نقش عوامل مؤثر بر پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین جوانان روستایی بر اساس نظریه نشر نوآوری راجرز (مطالعه موردی: روستاهای اورامانات استان کرمانشاه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تکنولوژی آموزشی دانشگاه آزاد کرمانشاه

چکیده

هدف از این پژوهش، بررسی نقش عوامل مؤثر بر پذیرش و به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در بین جوانان روستایی منطقة اورامانات بر اساس نظریة نشر نوآوری راجرز میباشد. چارچوب نظری مورد استفاده مبتنی بر پژوهشهای پیشین داخلی و خارجی و ترکیبی از نظریه‎‎های جامعهشناختی و جامعه اطلاعاتی است. مدل تجربی برگرفته از آن، شامل عوامل فردی، عوامل فرهنگی، عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیتی، منابع اطلاعاتی و عوامل یا ویژگیهای مربوط به نوآوری، به عنوان متغیر مستقل و پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات به مثابة متغیر وابسته است. پژوهش به شیوة توصیفی- پیمایشی انجام گردید و جامعة مورد مطالعه، جوانان روستایی 35-15 سال چهار شهرستان اورامانات(پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی) به تعداد 45635 نفر میباشد که از بین آنها یک نمونه 170 نفری از میان کسانی که از آیسیتی استفاده کرده و به عنوان کاربر شناخته میشوند، انتخاب گردید. روش نمونهگیری به صورت تصادفی طبقهای و از نوع متناسب میباشد. برای جمعآوری دادهها از پرسشنامة «مصطفی ازکیا و همکاران» استفاده شده که روایی آن با نظر استادان راهنما و مشاور و دو تن از کارشناسان مربوط و پس از انجام اصلاحات لازم، تأئید و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرانباخ 85% محاسبه گردیده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها از نرمافزار spss و با استفاده از روشهای آمار استنباطی، همبستگی بین متغیرها، تحلیل واریانس، آزمون تی مستقل و آزمون خی‌دو، اندازه گرفته شدهاند. پس از آزمون فرضیهها، نتایج به دست آمده بیانگر آن است که متغیرهای مفید بودن، سهولت استفاده و نوع شغل، در میزان پذیرش آیسیتی تأثیر داشته و سازگاری آیسیتی و میزان تحصیلات، در پذیرش آن تأثیر ندارند. همچنین، بین متغیرهای میزان آموزش، بهرهمندی از کانالهای ارتباطی و به کارگیری آیسیتی، رابطه معناداری وجود داشته و بین متغیر پایگاه اقتصادی افراد و به کارگیری آیسیتی، ارتباط معناداری حاصل نشد.
 

کلیدواژه‌ها


مقدمه

امروزه اطلاعات به عنوان ابزاری قدرتمند جهت تثبیت موقعیت هر کشور و حتی هر فرد مطرح است و بر این اساس باید در اختیار عموم قرار گیرد. فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله مهم‎ترین عواملی است که می‎تواند از طریق اطلاع‎رسانی صحیح و به موقع به روستاییان، در آموزش آنها مؤثر بوده و زمینه‎های توسعة همه جانبة روستاها را فراهم نماید.«همان‎گونه که فناوریهایی نظیر دستگاه چاپ، راه‌آهن و تلفن تأثیرهای شگرفی را در زندگی ایجاد کردند و تصور ما از زمان و مکان را به هم زدند و به مدد آنها کالاها، انسانها و اطلاعات به نقاط مختلف دنیا منتقل شدند، فناوریهای نوین ارتباطی و اطلاعاتی نیز اثرهایی به مراتب بیشتر درعرصه‎های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به بار آوردند. نرخ تغییرات در این فناوریها نیز به مراتب بیشتر از فناوریهای گذشته است» (ازکیا و دیگران، 1388). از آنجا که توجه به انسان در محور مباحث توسعة پایدار قرار دارد و بخشی از جمعیت جهان در روستاها ساکن می‎باشند، به منظور تأمین آسایش و فقرزدایی از جوامع، حفظ و پایداری روستاها از جمله هدفهای توسعة روستایی در دهه‎های اخیر در نظر گرفته می‎شود. بنابراین، به منظور نیل به پویایی و رفاه ساکنان باید حضور فناوریهای نوین در زندگی روستاییان را بررسی کرد(فتحی و مطلق، 1389، ص 59). به اعتقاد متفکران حوزه نوسازی روانی ‎بخصوص «راجرز و همکارانش» مقابله و برخورد با امری نو دارای سازوکاری است که متأثر از عوامل گوناگونی است. فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی به عنوان ابزاری نو، هم کارکرد ارتباطی و هم کارکردهای دیگری از قبیل آموزشی، اطلاع‎رسانی و ... دارند. با توجه به تبیین نظریه‎های نشر، این فنّاوریها می‎توانند تغییرات و واکنشهایی را در جامعة روستایی داشته باشند، همان‎گونه که ورود فنّاوریهایی نظیر رادیو، تلویزیون و ادوات کشاورزی در این جامعه داشته است(ازکیا و دیگران، 1388). راجرز با این هدف، دست به مطالعة نشر  نوآوری می‎زند که معتقد است «اگر چه حقیقت دارد که ما بیش از هر زمان دیگری در عصر تغییر زندگی می‎کنیم، اما ساختار نظام اجتماعی و ویژگیهای فردی غالباً مانع نشر نوآوریها می‌شوند» (راجرز و شومیکر، 1379، ص 3). «ازکیا و همکاران» معتقدند فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی  با ورود به جامعة روستایی،  از دو جهت مسئله‎ساز می‎شوند:

