معماری اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام ‎متن حوزة علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع‎رسانی از دانشگاه بیرجند

2 استادیار گروه کتابداری و اطلاع‎رسانی دانشگاه بیرجند

چکیده

پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا و با هدف بررسی کاربرد معماری اطلاعات در مجلههای الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام متن حوزة علوم انسانی زیر پوشش پایگاه سید، انجام شد. جامعه پژوهش، 88 مجله علمی- پژوهشی تماممتن فارسی و روش گردآوری اطلاعات از طریق سیاهه وارسی بود. این بررسی، تحت دو مقولة «معماری سازماندهی اطلاعات» و «معماری مدرک»، انجام شد. نتایج نشان داد در اغلب مجلهها، محتوای وبسایت به روش موضوعی و ساختار وبسایت به روش شبکهای، سازماندهی شده و در نظام مسیریابی، از نوارهای مسیریابی متنی بیش از سایر نوارهای مسیریابی استفاده شده بود. کاربرد عناصر مسیریابی جانبی و بویژه نمایهها، در وضعیت مطلوبی مشاهده نشد. فرمولبندی درخواست و روشهای جستجو، اغلب به روش ساده بوده و برچسبگذاری محتوای وبسایتها، از وضوح نسبتاً قابل قبولی برخوردار بود. مؤلفههای وابسته به محیط فرامتن، به طور محدودی در مقالهها کاربرد داشتهاند. وضعیت چکیدهها، کلیدواژهها و میزان استفاده از شکلها در مقالهها، در سطح مطلوبی بود. در صفحه فهرست مندرجات 77 مجله (5/87 %) و در صفحات مقاله 49 مجله (7/55 %) ثبات در صفحهآرایی وجود داشت. استفاده نکردن از فراداده دابلینکور و ضعف محتوای اطلاعاتی در عناصر فرادادهای متا، بیانگر کمتوجهی مجلهها به قابلیتهای این عناصر بود. در صفحة آغازین وبسایت همه مجلهها و صفحه فهرست مندرجات 82 مجله، از اچتیامال به عنوان قالب ذخیرهسازی استفاده شده بود. نتایج پژوهش بیانگر این بود که مجلههای الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی از نظر بهکارگیری مؤلفههای معماری سازماندهی اطلاعات در وضعیت نسبتاً مطلوب و از نظر بهکارگیری ساختارهای معماری مدرک در وضعیت نامناسبی قرار داشتند.
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه

با توسعة وسیع وب جهان‎گستر در سال 1993 میلادی، توزیع و نشر الکترونیکی مجله‎ها پایه‎گذاری شد. هم‎اکنون وب، ابزار غالب انتشار مجله‎های علمی شمرده می‎شود (درودی، 1389). بررسی راهنمای نشریه‎های ادواری اولریخ در سال 2008 نشان داد تعداد مجله‎های علمی- پژوهشی که کلّ محتوای آنها به‎صورت پیوسته ارائه گردیده، 16،526 عنوان است (فرانک[1]، 2008). طبق تعریف «فاسمایر و یانگ[2]» (2000)، مجله‎های الکترونیکی دسترسی آزاد[3] از انواع مجله‎های الکترونیکی‎اند که فقط از طریق اینترنت و بدون پرداخت هرگونه هزینه، برای تمام افراد جامعه قابل دسترسی هستند. ساختار مطلوب یک مجله تمام‎متن الکترونیکی، استفاده مؤثر از آن ‎را به دنبال دارد. با توجه به اهمیت مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی، بررسی معماری آ‎نها، تحت دو مقولة به هم پیوستة «معماری سازماندهی اطلاعات»[4] و «معماری مدرک»[5] هدف اصلی پژوهش حاضر است. نتایج این پژوهش می‎تواند مورد استفادة کتابداران، سردبیران و ناشران مجله‎های الکترونیکی، طراحان نظامهای اطلاعاتی[6] و کاربران، که هر یک به نوعی با مجله‎های الکترونیکی ارتباط دارند، قرار گیرد.

«معماری اطلاعات»[7] در سال 1975 میلادی توسط «ریچارد سول ورمن»[8] مطرح شد و توجه زیادی را به خود جلب کرد. از نظر ورمن، مسائل مربوط به گردآوری، سازماندهی و ارائه اطلاعات شباهت بسیار زیادی به مسائل معماری ساختمان دارد، زیرا یک معمار در طراحی ساختمان باید به‎گونه‎ای عمل کند که نیازهای ساکنان آن، به راحتی و آسانی تأمین شود. برابر همین اصل، وی کار گردآوری، سازماندهی و ارائه‎ اطلاعات در رفع یک نیاز اطلاعاتی یا مجموعه‎ای از نیازهای اطلاعاتی را نوعی معماری دانست و به این ترتیب عبارت معماری اطلاعات شکل گرفت (وایلیز[9]، 2000). گسترة معماری اطلاعات با وجود برخی اختلاف نظرها، یک یا بیش از یکی از موارد زیر را در برمی‌گیرد:

  1. ترکیبی از طرحهای سازماندهی، برچسب‎گذاری[10] و مسیریابی[11] درون یک نظام اطلاعاتی
  2. طراحی ساختاریافته یک محیط اطلاعاتی برای تسهیل‎ انجام وظایف طراحان نظام اطلاعاتی و دسترسی مستقیم به محتوا از سوی کاربران
  3. هنر و علم ساختاربندی و سازماندهی وب‎سایتها و شبکه‎های درون‎سازمانی[12] برای کمک به افراد در یافتن و مدیریت اطلاعات (مؤسسه معماری اطلاعات[13]، 2005).

«روزنفیلد و مورویل[14]» (2002) معماری اطلاعات را حوزه‎ای می‎دانند که طراحی و سازماندهی وب‎سایتها را از جنبه‎های مختلف بررسی می‎کند و هدفش طراحی و ارائه وب‎سایتها به‎گونه‎ای است که کاربران بتوانند به آسانی اطلاعات مورد جستجوی خود را پیدا کنند. طرح کلی معماری اطلاعات که در این پژوهش مبنای جمع‎آوری داده‎ها بود، به ترتیب زیر است:

  1. معماری سازماندهی اطلاعات که شاملطرحهای سازماندهی (سازماندهی محتوا، سازماندهی ساختار، تعداد سطوح دسترسی برای رسیدن به مقاله مورد نظر) و ساختارهای سازماندهی (مسیریابی، جستجو[15]، برچسب‎گذاری) است.
  2. معماری مدرک که به ساختارهای منطقی[16]، ساختارهای صفحه‎آرایی[17]، ساختارهای محتوایی[18] و ساختارهای ذخیره‎سازی[19] می‎پردازد.

