آر.دی.اِی. و وب معنایی: ماشین‎خوان نمودن داده‎های آر.دی.اِی. به واسطه آر.دی.اِف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد کتابداری کتابخانه عمومی صاحب بن عباد شهرستان ری

چکیده

چکیده
امروزه بیشتر منابع اطلاعاتی به صورت الکترونیکی و دیجیتالی منتشر شده و در وب قابل دسترس هستند. تولید، ورود، انتشار و ذخیرة اطلاعات در وب به آسانی امکانپذیر بوده ولی بازیابی آن کاربر را با چالشهایی روبرو میسازد. در نتیجه، پژوهشگران حوزههای مختلف از جمله جوامع کتابداری و طراحان وب به فکر راهحلهایی برای حل این مشکلات هستند.
طراحی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع(آر.دی.اِی.) توسط کمیتة همکاری مشترک به عنوان جانشین قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن(ویرایش دوم) بر اساس الگوهای مفهومی و قوانین فهرستنویسی بینالمللی تدوین شده توسط ایفلا و پیدایش وب معنایی و استانداردهای آن  از جمله چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.) توسط کنسرسیوم وب جهانی، از اقدامهای صورت گرفته برای توصیف کارآمدتر منابع اطلاعاتی و ارائه روابط مفهومی بین آنها در محیط وب است.
در این پژوهش، کتابداران و فهرستنویسان با استاندارد آر.دی.اِی.، وب معنایی و آر.دی.اِف. که یکی از استانداردهای وب معنایی است، آشنا شده و در ادامه انطباق اصطلاحات و موجودیتهای آر.دی.اِی. در چارچوب توصیف منبع که بر اساس همکاری صورت گرفته بین کمیته همکاری مشترک و بنیاد ابردادهای دابلینکور انجام گرفته، معرفی و در پایان نیز فهرست گسترشپذیر که بر اساس آر.دی.اِی.، اف.آر.بی.آر. و چارچوب توصیف منبع طراحی شده، معرفی گردیده است.
همچنین، لزوم توجه به ساختار و الگوهای زیربنایی آر.دی.اِی. و شباهتهایی که این استاندارد با چارچوب توصیف منبع در زمینة ذخیره و بازیابی مؤثرتر اطلاعات داشته و در نتیجه باعث افزایش کارایی نظامهای بازیابی اطلاعات در محیطهای وب خواهد داشت، تحلیل گردیده است.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

با توجه به پیشرفتهای قابل ملاحظه‎ای که در حوزة فناوریهای‎ اطلاعاتی و ارتباطی پدید آمده، اطلاعات با سرعت بیشتر و به واسطة محملهای متفاوتی در حال گسترش است. تولید و ذخیره اطلاعات در وب با سهولت انجام می‎شود، ولی این نوع ذخیره‎سازی، بازیابی اطلاعات را با چالشهای فراوانی روبرو می‎سازد. بنابراین، پژوهشگران حوزه‎های مختلف در پی راه‎حلهای متفاوتی برای رویارویی با این مشکلات هستند.

ایجاد الگوی مفهومی ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.[1]) توسط ایفلا و مجموعه قواعد جدیدی با عنوان استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.اِی.[2]) توسط کمیته همکاری مشترک[3] نمونه‎هایی از راهکارهای ارائه شده توسط جوامع کتابداری و کتابداران برای توصیف کارآمدتر منابع است. از طرف دیگر، کنسرسیوم وب جهانی[4] در حال ایجاد انقلاب نوینی در وب بوده تا از تمام قابلیتهای آن استفاده و کشف مفهومی منابع را برای کاربر امکان‎پذیر نمایند. یکی از این راهکارها ارائه وب معنایی و استانداردهای مرتبط با آن از جمله چارچوب توصیف منبع (آر.دی.اِف.[5] ) است (کمپبل[6]، 2011).

