نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تکنولوژی آموزشی دانشگاه آزاد کرمانشاه
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
امروزه اطلاعات به عنوان ابزاری قدرتمند جهت تثبیت موقعیت هر کشور و حتی هر فرد مطرح است و بر این اساس باید در اختیار عموم قرار گیرد. فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله مهمترین عواملی است که میتواند از طریق اطلاعرسانی صحیح و به موقع به روستاییان، در آموزش آنها مؤثر بوده و زمینههای توسعة همه جانبة روستاها را فراهم نماید.«همانگونه که فناوریهایی نظیر دستگاه چاپ، راهآهن و تلفن تأثیرهای شگرفی را در زندگی ایجاد کردند و تصور ما از زمان و مکان را به هم زدند و به مدد آنها کالاها، انسانها و اطلاعات به نقاط مختلف دنیا منتقل شدند، فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی نیز اثرهایی به مراتب بیشتر درعرصههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به بار آوردند. نرخ تغییرات در این فناوریها نیز به مراتب بیشتر از فناوریهای گذشته است» (ازکیا و دیگران، 1388). از آنجا که توجه به انسان در محور مباحث توسعة پایدار قرار دارد و بخشی از جمعیت جهان در روستاها ساکن میباشند، به منظور تأمین آسایش و فقرزدایی از جوامع، حفظ و پایداری روستاها از جمله هدفهای توسعة روستایی در دهههای اخیر در نظر گرفته میشود. بنابراین، به منظور نیل به پویایی و رفاه ساکنان باید حضور فناوریهای نوین در زندگی روستاییان را بررسی کرد(فتحی و مطلق، 1389، ص 59). به اعتقاد متفکران حوزه نوسازی روانی بخصوص «راجرز و همکارانش» مقابله و برخورد با امری نو دارای سازوکاری است که متأثر از عوامل گوناگونی است. فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان ابزاری نو، هم کارکرد ارتباطی و هم کارکردهای دیگری از قبیل آموزشی، اطلاعرسانی و ... دارند. با توجه به تبیین نظریههای نشر، این فنّاوریها میتوانند تغییرات و واکنشهایی را در جامعة روستایی داشته باشند، همانگونه که ورود فنّاوریهایی نظیر رادیو، تلویزیون و ادوات کشاورزی در این جامعه داشته است(ازکیا و دیگران، 1388). راجرز با این هدف، دست به مطالعة نشر نوآوری میزند که معتقد است «اگر چه حقیقت دارد که ما بیش از هر زمان دیگری در عصر تغییر زندگی میکنیم، اما ساختار نظام اجتماعی و ویژگیهای فردی غالباً مانع نشر نوآوریها میشوند» (راجرز و شومیکر، 1379، ص 3). «ازکیا و همکاران» معتقدند فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی با ورود به جامعة روستایی، از دو جهت مسئلهساز میشوند:
نخست، همانگونه که ادبیات پژوهشی این حوزه نشان میدهد، برخورد با امری نو، واکنشهایی در پی دارد و نشر آن توسط سازوکارهایی انجام میشود. دوم، برای بهرهگیری از آخرین یافتههای فناورانه، بویژه در جامعه شبکهای که بر محور اطلاعات و ارتباطات میچرخد، شناخت فرایندها و سازوکارهای نشر، در تسریع دسترسی به هدفهای توسعهای کمک میکند. اهمیت و ضرورت مسئله نیز دقیقاً در همین نکته نهفته است که امروزه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در تکاپوی بسترسازی برای ورود هر چه تمامتر به جامعة شبکهای هستند(ازکیا و دیگران 1388). با توجه به اینکه نظریة خاصی در مورد موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی وجود ندارد که بتوان مدل پژوهش و متغیرها را از آن استنتاج کرد، در این پژوهش با استفاده از دیدگاههای نظری جامعهشناختی و جامعة اطلاعاتی، چارچوب نظری زیر طراحی میشود. «نظریة اشاعه اورت راجرز»، که بر اساس این نظریه، برای اشاعة یک نوآوری (فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی) و رسیدن به مرحلة پذیرش و بهکارگیری آن، پنج مرحلة