگاه‌ها کمتر از 2 شاخص ارائه کرده بودند.

سؤال اصلی پژوهش، خدمات وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی است، که بر اساس فراوانی کل خدمات کتابخانه‎ای، 49 شاخص در جدول 11 ارائه شده است. مطابق یافته‎ها، دانشگاه تهران (06/53%)، فردوسی (97/44%)، امیرکبیر (89/44%)، علوم پزشکی مشهد (85/42%)، صنعتی شریف (85/42%) و علوم پزشکی تهران (81/40%) بیش از 20 شاخص از 49 شاخص را در وب‎سایتهای کتابخانه‎ای خود ارائه کردند.

 

جدول 11. فراوانی ارائه شاخصهای امکانات کتابخانه‎ای در وب‎سایت کتابخانه دانشگاه

دانشگاه

ارائه شاخصها

دانشگاه

ارائه شاخصها

دانشگاه

ارائه شاخصها

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

فراوانی

درصد

دانشگاه تهران

26

06/53

دانشگاه شهید بهشتی

17

69/34

دانشگاه علامه طباطبایی

11

44/22

دانشگاه فردوسی

24

97/48

دانشگاه یزد

17

69/34

دانشگاه تبریز

10

4/20

دانشگاه امیرکبیر

22

89/44

دانشگاه شیراز

16

65/32

خواجه نصیر طوسی

9

36/18

علوم پزشکی مشهد

21

85/42

علوم پزشکی تبریز

15

61/30

تربیت معلم تهران

9

36/18

دانشگاه صنعتی شریف

21

85/42

دانشگاه زنجان

15

61/30

علوم پزشکی زاهدان

7

28/14

علوم پزشکی تهران

20

81/40

علوم پزشکی یزد

15

61/30

علوم پزشکی گیلان

6

24/12

علوم پزشکی فارس

19

77/38

علوم پزشکی مازندران

14

57/28

علوم پزشکی اهواز

5

2/10

دانشگاه صنعتی اصفهان

19

77/38

رازی کرمانشاه

13

63/26

باهنر کرمان

5

2/10

علوم پزشکی کرمان

18

73/36

تربیت مدرس

13

63/26

دانشگاه بیرجند

3

12/6

دانشگاه‌های اصفهان

17

69/34

دانشگاه گیلان

13

63/26

دانشگاه زاهدان

3

12/6

علوم پزشکی اصفهان

17

69/34

دانشگاه اهواز

12

48/24

بحث ونتیجهگیری

سؤال اول پژوهش، موقعیت صفحه وب اعضای هیئت علمی را در صفحة اصلی سایت بررسی کرده است. قرار گرفتن این گزینه در صفحات اول وب‎سایت، دسترسی به آنها را برای ارتباط سریع‌تر میسّر می‎سازد. همان‌طور که یافته‎ها نشان داد، تعداد بسیاری از وب‎سایتهای مورد بررسی، لینک دسترسی به صفحة وب اعضای هیئت علمی را در صفحات اولیه خود قرار داده‎اند.

سؤال دوم، به نوع زبان استفاده شده در ارتباط با پایگاه‎های اطلاعاتی مربوط است؛ بدین صورت که زبان توصیفی تنها به عنوان پایگاه اطلاعاتی محدود می‎شود. زبان توضیحی به توضیحاتی مربوط است که در رابطه با پایگاه اطلاعاتی ذکر شده و زبان عامیانه، به ارائه روشهای استفاده از پایگاه اطلاعاتی علاوه بر توضیح اشاره دارد. نتایج نشان می‎دهد پایگاه‎های ارائه شده به اعضای هیئت علمی، اغلب به زبان توصیفی بوده است. این درحالی است که بسیاری از افراد چگونگی استفاده از برخی پایگاه‎های ارائه شده را ندارند. بنابراین، وجود زبان توضیحی برای پایگاه‎های ارائه شده توسط وب‎سایت کتابخانه‎ها، می‎تواند مفید واقع شود.

سؤال سوم پژوهش، زبان صفحة وب اعضای هیئت علمی را نشان می‎دهد. یافته‎ها بیانگر آن است که غالب صفحات وب به هر دو زبان فارسی و انگلیسی موجود است. صفحات وب اعضای هیئت علمی به طور معمول حاوی اطلاعات شخصی، سوابق کاری و پژوهشی، اطلاعات تماس و... است که وجود این اطلاعات به زبانهای دیگر مزیتهای مختلفی دارد و امکان ارتباط افراد از ملل دیگر با وی را فراهم می‎سازد.