استاندارد‎های آر.دی.اِی. و آر.دی.اِف. که توسط دو جامعة متفاوت و با انگیزه‎های زیربنایی متفاوت ایجاد شده‎اند، هدف مشترکی داشته و آن کشف مؤثر منابع اطلاعاتی و نمایش روابط مفهومی بین آنها برای کاربر است.

استاندارد توصیف و دسترسی به منبع(آر.دی.اِی.)، استانداردی  نوین در حوزة فهرست‎نویسی است که به عنوان جانشین قوانین فهرست‎نویسی انگلوامریکن (ویرایش دوم)، توسط کمیته همکاری مشترک در ژوئن سال 2010 به جهانیان عرضه شد.

آر.دی.اِی. توصیف و دسترسی همة انواع منابع و محتواها را در بر می‎گیرد و به دلیل اینکه بر اساس الگوی مفهومی رابطه- موجودیت ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی(اف.آر.بی.آر.) ایفلا پایه‎گذاری شده است، این فرصت را در اختیار فهرست‎نویسان کتابخانه‎ها قرار می‎دهد که داده‎های متنی پیشینه‎های کتابشناختی را در قالب یکی از استانداردهای وب معنایی قرار داده و آنها را به‎وسیله ماشین قابل پردازش نمایند. در نتیجه، کشف منابع و روابط مفهومی را که بین آنها حاکم است، به نمایش گذارند. همکاریهای صورت گرفته بین کمیتة همکاری مشترک و بنیاد ابرداده‎ای دابلین‎کور[7] یک سری از اصطلاحات و موجودیتهای آر.دی.اِی. را در قالب چارچوب توصیف منبع که یکی از استانداردهای وب معنایی است، تهیه کرده و بر روی وب قرار داده است. در این پژوهش، ضمن معرفی استاندارد آر.دی.اِی؛ وب معنایی و الگو‎های مرتبط به آن از جمله «چارچوب توصیف منبع»، انطباق صورت گرفته بین اصطلاحات آر.دی.اِی. در چارچوب توصیف منبع را بررسی نموده و در انتها فهرست گسترش‎پذیر[8] که بر اساس آر.دی.اِی.، اف.آر.بی.آر. و چارچوب توصیف منبع طراحی شده است، معرفی می‎شود.

معرفی استاندارد آر.دی.اِی.

آر.دی.اِی.(کوتاه نوشت توصیف و دسترسی به منبع) استاندارد نوینی است که به منظور توصیف و دسترسی به انواع منابع دیجیتالی و چاپی توسط کمیتة همکاری مشترک طراحی شده است. آر.دی.اِی. با یک سری از دستورالعمل‎ها و رهنمودهای جدید در مقولة فهرست‎نویسی در ژوئن سال2010 جایگزین قواعد فهرست‎نویسی انگلوامریکن (ویرایش دوم) گردید. آر.دی.اِی توصیف و دسترسی به منابع چاپی و دیجیتالی را بر اساس الگوی مفهومی ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.) امکان‎پذیر می‎سازد و با این پایة قوی، نه تنها بر قوانین فهرست‎نویسی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه در طراحی فهرستهای پیوستة آتی نیز مؤثر خواهد بود (لیراسیس[9]،2009).

مبنای طراحی این استاندارد، قوانین فهرست‎نویسی انگلوامریکن است که خود آن بر مبنای اصول فهرست‎نویسی گذشته از قبیل قوانین پانیتسی (1841)، قوانین کاتر(1876)، اصول پاریس(1961) و قوانین فهرست‎نویسی لوبتسکی (1969) شکل گرفته است.

استاندارد آر.دی.اِی. موجودیت‎ها، روابط و اصطلاحات خود را از سه الگوی مفهومی «ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.)»، «ملزومات کارکردی داده‎های مستند (اِف.آر.اِی.دی. یا فراد)[10]» و «ملزومات کارکردی داده‎های مستند موضوعی (اِف.آر.اِس.اِی.دی. یا فرساد[11])» و دستورالعمل‎های خود را از  قوانین فهرست‎نویسی بین‎المللی (آی.سی.پی[12])[13] که توسط ایفلا طراحی شده‎اند، اتخاذ کرده است(تیلت،2005).