نخست، همان‎گونه که ادبیات پژوهشی این حوزه نشان می‎دهد، برخورد با امری نو، واکنشهایی در پی دارد و نشر آن توسط سازوکارهایی انجام می‎شود. دوم، برای بهره‎گیری از آخرین یافته‎های فناورانه، بویژه در جامعه شبکه‎ای که بر محور اطلاعات و ارتباطات می‎چرخد، شناخت فرایندها و سازوکارهای نشر، در تسریع دسترسی به هدفهای توسعه‎ای کمک می‎کند. اهمیت و ضرورت مسئله نیز دقیقاً در همین نکته نهفته است که امروزه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در تکاپوی بسترسازی برای ورود هر چه تمام‎تر به جامعة شبکه‎ای هستند(ازکیا و دیگران 1388). با توجه به اینکه نظریة خاصی در مورد موضوع فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی وجود ندارد که بتوان مدل پژوهش و متغیرها را از آن استنتاج کرد، در این پژوهش با استفاده از دیدگاه‎های نظری جامعه‎شناختی و جامعة اطلاعاتی، چارچوب نظری زیر طراحی می‎شود. «نظریة اشاعه اورت راجرز»، که بر اساس این نظریه، برای اشاعة یک نوآوری (فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی) و رسیدن به مرحلة پذیرش و به‌کارگیری آن، پنج مرحلة آگاهی[1]، انگیزش[2]، تصمیم[3]، اجرا[4] و پذیرش[5] باید توسط افراد (روستاییان) در طول یک دوره زمانی معّین طی شود تا در نهایت به اشاعه آن نوآوری منجر گردد. در این پژوهش، با تأکید بر نظریة  نشر نوآوری راجرز در زمینة  سازو کارهای منجر به تغییر، دو بُعد، از عوامل مؤثر در نشر نوآوری در منطقة اورامانات مورد مطالعه قرار گرفته است. اولین بُعد، ویژگی پذیرندگان و یا کسانی است که در معرض ایده‎های نو (فناوری اطلاعاتی و ارتباطی) قرار می‎گیرند. دومین بُعد نیز مربوط به ویژگیهای خود فناوری به عنوان عامل مؤثر در نشر از قبیل مفید بودن، سهولت کاربرد، ساز گاری و... است. هدف اساسی این است که مشخص شود آیا بین نوع شغل، میزان تحصیلات، آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت، پایگاه اقتصادی افراد، بهره‎مندی از کانالهای ارتباطی و به علاوه ویژگیهایی خود فناوری، با پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات رابطة معناداری وجود دارد؟

ادبیات و پیشینة پژوهش

اساسی‎ترین نظریه‎های مربوط به نشر و اشاعة یک نوآوری در بین اعضای یک نظام اجتماعی را نظریه‎پردازان اشاعه مطرح نموده‎اند. در بین نظریه‎پردازان اشاعه نیز مهم‎ترین و برجسته‎ترین کارهای پژوهشی و نظری را «اورت راجرز و همکاران» (1369) انجام داده‎اند. این نظریة اشاعه، فرایند اجتماعی نوآوریها را اعم از ایده‎ها و شیوه‎های جدید، استفاده از وسایل و چگونگی دستیابی به آنها و نحوة گسترش آنها را در یک نظام اجتماعی بررسی می‎کند. نظریة اشاعه بیشتر به این توجه دارد که افراد چگونه نوآوری را می‎پذیرند یا طرد می‎کنند.به عقیدة «راجرز و همکاران»،  از آنجا که در فرایند نشر، پیامها جدید هستند، همیشه برای گیرنده، درجه‎ای از خطرپذیری را به همراه دارند؛ بدین معنا که گیرنده در مورد نوآوری، در مقایسه با زمانی که پیامها بیانگر ایده‎های روزمّره هستند، متفاوت عمل می‎کند. راجرز در تحلیل نشرنوآوری و یا اشاعة یک ایده تازه، عناصر عمدة زیر را شناسایی کرد: (١) نوآوری، که به وسیلة (٢) کانالهای ارتباطی ویژه‎ای (٣) در بین نظام اجتماعی (4) به مرور زمان ترویج می‎یابد. مطالعات متمرکز بر نوآوری از این امر حکایت دارد که میان گروه‎های پذیرندة نوآوری از نظر خصوصیات فردی، رفتار رسانه‎ای و موقعیت در ساختار اجتماعی، تفاوتهای عمده‎ای وجود دارد. به‎طور نسبی، گروه‎های پذیرنده عمدتاً جوان هستند، موقعیت اجتماعی و وضعیت مالی بهتری دارند، دست‎اندرکار امور تخصصی بوده و به لحاظ توانمندیهای ذهنی، نسبت به دیرپذیرندگان قدرتمندترند. کسانی که نوآوری را زودتر پذیرفته‎اند، از جنبة ارتباطی، بیشتر از رسانه‎های جمعی و منابع اطلاعاتی جهانی استفاده می‎کرده‎اند. علاوه بر این، مناسبات اجتماعی کسانی که زودتر به نوآوری تن داده‎اند، جهانی‎تر از دیرپذیرندگان بوده و خصوصیت و قدرت رهبری فکری هم در آنها بالاتر از گروه دیرپذیرنده بوده است (شکر‎خواه، 1386، ص 50).ویژگیهایی که نوآوریها ممکن است داشته باشند، در آهنگ پذیرش نوآوری مؤثر است. این ویژگیها به طور کلی عبارتند از: مزیّت نسبی[6]، سازگاری[7]، پیچیدگی[8]، آزمون‎پذیری[9] و قابلیت رویت[10] (راجرز و شومیکر، 1379). راجزر معتقد است نوآوریهایی که به وسیلة دریافت کنندگان آن چنان تصور شوند که دارای امتیاز نسبی بیشتر، سازگاری بیشتر، عینیت بیشتر و پیچیدگی کمتر باشند، آسان‎تر و سریع‎تر از سایر نوآوریها مورد قبول واقع می‎شوند. به عقیدة «ﻟﻴﻮﻧﺒﺮﮔﺮ وﮔﻮﻳﻦ» «ﻳﻚ ﻧﻮآوری ﻳﺎ ﻳﻚ اﻳﺪة ﺟﺪﻳﺪ باید در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه و ﻳﺎ اﻳﺪة راﻳﺞ، ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻬﺘﺮی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ از ﺳﻮی اﻓﺮاد ﺑﺎ ﭘﺬﻳﺮش روﺑﺮو ﺷﻮد» (لیونبرگر و گوین، 1374، ص 8).