آگاهی[1]، انگیزش[2]، تصمیم[3]، اجرا[4] و پذیرش[5] باید توسط افراد (روستاییان) در طول یک دوره زمانی معّین طی شود تا در نهایت به اشاعه آن نوآوری منجر گردد. در این پژوهش، با تأکید بر نظریة نشر نوآوری راجرز در زمینة سازو کارهای منجر به تغییر، دو بُعد، از عوامل مؤثر در نشر نوآوری در منطقة اورامانات مورد مطالعه قرار گرفته است. اولین بُعد، ویژگی پذیرندگان و یا کسانی است که در معرض ایدههای نو (فناوری اطلاعاتی و ارتباطی) قرار میگیرند. دومین بُعد نیز مربوط به ویژگیهای خود فناوری به عنوان عامل مؤثر در نشر از قبیل مفید بودن، سهولت کاربرد، ساز گاری و... است. هدف اساسی این است که مشخص شود آیا بین نوع شغل، میزان تحصیلات، آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت، پایگاه اقتصادی افراد، بهرهمندی از کانالهای ارتباطی و به علاوه ویژگیهایی خود فناوری، با پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات رابطة معناداری وجود دارد؟
ادبیات و پیشینة پژوهش
اساسیترین نظریههای مربوط به نشر و اشاعة یک نوآوری در بین اعضای یک نظام اجتماعی را نظریهپردازان اشاعه مطرح نمودهاند. در بین نظریهپردازان اشاعه نیز مهمترین و برجستهترین کارهای پژوهشی و نظری را «اورت راجرز و همکاران» (1369) انجام دادهاند. این نظریة اشاعه، فرایند اجتماعی نوآوریها را اعم از ایدهها و شیوههای جدید، استفاده از وسایل و چگونگی دستیابی به آنها و نحوة گسترش آنها را در یک نظام اجتماعی بررسی میکند. نظریة اشاعه بیشتر به این توجه دارد که افراد چگونه نوآوری را میپذیرند یا طرد میکنند.به عقیدة «راجرز و همکاران»، از آنجا که در فرایند نشر، پیامها جدید هستند، همیشه برای گیرنده، درجهای از خطرپذیری را به همراه دارند؛ بدین معنا که گیرنده در مورد نوآوری، در مقایسه با زمانی که پیامها بیانگر ایدههای روزمّره هستند، متفاوت عمل میکند. راجرز در تحلیل نشرنوآوری و یا اشاعة یک ایده تازه، عناصر عمدة زیر را شناسایی کرد: (١) نوآوری، که به وسیلة (٢) کانالهای ارتباطی ویژهای (٣) در بین نظام اجتماعی (4) به مرور زمان ترویج مییابد. مطالعات متمرکز بر نوآوری از این امر حکایت دارد که میان گروههای پذیرندة نوآوری از نظر خصوصیات فردی، رفتار رسانهای و موقعیت در ساختار اجتماعی، تفاوتهای عمدهای وجود دارد. بهطور نسبی، گروههای پذیرنده عمدتاً جوان هستند، موقعیت اجتماعی و وضعیت مالی بهتری دارند، دستاندرکار امور تخصصی بوده و به لحاظ توانمندیهای ذهنی، نسبت به دیرپذیرندگان قدرتمندترند. کسانی که نوآوری را زودتر پذیرفتهاند، از جنبة ارتباطی، بیشتر از رسانههای جمعی و منابع اطلاعاتی جهانی استفاده میکردهاند. علاوه بر این، مناسبات اجتماعی کسانی که زودتر به نوآوری تن دادهاند، جهانیتر از دیرپذیرندگان بوده و خصوصیت و قدرت رهبری فکری هم در آنها بالاتر از گروه دیرپذیرنده بوده است (شکرخواه، 1386، ص 50).ویژگیهایی که نوآوریها ممکن است داشته باشند، در آهنگ پذیرش نوآوری مؤثر است. این ویژگیها به طور کلی عبارتند از: مزیّت نسبی[6]، سازگاری[7]، پیچیدگی[8]، آزمونپذیری[9] و قابلیت رویت[10] (راجرز و شومیکر، 1379). راجزر معتقد است نوآوریهایی که به وسیلة دریافت کنندگان آن چنان تصور شوند که دارای امتیاز نسبی بیشتر، سازگاری بیشتر، عینیت بیشتر و پیچیدگی کمتر باشند، آسانتر و سریعتر از سایر نوآوریها مورد قبول واقع میشوند. به عقیدة «ﻟﻴﻮﻧﺒﺮﮔﺮ وﮔﻮﻳﻦ» «ﻳﻚ ﻧﻮآوری ﻳﺎ ﻳﻚ اﻳﺪة ﺟﺪﻳﺪ باید در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه و ﻳﺎ اﻳﺪة راﻳﺞ، ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺳﻮی اﻓﺮاد ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش روﺑﺮو ﺷﻮد» (لیونبرگر و گوین، 1374، ص 8).