‎بر اساس آخرین پیش‎نویس ارائه شده توسط کمیته همکاری مشترک، استاندارد آر.دی.اِی. شامل یک مقدمه کلی، 10 بخش، 13 پیوست و یک واژه‎نامه است. بخش 4-1 ویژگیهای موجودیتها را و بخش 10-5 روابط تعیین شده بین موجودیتها را پوشش می‎دهد.

در مقدمه آر.دی.اِی. ذکر شده است که آر.دی.اِی. یک استاندارد محتوایی است نه یک استاندارد نمایش و نه یک قالب فراداده‎ای؛ به این معنا که از هرگونه قالب و استاندارد ارتباطی نظیر استانداردهای مارک [14]21 و مودس[15] و.. و همچنین از هرگونه قالب نمایشی از قبیل اپک‎ها و استاندارد بین‎المللی توصیف کتابشناختی (آی.اِس.بی.دی.[16]) و ... مستقل است (اولیور[17]،2007).

قالب نمایشی استاندارد بین‎المللی توصیف کتابشناختی، قالب مارک 21 و دابلین‎کور جزو دستورالعمل استاندارد آر.دی.اِی نیستند و در پیوست آر.دی.اِی.ذکر شده‎اند که سازمانها و مؤسسات می‎توانند در صورت دلخواه از این استانداردها برای نمایش اطلاعات خود استفاده کنند(تیلت،2007).

پیشینه‎های کتابشناختی و مستندی که با استفاده از آر.دی.اِی ایجاد می‎شوند، این قابلیت را دارند که در همة سیستمهای موجود از جمله فهرست کتابی، فهرست برگه‎ای و سیستمهای یکپارچه کتابخانه‎ای به کار روند و همچنین قابلیت کاربرد در سیستمها و فناوریهای آینده را نیز خواهند داشت (تیلت ب، 2010).

تغییر نام قواعد فهرست‎نویسی انگلوامریکن به توصیف و دسترسی به منبع(آر.دی.اِی.) تغییراتی در شکل، هدف و دامنة قوانین را که توسط کمیتة همکاری مشترک در آوریل سال 2005 انجام گرفت، منعکس می‎نماید(هوارس و ویس[18]،2007).

وب معنایی[19]

زمانی، «تیم برنرزلی[20]»، معروف به پدر وب، که جهان را با ابداع پروتکلهای وب جهانی تغییر داده بود، به این نتیجه رسید که وب امروزی نمی‎تواند تمامی خواسته‎های کاربران را برآورده سازد و باید تغییری در آن صورت گیرد. برای استفادة کامل از قابلیتهای وب باید صفحات ایستای اچ.تی.اِم.اِل.[21] و رابطه بین پردازش اطلاعات توسط انسان و پردازش توسط ماشین را تغییر داد. باید از سرعت ماشین و کارآمدی آن در محاسبه، همراه با ظرفیت آن برای مقابله با منطق استنباطی برای بالا بردن توانایی فکر انسان برای خلق نتایج خلاّق و هوشمند از محاسبه‎های آنان استفاده نمود. برای رسیدن به این هدفها باید داده‎ها را به وسیله ماشین قابل فهم و پردازش نمود. ایدة وب معنایی نیز از این نگرش نشأت می‎گیرد(کمپبل[22]،2011). 

وب معنایی، شاخه‎ای از وب کنونی است که در آن معانی دقیقی به اطلاعات تخصیص داده شده تا هم برای کاربر و هم برای ماشین قابل پردازش باشند (جمالی مهموئی،1382). در ادامه، سه تعریف مختلف از وب معنایی ارائه شده است:

  • پروژه‎ای با هدف ایجاد رسانه‎ای جهانی برای ردّ و بدل کردن اطلاعات به صورتی که برای رایانه قابل فهم و پردازش باشد.
  • وب معنایی، شبکه‎ای از اطلاعات در مقیاس جهانی است به نحوی که پردازش آنها به‎وسیلة ماشینها به سادگی امکان‎‎پذیر است.
  • وب معنایی شامل داده‎های هوشمند وب است که به‎‎وسیله ماشینها قابل پردازش است (دوراندیش، 1389).