«ازکیا و همکاران»(1388) پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر نشر فنّاوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در روستای قرن‎آباد استان گلستان» انجام دادند. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد بین ویژگیهای فناوری (مفید بودن، سهولت کاربرد و سازگاری) و پذیرش آن ارتباط معناداری وجود دارد.  همچنین، ارتباط تنگاتنگی بین ویژگیهای مربوط به پذیرندگان نوآوری(جنسیت، تحصیلات، نوع شغل، سن، عضویت در شبکه‎های محلی، جهان شهری بودن) و پذیرش آی‎سی‎تی وجود دارد و فرضیة مربوط به نقش پایگاه اقتصادی و تأثیر آن در پذیرش نوآوری رد شده و هیچ ارتباطی مشاهده نشده است. «محسنی تبریزی»(1377) عوامل مؤثر بر جلب مشارکت روستاییان در طرحهای توسعة پایدار روستایی شهرستان گرمسار را در سن، میزان تحصیلات، وضعیت اجتماعی اقتصادی، عضویت در انجمنها، سازمانها، گروه‎ها و شورای محلی روستا و رضایتمندی شغلی روستاییان خلاصه می‌کند.

«محمدقلی‎نیا و سالاری» (1388) در استان خراسان جنوبی پژوهشی با عنوان «عوامل مؤثر بر استفادة روستاییان از خدمات دفاتر آی‎سی‎تی روستایی» انجام دادند. یافته‎های حاصل از این پژوهش به این صورت بود که هر چه سطح سواد و معلومات روستاییان افزایش یابد و افراد مهارتهای لازم برای بهره‎گیری از خدمات را کسب کرده و میزان ارتباطات و تبادل اطلاعات آنها با سایر افراد روستا و با خارج از محیط روستا نیز بیشتر باشد و به کارکرد دفاتر اعتماد و اطمینان بیشتری داشته باشند، میزان شناخت و آگاهی‎شان از خدمات ارائه شده در دفاتر بیشتر می‎شود. «اگروال  و همکاران» (1998) تحقیق جامعی را در زمینة پذیرش نوآوریهای فناوری اطلاعات در دانشگاه ایالتی فلوریدا با تأکید برثبت نام اینترنتی دانشجویان در دانشگاه‎های بزرگ انجام دادند. در این پژوهش با الهام از نظریة راجرز و نظریه‎های دیگر، از متغیرهایی نظیر مفید بودن یا مزیت نسبی، سهولت استفاده، نگرش نسبت به فناوری، نوآوری فردی در آی‎تی، شرایط تسهیل‎گر و خودکفایی استفاده شده است. علاوه بر این، آنها با توسل به نظریه‎های مختلف، فرضیة عمده‎ای را مطرح کردند: زودپذیران نسبت به دیرپذیران درباره آی‎تی، نگرشهای مثبت دارند. زودپذیریان نسبت به دیرپذیران کفایت و اعتماد به نفس بیشتری درباره استفاده از آی‎تی از خود نشان می‎دهند (به نقل از ازکیا و دیگران، 1388).

در مطالعة دیگری «تایلر و همکاران»(2003) با مشخص کردن گروه‎های محروم از دسترسی به اینترنت در خانه، رابطة «داشتن رایانه و اتصال به اینترنت در خانه» با ویژگیهای شخصی، جمعیت‎شناختی و اقتصادی - اجتماعی افراد را بررسی کردند. نتایج نشان داد افراد گروه‎های سنی جوان‎تر، با تحصیلات بالاتر، متأهل، دارای فرزند، مالک خانه، دارای درآمد بالاتر و شاغل، در مقایسه با افراد گروه‎های نقطة مقابل آنها، از دسترسی بیشتری به اینترنتِ در خانه برخوردار بودند(تایلر و همکاران، 2003،  صص 588-573). «چه اونگ»(2002) درمقالة «پذیرش اینترنت در ماکائو» به بررسی خصوصیات کاربران و  غیرکاربران اینترنت پرداخته و نتایج بررسی او نشان داده است که بیشتر کاربران اینترنت، در مقایسه با غیرکاربران، مذکر و نیز جوان‎ترند و تحصیلات بالاتر و درآمد ماهیانة خانوادگی بیشتری دارند. متغیرهای «میزان تحصیلات»، «جنسیت»، «درآمد» و «میزان تجارب افراد» از شاخصهای مهم در پیشگویی استفادة آنها از اینترنت به شمار می‎روند، اما متغیرهای «استفاده از رسانه‎های گروهی سنتی» و «میزان اهمیت اینترنت از نظر کاربر» پیشگویی کننده‎هایی معنادار نبودند(چه اونگ، 2002، ص 15-11). با توجه به تأکیدهای نظریة راجرز و پژوهشهای انجام شده، مدل مفهومی و تجربی پژوهش حاضر به شکل زیر است: عوامل یا ویژگیهای مربوط به آی‎سی‎تی از یک سو و عوامل یا ویژگیهای مربوط به پذیرندگان آی‎سی‎تی از سوی دیگر، به منزلة عوامل مؤثر بر پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته می‎شوند.  هر کدام از این عوامل با تعدادی متغیر مستقل سنجیده می‎شوند. متغیر وابسته، شامل عناصر زیر است:

١- مرحلة آگاهی: فرد از وجود ایدة جدید آگاه می‎شود، اما در مورد آن، اطلاع کافی در اختیار ندارد.