«ازکیا و همکاران»(1388) پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر نشر فنّاوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در روستای قرنآباد استان گلستان» انجام دادند. نتایج این پژوهش نشان میدهد بین ویژگیهای فناوری (مفید بودن، سهولت کاربرد و سازگاری) و پذیرش آن ارتباط معناداری وجود دارد. همچنین، ارتباط تنگاتنگی بین ویژگیهای مربوط به پذیرندگان نوآوری(جنسیت، تحصیلات، نوع شغل، سن، عضویت در شبکههای محلی، جهان شهری بودن) و پذیرش آیسیتی وجود دارد و فرضیة مربوط به نقش پایگاه اقتصادی و تأثیر آن در پذیرش نوآوری رد شده و هیچ ارتباطی مشاهده نشده است. «محسنی تبریزی»(1377) عوامل مؤثر بر جلب مشارکت روستاییان در طرحهای توسعة پایدار روستایی شهرستان گرمسار را در سن، میزان تحصیلات، وضعیت اجتماعی اقتصادی، عضویت در انجمنها، سازمانها، گروهها و شورای محلی روستا و رضایتمندی شغلی روستاییان خلاصه میکند.
«محمدقلینیا و سالاری» (1388) در استان خراسان جنوبی پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر استفادة روستاییان از خدمات دفاتر آیسیتی روستایی» انجام دادند. یافتههای حاصل از این پژوهش به این صورت بود که هر چه سطح سواد و معلومات روستاییان افزایش یابد و افراد مهارتهای لازم برای بهرهگیری از خدمات را کسب کرده و میزان ارتباطات و تبادل اطلاعات آنها با سایر افراد روستا و با خارج از محیط روستا نیز بیشتر باشد و به کارکرد دفاتر اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشند، میزان شناخت و آگاهیشان از خدمات ارائه شده در دفاتر بیشتر میشود. «اگروال و همکاران» (1998) تحقیق جامعی را در زمینة پذیرش نوآوریهای فناوری اطلاعات در دانشگاه ایالتی فلوریدا با تأکید برثبت نام اینترنتی دانشجویان در دانشگاههای بزرگ انجام دادند. در این پژوهش با الهام از نظریة راجرز و نظریههای دیگر، از متغیرهایی نظیر مفید بودن یا مزیت نسبی، سهولت استفاده، نگرش نسبت به فناوری، نوآوری فردی در آیتی، شرایط تسهیلگر و خودکفایی استفاده شده است. علاوه بر این، آنها با توسل به نظریههای مختلف، فرضیة عمدهای را مطرح کردند: زودپذیران نسبت به دیرپذیران درباره آیتی، نگرشهای مثبت دارند. زودپذیریان نسبت به دیرپذیران کفایت و اعتماد به نفس بیشتری درباره استفاده از آیتی از خود نشان میدهند (به نقل از ازکیا و دیگران، 1388).
در مطالعة دیگری «تایلر و همکاران»(2003) با مشخص کردن گروههای محروم از دسترسی به اینترنت در خانه، رابطة «داشتن رایانه و اتصال به اینترنت در خانه» با ویژگیهای شخصی، جمعیتشناختی و اقتصادی - اجتماعی افراد را بررسی کردند. نتایج نشان داد افراد گروههای سنی جوانتر، با تحصیلات بالاتر، متأهل، دارای فرزند، مالک خانه، دارای درآمد بالاتر و شاغل، در مقایسه با افراد گروههای نقطة مقابل آنها، از دسترسی بیشتری به اینترنتِ در خانه برخوردار بودند(تایلر و همکاران، 2003، صص 588-573). «چه اونگ»(2002) درمقالة «پذیرش اینترنت در ماکائو» به بررسی خصوصیات کاربران و غیرکاربران اینترنت پرداخته و نتایج بررسی او نشان داده است که بیشتر کاربران اینترنت، در مقایسه با غیرکاربران، مذکر و نیز جوانترند و تحصیلات بالاتر و درآمد ماهیانة خانوادگی بیشتری دارند. متغیرهای «میزان تحصیلات»، «جنسیت»، «درآمد» و «میزان تجارب افراد» از شاخصهای مهم در پیشگویی استفادة آنها از اینترنت به شمار میروند، اما متغیرهای «استفاده از رسانههای گروهی سنتی» و «میزان اهمیت اینترنت از نظر کاربر» پیشگویی کنندههایی معنادار نبودند(چه اونگ، 2002، ص 15-11). با توجه به تأکیدهای نظریة راجرز و پژوهشهای انجام شده، مدل مفهومی و تجربی پژوهش حاضر به شکل زیر است: عوامل یا ویژگیهای مربوط به آیسیتی از یک سو و عوامل یا ویژگیهای مربوط به پذیرندگان آیسیتی از سوی دیگر، به منزلة عوامل مؤثر بر پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته میشوند. هر کدام از این عوامل با تعدادی متغیر مستقل سنجیده میشوند. متغیر وابسته، شامل عناصر زیر است:
١- مرحلة آگاهی: فرد از وجود ایدة جدید آگاه میشود، اما در مورد آن، اطلاع کافی در اختیار ندارد.