اما مشخص نیست که آیا ساختار مجله‎های الکترونیکی تمام‎متن فارسی در جهت تسهیل دسترسی آسان و سریع کاربران به اطلاعات مورد نظر، سازماندهی شده است؟ وضعیت استفاده از فراداده‎ها و نوع قالب به‎کار رفته برای ذخیره‎سازی محتوای شماره‎ها و مقاله‎های این مجله‎ها چگونه است؟ در این راستا، پژوهش حاضر بر آن است تا وضعیت معماری سازماندهی اطلاعات و همچنین میزان به‎کارگیری ساختارهای چهارگانه معماری مدرک را در مجله‎های الکترونیکی تمام‎متن فارسی حوزه علوم انسانی زیر پوشش پایگاه سید، بررسی کند.

سؤالهای پژوهش

  1. مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام‎متن حوزه علوم‎انسانی زیر پوشش پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، از نظر وضعیت انتشار در چه شرایطی قرار دارند؟
  2. وضعیت معماری سازماندهی اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام‎متن حوزه علوم انسانی در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی بر اساس مؤلفه‎های مربوط چگونه است؟
  3. وضعیت معماری مدرک در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام ‎متن حوزة علوم‎انسانی زیر پوشش پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی بر اساس ساختارهای مربوط چگونه است؟
  4. میزان استفاده از مؤلفه‎های معماری سازماندهی اطلاعات بر اساس معیارهای مربوط، در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام ‎متن حوزة علوم‎انسانی زیر پوشش پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی چگونه است؟
  5. میزان استفاده از ساختارهای معماری مدرک بر اساس معیارهای مربوط، در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام‎ متن حوزه علوم‎انسانی زیر پوشش پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی چگونه است؟

پیشینة پژوهش

«گیلوری» (1385) در پایان‎نامه دکترای خود با استفاده از روش تحلیل محتوا و تهیه سیاهة وارسی، ساختار اطلاعاتی 93 مجله الکترونیکی فارسی را بررسی کرد و نشان داد مجله‎های الکترونیکی فارسی از ساختار اطلاعاتی استانداردی پیروی نکرده‎اند. از جمله نتایج حاصل از این پژوهش، ارائه مقاله‎های اغلب مجله‎ها در قالب اچ‎تی‎ام‎ال است، در حالی که به نظر می‎رسد در مجله‎های علمی- پژوهشی فارسی این‎گونه نباشد.

«مهاجر» (1385) در پژوهش خود با استفاده از روش تحلیل محتوا، معماری وب‎سایتهای فارسی کودکان و نوجوانان را بررسی کرد. ابزار گردآوری داده‎ها، سیاهه‎ای تنظیم‎شده بر اساس دو دسته معیار طراحی دیداری و محتوای صفحات وب‎ بود. یافته‎های این پژوهش نشان داد در مجموع 58 % معیارهای طراحی صفحات وب‎سایتهای کودکان و نوجوانان، توسط جامعة پژوهش رعایت شده بود.

«رضایی‎چگینی» (1385) با استفاده از روش پیمایشی توصیفی، وضعیت وب‎سایتهای دو مجلة الکترونیکی فارسی‎نما و کتابدار را از نظر شکل ظاهری و ارائه اطلاعات لازم و نیز میزان هماهنگی این دو مجله با معیارهای پذیرش مجله‎ها در راهنمای مجله‎های الکترونیکی دسترسی آزاد بررسی کرد. یافته‎ها نشان داد این دو مجله با معیارهای مشخص‎شده در راهنمای مجله‎های الکترونیکی دسترسی آزاد به‎طور کامل هماهنگ نبودند.

«برادر و نجفی‎نیا» (1387) وب‎سایتهای مجله‎های الکترونیکی کودک و نوجوان در ایران را به روش کتابخانه‎ای و ارزیابانه بررسی کردند. ابزار گردآوری داده‎ها، فرم سنجشی بود که بر اساس پنج مؤلفه محتوا، ساختار از لحاظ طراحی دیداری، ساختار از لحاظ فنّی، حق‎مؤلف و شاخصهای کارکردی تنظیم شده بود. یافته‎های این پژوهش نشان داد هیچ یک از 14 وب‎سایت مورد بررسی کارآیی لازم را نداشتند. 

«ستوده، رزمجو و زارع» (1388) چگونگی معرفی مجله‎های علمی- پژوهشی ایران را در اینترنت بر اساس استانداردهای بین‎المللی، با استفاده از ٢٧ معیار کیفیت ارزیابی کردند و مشخص شد که استانداردهای کیفیت مجله‎های علمی- پژوهشی ایران به خوبی در اینترنت به نمایش درآمده‎ است.

نتایج پژوهش «ماساناری[20]» (2007) که به بررسی مفهوم معماری اطلاعات و ارتباط آن با کاربران نظامهای اطلاعاتی پرداخت، نشان داد سازماندهی اطلاعات، در سه مرحلة اصلی محتوا (سازماندهی محتوای صفحه، طراحی دیداری اطلاعات، مسیریابی درونی وب‎سایت)، ساختار (مسیریابی سراسری، ساختار وب‎سایت، گردش کاربر در وب‎سایت) و فراداده (استفاده از فراداده‎ها، واژگان کنترل‎شده و نظامهای رده‎بندی) قابل دسته‎بندی است. پژوهش حاضر نیز بر آن است که این عناصر را تا حد ممکن بررسی نماید.

«فرانک» (2008) در پژوهشی به بررسی معماری اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی دسترسی آزاد پرداخت و 265 وب‎سایت مجله‎ علمی را به صورت کمّی و چهار وب‎سایت مربوط را به صورت کیفی بررسی نمود. جامعة پژوهش از طریق نمونه‎گیری تصادفی از راهنمای مجله‎های دسترسی آزاد داج[21] و درگاه مجله‎های دسترسی آزاد هند[22] انتخاب شده بود. نتایج نشان داد مقاله‎ها عموماً در قالب اچ‎تی‎ام‎ال و پی‎دی‎اف منتشر شده و نمایه‎ها بویژه نمایة نویسنده، رایج‎ترین عنصر جانبی مسیریابی در وب‎سایت مجله‎ها بوده‎اند. 40 % مجله‎ها نیز از موتور جستجوی داخلی برای تسهیل مسیریابی در وب‎سایت برخوردار بودند.