٢- مرحلة علاقه: فرد به نوآوری علاقه و توجه پیدا می‎کند و در جستجوی کسب اطلاعات بیشتر است.

٣- مرحلة ارزشیابی: فرد کاربرد ذهنیِ اثرِ ایدة جدید را در موقعیت کنونی و آینده، ارزشیابی می‎کند و تصمیم می‌گیرد ایدة جدید را امتحان کند یا خیر.

٤- مرحلة آزمون: فرد ایدة جدید ر ا در مقیاس کوچکی به کار می‎گیرد تا کاربرد آن را در شرایط خود تعیین کند.

٥- مرحلة پذیرش: فرد ایدة جدید را به طور مداوم و کامل مورد استفاده قرار می‎دهد.

با توجه به مدل مفهومی و تجربی پژوهش، فرضیههای پژوهش به شرح زیر است:

1- مفید بودن آی‎سی‎تی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.

2- سهولت استفاده(ساده بودن)آی‎سی‎تی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.

3- سازگاری آی‎سی‎تی با شرایط کاربردی آن در محل مورد پذیرش تأثیر دارد.

4- بین میزان تحصیلات از لحاظ پذیرش آی‎سی‎تی تفاوت وجود دارد.

5- بین نوع شغل از لحاظ پذیرش آی‎سی‎تی تفاوت وجود دارد.

6- بین پایگاه اقتصادی افراد و به کارگیری آی‎سی‎تی رابطه معناداری وجود دارد.

7-  بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و به‌کارگیری آی‎سی‎تی رابطة معناداری وجود دارد.

8 - بین میزان بهره‎مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به کارگیری آی‎سی‎تی رابطة معناداری وجود دارد.

روششناسی پژوهش

این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی است که با روش پیمایشی به انجام رسیده است. ماهیت موضوع و گستردگی جامعة آماری مورد مطالعه، دو دلیل عمده‎ای بودند که سبب شدند این روش به عنوان روش پژوهش انتخاب شود.برای جمع‎آوری داده‎ها از پرسشنامه «ازکیا و همکاران» استفاده شده است. علاوه بر پرسشنامه، از مطالعات کتابخانه‎ای، روش مباحثة گروهی برای روستاییان و همچنین جستجو در سایتهای اینترنتی برای جمع‎آوری داده‎ها استفاده شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‎ها از نرم‎افزار اس‎پی‎اس‎اس، و با استفاده از آمار توصیفی فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف معیار و همچنین روشهای آمار استنباطی، همبستگی بین متغیرها، تحلیل واریانس، آزمون خی دو و آزمون تی مستقل، داده‎ها مورد تجزیه و تحلیل گرفتند. جامعة مورد مطالعة پژوهش تمامی جوانان 35-15 سال چهار شهرستان اورامانات(پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی) می‎باشند که از آی‎سی‎تی استفاده کرده و به عنوان کاربر شناخته می‎شوند. آمار کل مربوط به تعداد جوانان روستایی بین 35-15 سال به تعداد  45635  نفر فراهم شده و سپس با استفاده از فرمول کوکران تعداد کل نمونه پژوهش 170 نفر تعین شد. از آنجا که این شهرستانها جمعیت روستایی یکسانی ندارند، برای اینکه زیر گروه‎ها با همان نسبتی که در جامعه وجود دارند، به عنوان نمایندة جامعه در نمونه نیز حضور داشته باشند، از روش نمونه‎گیری طبقهای برای جمع‎آوری داده‎ها استفاده شده است. بدین منظور، پرسشنامه‎ها به نسبت جمعیت روستایی هر شهرستان در بین روستاییان توزیع شده است. به علاوه، در هر شهرستان در روستاهایی که دارای جمعیت کمتر از 500 نفر بودند، به صورت تصادفی 2 پرسشنامه، در روستاهای دارای جمعیت بین 500 تا 1000 نفر 4 پرسشنامه، در روستاهای دارای جمعیت بین 1000 تا 1500 نفر 6 پرسشنامه و در روستاهای بیش از 1500 نفر 8 پرسشنامه بین روستاییان توزیع شده است. به این ترتیب، تعداد روستاهای نمونه در حدود 40 روستا تعیین شد. در نهایت، پس از جمع‎آوری پرسشنامه‎ها و بررسی آنها و به دلیل ناقص بودن و تکمیل نبودن بعضی از آنها، تعداد 167 پرسشنامه تجزیه و تحلیل گردید.

 

جدول اندازة نمونه در شهرستانهای اورامانات

شهرستانها

اندازه نمونه

پاوه

48

جوانرود

44

روانسر

42

ثلاث باباجانی

36

جمع

170

یافتههای پژوهش

در این بخش، یافته‎های حاصل از تحلیل داده‎ها در دو قسمت آمار توصیفی و آمار استنباطی ارائه شده است.