مفهوم وب معنایی در کتابخانه‎ها‎، قابل فهم و پردازش نمودن داده‎های کتابشناختی و فراداده‎های کتابخانه به‎وسیلة رایانه و ماشین است.

مؤلّفههای وب معنایی

مؤلفه‎های مختلف وب‎ معنایی را می‎توان به چند بخش تقسیم کرد که از جمله مشهورترین آنها می‎توان به فناوری ایکس.‎ام‎.اِل.[23]، چارچوب توصیف منبع، شمای آر.دی.‎اف.[24] و زبان هستی‎شناسی وب[25] اشاره کرد.

مولّفه‎های مختلف وب معنایی، در شکل زیر آمده است:

 

 

شکل 1. مولّفه‎های مختلف وب معنایی (دوراندیش،1389)

 

آر.دی.اِف. که زبان پایة استفاده شده در وب معنایی است، بر پایة ایکس.‎ام‎. اِل. بنا نهاده شده است. ایکس.‎ام‎.اِل. نیز خود براساس یونی‎کد[26]و یو.آر.آی.[27] بنا نهاده شده است؛ از این رو، از زبانهای مختلف پشتیبانی می‎کند. مؤلفه‎های اصلی وب معنایی هستی‎شناسی‎ها[28] هستند که ارتباط بین برچسبهای اسناد وب معنایی و اشیای واقعی را که اسناد مذکور آنها را تشریح می‎کنند، برقرار می‎کند. در بالای هستی‎شناسی‎ها، قواعد[29] قرار دارد که با استفاده از آنها می‎توان دانش جدیدی را از دانش موجود نتیجه گرفت (ویکی‎پدیا[30]،2012)

کارکردها و روابط برخی از این مؤلفه‎ها با وب معنایی، به شرح زیر بیان شده است:

  1. ایکس.اِم.اِل.: به ساختاربندی و سازمان‎دهی محتوا در عرصة وب معنایی کمک می‎کند، اما به افزوده شدن قابلیتها و امکانات متن‎ها به گونه‎ای که کارکردهای وب معنایی را دارا باشند، کمکی نمی‎کند.
  2. شمای ایکس.اِم.اِل: زبانی است که هم به ایجاد ساختارهای سازگار با وب معنایی کمک می‎کند و هم محتوای قابل انتشار از این طریق را قاعده‎مند و محدود می‎نماید. این زبان برای انتشار اسناد ایکس.اِم.اِل. در محیط وب، به طور گسترده قابل استفاده است.
  3. آر.دی.اِف.: زبانی است بر اساس ایکس.اِم.اِل. که برای تشریح مفاهیم و ایجاد اسناد در وب به کار می‎رود. الگو‎های مبتنی بر آر.دی.اِف. با ایکس.اِم.اِل. هم سازگاری دارند. این زبان، مبتنی بر فناوری عمومی‎تر ایکس.اِم.اِل. است که در ابتدا برای شرح و توصیف داده‎های جای گرفته در فایلهای یاد شده به وجود آمد، ولی به ‎مرور به عنوان شیوه‎ای کلی برای نمایش دانش و اطلاعات، مورد استفاده قرار‎ گرفت.
  4. شمای آر.دی.اِف.: مجموعه‎ای است که برای توصیف و تشریح منابع مبتنی بر آر.دی.اِف. به کار می‎رود و امکان افزودن قابلیتهای وب معنایی نیز به آن وجود دارد.
  5. زبان هستی‎شناسی[31]: برای تعریف مفاهیم و ارتباط بین مفاهیم به کار می‎رود (دوراندیش،1389).