٢- مرحلة علاقه: فرد به نوآوری علاقه و توجه پیدا میکند و در جستجوی کسب اطلاعات بیشتر است.
٣- مرحلة ارزشیابی: فرد کاربرد ذهنیِ اثرِ ایدة جدید را در موقعیت کنونی و آینده، ارزشیابی میکند و تصمیم میگیرد ایدة جدید را امتحان کند یا خیر.
٤- مرحلة آزمون: فرد ایدة جدید ر ا در مقیاس کوچکی به کار میگیرد تا کاربرد آن را در شرایط خود تعیین کند.
٥- مرحلة پذیرش: فرد ایدة جدید را به طور مداوم و کامل مورد استفاده قرار میدهد.
با توجه به مدل مفهومی و تجربی پژوهش، فرضیههای پژوهش به شرح زیر است:
1- مفید بودن آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.
2- سهولت استفاده(ساده بودن)آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.
3- سازگاری آیسیتی با شرایط کاربردی آن در محل مورد پذیرش تأثیر دارد.
4- بین میزان تحصیلات از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد.
5- بین نوع شغل از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد.
6- بین پایگاه اقتصادی افراد و به کارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد.
7- بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و بهکارگیری آیسیتی رابطة معناداری وجود دارد.
8 - بین میزان بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به کارگیری آیسیتی رابطة معناداری وجود دارد.
روششناسی پژوهش
این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی است که با روش پیمایشی به انجام رسیده است. ماهیت موضوع و گستردگی جامعة آماری مورد مطالعه، دو دلیل عمدهای بودند که سبب شدند این روش به عنوان روش پژوهش انتخاب شود.برای جمعآوری دادهها از پرسشنامه «ازکیا و همکاران» استفاده شده است. علاوه بر پرسشنامه، از مطالعات کتابخانهای، روش مباحثة گروهی برای روستاییان و همچنین جستجو در سایتهای اینترنتی برای جمعآوری دادهها استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار اسپیاساس، و با استفاده از آمار توصیفی فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار و همچنین روشهای آمار استنباطی، همبستگی بین متغیرها، تحلیل واریانس، آزمون خی دو و آزمون تی مستقل، دادهها مورد تجزیه و تحلیل گرفتند. جامعة مورد مطالعة پژوهش تمامی جوانان 35-15 سال چهار شهرستان اورامانات(پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی) میباشند که از آیسیتی استفاده کرده و به عنوان کاربر شناخته میشوند. آمار کل مربوط به تعداد جوانان روستایی بین 35-15 سال به تعداد 45635 نفر فراهم شده و سپس با استفاده از فرمول کوکران تعداد کل نمونه پژوهش 170 نفر تعین شد. از آنجا که این شهرستانها جمعیت روستایی یکسانی ندارند، برای اینکه زیر گروهها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند، به عنوان نمایندة جامعه در نمونه نیز حضور داشته باشند، از روش نمونهگیری طبقهای برای جمعآوری دادهها استفاده شده است. بدین منظور، پرسشنامهها به نسبت جمعیت روستایی هر شهرستان در بین روستاییان توزیع شده است. به علاوه، در هر شهرستان در روستاهایی که دارای جمعیت کمتر از 500 نفر بودند، به صورت تصادفی 2 پرسشنامه، در روستاهای دارای جمعیت بین 500 تا 1000 نفر 4 پرسشنامه، در روستاهای دارای جمعیت بین 1000 تا 1500 نفر 6 پرسشنامه و در روستاهای بیش از 1500 نفر 8 پرسشنامه بین روستاییان توزیع شده است. به این ترتیب، تعداد روستاهای نمونه در حدود 40 روستا تعیین شد. در نهایت، پس از جمعآوری پرسشنامهها و بررسی آنها و به دلیل ناقص بودن و تکمیل نبودن بعضی از آنها، تعداد 167 پرسشنامه تجزیه و تحلیل گردید.
جدول اندازة نمونه در شهرستانهای اورامانات
شهرستانها |
اندازه نمونه |
پاوه |
48 |
جوانرود |
44 |
روانسر |
42 |
ثلاث باباجانی |
36 |
جمع |
170 |
یافتههای پژوهش
در این بخش، یافتههای حاصل از تحلیل دادهها در دو قسمت آمار توصیفی و آمار استنباطی ارائه شده است.