سؤال چهارم پژوهش به بررسی فناوریهای موجود در صفحة وب اعضای هیئت علمی پرداخته است. این فناوریها شامل نمایه، بلاگ، پادکست، آر.اس.اس، ویکی و نقشه سایت است. همان‌طور که یافته‎ها نشان می‎دهد، تنها خدمات نمایه، وبلاگ و نقشة سایت در صفحات وب ارائه شده و قابل استفاده است. بنابراین، خدمات وب2 و وب3 هنوز جایگاه خود را در میان این صفحات نیافته است. موارد دیگر مانند پادکست، آر.اس.اس. و ویکی خدمات نوینی هستند که می‎تواند در راستای ارتباطهای علمی افراد بسیار مؤثر واقع شود، اما در صفحات وب اعضای هیئت علمی مشاهده نشد. ارتباط دیداری - شنیداری، دسترسی سریع و آسان به اطلاعات به‎روز و اشتراک در دانش و خِرد جمعی، گامهایی بسیار مؤثر در ارتقای دانش افراد است که توجه بیشتر وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی را می‎طلبد.

سؤال پنج پژوهش، به بررسی امکانات کتابخانه‎ای پرداخته است. این خدمات شامل 9 شاخصِ ساعات کار، آدرس سایت، نقشة نقاط خدماتی، دسترسی معلولان، فضای مطالعه، اطلاعات سایت، اطلاعات کپی، تورهای کتابخانه و پیوند به کتابخانه‎های دیگر است.

همان‌طور که یافته‎ها نشان می‎دهد، ارائه خدماتی چون آدرس سایت، ساعات کار و پیوند به کتابخانه‎های دیگر به میزان زیاد و اطلاعات سایت، اطلاعات کپی، تورهای کتابخانه و نقشه نقاط به میزان بسیار کم در وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی وجود دارد. موارد ذکر شده به طور معمول در وب‎سایتها ارائه می‎شود، اما خدماتی مانند دسترسی معلولان، نیازمند توجه جدی وب‎سایتهای کتابخانه‎ای است. بنابراین، دانشگاه فردوسی 5 شاخص و دانشگاه‎های تهران، صنعتی شریف، زنجان، علوم پزشکی مشهد، امیرکبیر، شیراز و صنعتی اصفهان هر یک 3 شاخص از مجموع شاخصها را ارائه کرده‎اند. دیگر دانشگاه‎ها کمتر از 3 شاخص را رعایت کرده‌اند که از ذکر آنها خودداری شده است.

سؤال ششم پژوهش، به بررسی آگاهی‎رسانی جاری در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی به اعضای هیئت علمی پرداخته است. این بخش دارای 8 شاخصِ ارائه اخبار، سؤالهای متدوال، کتابخانه دیجیتالی، قوانین اخطار، چت، دسترسی باز، اخبار کنفرانسها، همایشها و تازه‎های کتاب است. از میان شاخصهای آگاهی‌رسانی، بیشترین مورد به شاخص «اطلاع‌رسانی در مورد کنفرانسها» (8/93%) اختصاص دارد. دیگر شاخصهایی چون «اخبار کتابخانه»، «کتابخانة دیجیتال»، «سؤالهای متداول» و «قوانین کپی‌رایت» به طور نسبی ارائه شده است و شاخصهایی چون «مجله‌ها با دسترسی باز»، «چت» و «معرفی کتاب‎های تازه»، کمتر مورد توجه است. بنا بر یافته‎ها، دانشگاه علوم پزشکی تهران با 6 شاخص بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. دانشگاه‎های تهران، علوم پزشکی مازندران، علوم پزشکی تبریز، علوم پزشکی کرمان، علوم پزشکی مشهد، علوم پزشکی یزد، صنعتی شریف، اصفهان و امیرکبیر نیز هریک 5 شاخص را دارا بودند. دیگر دانشگاه‎ها کمتر از این میزان را داشته‌اند که برای رعایت اختصار، ذکر نشده است.

سؤال هفتم در رابطه با مجموعه‎سازی کتابخانه است. یافته‎های پژوهش در این زمینه بیانگر آن است، خدماتی که بسیاری از وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی آنها را ارائه کرده‌اند، منابع الکترونیکی، فهرست پایگاه، مقدمه بر مجموعه وب‎سایت و مجله‌های الکترونیکی است. خدماتی چون منابع رایگان، مجموعه‎های خاص، نرم‌افزارهای استنادی، کتابهای الکترونیکی و مجموعه‌های چندرسانه‎ای نیز کمتر ارائه شده است.