 اصول ایجاد وب معنایی

ایجاد وب معنایی دارای اصول و ملزوماتی است که اگر کتابخانه‎ای بخواهد داده‎های خود را در قالب آن به نمایش گذارد، باید به آنها توجه کند. این اصول شامل موارد زیر است:

  • داده[32](نه متن): گام نخست در ایجاد وب معنایی، تغییر تفکر نسبت به داده‎هاست؛ به این معنا که داده‎ها باید هوشمندتر باشند تا توسط ماشین قابل درک باشند. به عبارتی، باید مفاهیم بیشتری با داده‎ها ذخیره کرد که ماشین توانایی درک آنها را داشته باشد.
  • شناسه‎گرها[33](نه کلمات): شناسه‎گرها نشانه‎های عددی یا الفبایی - عددی هستند که به اشیا و روابط بین آنها تعلق می‎گیرند و یکی از ملزومات اصلی وب معنایی به شمار می‎روند.
  • گزاره‎ها[34](نه پیشینه‎ها): به این معنا که داده‎های کتابشناختی باید با یکی از استانداردها و زبانهای وب معنایی از جمله چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.[35]) سازگار باشند، «منبع، ویژگی و مقدار» مجموعه سه‎تایی[36] آر.دی.اِف. هستند که با هم یک گزاره را تشکیل می‎دهند (در بخشهای دیگر پژوهش، مفصل‎تر به این موارد پرداخته خواهد شد) (کویل، 2010الف).

چارچوب توصیف منبع (آر.دی.اِف.)

ماشینها و رایانه‎ها کارها و امور خود را بر اساس قوانین و دستورالعمل‎هایی که برای آنها تعریف شده است، انجام می‎دهند نه بر اساس فهم و درک انسانی. یکی از استانداردهای وب معنایی که قادر است داده‎ها را به شکل مفهومی به رایانه ارائه دهد، چارچوب توصیف منبع است.

چارچوب توصیف منبع (آر.دی.اِف.) بخش مهمی از وب معنایی است که اطلاعات را بر اساس روابط منطقی بین موجودیتهای شناخته شده به عنوان منابع پیشنهاد می‎کند. این روابط به صورت مجموعه‎ای از وضعیتها (گروه‎های سه‎تایی[37]) به شکل فاعل[38]، مسند[39] و مفعول[40] بیان می‎شود (کویل سی، 2010).

از آر.دی.اِف برای توصیف منابع و اسناد موجود در اینترنت استفاده می‎کنند، به گونه‎ای که ماشینها قادر به خواندن و پردازش آنها باشند. در آر.دی.اِف برای توصیف منابع از زبان ایکس.ام.اِل استفاده می‎شود و بنیانی است برای پردازش فراداده‎ها(یوسفی‎راد، 1388).

مبنای کار آر.دی.اِف. ارائه الگویی برای بازنمود ویژگیهای منابع و مقادیر آنهاست. این الگو سه جزء دارد که عبارتند از:

  • منابع[41] (فاعل): همه مواردی که به وسیلة آر.دی.اِف توصیف می‎شوند، منابع نامیده می‎شوند. یک منبع می‎تواند یک صفحه وب باشد، مثل یک سند اچ.تی.اِم.اِل[42]، یک بخش از یک صفحه یا مجموعه‎ای از صفحات وب مثل یک وب سایت و یا شیئی که به صورت مستقیم از طریق وب قابل دسترس نیست، مثل یک کتاب چاپی. همة منابع از طریق  یو.آر.آی.[43]ها یا شناسه‎های متحدالشکل منابع شناسایی می‎شوند (جمالی مهموئی،1382).

هر شیء و یا هر مفهومی می‎تواند جزئی از وب معنایی باشد. حتی روابط نیز می‎تواند اشیا در نظر گرفته شوند.

  • ویژگیها[44]: ویژگی عبارت است از یک وجه مشخصه، صفت، خاصیت یا رابطه که برای توصیف یک منبع استفاده می‎شود. هر ویژگی دارای معنای مشخصی است که مقدار یا ارزش مجاز آن و نوع منابعی که می‎تواند توصیف کند و نیز رابطه‎اش با دیگر ویژگیها را تعریف می‎کند (جمالی مهموئی،1382).