یافتههای توصیفی پژوهش
- میانگین سنّی نمونه پژوهش5 /22 سال است. میانگین میزان درآمد خانوار در سال 5/5 میلیون تومان است. از 167 نفر نمونه پژوهش، 78 نفر (معادل7 /46 %) زن، و 89 نفر (معادل3/53%) مرد بودهاند که نشان میدهد، بیشترین تعداد نمونه پژوهش را مردان تشکیل میدهند. از 167 نفر نمونه پژوهش، 3/71% مجرد بودهاند. از 167 نفر نمونة پژوهش، 3 نفر (معادل 8/1 %) دارای تحصیلات ابتدائی(کمترین)، 39 نفر (معادل4 /23 %) دارای تحصیلات متوسطه، 24 نفر (معادل 4/14%) دارای مدرک کاردانی، 101 نفر (معادل 5/60%) دارای مدرک کارشناسی و بالاتر(بیشترین) بودهاند. بیشتر نمونة پژوهش دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر بودهاند. از 167 نفر نمونة پژوهش، 146 نفر (معادل 4/87%) شغل یدی و 21 نفر (معادل 6/12 %) شغل فکری داشتهاند. بیشتر نمونه پژوهش شغل یدی داشتهاند.
یافتههای تحلیلی پژوهش
فرضیه 1- مفید بودن آیسیتی، درمیزان پذیرش آن تأثیر دارد. مفید بودن آیسیتی در این پژوهش با 8 مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین آنها، میزان مفید بودن آیسیتی را بیان میکنند و نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است. جدول نشان میدهد میانگین مفید بودن آیسیتی در بین جوانان روستایی 41078 است که نشان میدهد در بین جوانان روستایی در سطح بالایی است. پس مفید بودن آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.
فرضیه2- پیچیدگی یا سهولت کاربرد آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد. سهولت استفاده(ساده بودن) آیسیتی در این پژوهش با 4 مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین 4 مؤلفه، میزان ساده بودن آیسیتی را بیان میکنند و نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است. جدول نشان میدهد میانگین ساده بودن آیسیتی در بین جوانان روستایی 31826 است که بیان میکند ساده بودن آیسیتی در بین جوانان روستایی در سطح متوسط به بالاست. پس پیچیدگی یا سهولت کاربرد آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.
فرضیه3- سازگاری آیسیتی با شرایط کاربردی آن در محل مورد پذیرش تأثیر دارد. سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی در این پژوهش با 13مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین 13مؤلفه، میزان سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی را بیان میکنند و نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است. جدول نشان میدهد مقدار سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی در بین جوانان روستایی 9701/1 است که بیان میکند سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی در بین جوانان روستایی در سطح پایینی قرار دارد. پس سازگاری آیسیتیها با شرایط کاربردی آن، در میزان پذیرش آن تأثیر ندارد.
فرضیه4 - بین میزان تحصیلات از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد.
بررسی این فرضیه با استفاده از آزمون F (جدول آنالیز واریانس[11])برای مقایسة میانگین پذیرش آیسیتی بین گروههای تحصیلی انجام میشود. نتیجة بررسی این فرضیه در جدولهای 4 و 5 ارائه شده است. همانطور که در جدول 4 مشاهده میشود، بین گروههای تحصیلی از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین، در جدول 5 بین مقدار میانگین پذیرش نوآوری بین گروههای تحصیلی تفاوت وجود ندارد.
فرضیه 5- بین نوع شغل از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از آزمون t-test جهت مقایسه میانگین پذیرش آیسیتی بین دو نوع شغل(یدی و فکری) انجام میشود. مشاغل یدی شامل «آزاد، راننده، کشاورز، دامدار و خانهدار» و مشاغل فکری شامل «کارمندان، دانش آموزان و دانشجویان» میباشند. نتیجة بررسی این فرضیه در جدولهای 6 و 7 ارائه شده است. همانطور که در جدول 6 مشاهده میشود، بین شغلهای یدی و فکری از لحاظ پذیرش نوآوری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، در جدول 7 مقدار میانگین پذیرش آیسیتی شغلهای یدی 8510/2 و میانگین پذیرش آیسیتی شغلهای فکری 8286/3 است که با هم تفاوت دارند. این تفاوت به این شکل است که گروه کارمندان، دانشجویان و دانش آموزان(مشاغل فکری) به نسبت بقیة گروهها(مشاغل یدی) تمایل بیشتری به پذیرش فناوری دارند.