 یافتههای توصیفی پژوهش

- میانگین سنّی نمونه پژوهش5 /22 سال است. میانگین میزان درآمد خانوار در سال 5/5 میلیون تومان است. از 167 نفر نمونه پژوهش، 78 نفر (معادل7 /46 %) زن، و 89 نفر (معادل3/53%) مرد بوده‎اند که نشان می‎دهد، بیشترین تعداد نمونه پژوهش را مردان تشکیل می‎دهند. از 167 نفر نمونه پژوهش، 3/‎71% مجرد بوده‎اند. از 167 نفر نمونة پژوهش، 3 نفر (معادل 8/1 %) دارای تحصیلات ابتدائی(کمترین)، 39 نفر (معادل4 /‎23 %) دارای تحصیلات متوسطه، 24 نفر (معادل 4‎/‎14%) دارای مدرک کاردانی، 101 نفر (معادل 5/‎60%) دارای مدرک کارشناسی و بالاتر(بیشترین) بوده‌اند.  بیشتر نمونة پژوهش دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر بوده‎اند. از 167 نفر نمونة پژوهش، 146 نفر (معادل 4/87%) شغل یدی و 21 نفر (معادل 6/12 %) شغل فکری داشته‌اند. بیشتر نمونه پژوهش شغل یدی داشته‎اند.

یافتههای تحلیلی پژوهش

فرضیه 1- مفید بودن آیسیتی، درمیزان پذیرش آن تأثیر دارد. مفید بودن آی‎سی‎تی در این پژوهش با 8 مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین آنها، میزان مفید بودن آی‎سی‎تی را بیان می‎کنند و نتایج آن در جدول 1 ارائه شده است. جدول نشان می‎دهد میانگین مفید بودن آی‎سی‎تی در بین جوانان روستایی 41078 است که نشان می‌دهد در بین جوانان روستایی در سطح بالایی است. پس مفید بودن آی‎سی‎تی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.

فرضیه2- پیچیدگی یا سهولت کاربرد آیسیتی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد. سهولت استفاده(ساده بودن) آی‎سی‎تی در این پژوهش با 4 مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین 4 مؤلفه، میزان ساده بودن آی‎سی‎تی را بیان می‎کنند و نتایج آن در جدول 2 ارائه شده است. جدول نشان می‎دهد میانگین ساده بودن آی‎سی‎تی در بین جوانان روستایی 31826 است که بیان می‎کند ساده بودن آی‎سی‎تی در بین جوانان روستایی در سطح متوسط به بالاست. پس پیچیدگی یا سهولت کاربرد آی‎سی‎تی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد.

فرضیه3- سازگاری آیسیتی با شرایط کاربردی آن در محل مورد پذیرش تأثیر دارد. سازگاری شرایط کاربردی آی‎سی‎تی در این پژوهش با 13مؤلفه پرسشنامه سنجیده شده است که میانگین 13مؤلفه، میزان سازگاری شرایط کاربردی آی‎سی‎تی را بیان می‎کنند و نتایج آن در جدول 3 ارائه شده است. جدول نشان می‎دهد مقدار سازگاری شرایط کاربردی آی‎سی‎تی در بین جوانان روستایی 9701/1 است که بیان می‎کند سازگاری شرایط کاربردی آی‎سی‎تی در بین جوانان روستایی در سطح پایینی قرار دارد. پس سازگاری آی‎سی‎تی‎ها با شرایط کاربردی آن، در میزان پذیرش آن تأثیر ندارد.

فرضیه4 - بین میزان تحصیلات از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد.

بررسی این فرضیه با استفاده از آزمون F (جدول آنالیز واریانس[11])برای مقایسة میانگین پذیرش آی‎سی‎تی بین گروه‎های تحصیلی انجام می‎شود.  نتیجة بررسی این فرضیه در جدولهای 4 و 5 ارائه شده است. همان‎طور که در جدول 4 مشاهده می‎شود، بین گروه‎های تحصیلی از لحاظ پذیرش آی‎سی‎تی تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین، در جدول 5  بین مقدار میانگین پذیرش نوآوری بین گروه‎های تحصیلی تفاوت وجود ندارد.

فرضیه 5- بین نوع شغل از لحاظ پذیرش آیسیتی تفاوت وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از آزمون t-test جهت مقایسه میانگین پذیرش آی‎سی‎تی بین دو نوع شغل(یدی و فکری) انجام می‎شود. مشاغل یدی شامل «آزاد، راننده، کشاورز، دامدار و خانه‎دار» و مشاغل فکری شامل «کارمندان، دانش آموزان و دانشجویان» می‎باشند. نتیجة بررسی این فرضیه در جدولهای 6 و 7 ارائه شده است. همان‎طور که در جدول 6 مشاهده می‎شود، بین شغلهای یدی و فکری  از لحاظ پذیرش نوآوری تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین، در جدول 7 مقدار میانگین پذیرش آی‎سی‎تی  شغلهای یدی 8510/2 و میانگین پذیرش آی‎سی‎تی  شغلهای فکری 8286/3 است که با هم تفاوت دارند. این تفاوت به این شکل است که گروه کارمندان، دانشجویان و دانش آموزان(مشاغل فکری) به نسبت بقیة گرو‎ه‎ها(مشاغل یدی) تمایل بیشتری به پذیرش فناوری دارند. 

فرضیه 6- بین پایگاه اقتصادی افراد و بهکارگیری آیسیتی  رابطه معناداری وجود دارد. دراین فرضیه، برای تحلیل ارتباط متغیرهای پایگاه اقتصادی با به‎کارگیری آی‎سی‎تی، از ضریب همبستگی پیرسن استفاده می‎شود و نتیجه آن در جدول 8 ارائه شده است. طبق جدول8، بین میزان درآمد خانوار در سال، مقدار زمین زراعی، تعداد واحد دام، میزان باغ و به کارگیری آی‎سی‎تی، رابطه وجود ندارد زیرا مقادیر معناداری همبستگی تمامی متغیرها بزرگتر از 05/0 است.

فرضیه 7- بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و بهکارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از تحلیل آزمونهای ناپارامتری شامل آزمون خی دو و ضریب همبستگی توافقی پیرسن انجام می‎شود و نتیجه آن در جدول 9 ارائه شده است. چنان که در جدول 9 مشاهده می‎شود،  بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و به‎کارگیری آی‎سی‎تی، رابطه‎ای مثبت، مستقیم و معنادار وجود دارد.