ویژگیهای یک کتاب در کتابخانه شامل «عنوان»، «موضوع»، «شماره رده» و ... خواهد بود.

  • ارزش (مقدار[45]): ارزش تعریف شده در آر.دی.اِف. مفهوم واقعی یک عنصر اطلاعاتی است. برای مثال، در منابع کتابخانه‎ای، جایی که «عنوان» یک خصوصیت[46] است، «شاهنامه فردوسی»، «آموزش موسیقی» و... ارزشهای آن خواهند بود. یکی از نکته‎های مهم دربارة ارزش، وجود دو نوع ارزش (ارزشهای کنترل شده و غیر کنترل شده) است که در وب معنایی با عنوانهای «لفظی[47]» و «غیر لفظی[48]» شناخته می‎شوند (کویل الف، 2010).

جمله آر.دی.اِف: یک منبع خاص همراه با یک ویژگی مشخص به علاوه مقدار آن ویژگی برای آن منبع بخصوص، تشکیل یک جمله آر.دی.اِف می‎دهند. یک جمله آر.دی.اِف سه جزء دارد: مبتدا(فاعل)[49]، خبر(مسند)[50] و مفعول[51] که این سه جزء به‌ترتیب ترتیب همان منبع، ویژگی و مقدار (ارزش) ویژگی هستند که در شمای آر.دی.اِف به کار می‎روند (برنایی، مزینی، کاظمی، کشتگری،1387).

در شکل زیر، نمونه‎ای از سه جزء چارچوب توصیف منبع یک کتاب نشان داده شده است:

جین ایر

موضوع

 

دارد یک

 

 

 

 نویسنده

مسند

که نامش هست

 

 

 

 شارلوت برونته

مفعول

شکل 2 . نمونه‎ای از مجموعه سه‌تایی آر.دی.اِف(هیلمن،2009)

یو.آر.آی.[52] چیست؟

یکی از عناصر کلیدی وب معنایی، شناسایی اشیا و روابط بین آنها به گونه‎ای است که ماشین قادر به خواندن آنها باشد؛ به این معنا که هر شیئی که بخواهد در وب معنایی قرار گیرد، باید یک شناسه‎گر داشته باشد تا آن را از اشیای دیگر متمایز نماید. انواع متنوعی از شناسه‎گرها موجود هستند؛ از شماره‎های ساده گرفته تا گروه‎های الفبایی - عددی پیچیده. یکی از قوانین پایه و ابتدایی وب معنایی این است که شناسه‎گرها باید در شکل و قالب یک یو.آر.آی. یا شناسة خاص منبع باشند.

شناسة اختصاصی منبع یا همان یو.آر.آی. شامل گروهی از کاراکترهاست که برای تشخیص یا نامیدن یک منبع در اینترنت به کار می‎رود. وجود این شناسه‎گرها باعث تعامل و ارائه منابع در شبکه (به طور مثال در وب جهان‎گستر) با استفاده از پروتکلهای خاص می‎گردد.

یو.آر.آی. در حقیقت کدی است که به یک منبع اجازه می‎دهد بر روی وب قرار گرفته و در آن فعال باشد. یکی از الزامهای ارتباط منابع با یکدیگر، داشتن یو.آر.آی. است(کویل ب،2010).

مکان‌یاب جهانی منبع (یو.آر.اِل.[53]) یک نوع یو.آر.آی. است؛ با این تفاوت که یو.آر.اِل. مکان منبع و اشیا را در وب مشخص می‎کند.

امتیازهای وب معنایی برای کتابخانهها

  • ارتباط برقرار کردن با داده‎های جوامع دیگر و پایان دادن به محدودیتهای داده‎های کتابخانه‎
  • راهبری بهتر کاربران و آشنا کردن آنان با کشفهای نوین
  • قابل فهم نمودن داده‎ها توسط ماشین و در نتیجه کسب اطلاعات از داده‎های کتابشناختی (یانگ[54]، 2010).