فرضیه 6- بین پایگاه اقتصادی افراد و بهکارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد. دراین فرضیه، برای تحلیل ارتباط متغیرهای پایگاه اقتصادی با بهکارگیری آیسیتی، از ضریب همبستگی پیرسن استفاده میشود و نتیجه آن در جدول 8 ارائه شده است. طبق جدول8، بین میزان درآمد خانوار در سال، مقدار زمین زراعی، تعداد واحد دام، میزان باغ و به کارگیری آیسیتی، رابطه وجود ندارد زیرا مقادیر معناداری همبستگی تمامی متغیرها بزرگتر از 05/0 است.
فرضیه 7- بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و بهکارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از تحلیل آزمونهای ناپارامتری شامل آزمون خی دو و ضریب همبستگی توافقی پیرسن انجام میشود و نتیجه آن در جدول 9 ارائه شده است. چنان که در جدول 9 مشاهده میشود، بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و بهکارگیری آیسیتی، رابطهای مثبت، مستقیم و معنادار وجود دارد.
فرضیه 8- بین میزان بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و بهکارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از تحلیل آزمونهای ناپارامتری شامل آزمون خی دو و ضریب همبستگی توافقی پیرسن انجام میشود و نتیجة آن در جدول 10 ارائه شده است. همانطور که در جدول 10 مشاهده میشود، بین میزان بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و بهکارگیری آیسیتی، رابطهای مثبت، مستقیم و معنادار وجود دارد.
جدولهای نتایج توصیفی پژوهش
جدول 1. توزیع میانگین مفید بودن آیسیتی
متغیرها |
تعداد |
کمترین |
بیشترین |
میانگین |
انحراف معیار |
مفید بودن آی سی تی |
167 |
00/3 |
00/5 |
1078/4 |
45318/0 |
جدول2. توزیع میانگین ساده بودن آیسیتی
متغیرها |
تعداد |
کمترین |
بیشترین |
میانگین |
انحراف معیار |
ساده بودن آیسیتی |
167 |
75/2 |
75/3 |
1826/3 |
24148/0 |
جدول3. توزیع میانگین سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی
متغیرها |
تعداد |
کمترین |
بیشترین |
میانگین |
انحراف معیار |
سازگاری شرایط کاربردی آیسیتی |
167 |
23/ |
08/3 |
9701/1 |
46789/0 |
جدول 4. نتایج آزمون مقایسة میانگین پذیرش نوآوری بین گروههای تحصیلی
آماره آزمونF |
معناداری |
613/0 |
607/0 |
جدول 5. شاخصهای توصیفی میانگین پذیرش نوآوری بین گروههای تحصیلی
شاخصهای گروه گروهها |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
ابتدایی |
3 |
7600/2 |
0000/0 |
متوسطه |
39 |
8462/2 |
16734/0 |
کاردانی |
24 |
8850/2 |
18550/0 |
کارشناسی و بالاتر |
101 |
8428/2 |
18359/0 |
جدول 6. نتایج آزمون t برای مقایسة میانگین پذیرش نوآوری شغلهای یدی و فکری
شاخصهای آماری
شرایط آزمون |
آزمون لوین برای برابری واریانسها |
آزمون t برای بررسی برابری (یا نابرابری) میانگینها |
|
|||
F |
معناداری |
t |
درجه آزادی |
معناداری |
||
در شرایط رعایت پیشفرض برابری واریانسها |
091/6 |
015/0 |
536/2 |
165 |
009/0 |
|
در شرایط رعایت پیشفرض عدم برابری واریانسها |
749/2 |
335/36 |
008/0 |
|
جدول7. شاخصهای توصیفی میانگین پذیرش نوآوری شغلهای یدی و فکری
شاخصهای گروه گروهها |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
شغلهای یدی |
146 |
8510/2 |
18570/0 |
شغلهای فکری |
21 |
8286/3 |
11740/0 |
جدول8. نتایج تحلیل همبستگی بین متغیرهای پایگاه اقتصادی با به کارگیری نوآوری(آیسیتی)
شاخصها متغیرهای کمّی اقتصادی خانوارها |
ضریب همبستگی |
معناداری ضریب همبستگی |
مقدار زمین زراعی |
042/0- |
593/0 |