همان‎گونه که از این پژوهشها استنتاج می‎شود، تاکنون هیچ پژوهشی در حوزه معماری اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی فارسی انجام نشده است. بنابراین، باتوجه به اینکه مجله‎های الکترونیکی فارسی هنوز در ابتدای راه هستند و نیز استفاده از مفاهیم معماری اطلاعات در محیط‎های اطلاعاتی پیوسته به عنوان عنصری سازنده و مؤثر در نظر گرفته می‎شود، بررسی وضعیت مجله‎های الکترونیکی با توجه به چگونگی ساختاربندی، محتوا، سازماندهی و جستجوی اطلاعات، ضروری به نظر می‎رسد.

روش پژوهش

این پژوهش از نوع کاربردی است و به روش تحلیل محتوا[23] انجام شد. جامعه پژوهش شامل تمامی مجله‎های الکترونیکی تمام‎متن علمی - پژوهشی فارسی بود که در پایگاه سید[24] در حوزه علوم‎انسانی تا پایان آذرماه 1389 نمایه ‎شده‎اند. مجله‎هایی که دارای وب‎سایت مستقل بوده و دارای مقاله‎های تمام‎متن و دسترسی آزاد بودند در جامعه پژوهش قرار گرفتند. پس از بررسی نشانی‎های الکترونیکی از میان 189 عنوان، فهرستی متشکل از 88 مجله الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی حاصل آمد که در جامعه پژوهش جای گرفتند. ابزار گردآوری داده‎ها، سیاهه وارسی[25] است. با جستجو در منابع مختلف از جمله انتشارات مؤسسه بین‎المللی استاندارد (ایزو)[26] و مؤسسه معماری اطلاعات، مشخص شد هیچ استاندارد جهانی واحد و قابل پیشنهادی در حوزه معماری مجله‎های الکترونیکی وجود ندارد. در این راستا، دو پژوهش مرتبط، یکی مربوط به «گیلوری» (1385) و دیگری، «فرانک» (2008) شناسایی شد. بر مبنای سیاهه وارسی در پژوهش «فرانک» (2008) و با مشاهدات و بررسیهایی که طی جستجو و تعامل با وب‎سایت اختصاصی مجله‎های علمی- پژوهشی فارسی انجام شد، یک سیاهه وارسی شامل 83 عبارت پرسشی تنظیم شد.

برای اطمینان از سطح پایایی ابزار پژوهش، از روش تکرار آزمون[27] استفاده و داده‌های مربوط به صورت تصادفی از یک گروه کوچک‎تر از مجله‎های مورد مطالعه، یک‎بار توسط خود پژوهشگر و بار دیگر توسط فرد ثانوی (کارشناس در علوم کتابداری و اطلاع‎رسانی) گردآوری شد. سنجش میزان تطابق آنها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون[28] نشان داد همبستگی در سطح 78% وجود دارد. به منظور سنجش روایی سیاهه وارسی، از روش اعتبار محتوا استفاده شد. لذا، سیاهه وارسی در اختیار 12 نفر از صاحب‎نظران حوزه کتابداری و اطلاع‎رسانی و دو نفر از کارشناسان علوم رایانه قرار گرفت و با توجه به نظرها و پیشنهادهای ایشان، مواردی اضافه و یا حذف گردید. برای تحلیل داده‎ها از روشهای آمار توصیفی استفاده شد. در این پژوهش، وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی در چهار سطح صفحه آغازین (مجله)، سطح صفحه فهرست مندرجات (شماره)، سطح مقاله و سطح وب‎سایت مجله، بررسی گردید.

یافتههای پژوهش

سؤال 1. بررسی نوع ناشر، زبان وب‎سایت مجله، نظام مدیریت مجله‎های الکترونیکی، تاریخ آخرین شماره موجود روی وب‎سایت و ضریب تأثیر مجله‎ها در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام[29] نشان داد 87 مجله (9/98%) توسط دانشگاه یا شعبه دانشگاهی و دیگر سازمانهای غیرانتفاعی منتشر شده‎اند. همچنین، وب‎سایت 65 مجله (9/73 %) علاوه بر زبان فارسی به زبان انگلیسی نیز قابل ارائه است. بررسی نظام مدیریت الکترونیکی مجله‎ که تمامی فرایندهای لازم برای دریافت، ارزیابی و انتشار اینترنتی مقاله‎های علمی را اجرا و امکان مدیریت محتوا و ایجاد ساختار مناسب و به ‎روزرسانی پایگاه مجله[30] را فراهم می‎کند، مشخص کرد یکتاوب[31]، آی‎تی‎اوربیت[32] و سیناوب[33] عمده‎ترین نظامهای مورد استفاده توسط وب‎سایت مجله‎ها بودند (جدول 1). در میان مجله‎های مورد بررسی، در 59 مجله (1/67 %) جدیدترین شمارة قرارگرفته بر روی وب‎سایت، مربوط به سالهای 1389 و 1390 است. یافته‎ها نشان داد ضریب تأثیر مجله‎های علمی- پژوهشی مورد بررسی پایین است، به‎طوری‎که ضریب تأثیر 60 مجله (2/68 %) کمتر از 5/0 بود و 28 مجله (8/31 %) نیز ضریب تأثیرنداشتند.