فرضیه 8- بین میزان بهرهمندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و بهکارگیری آیسیتی رابطه معناداری وجود دارد. بررسی این فرضیه با استفاده از تحلیل آزمونهای ناپارامتری شامل آزمون خی دو و ضریب همبستگی توافقی پیرسن انجام می‎شود و نتیجة آن در جدول 10 ارائه شده است. همان‎طور که در جدول 10 مشاهده می‎شود، بین میزان بهره‎مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به‌کارگیری آی‎سی‎تی، رابطه‎ای مثبت، مستقیم و معنادار وجود دارد.

جدولهای نتایج توصیفی پژوهش

جدول 1. توزیع میانگین مفید بودن آی‎سی‎تی

متغیرها

تعداد

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

مفید بودن آی سی تی

167

00/3

00/5

1078/4

45318/0

 

جدول2. توزیع میانگین ساده بودن آی‎سی‎تی

متغیرها

تعداد

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

ساده بودن آی‎سی‎تی 

167

75/2

75/3

1826/3

24148/0

 

جدول3. توزیع میانگین سازگاری شرایط کاربردی آی‎سی‎تی

متغیرها

تعداد

کمترین

بیشترین

میانگین

انحراف معیار

سازگاری شرایط کاربردی  آی‎سی‎تی 

167

23/

08/3

9701/1

46789/0

 

جدول 4.  نتایج آزمون مقایسة میانگین پذیرش نوآوری بین گروه‎های تحصیلی

آماره آزمونF

معناداری

613/0

607/0

 

جدول 5.  شاخصهای توصیفی میانگین پذیرش نوآوری بین گروه‎های تحصیلی

شاخصهای گروه

گروهها

تعداد

میانگین

انحراف معیار

ابتدایی

3

7600/2

0000/0

متوسطه

39

8462/2

16734/0

کاردانی

24

8850/2

18550/0

کارشناسی و بالاتر

101

8428/2

18359/0

 

جدول 6. نتایج آزمون t برای مقایسة میانگین پذیرش نوآوری شغلهای یدی و فکری

شاخصهای آماری

 

 

شرایط آزمون

آزمون لوین برای

برابری واریانسها

آزمون t برای بررسی

برابری (یا نابرابری) میانگینها

 

F

معناداری

t

درجه آزادی

معناداری

 
 

در شرایط رعایت پیش‌فرض برابری واریانسها

091/6

015/0

536/2

165

009/0

 

در شرایط رعایت پیش‌فرض عدم برابری واریانسها

749/2

335/36

008/0

 

 

جدول7. شاخصهای توصیفی میانگین پذیرش نوآوری شغلهای یدی و فکری

شاخصهای گروه

گروهها

تعداد

میانگین

انحراف معیار

شغلهای یدی

146

8510/2

18570/0

شغلهای فکری

21

8286/3

11740/0

 

جدول8. نتایج تحلیل همبستگی بین متغیرهای پایگاه اقتصادی با به کارگیری نوآوری(آی‎سی‎تی)

شاخصها

متغیرهای کمّی

اقتصادی خانوارها

ضریب همبستگی

معناداری

ضریب همبستگی

مقدار زمین زراعی

042/0-

593/0

تعداد واحد دامی

101/0

194/0

میزان باغ

089/0-

251/0

میزان درآمد خانوار در سال

085/0

885/0

 

جدول9. نتایج تحلیل همبستگی بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و به‎کارگیری نوآوری(آی‎سی‎تی)

شاخصها

عامل

آماره خی-دو

معناداری

آماره خی-دو

ضریب همبستگی

معناداری

ضریب همبستگی

میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت

534/28

013/0

226/0

009/0

 

جدول10. نتایج تحلیل همبستگی بین بهره‎مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به‎کارگیری آی‎سی‎تی

شاخصها

عامل

آماره خی-دو

معناداری

آماره خی-دو

ضریب همبستگی

معناداری

ضریب همبستگی

بهره مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی)

698/27

0088/0

235/0

017/0

بحث و تفسیر یافتهها

نتایج این پژوهش نشان می‎دهد جامعه روستایی همچون گذشته جامعه‎ای سنتی و بسته نیست بلکه در اثر عواملی  مانند افزایش سطح تحصیلات، استفاده از رایانه و اینترنت، استفاده از رسانه‎های جمعی و ارتباط با مراکز شهری، در معرض تغییرات فرهنگی قرار دارد و یک جامعه در حال گذار شمرده می‎شود. رادیو، تلویزیون، مطبوعات، اینترنت و... باعث شده‎اند جوانان روستایی در جریان افکار، اندیشه‎ها و الگوهای رفتاری جدید قرار گیرند و ارزشهای جدیدی را بپذیرند. نتیجة فرضیه اول بیانگر آن است که مفید بودن آی‎سی‎تی در میزان پذیرش آن تأثیر دارد؛ به این معنا که مفید بودن آی‎سی‎تی یکی از دلایل پذیرش آن از سوی جوانان روستایی است. نتیجة این فرضیه، همسو با نتیجة پژوهشهای «خلیلی مقدم و همکاران»(1385) در روستای قرن‎آباد استان گلستان و«لهسائی‎زاده و حبیبی» (1388) در استان فارس است.

 نتیجة فرضیه دوم بیانگر آن است که آسان بودن استفاده از آی‎سی‎تی(ساده بودن) بر میزان پذیرش آن تأثیر دارد. بدیهی است، یکی دیگر از دلایل پذیرش هر نوآوری، سادگی استفاده از آن است. نتیجه این سؤال مشابه نتیجه پژوهشهای «ازکیا و همکاران» (1388) و «خلیلی مقدم و همکاران»(1385) می‎باشد. نتایج دو فرضیة بالا همچنین همسو با نتایج پژوهشهای «زو و قدوس»(2004)،« براون»(2002)، «ثرین»(2003)، «آلن و همکاران»(2003) در خارج از کشور است.