تعداد واحد دامی |
101/0 |
194/0 |
میزان باغ |
089/0- |
251/0 |
میزان درآمد خانوار در سال |
085/0 |
885/0 |
جدول9. نتایج تحلیل همبستگی بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و بهکارگیری نوآوری(آیسیتی)
شاخصها عامل |
آماره خی-دو |
معناداری آماره خی-دو |
ضریب همبستگی |
معناداری ضریب همبستگی |
میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت |
534/28 |
013/0 |
226/0 |
009/0 |
جدول10. نتایج تحلیل همبستگی بین بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و بهکارگیری آیسیتی
شاخصها عامل |
آماره خی-دو |
معناداری آماره خی-دو |
ضریب همبستگی |
معناداری ضریب همبستگی |
بهره مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) |
698/27 |
0088/0 |
235/0 |
017/0 |
بحث و تفسیر یافتهها
نتایج این پژوهش نشان میدهد جامعه روستایی همچون گذشته جامعهای سنتی و بسته نیست بلکه در اثر عواملی مانند افزایش سطح تحصیلات، استفاده از رایانه و اینترنت، استفاده از رسانههای جمعی و ارتباط با مراکز شهری، در معرض تغییرات فرهنگی قرار دارد و یک جامعه در حال گذار شمرده میشود. رادیو، تلویزیون، مطبوعات، اینترنت و... باعث شدهاند جوانان روستایی در جریان افکار، اندیشهها و الگوهای رفتاری جدید قرار گیرند و ارزشهای جدیدی را بپذیرند. نتیجة فرضیه اول بیانگر آن است که مفید بودن آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد؛ به این معنا که مفید بودن آیسیتی یکی از دلایل پذیرش آن از سوی جوانان روستایی است. نتیجة این فرضیه، همسو با نتیجة پژوهشهای «خلیلی مقدم و همکاران»(1385) در روستای قرنآباد استان گلستان و«لهسائیزاده و حبیبی» (1388) در استان فارس است.
نتیجة فرضیه دوم بیانگر آن است که آسان بودن استفاده از آیسیتی(ساده بودن) بر میزان پذیرش آن تأثیر دارد. بدیهی است، یکی دیگر از دلایل پذیرش هر نوآوری، سادگی استفاده از آن است. نتیجه این سؤال مشابه نتیجه پژوهشهای «ازکیا و همکاران» (1388) و «خلیلی مقدم و همکاران»(1385) میباشد. نتایج دو فرضیة بالا همچنین همسو با نتایج پژوهشهای «زو و قدوس»(2004)،« براون»(2002)، «ثرین»(2003)، «آلن و همکاران»(2003) در خارج از کشور است.
نتیجة فرضیه سوم بیانگر آن است که سازگاری آیسیتیها با شرایط کاربردیشان، در میزان پذیرش آنها تأثیر ندارد. نتیجة این سؤال با نتیجة پژوهش «ازکیا و همکاران»(1388) همسو نیست. با توجه به نظریة «راجرز و شومیکر» که معتقدند هر چه نوآوری با ارزشها و نیازهای یک جامعه هماهنگ باشد زودتر مورد پذیرش قرار میگیرد، ممکن است آیسیتی با نیازها و ارزشهای چنین جامعهای سازگار نباشد که تأثیری در میزان پذیرش آن از سوی جوانان روستایی ندارد.
نتیجة فرضیه چهارم بیانگر این است که بین گروههای تحصیلی از لحاظ پذیرش نوآوری تفاوت معناداری وجود ندارد و همة گروههای تحصیلی به یک اندازه نوآوری را پذیرش مینمایند. نتیجة این فرضیه بر خلاف نتیجة پژوهشهای «تایلر و همکاران»(b 2003)« لوچتی و استرلاچینی»(2002) است.« لهسائیزاده و حبیبی»(1388) در استان فارس به این نتیجه رسیدهاند که هر چه سطح تحصیلات بیشتر باشد، پذیرش و به کارگیری آیسیتی هم بیشتر خواهد بود.
نتیجة فرضیه پنجم بیانگر آن است که پذیرش آیسیتی در شغلهای فکری بیشتر از شغلهای یدی است؛ به این معنا که در شغلهای فکری(کارمندان، دانشآموزان و دانشجویان) که ارتباط بیشتری با فناوریها دارند، پذیرش بیشتر است. نتیجة پژوهشهای «خلیلی مقدم و همکاران»(1385)،« ازکیا و همکاران»(1388) در ایران همسو با نتیجة این فرضیه است.