 

 

جدول 1. فراوانی و درصد نوع ناشر در مجله‎های در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

نوع ناشر

وب‎سایت مجله

تعداد

درصد

دانشگاه یا شعبه دانشگاهی

56

6/63

سایر سازمان‎های غیر انتفاعی

31

2/35

شخص

1

1/1

 

جدول 2. فراوانی و درصد نوع نظام مدیریت مجله الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

نظام مدیریت مجله

وب‎سایت مجله

تعداد

درصد

یکتا وب

16

2/18

آی‎تی‎اٌربیت

16

2/18

سبنا وب

3

4/3

سایر موارد

53

2/60

 

سؤال 2. نظام سازماندهی اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی در دو مقوله طرح سازماندهی و ساختار سازماندهی نشان داد در صفحه آغازین 24 مجله (3/27 %) و در صفحه فهرست مندرجات 21 مجله (9/23 %)، از سازماندهی موضوعی استفاده شده است (جدول 3) و از بین روشهای سلسله‎مراتبی، خطی[34] و شبکه‎ای[35]، 59 مجله (67%) ساختار مبتنی بر شبکه دارند (جدول 4). همچنین یافته‎ها نشان داد به‎طور میانگین، برای رسیدن به مقاله‎های مورد نظر،  باید بین یک تا سه پیوند فعال شود. بنابراین، اغلب وب‎سایتها، شمارة جاری مجله را در صفحه آغازین خود قرار داده‎اند. از این‎رو، برای بازدید هر مقاله در شماره جاری، تنها یک پیوند را باید فعال نمود (جدول 5).

نظام مسیریابی وب‎سایت در سه مقوله بررسی گردید: نوارهای مسیریابی ثابت[36]، نوارهای مسیریابی تعاملی[37]، عناصر مسیریابی جانبی. یافته‎های پژوهش نشان داد در 86 مجله (8/97 %) نوارهای مسیریابی ثابت متنی به‎کار رفته است (جدول 6) و 68 مجله (3/77 %) از انواع نوارهای مسیریابی تعاملی در وب‎سایت خود استفاده کرده‎اند (جدول 7).

 

جدول 3. سازماندهی محتوای وب‎سایت در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

سازماندهی

محتوای

وبسایت

صفحه فهرست مندرجات

(سطح شماره)

صفحه آغازین

(سطح مجله)

تعداد

درصد

تعداد

درصد

موضوعی

24

3/27

21

9/23

نوع محتوا

1

1/1

1

1/1

وظیفه محور

9

2/10

11

5/12

ترکیبی از موارد بالا

53

2/60

52

1/59

سایر موارد

1

1/1

3

4/3

جمع

88

100

88

100

 

جدول 4. سازماندهی ساختار وب‎سایت در مجله‌های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

سازماندهی

 ساختار وبسایت

وبسایت مجله

تعداد

درصد

سلسله‎مراتبی، از کل به جزء

17

3/9

افقی- خطی

11

5/12

وب- شبکه‎ای

59

67

قابل تشخیص نیست

1

1/1

جمع

88

100

 

 

جدول 5. تعداد پیوندهای لازم برای رسیدن به مقالة مورد نظر از صفحه آغازین وب‎سایت مجله

تعداد پیوندهایی که نیاز است فعال شود

از صفحه آغازین تا نخستین مقاله در نخستین شماره

از صفحه آغازین تا نخستین مقاله در آخرین شماره

تعداد

درصد

تعداد

درصد

1

9

2/10

46

3/52

2

23

2/26

32

4/36

3

54

4/61

10

4/11

4

1

1/1

0

0

بیش از چهار پیوند

1

1/1

0

0

جمع

88

100

88

100

 

بررسی عناصر جانبی نشان داد وب‎سایت 63 مجله (6/71 %) از نقشه سایت، نمایه‎ها و راهنمای گردش در سایت، استفاده نموده‎اند (جدول 8). همچنین، نتایج نشان داد 33 مجله (5/37 %) از نمایه‎های نویسنده، عنوان، موضوع یا کلیدواژه استفاده کرده و 55 مجله (5/62%) از هیچ نمایه‎ای در وب‎سایت خود استفاده نکرده‎اند. یافته‎های پژوهش نشان داد در 73 مجله (83 %)، فرمول‎بندی درخواست جستجو به روش ساده است (جدول 9).

 

جدول 6. توزیع فراوانی نوارهای مسیریابی ثابت در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی

سطح مورد بررسی

 

نوار مسیریابی ثابت

صفحه آغازین  (سطح مجله)

تعداد

درصد

متنی

45

1/51

متنی+ تصویری

41

6/46

بدون نوار مسیریابی ثابت

2

3/2

 

جدول 7. توزیع فراوانی نوارهای مسیریابی تعاملی در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی

سطح مورد بررسی

 

نوار مسیریابی تعاملی

صفحه آغازین  (سطح مجله)

تعداد

درصد

فهرستهای بازشونده[38]

12

6/13

پنجره‎های گشودنی[39]

10

4/11

فهرستهای آبشاری[40]

0

0

دو یا بیش از دو مورد از موارد بالا

46

3/52

بدون نوار مسیریابی تعاملی

20

7/22

 

 

 

جدول 8. توزیع فراوانی عناصر مسیریابی جانبی در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی

سطح مورد بررسی

 

عناصر مسیریابی جانبی

وبسایت مجله

تعداد

درصد

نمایه

13

8/14

نقشة سایت[41]

30

1/34

راهنمای گردش در سایت[42]

1

1/1

دو یا بیش از دو مورد از موارد بالا

19

6/21

بدون عناصر مسیریابی جانبی

25

4/28

جمع

88

100

 

 

جدول 9. فرمول‎بندی درخواست جستجو در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

فرمولبندی

 درخواست جستجو

وبسایت مجله

تعداد

درصد

ساده

73

83

پیشرفته

5

7/5

هوشمند

2

3/2

بدون موتور جستجو

8

1/9

عنصر برچسب‎گذاری، به میزان وضوح برچسبهای تعیین‎شده برای پیوندها و عنوانهای روی صفحه آغازین وب‎سایت مجله پرداخته است. یافته‎ها نشان داد 69 مجله (4/78 %) از برچسبهایی استفاده می‎کنند که عموماً درک آنها آسان است؛ مانند عنوانهای پیوندهای مربوط به شماره جاری، بایگانی مجله، بخشهای مربوط به نویسندگان و داوران، چگونگی رفت و برگشت بین صفحه‎ها، جستجوی اطلاعات و نظایر آن.