آر.دی.اِی. و وب معنایی

ایجاد و گسترش استاندارد نوین آر.دی.اِی. نخستین گام به سوی به کارگیری وب معنایی است؛ اما از آنجا که این استاندارد یک استاندارد محتوایی است و داده‎های اطلاعاتی آن متنی بوده و به وسیلة رایانه قابل پردازش نیست، برای به کارگیری آن در وب معنایی، اصطلاحات و روابط آن باید در یکی از استانداردهای وب معنایی از جمله چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.) قرار گیرد (که در ذیل به آن پرداخته شده است).

توصیف و دسترسی به منبع(آر.دی.اِی.) در چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.)

توصیف و دسترسی به منبع (آر.دی.اِی.) و چارچوب توصیف منبع (آر.دی.اِف.) الگوهای انعطاف‎پذیر و پیشرفته‎ای هستند که هدف هر دو، توصیف انواع منابع در محیطهای نوین وب است. اگرچه این دو استاندارد توسط جوامع متفاوتی ابداع شده و کاربردهای متفاوتی نیز برای آنها در نظر گرفته شده است، هدف زیربنایی و پایه هر دو این است که منابع به گونه‎ای مفهومی توصیف و تعریف و در سیستمهای اطلاعاتی وارد شوند.

استاندارد آر.دی.اِی. بر اساس اصول بین‎المللی فهرست‎نویسی تولید و توسط انجمن بین‎المللی کتابداری تأیید شده است. این استاندارد از الگوی مفهومی ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی (اف.آر.بی.آر.) استفاده نموده تا بتواند هدفهای تعریف شده در این الگوی مفهومی را که قادر نمودن کاربران برای یافتن[55]، شناسایی[56]، انتخاب[57] و دسترسی[58] به منابعی است که به آنها نیاز دارند، برآورده سازد. هدف کلی از ایجاد این استاندارد «کنترل کتابشناختی جهانی[59]» است؛ به این مفهوم که هر کشوری، اطلاعات مربوط به انتشارات کشور خود را به گونه‎ای تهیه و با استانداردهای جهانی منطبق سازد که امکان اطلاع از منابع هر کشور و تبادل این اطلاعات در گسترة جهانی وجود داشته باشد.

آر.دی.اِی. یک استاندارد محتوایی برای توصیف منابع اطلاعاتی و آر.دی.اِف. نیز یک استاندارد ذخیرة اطلاعات است که می‎تواند اطلاعات ایجاد شده بر اساس قوانین و دستورالعملهای آر.دی.اِی. را ذخیره کند.

تلفیق آر.دی.اِی. در آر.دی.اِف. باعث می‎شود عناصر اطلاعاتی آر.دی.اِی. در همة سیستمهای اطلاعاتی به کار رود و در نتیجه تعامل و مدیریت اطلاعات نیز به راحتی صورت گیرد. 

دلایل استفاده از آر.دی.اِف. برای گنجاندن اصطلاحات آر.دی.اِی.

چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.) به چند دلیل ابزار مناسبی برای کاربرد اصطلاحات استاندارد توصیف و دسترسی به منبع است:

  • هر دو استاندارد بر یک ساختار مفهومی تکیه دارند: آر.دی.اِف بر گروه‎های سه‌تایی (فاعل، مسند و مفعول) و آر.دی.اِی. بر الگوی مفهومی اف.آر.بی.آر.
  • الگوی آر.دی.اِف. بر اساس ساده‎ترین ساختارهای فراداده‎ای است. یک عبارت واحد در مورد یک ویژگی واحد از یک منبع واحد. این‎گونه عبارتها باعث فراهم آوردن توصیف جامعی از یک منبع خواهند شد.
  • قرار دادن اصطلاحات و موجودیتهای آر.دی.اِی. در چارچوب توصیف منبع می‎تواند یکی از هدفهای این استاندارد را مبنی بر فراهم آوردن دستورالعملهایی برای ثبت فراداده‎ای که از هرگونه ساختار ذخیره‎سازی و نمایش مستقل باشد (مقدمه متن پیش‎نویس آر.دی.اِی.، 2008) برآورده سازد (هیلمن،2010).