در سؤال هشتم پژوهش، خدمات کتابخانه‎ای وب‎سایتها بررسی شده است. خدمات کتابخانه‎ای در 4 دستة کلی امانت، فراهم‎آوری، حمایت از تحقیقات و حمایتهای آموزشی است.

بخش اول، امانت. امانت شامل سه بخش است: خط‌مشی در گردش، تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه‎ای. از میان این شاخصها، تعداد معدودی از وب‎سایتهای کتابخانه‎ای شاخص تحویل مدرک (5/28%) و امانت بین کتابخانه‎ای (25%) را رعایت کرده‎اند.

بخش دوم، فراهمآوری. فراهم‎آوری دارای پنج شاخصِ «راهنمای خرید»، «خط‌مشی توسعه»، «بودجه مجموعه»، «فرم درخواست خرید» و «اهدا» می‌باشد. در این بخش شاخصها به‌طور جدی مورد توجه قرار نگرفته و ارائه نشده بود. شاخص «خط‌مشی توسعه» (6/15%) بیش از دیگر موارد در وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی ارائه شده بود. از میان دانشگاه‎های مورد بررسی، دانشگاه تهران با 4 شاخص بالاترین اولویت ارائه شاخصها را دارد.

بخش سوم، حمایت از تحقیقات. این بخش شامل پنج شاخص «راهنمای تحقیق»، «کمکهای ارجاعی»، «آموزش کتابخانه‎ای به اعضای هیئت علمی»، «کمک جهت دسترسی‎های نامربوط» و «هشدار تحقیق» است. از میان این شاخصها، آموزش کتابخانه‎ای (4/34%) ارائه شده بود. در میان دانشگاه‎ها، دانشگاه شیراز با 3 شاخص بیشترین میزان ارائه خدمات را در این بخش داشته است.

بخش چهارم، حمایت آموزشی. حمایت آموزشی، شامل شش شاخصِ «رزرو کردن»، «راهنمای کتابشناختی»، «اخبار حمایت از فناوری آموزشی»، «حمایت از آموزش از راه دور»، «منابع نوشتاری برای دانشجویان»، «منابع کتابخانه‎ای سفارشی برای دوره‎های کلاسی آموزش از راه دور» است.

بر اساس یافته‎های پژوهش، «خدمات رزرو کردن» (1/53%)، «راهنمای کتابشناختی» (9/46%)، «حمایت از آموزش از راه دور» (6/40%) و «منابع نوشتاری» (4/34%) بیش از سایر خدمات حمایت آموزشی در وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی ارائه شده بود.

بدین صورت، دو دانشگاه شهید بهشتی و خواجه نصیر الدین طوسی هریک با 5 شاخص و دو دانشگاه تهران و علوم پزشکی فارس هریک با 4 شاخص، بیشترین میزان ارائه خدمات در این بخش را به خود اختصاص دادند.

به طور کلی، در سؤال هشتم پژوهش 19 شاخص خدمات کتابخانه‎ای بررسی شد. در میان وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی، دانشگاه تهران با 11 شاخص، دانشگاه شهید بهشتی با 7 شاخص و علوم پزشکی مشهد و علوم پزشکی فارس با 6 شاخص، بالاترین میزان ارائه خدمات کتابخانه‎ای به کاربران خود را داشتند.

سؤال نهم پژوهش به بررسی امکان ارتباط کاربران با کارشناسان کتابخانه پرداخته است. این بخش دارای چهار شاخصِ ارتباط با کارشناسان موضوعی، سرپرستی کتابخانه، ارتباط با کارکنان بخشهای مختلف و ارتباطات تابع کاربر است.

بنابر یافته‎ها، خدمات ارتباط با سرپرستی کتابخانه، ارتباط تابع کاربر و ارتباط با بخشهای مختلف کتابخانه، شاخصهایی است که در وب‎سایتهای کتابخانه‎ای، بیشتر مورد توجه قرار گرفتند. یک مسئله مهم در کتابخانه، وجود کارشناسان موضوعی و امکان برقراری ارتباط با آنهاست، که طی بررسیها به این مسئله پرداخته نشده است. نبود کارشناسان موضوعی در کتابخانه و یا توجه نکردن به ارائه راه‎های ارتباطی با آنها، می‎تواند دلیل پایین بودن میزان ارائه این خدمت به کاربر باشد. در این بخش، دانشگاه امیرکبیر با ارائه 4 شاخص، بیشترین میزان ارائه خدمت ارتباطی با اعضای کتابخانه را فراهم کرده است.