 نتیجة فرضیه سوم بیانگر آن است که سازگاری آی‎سی‎تی‎ها با شرایط کاربردی‌شان، در میزان پذیرش آنها تأثیر ندارد. نتیجة این سؤال با نتیجة پژ‍وهش «ازکیا و همکاران»(1388) همسو نیست. با توجه به نظریة «راجرز و شومیکر» که معتقدند هر چه نوآوری با ارزشها و نیازهای یک جامعه هماهنگ باشد زودتر مورد پذیرش قرار ‎‎می‎گیرد، ممکن است آی‎سی‎تی با نیازها و ارزشهای چنین جامعه‎ای سازگار نباشد که تأثیری در میزان پذیرش آن از سوی جوانان روستایی ندارد.

نتیجة فرضیه چهارم بیانگر این است که بین گروه‎های تحصیلی از لحاظ پذیرش نوآوری تفاوت معناداری وجود ندارد و همة گروه‎های تحصیلی به یک اندازه نوآوری را پذیرش می‎نمایند. نتیجة این فرضیه بر خلاف  نتیجة پژوهشهای «تایلر و همکاران»(b 2003)« لوچتی و استرلاچینی»(2002) است.« لهسائی‎زاده و حبیبی»(1388) در استان فارس به این نتیجه رسیده‎اند که هر چه سطح تحصیلات بیشتر باشد، پذیرش و به کارگیری آی‎سی‎تی هم بیشتر خواهد بود.

 نتیجة فرضیه پنجم بیانگر آن است که پذیرش آی‎سی‎تی در شغلهای فکری بیشتر از شغلهای یدی است؛ به این معنا که در  شغلهای فکری(کارمندان، دانش‎آموزان و دانشجویان) که ارتباط بیشتری با فناوریها دارند، پذیرش بیشتر است. نتیجة پژوهشهای «خلیلی مقدم و همکاران»(1385)،« ازکیا و همکاران»(1388) در ایران همسو با نتیجة این فرضیه است.

نتیجة فرضیه ششم بیانگر آن است که بین متغیرهای پایگاه اقتصادی(میزان درآمد خانوار در سال، مقدار زمین زراعی، تعداد واحد دام و میزان باغ) و به‎کارگیری آی‎سی‎تی، رابطه وجود ندارد. این نتیجه ممکن است به دلیل عدم پاسخگویی درست جوانان روستایی به سؤالهای مربوط به پایگاه اقتصادی باشد و این مسئله با مراجعه به پاسخهای عنوان شده روشن شده است. به همین دلیل، با خطایی که در پرسشنامه‎ها ایجاد می‎کند، روابط آماری را نیز دچار تورش[12] می‎نماید. البته، پاسخ درست ندادن به پرسشهای مربوط به پایگاه اقتصادی، خاص این جامعه نیست، بلکه در فرهنگ روستایی ایران به چنین سؤالهایی درست پاسخ داده نمی‎شود. پژوهشهای «ازکیا و همکاران»(1388)، «لهسائی‎زاده وحبیبی»(1388) در ایران نتیجة این فرضیه را تأئید می‎کنند. در حالی که مطالعات «چه اونگ»(2002) و «وارن»(2000) عکس این نتایج را ثابت نموده و معتقدند درآمد بالاتر باعث به‎کارگیری بیشتری در زمینه رایانه و اینترنت می‎شود.

نتیجة فرضیه هفتم بیانگر آن است که بین میزان آموزش روستاییان در زمینة رایانه و اینترنت و به کارگیری نوآوری(آی سی تی) رابطه وجود دارد؛ به این معنا که هر چه میزان آموزش در زمینة رایانه و اینترنت بیشتر باشد، میزان به کارگیری هم بیشتر است. نتایج پژوهشهای« لهسائی‎زاده و حبیبی» (1388)، «تایلر و همکاران» (a2003) نتیجه این فرضیه را تأیید می‎کنند.

 نتیجة فرضیه هشتم نشان می‎دهد بین میزان بهره‎مندی از کانالهای ارتباطی (فردی و جمعی) و به کارگیری نوآوری (آی‎سی‎تی) یک رابطة معنا‎دار وجود دارد؛ به این معنا که کانالهای ارتباطی (رادیو، تلویزیون، کتاب، مجله، دوستان، کتابخانه مجازی روستا، مراکز آی‎تی روستایی و...) می‎توانند نقش مفید و مؤثری در تغییر فکر افراد ایفا کرده و آنها را به سمت فناوریهای جدید بکشانند. نتیجة این فرضیه با نتایج مطالعة «خلیلی مقدم و همکاران»(1386) و «هاشمی»(1385) همسو می‎باشد.

پیشنهادها

- به منظور نیل به هدفها و نتایج دقیق‎تر، پیشنهاد می‎شود پژوهشگران علاوه بر متغیرهایی که در این پژوهش نقش آنها در پذیرش و به کارگیری آی‎سی‎تی در روستاهای اورامانات استان کرمانشاه مورد مطالعه قرار گرفت،  نقش سایر عوامل (مانند: انگیزه خانواده، نگرشها، سواد والدین، علاقه‎مندی کاربر، آشنایی به زبان انگلیسی، وجود مراکز آی‎تی روستایی، مهارت کارگزاران، هدفهای دولت و تبلیغات و ...) را که در میزان پذیرش و به کارگیری آی‎سی‎تی در روستاهای اورامانات نقش داشته باشند، مورد مطالعه قرار دهند.