سؤال 3. بررسی نتایج معماری مدرک در چهار مقولة ساختارهای منطقی، ساختارهای صفحه‎آرایی، ساختارهای محتوایی و ساختارهای ذخیره‎سازی، نشان داد اغلب ساختارهای منطقی که مبتنی بر زبان اچ‎تی‎ام‎ال بودند، مانند استفاده از متن جایگزین تصویر و استفاده از تصاویر بندانگشتی[43]، در سطح محدودی از مقاله‎های مجله‎های علمی- پژوهشی به‎کار رفته‎اند. بررسی میزان استفاده از شکلهای مختلف برای نمایش داده‎ها در مقاله‎ها نشان داد 20 مجله (7/22 %) از جدولها و 42 مجله (8/47 %) از بیش از دو نوع شکل در مقاله‎های خود استفاده نموده‎اند (جدول 10). چکیده و کلیدواژه‎ها اغلب از یک یا چند محل ذیل قابل دسترسی‎اند: صفحه مقاله، صفحة فهرست مندرجات، و صفحات جداگانه که از طریق فهرست مندرجات پیوندگذاری شده‎اند. در 41 مجله (6/46 %) صفحه فهرست مندرجات جدیدترین شماره در صفحه آغازین مجله قرار دارد.

 

 

 

 

 

جدول 10. انواع شکلهای مورد استفاده در مقاله‎های جدیدترین شمارة مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

شکلهای مورد استفاده

بدون شکل

نمودار

عکس

تصویر

جدول

معادله

استفاده از دو نوع شکل‎

استفاده از سه یا بیش از سه نوع شکل

جمع

تعداد

11

8

1

3

20

3

22

20

88

درصد

5/12

1/9

1/1

4/3

7/22

4/3

25

7/22

100

 

بررسی ساختارهای محتوایی در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام‎متن، متکی بر استفاده از فراداده‎ها[44] است. عناصر متا[45]، شامل فراداده‎های توصیفگر مجله‎ها هستند. یافته‎های پژوهش نشان داد فراداده‎های نویسنده و حق‎مؤلف در 27 مجله (7/30 %) در سطح صفحة آغازین، در 23 مجله (1/26 %) در سطح شماره و در یک مجله (1/1 %) در سطح مقاله به همراه فراداده‎های دیگر مانند شرح، کلیدواژه و تاریخ ساخت مدرک، به‎کار رفته‎اند. عنصر عنوان[46] در صفحه آغازین همه مجله‎ها (100 %)، در صفحه فهرست مندرجات 77 مجله (5/87 %) و در مقاله‎های شش مجله (8/6 %) گنجانده شده بود. این عنصر مهم، در قسمت نوار عنوان صفحه‎ای که توسط مرورگر باز می‎شود، قابل مشاهده است. استفاده از فراداده دابلین‎کور[47] در هیچ‎یک از مجله‎های مورد بررسی، به‎کار نرفته است (جدول 11).

بررسی ساختارهای صفحه‎آرایی نشان داد 77 مجله (5/87 %) در سطح فهرست مندرجات و 49 مجله (7/55 %) در سطح مقاله، در نخستین و آخرین شماره دارای ثبات صفحه‎آرایی بودند. استفاده از جدولها مبتنی بر اچ‎تی‎ام‎ال و صفحات سبک‎دار لایه‎ای (سی‎اس‎اس)[48] برای صفحه‎آرایی مقاله‎ها در سطح بسیار محدودی بود.

 

جدول 11. تعداد و درصد انواع فراداده‎های توصیفگر متا در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح مورد بررسی

 

 

نوع فراداده

صفحه آغازین

(سطح مجله)

صفحه فهرست  مندرجات

(سطح شماره)

سطح مقاله

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

کلیدواژه

0

0

0

0

2

3/2

نویسنده

0

0

0

0

0

0

تاریخ[49]

0

0

0

0

0

0

عبارت حق‎مؤلف

0

0

0

0

0

0

شرح

1

1/1

0

0

0

0

http-equiv[50]

17

3/19

12

6/13

0

0

دو یا بیش‎ از دو مورد از موارد بالا که شامل نویسنده و عبارت حق‎مؤلف باشد

27

7/30

23

1/26

1

1/1

دو یا بیش‎ از دو مورد از موارد بالا که شامل نویسنده و عبارت حق‎مؤلف نباشد

38

2/43

37

42

2

3/2

سایر موارد

2

3/2

2

3/2

0

0

غیرقابل کاربرد[51]

0

0

11

5/12

82

2/93

بدون فراداده

3

4/3

3

4/3

1

1/1

جمع

88

100

88

100

88

100

 

ساختارهای ذخیره‎سازی در سه سطح صفحه آغازین، صفحه فهرست مندرجات و مقاله بررسی گردید. یافته‎ها نشان داد همه صفحات آغازین (100 %) از قالب اچ‎تی‎ام‎ال استفاده نموده‎اند. بررسی صفحه فهرست مندرجات نشان داد در نخستین شماره 76 مجله (4/86 %) و در آخرین شماره77 مجله (5/87 %) از قالب اچ‎تی‎ام‎ال استفاده شده بود. تنها شش مجله (7/6 %) نخستین مقالة خود را هم در نخستین شماره و هم در آخرین شماره در قالب اچ‎تی‎ام‎ال ارائه نموده‎اند (جدول 12). همچنین، مجله‎هایی که مقاله‎های آنها در قالب اچ‎تی‎ام‎ال است، از هیچ‎یک از قالبهای چندرسانه‎ای مانند متحرک‎سازی، فیلم و صدا استفاده نکرده بودند.

جدول 12. فراوانی و درصد استفاده از انواع قالبهای ذخیره‎سازی در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

سطح

مورد بررسی

 

 

قالب

مورد استفاده

صفحه آغازین

صفحه فهرست مندرجات نخستین شماره

صفحه فهرست مندرجات آخرین شماره

نخستین مقاله پژوهشی در نخستین شماره

نخستین مقاله پژوهشی در آخرین شماره

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

تعداد

درصد

HTML

12

6/13

9

2/10

9

2/10

4

5/4

3

4/3

HTML 4.0 Transitional

8

1/9

6

7/6

7

8

0

0

0

0

HTML 4.01 Transitional

19

6/21

18

5/20

19

6/21

1

1/1

1

1/1

XHTML 1.0 Transitional

47

4/53

41

6/46

40

5/45

1

1/1

2

3/2

XHTML 1.0 Strict

2

3/2

2

3/2

2

3/2

0

0

0

0

PDF

0

0

9

2/10

11

5/12

72

8/81

79

8/89

MS Word

0

0

0

0

0

0

6

8/6

3

4/3

غیر قابل کاربرد

0

0

3

4/3

0

0

4

5/4

0

0

جمع

88

100

88

100

88

100

88

100

88

100

 

سؤال4. در بررسی معماری سازماندهی اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی، 13 مؤلفه در نظر گرفته شد. برای رتبه‎بندی مجله‎ها بر اساس به‎کارگیری این مؤلفه‎ها، مجموع امتیازهای به‎دست‎آمده برای هر مجله، میزان استفاده آن مجله را از مؤلفه‎های معماری سازماندهی اطلاعات نشان می‎دهد. در بین مجله‎های مورد بررسی، حداقل امتیاز کسب‎شده برای معماری سازماندهی اطلاعات، 5 و حداکثر 13 امتیاز بوده است. 70 مجله (6/79 %) امتیازی بین 8  تا 11 را کسب نمودند. البته، بررسی درجات و شدت و ضعف استفاده از مؤلفه‎های فرعی معماری سازماندهی اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی، در این پژوهش مورد توجه قرار نگرفته است (نمودار 1).