با نگاهی به تمامی شاخصهای مطرح شده (49 شاخص) در بخشهای «امکانات کتابخانه»، «آگاهی‎رسانی جاری»، «مجموعه‎سازی»، «امانت» و «ارتباطات کتابخانه‎ای» می‎توان شش دانشگاه برتر را با توجه به میزان دارا بودن این شاخصها و ارائه خدمات در وب‎سایتهای کتابخانه‎ای خود، به ترتیب زیر نام برد: دانشگاه تهران 26 شاخص، دانشگاه فردوسی 24 شاخص، دانشگاه امیرکبیر 22 شاخص، دو دانشگاه علوم پزشکی مشهد و صنعتی شریف 21 شاخص و دانشگاه علوم پزشکی تهران 20 شاخص.

پیشنهادها

با توجه به نتایج پژوهش، پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت وب‎سایتهای کتابخانه‎ای ارائه می‎شود:

-        استفاده از متخصصان کتابخانه در کنار مهندسان رایانه در طراحی و به‎روز رسانی وب‎سایتهای کتابخانه‎ای.

-        برنامه‎ریزی برای انجام طرح الکترونیکی کردن خدمات کتابخانه و دیگر خدمات نوین در صفحات وب اعضای هیئت علمی تا حد امکان، برای صرفه‌جویی در وقت کاربران.

-     برگزاری نشستهای مشترک بین طراحان وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی به منظور یکسان‎سازی شیوة ارائه خدمات و طراحی رابط کاربر مناسب.

 نیازسنجی از کاربران (اعضای هیئت عملی، دانشجویان داخل و خارج دانشگاه و...) وب‎سایتهای دانشگاه‎ها برای ارائه و تسهیل دسترسی به خدمات مورد نیازشان



[1]. ACRL.

[2]. Gardner.

[3]. Bao.

[4]. Libri.

-    اصغری‎پوده،‌ احمدرضا (1380). بررسی عناصر و ویژگیهای مطرح در طراحی وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
-      ام.استیل، جولی (1384). تحلیل محتوای وب‎سایتهای کتابخانه‎های دانشگاهی کشورهای انگلیسی زبان. علی مرادمند (مترجم). فصلنامه کتاب، 61، 185-192.
-      حیدری، غلام و فریده عصاره (1383). طرح پیشنهاد وب‌سایت خدمات تحویل مدرک ایران. مطالعات تربیتی و روانشناسی، 2، 145- 164.
-       رضایی‎شریف‎آبادی، سعید و نوشین فرودی (1381). ارزیابی صفحات وب کتابخانه‌های دانشگاهی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی. فصلنامه کتاب، 52، 11-19.
-    عصاره، فریده (1385). وب‎سایتهای دانشکده‎های کتابداری و اطلاع‌رسانی جهان: تحلیل محتوایی و ساختاری. علی مرادمند (مترجم). نما،مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران6 (3)، بازیابی در 15 تیر 1390، از:
http://ejournal.irandoc.ac.ir/browse.php?mag_id=30&slc_lang=fa&sid=1
-    فتاحی، رحمت‎الله و محمد حسن‎زاده (1385). نظر سنجی از کتابداران متخصص پیرامون شیوه‎های سازماندهی اطلاعات در وب‎سایت کتابخانه‎های دانشگاهی (گزارشی از مرحله دوم یک طرح پژوهشی). کتابداری و اطلاع‌رسانی، 9 (4)،30-50.
-       فرج پهلو، عبدالحسین (1385). تحلیل محتوای وب‌سایتهای دانشگاهی و تحقیقاتی ایران. علی مرادمند (مترجم). فصلنامه کتاب، 65، 267-276.
-    فرودی، نوشین(1380). ارزیابی صفحات وب کتابخانه‌های دانشگاهی ایران و ارائه الگوی پیشنهادی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی.
-    محمد اسماعیل، صدیقه و سیدجواد  قاضی میرسعید (1386). خروجی really simple syndication feed و توجه کتابداران و اطلاع‎رسانان به کارکردهای آن. مدیریت اطلاعات سلامت، 4(2)، 203-214
-         J. Gardner, Susan, John Eric Juricek, & F. Grace Xu) 2008(. An Analysis of Academic Library Web Pages forFaculty. The Journal of Academic Librarianship, 34(1), 16–24.