- با توجه به یافته‎های حاصل از فرضیه‎های اول و دوم پژوهش که « مفید بودن و سهولت استفاده» از متغیر‎های مؤثر بر پذیرش آی‎سی‎تی بوده است، پیشنهاد می‎شود با برگزاری کلاسهای آموزشی و برنامه‎های توجیهی از سوی دولت و نیز با فراهم‎سازی فرصتهای مشاهدة آثار مثبت مراکز آی‎سی‎تی در دیگر مکانها، درجة ملموس و محسوس بودن مزایای آی‎سی‎تی برای کاربران روستایی و خانواده‎های آنها افزایش یابد.

- با توجه به یافته‎های حاصل از فرضیة  ششم که بیانگر آن است که میزان پذیرش و به کارگیری آی‎سی‎تی در روستاهای اورامانات از متغیرهای اقتصادی خانوادة کاربر تأثیر نمی‎پذیرد، در این روستاها، در صورت فراهم بودن شرایط فردی کاربر(برخورداری از مهارت لازم برای استفاده از آن) و نیز برخی شرایط اجتماعی خانواده مانند نوع انگیزة خانواده از به کارگیری آی‎سی‎تی توسط کاربر و همچنین، در صورت مساعد بودن برداشتهای ذهنی کاربر از آی‎سی‎تی، پیشنهاد می‎شود برای نشر و توسعة آی‎سی‎تی در جوامع روستایی، مراکز آی‎تی در روستاهای واجد شرایط لازم طراحی، احداث و مدیریت شوند.

- با توجه به تأثیرهایی که فناوریهای نوین از جمله آی‎سی‎تی در زمینه‎های  فرهنگی، سیاسی، اقتصادی (کشاورزی، کارآفرینی و اشتغال‎زایی) در سطح روستا‎ها خواهند داشت، پیشنهاد می‎شود جوانان روستایی که در رشته‎های مرتبط با آی‎سی‎تی در سطح دانشگاه‎ها تحصیل می‎کنند، پژوهشهای خود را در زمینة  نشر و گسترش این فناوریها در سطح روستاها متمرکز نمایند.



1. knowledge.

2. Persuasion.

3. Decision.

4. Implementation.

5. Confirmation.

1. .Relative advantage.

2. compatibility.

3. complexity.

4. Triability.

5. Observability.

1.  Anova.

1.Bias.

-   ازکیا، مصطفی؛ مهرداد نوابخش و علی ایمانی (1388). عوامل مؤثر بر نشر فناوریهای اطلاعاتی و ارتباطی در جامعه روستایی. مطالعه تجربی: روستای قرن‎آباد. مجله جهانی رسانه، شماره 7، بهار 1388.
-   اورت ام. راجرز و اف. فلوید شومیکر(1379) .رسانش نو‎آوریها رهیافتی میان فرهنگی (عزت‎الله کرمی و ابوطالب فنایی، مترجمان). شیراز:  نشر دانشگاه شیراز. چاپ سوم.
-      دلاور، علی(1388). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران: رشد ؛ چاپ هفتم، ویرایش دوم.
-      شکرخواه، یونس(1386). آشنایی با نظریه اشاعه نوآوریها. مجله: مجموعه اطلاع‎رسانی و کتابداری، شماره 54.  قابل دسترس در : www.noormags.org
-   فتحی، سروش و معصومه مطلق (1389). رویکردی نظری بر توسعه پایدار روستایی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT).فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیای انسانی، سال دوم، شماره دوم.
-   خلیلی مقدم، بیژن؛ خلیل کلانتری و احمد خاتون آبادی (1387). بررسی عوامل مؤثر بر میزان پذیرش فناوری اطلاعات و ارتباطات(آی‎سی‎تی) در مرکز جامع خدمات آی‎سی‎تی قرن‎آباد در استان گلستان، فصلنامه روستا و توسعه، سال11، شماره3، پاییز 1387، صص 76-51.
-      گزیده مقالات فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاها(1388). پایگاه جامع اطلاع‎رسانی مدیران ایران، قابل دسترس در : www.modiriran.ir
-      ﻟﻴﻮﻧﺒﺮﮔﺮ، ها و ﭘﺎل، اچ ﮔﻮﻳﻦ (1374). اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژی از ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺮه‎ﺑﺮداران کشاورزی(محمد چیذری، مترجم). ﺗﻬﺮان: داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس.
-      حبیبی، آرزو و عبدالعلی لهسائی‎زاده (1388). مطالعه عوامل مؤثر بر پذیرش و به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات: مطالعه موردی روستاهای استان فارس.
-      مجموعه مقالات همایش کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستا (1382) تهران: مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
-   محسنی تبریزی، علیرضا(1377). طرح بررسی راههای جلب مشارکت مردمی در برنامه توسعه پایدار کشاورزی در روستاهای منطقه گرمسار، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
-      هاشمی، شهناز(1385). نقش ارتباط فردی و جمعی در اشاعه نوآوریها در آموزش و پرورش. فصلنامه نوآوریهای آموزشی، شماره 15، سال پنجم.
-      Cheong, W. H. (2002), “Internet adoption in Macao”. Journal of Computer mediated  communication.vol.7, No.2.
-      Lazarsfeld, Paul F. and others (1944). The peoples choice. New York: Duell, Sloan, and Pearce 12.
-      Taylor, W. J., Zhu, G. X., Dekkers, J., and Marshall, S. (2003a), “Factors  affecting home
-      internet use in central Queensland”. Informing ence Journal. Vol. 6, No. 1. pp 573-588.
-      Taylor, W. J., Zhu, G. X., Dekkers, J., and Marshall, S. (2003b),  “Socioeconomic factors affecting home internet usage patterns in central  Queensland”. Informing Science Journal, Vol. 6. No. 1. pp 233-242.