سؤال 5. در بررسی معماری مدرک، 58 مؤلفه در قالب چهار ساختار در نظر گرفته شد؛ یعنی حداکثر امتیازی که یک مجله می‎توانست در استفاده از ساختارهای معماری مدرک کسب کند. نتایج رتبه‎بندی در معماری مدرک – که همانند معماری سازماندهی اطلاعات محاسبه شد–  نشان داد 63 مجله (6/71 %) بین 21 تا 27 امتیاز کسب کردند. این در حالی است که مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی حداقل 11 امتیاز و حداکثر 39 امتیاز را بر اساس به‎کارگیری ساختارهای معماری مدرک کسب نمودند (نمودار 1).

 

نمودار 1. میزان استفاده مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی از مؤلفه‎های معماری سازماندهی اطلاعات و معماری مدرک

 

در جدول 13، عنوان و رتبه 15 مجله که در مجموع، بالاترین امتیاز را از نظر دارا بودن مؤلفه‎های معماری اطلاعات کسب نموده‎اند، ذکر شده است.

 

جدول 13. رتبه‎بندی و میزان استفاده از مؤلفه‎های معماری اطلاعات در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی

ردیف

نام مجله

میزان استفاده از معماری اطلاعات

نشانی الکترونیکی

امتیاز

درصد

رتبه

1

فصلنامه کتابداری و اطلاع‎رسانی

49

1/69

1

http://www.aqlibrary.org/

index.php?

2

فصلنامه علوم حدیث

43

6/60

2

http://w3.hadith.net/

3

بررسیهای حسابداری و حسابرسی

38

6/53

3

http://journals.ut.ac.ir/page/ journal-main-page .html? jourId=29

4

فصلنامه حقوق

38

6/53

3

http://journals.ut.ac.ir/page/ journal-main-page. html? jourId=76

5

فصلنامه سیاست

38

6/53

3

http://journals.ut.ac.ir/page/issue-main-page.html? issueId

6

مدیریت بازرگانی

38

6/53

3

http:// jibm.ut.ac.ir

 

7

مدیریت فناوری اطلاعات

38

6/53

3

http:// jitm.ut.ac.ir

 

8

نامه مفید

38

6/53

3

http://www.mofidu.ac.ir

 

9

پژوهش‎نامه مدیریت تحول

37

2/52

4

http://jm.um.ac.ir/index.php/manag/index

10

دانش سیاسی

37

2/52

4

http://mag.isu.ac.ir/

11

دانش و توسعه

37

2/52

4

http://jm.um.ac.ir/index.php/development/index

 

12

زن در توسعه و سیاست

37

2/52

4

http://journals.ut.ac.ir/page/ journal-main-page. html? jourId

 

13

مدیریت دولتی

37

2/52

4

http://journals.ut.ac.ir/page/ journal-main-page. html?

14

مدیریت صنعتی

37

2/52

4

http://journals.ut.ac.ir/page/ journal-main-page. html

15

معرفت فلسفی

37

2/52

4

http://marefatfalsafi.nashriyat.ir/

 

بحث و نتیجهگیری

توجه به ساختار فنی- نگارشی و تنظیم چارچوب کلی مجله‎های الکترونیکی فارسی و نیز بررسی ساختار  محتوایی، یکی از مباحث مهم چنین منابع اطلاعاتی است. ایجاد یک معماری مؤثر موجب مدیریت محتوا، یکپارچه‎سازی منابع، شناخت، جستجو و استفاده از اطلاعات در کوتاه‎ترین زمان و در نتیجه کاهش هزینه ساختاربندی، نگهداری و بازیابی اطلاعات می‎شود. همچنین، وب‎سایت یک مجله که به صورت حرفه‎ای و با استفاده از آخرین فناوریها طراحی شده است، خدمات افزوده‎ای را برای کاربران به همراه خواهد داشت. نتایج پژوهش مبیّن آن است که به دلیل ماهیت علمی- پژوهشی‎بودن مجله‎ها و نیز، وجود اغلب پژوهشگران برجسته در دانشگاه‎ها و سایر سازمانهای غیرانتفاعی، عمده ناشران مجله‎ها، ناشران دانشگاهی هستند. ارائه وب‎سایت مجله‎ها علاوه بر زبان فارسی به زبان انگلیسی، موجب بازیابی و استفاده وب‎سایتهای مربوط توسط غیر فارسی‎زبانان خواهد شد. قرار گرفتن جدیدترین شماره مجله در وب‎سایت، همزمان با انتشار نسخه چاپی آن، نشان‌دهندة پویایی و روزآمدبودن وب‎سایتهای مربوط است. برخی از مجله‎ها از نظامهای خاص مدیریت الکترونیکی مجله‎ها استفاده کرده‌اند. بنابراین، همه مراحل دریافت، بررسی و انتشار مقاله‎ها، به صورت یک فرایند الکترونیکی منظم قابل انجام است. مزیت دیگر این نظامها، در امکان ارسال خروجی برای موتورهای جستجو و پایگاه‎های اطلاعات علمی است که در بازیابی بهتر محتوای مجله‎ها بسیار مؤثر است.