نتیجة فرضیه ششم بیانگر آن است که بین متغیرهای پایگاه اقتصادی(میزان درآمد خانوار در سال، مقدار زمین زراعی، تعداد واحد دام و میزان باغ) و بهکارگیری آیسیتی، رابطه وجود ندارد. این نتیجه ممکن است به دلیل عدم پاسخگویی درست جوانان روستایی به سؤالهای مربوط به پایگاه اقتصادی باشد و این مسئله با مراجعه به پاسخهای عنوان شده روشن شده است. به همین دلیل، با خطایی که در پرسشنامهها ایجاد میکند، روابط آماری را نیز دچار تورش[12] مینماید. البته، پاسخ درست ندادن به پرسشهای مربوط به پایگاه اقتصادی، خاص این جامعه نیست، بلکه در فرهنگ روستایی ایران به چنین سؤالهایی درست پاسخ داده نمیشود. پژوهشهای «ازکیا و همکاران»(1388)، «لهسائیزاده وحبیبی»(1388) در ایران نتیجة این فرضیه را تأئید میکنند. در حالی که مطالعات «چه اونگ»(2002) و «وارن»(2000) عکس این نتایج را ثابت نموده و معتقدند درآمد بالاتر باعث بهکارگیری بیشتری در زمینه رایانه و اینترنت میشود.
نتیجة فرضیه هفتم بیانگر آن است که بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و به کارگیری نوآوری(آی سی تی) رابطه وجود دارد؛ به این معنا که هر چه میزان آموزش در زمینة رایانه و اینترنت بیشتر باشد، میزان به کارگیری هم بیشتر است. نتایج پژوهشهای« لهسائیزاده و حبیبی» (1388)، «تایلر و همکاران» (a2003) نتیجه این فرضیه را تأیید میکنند.
نتیجة فرضیه هشتم نشان میدهد بین میزان بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به کارگیری نوآوری (آیسیتی) یک رابطة معنادار وجود دارد؛ به این معنا که کانالهای ارتباطی (رادیو، تلویزیون، کتاب، مجله، دوستان، کتابخانه مجازی روستا، مراکز آیتی روستایی و...) میتوانند نقش مفید و مؤثری در تغییر فکر افراد ایفا کرده و آنها را به سمت فناوریهای جدید بکشانند. نتیجة این فرضیه با نتایج مطالعة «خلیلی مقدم و همکاران»(1386) و «هاشمی»(1385) همسو میباشد.
پیشنهادها
- به منظور نیل به هدفها و نتایج دقیقتر، پیشنهاد میشود پژوهشگران علاوه بر متغیرهایی که در این پژوهش نقش آنها در پذیرش و به کارگیری آیسیتی در روستاهای اورامانات استان کرمانشاه مورد مطالعه قرار گرفت، نقش سایر عوامل (مانند: انگیزه خانواده، نگرشها، سواد والدین، علاقهمندی کاربر، آشنایی به زبان انگلیسی، وجود مراکز آیتی روستایی، مهارت کارگزاران، هدفهای دولت و تبلیغات و ...) را که در میزان پذیرش و به کارگیری آیسیتی در روستاهای اورامانات نقش داشته باشند، مورد مطالعه قرار دهند.
- با توجه به یافتههای حاصل از فرضیههای اول و دوم پژوهش که « مفید بودن و سهولت استفاده» از متغیرهای مؤثر بر پذیرش آیسیتی بوده است، پیشنهاد میشود با برگزاری کلاسهای آموزشی و برنامههای توجیهی از سوی دولت و نیز با فراهمسازی فرصتهای مشاهدة آثار مثبت مراکز آیسیتی در دیگر مکانها، درجة ملموس و محسوس بودن مزایای آیسیتی برای کاربران روستایی و خانوادههای آنها افزایش یابد.
- با توجه به یافتههای حاصل از فرضیة ششم که بیانگر آن است که میزان پذیرش و به کارگیری آیسیتی در روستاهای اورامانات از متغیرهای اقتصادی خانوادة کاربر تأثیر نمیپذیرد، در این روستاها، در صورت فراهم بودن شرایط فردی کاربر(برخورداری از مهارت لازم برای استفاده از آن) و نیز برخی شرایط اجتماعی خانواده مانند نوع انگیزة خانواده از به کارگیری آیسیتی توسط کاربر و همچنین، در صورت مساعد بودن برداشتهای ذهنی کاربر از آیسیتی، پیشنهاد میشود برای نشر و توسعة آیسیتی در جوامع روستایی، مراکز آیتی در روستاهای واجد شرایط لازم طراحی، احداث و مدیریت شوند.
- با توجه به تأثیرهایی که فناوریهای نوین از جمله آیسیتی در زمینههای فرهنگی، سیاسی، اقتصادی (کشاورزی، کارآفرینی و اشتغالزایی) در سطح روستاها خواهند داشت، پیشنهاد میشود جوانان روستایی که در رشتههای مرتبط با آیسیتی در سطح دانشگاهها تحصیل میکنند، پژوهشهای خود را در زمینة نشر و گسترش این فناوریها در سطح روستاها متمرکز نمایند.