سازماندهی موضوعی، طرح غالب مورد استفاده در مجله‎های علمی- پژوهشی بود و ساختار شبکه‎ای (غیرخطی) در سازماندهی ساختار وب‎سایت کاربرد بیشتری داشت، زیرا این روش سازماندهی، ساختار پیوندی یکسانی را روی همه یا بیشتر صفحات وب‎سایت فراهم می‎کند و نیز، با استفاده از نوارهای مسیریابی سراسری که ضمیمه هر صفحه است، دسترسی به صفحات مختلف وب‎سایت را امکان‎پذیر می‎سازد. برای رسیدن به مقاله مورد نظر، به‎طور میانگین بین یک تا سه پیوند را باید فعال نمود. از مهم‎ترین دلایل کسب این نتیجه، قرار گرفتن شمارة جاری در صفحه آغازین وب‎سایت است که علاوه بر آگاهی‎رسانی درباره انتشار شماره جدید، دسترسی مستقیم به مقاله‎های جدیدترین شماره مجله را برای کاربران فراهم می‎نماید. این امر از نقاط قوّت به‎کارگیری این مؤلفه در مجله‎های الکترونیکی فارسی به شمار می‎رود و میزان رؤیت‎پذیری محتوای مجله‎ها را به نحو چشمگیری افزایش می‎دهد.

از نتایج چنین برمی‎آید که نوارهای مسیریابی متنی در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی فارسی، بیشتر مورد استفاده قرار گرفته و نوارهای مسیریابی تعاملی نسبت به نوارهای مسیریابی ثابت، رواج کمتری در وب‎سایت مجله‎ها داشته‎ا‎ند. همچنین، باوجود اهمیت خاص نمایه‎ها در جستجو و بازیابی اطلاعات، بیش از نیمی از مجله‎ها از هیچ نمایه‎ای در وب‎سایت خود استفاده نکرده‎اند. این در حالی است که نمایه‎ها موجب افزایش کارکرد موتور جستجوی وب‎سایت در یافتن اطلاعات مورد نظر کاربران می‎گردد و نیاز به تقویت این مؤلفه در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی فارسی احساس می‎شود.

در وب‎سایت مجله‎های مذکور، بیشتر از روش جستجوی ساده استفاده شده و هشت مجله نیز بدون موتور جستجو بودند. بهتر است مجله‎های الکترونیکی، قرار گرفتن در محیط وب را غنیمت شمرده و از قابلیتهای گسترده آن بیشتراستفاده کنند. بررسی برچسب‎گذاریها، بیانگر وضوح آنها بود. سازگاری و انطباق‎داشتن و همچنین استاندارد بودن، هم در زبان و هم در عملکرد، بویژه در برچسب‎گذاری پیوندها یا سرعنوانهای موجود در وب‎سایت، بسیار حایز اهمیت است. عمدة مجله‎ها، مقاله‎های خود را در قالبی غیر از اچ‎تی‎ام‎ال منتشر نموده و از توانمندیهای این زبان فرامتن به خوبی استفاده نکرده‎اند. این امر، بررسی اغلب ساختارهای منطقی را در سطح مقاله‎های این مجله‎ها، غیر ممکن ‎ساخت.

 ساختارهای صفحه‎آرایی از انسجام مطلوبی در مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی برخوردار بودند. استفاده از صفحه‎آرایی پایدار و پویا، موجب می‎شود ساختار همگون مقاله‎ها برای کاربران ملموس شود و ساختار اطلاعاتی صفحات مجله الکترونیکی و مقاله‎های آن، کاربران را سریع‎تر به اطلاعات مورد نیاز سوق دهد.

نتایج حاصل از بررسی ساختارهای محتوایی نشان داد بر خلاف فراداده دابلین‎کور، استفاده از سایر عناصر فراداده‎ای مانند عنصر عنوان و توصیفگرهای متا، در مجله‎های الکترونیکی رایج است.

 نتایج پژوهش «فرانک» (2007)  نیز نشان می‎دهد استفاده از دابلین‎کور در مجله‎های الکترونیکی در سطح پایینی است. به نظر می‎رسد استفاده از سایر عناصر فراداده‎ای جایگزین مانند عناصر فراداده‎ای متا در اچ‎تی‎ام‎ال، در مجله‎های الکترونیکی کاربرد بیشتری دارد. عناصر فراداده‎ای توسط مؤلف یا نمایه‎ساز وب‎سایت تهیه می‎شوند و کار آنها، اساس نمایه‎سازی توسط موتورهای جستجوست که در وب‎سایت مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. «ماساناری» (2007) نیز در پژوهش خود، استفاده از عناصر فراداده‎ای، کلیدواژه‎ها و اصطلاحاتی که موتورهای جستجو را قادر می‎سازد محتوای وب‎سایت را به درستی نمایه‎سازی کنند، بالاترین سطح معماری اطلاعات می‌داند.

صفحه آغازین، درگاهی به شماره‎ها، مقاله‎ها و سایر مواد روی وب‎سایت است و استفاده از فراپیوندها، برچسبها، عناصر مسیریابی در صفحة آغازین که از عناصر اساسی سازماندهی اطلاعات وب‎سایت مجله‎ها هستند، جز در قالبهای ذخیره‎سازی فرامتن امکان‎پذیر نیست. بنابراین، ارائه صفحه آغازین همه مجله‎های مورد بررسی در قالب فرامتن اچ‎تی‎ام‎ال، بدیهی و قابل پیش‎بینی بوده و از مزایای این مجله‎ها شمرده می‎شود. در سطح فهرست مندرجات نیز با توجه به فلسفة وجودی آن که دسترسی به محتوای مجله و شماره‎های مختلف آن را امکان‎پذیر می‎سازد و باید از قابلیت پیونددهی بالایی برخوردار باشد، همانند صفحه آغازین، استفاده از قالب فرامتن در سطح مذکور ضروری به‎نظر می‎رسد. قالب عمدة ذخیره‎سازی مقاله‎ها پی‎دی‎اف است. این نتیجه در حالی است که «گیلوری» (1385) در پژوهش خود نشان داد استاندارد غالب برای ذخیره مقاله‎ها در مجله‎های الکترونیکی فارسی، قالب فرامتن اچ‎تی‎ام‎ال بوده است. نتایج پژوهش «برادر و نجفی‎نیا» (1387) نیز نشان داد طراحان وب‎سایتهای مجله‎های کودک و نوجوان، بیشتر مطالب چاپی را در قالب پی‎دی‎اف بر روی شبکه وب قرار داده‎اند. یافته‎ها نشان‎دهندة این واقعیت است که مجله‎های مورد بررسی از نظر میزان کاربرد ساختارهای معماری مدرک، در سطح نسبتاً پایینی قرار دارند.

در نهایت، نتایج پژوهش نشان می‎دهد مجله‎های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام‎متن فارسی، حرکت تقریباً کندی در جهت گذار از محیط سنتی چاپی به محیط وب را که از قابلیتهای گسترده و متنوعی برخوردار است، آغاز کرده‎اند و تلاش چندانی در متفاوت ساختن نسخه الکترونیکی مقاله‎های خود نسبت به نسخه چاپی بویژه در سطح مقاله انجام نمی‎دهند. نتایج به‎دست آمده از بررسی معماری اطلاعات، نشان‎دهندة عدم تطبیق مطلوب، منسجم و کامل مجله‎های الکترونیکی با محیط وب است. به عبارتی، آنها کمتر توانسته‎اند حتی به‎طور متوسط از قابلیتهای گستردة وب برای ارتقای سطح دسترس‎پذیری مقاله‎ها و محتوای مجله‎های خود استفاده کنند.



[1]. Francke.

[2]. Fosmire & Young.

[3]. Electronic open access journals .

[4]. Information Organization Architecture.

[5]. Document Architecture (DA).

[6]. Information Systems.

[7]. Information Architecture (IA).

[8]. Richard Saul Wurman.

[9]. Wyllys.

[10]. Labeling.

[11]. Navigation.

[12]. Intranets.

[13]. Information Architecture Institute.

[14]. Rosenfeld & Morville.

[15]. Searching.

[16]. Logical structure.

[17]. Layout structures.

[18]. Content structures.

[19]. File structures.

[20]. Massanari.

[21]. DOAJ (Directory of Open Access Journal).

[22]. Indian Open J-Gate.

[23]. Content analysis.

[24]. Scientific information Database) SID) .

[25]. Check List.

[26]. International Organization for Standardization (ISO).

[27]. test-retest.

[28]. Pearson Correlation Coefficient.

[30].  برخی از دانشگاه‎ها همة مجله‎های منتشر شدة خود را در قالب سازمان واحد و یکپارچه‎ای با عنوان «پایگاه مجله‎های الکترونیکی» در وب‎سایت دانشگاه مربوط، ساماندهی می‎کنند.

[31]. Yektaweb.

[32]. IT Orbit.

[33]. Sinaweb.

[34].  linear approach.

[35].  network approach.

[36]. Constant.

[37]. Interactive.

[38]. Pull-down menu.

[39]. Pop-up window.

[40]. Cascading menus.

[41]. Sitemap.

[42]. guided tour.

[43]. Thumbnail.

[44]. Metadata.

[45]. Meta tags.

[46]. .

[47]. Dublin Core (DC).

[48]. Cascading Style Sheets (CSS).

[49].  مربوط به تاریخ ساخت صفحه وب مورد نظر است.

[50].  مربوط به پروتکل انتقال فرامتن(HyperText Transfer Protocol)  از طریق شبکه وب است. استفاده از این عنصر در یک صفحه وب، موجب می‎شود صفحه مورد نظر، قابلیت دریافت و ارسال در وب جهان‎گستر را پیدا کند (شایگانی، 1380).

[51].  در این پژوهش، گزینه «غیرقابل کاربرد» در مواردی به کار برده می‎شود که طبق توضیحات مندرج در سیاهه وارسی، قابلیت اعمال و بررسی مقوله مربوط در سطح مورد نظر وجود ندارد.

-   برادر، ر.، و نجفی‎نیا، ش. (1387). ارزشیابی تارنما (وب‎سایت)های مجله‎های الکترونیکی پیوسته کودک و نوجوان در ایران. علوم و فناوری اطلاعات، 23 (4)، 1- 34.
-      جیمز، ک.، کینگ، ک.، و اندرسن، الف. (1381). مرجع کامل زبان اچتیامال و طراحی صفحات وب. ترجمه مسعود پاک‎نظر. تهران: ارس رایانه.
-      درودی، ف. (1389). پیشرفت دسترسی آزاد در حوزه مجلات. کتاب ماه علوم و فنون، 126، 20-26.
-   رضائی چگینی، ج. (1386). نگاهی به وضعیت دو مجله الکترونیکی نما و کتابدار از آغاز انتشار تا سال ١٣٨٥. مجله الکترونیکی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران (نما). 7 (2). بازیابی شده در 20 اسفند 1389، از پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران.
-   ستوده، ه، رزمجو، ف.، و زارع، ل (1388). ارزیابی چگونگی معرفی مجلات علمی- پژوهشی ایران در اینترنت بر اساس استانداردهای بین‎المللی: با تأکید بر ویژگی‎های مؤثر بر نمایانی مجلات علمی. کتابداری و اطلاعرسانی. 12 (4)، 205- 228.
-      شایگانی، ش (1380). آشنایی با وب و آموزش HTML و XHTML. تهران: نص.
-   گیلوری، ع (1385). طرح تدوین استاندارد نشر مجلات الکترونیکی فارسی. پایان‎نامه دکتری کتابداری و اطلاع‎رسانی. دانشگاه شیراز. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
-   مهاجر، گ (1385). معماری اطلاعات از چشمانداز کودکان و نوجوانان: بررسی سایتهای فارسی کودکان و نوجوانان در وب. پایان‎نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‎رسانی. دانشگاه شیراز. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
-     Fosmire, M. J., & Young, E. (2000). Free scholarly electronic journals: what access do college and university libraries provide? College and Research Libraries 61 (6), 508- 800.
-     Francke, H. (2008). (Re)creations of Scholarly Journals: Document and Information Architecture in Open  Access Journals. Ph.D Dissertation,  Göteborg University and University College of Boras. Retrieved January 22, 2010, from: http://www.adm.hb.se/~hfr/.
-      Information Architecture Institute (2005). About us. Retrieved May 12,  2010, from: http://iainstitute.org/ pg/about_us.php.
-      Massanari, A. L. (2007). In Context: Information Architects, Politics, and Interdisciplinary. Ph.D Dissertation,  University of Washington, Graduate school.
-      Rosenfeld, L. & Morville, P. (2002). Information Architecture for the World Wide Web. 2nd ed. Sebastopol, CA. O’Reilly.
-      Wyllys, R. E. (2000). Information Architecture. Retrieved January 8, 2010, from: Graduate School of Library and Information Science at UT-Austin Website.