ثبت اصطلاحات آر.دی.اِی. در آر.دی.اِف

چنان که اشاره شد، عناصر اطلاعاتی موجود در متن آر.دی.اِی. متنی هستند و مانند مدارک متنی دیگر ساکن بوده و در نتیجه به وسیلة ماشین قابل پردازش نیستند. راهکار و روش مستقیمی نیزکه بتوان این داده‎های متنی را به برنامه‎های رایانه‎ای و ماشینی تبدیل نمود، وجود ندارد(کویل سی، 2010).

برای حلّ این مشکل، یک گروه از فعالان فراداده در جامعة دابلین کور تصمیم گرفتند آر.دی.اِی را از یک فراداده مفهومی به فراداده فعال تبدیل کنند.

در 30 آوریل و 1 می سال 2007 در کتابخانه بریتانیا جلسه‎ای برگزار گردید که بنیانگذار آن انجمن کتابداری آمریکا[60] بود. در این جلسه، نمایندگانی از بنیاد ابرداده‎ای دابلین کور[61] با نمایندگانی از کمیتة همکاری مشترک با یکدیگر دیدار کردند و پیشنهاد دادند تا عناصر اطلاعاتی آر.دی.اِی. را در یک ساختار آر.دی.اِف. محور، بیان نمایند. این عمل توسط انجمنهای مدیریت فراداده[62] با سرمایه‎گذاری کتابخانه بریتانیا و نرم‎افزار سیدرین[63] انجام گرفت و نتیجة آن ثبت پیوستة[64] عناصر اطلاعاتی آر.دی.اِی. در قالب آر.دی.اِف. بود. این عمل در حقیقت، نخستین تعریف از اطلاعات فهرست‎نویسی کتابخانه در قالب وب معنایی است (هیلمن[65]، 2011).

هدف از انجام این جلسه، موارد زیر بود:

  • توسعة اصطلاحات عناصر آر.دی.اِی.
  • افشای اصطلاحات ارزشی آر.دی.اِی.
  • توسعة یک پروفایل کاربردی آر.دی.اِی. بر اساس اف.آر.بی.آر. و فراد.

دو مورد اول به طور کامل انجام شده و مورد سوم نیز در حال تکمیل شدن است.

یکی از فواید مهم این جلسه را می‎توان چنین بیان نمود که «در آینده جامعه کتابخانة فراداده‎ای خواهد داشت که با ساختار وب کنونی سازگار بوده و با دیگر استانداردهای وب معنایی تعامل خواهد داشت.»

تعریف اصطلاحات و روابط آر.دی.اِی. در چارچوب توصیف منبع

استفاده از الگوی رابطه - موجودیت، یکی از اجزای مهمّ وب معنایی است. از طرفی، استاندارد آر.دی.اِی. بر پایة دو الگوی رابطه - موجودیت اف.آر.بی.آر. و فراد بنا شده است. به واسطة این ویژگی مهمِ آر.دی.اِی. داده‎های کتابشناختی آن می‎توانند به راحتی در چارچوب توصیف منبع قرار گیرند. همان‎گونه که مولین نیز بیان می‎نماید، آر.دی.اِف. یک روش مؤثر برای بیان داده‎های کتابشناختی است که از الگوی اف.آر.بی.آر. استفاده می‎کنند.

گنجاندن موجودیتها و روابط تعریف شده در استاندارد آر.دی.اِی. در چارچوب توصیف منبع از سه جزء پایه استفاده می‎کند:

-         موجودیتهای[66] اف.آر.بی.آر. (گروه 1، 2 و 3).

-         ویژگیهای[67] تعریف شده برای هر یک از عناصر آر.دی.اِی.

-         فهرستی از اصطلاحاتی که در متن آر.دی.اِی. پخش شده‎اند، که به آنها «اصطلاحات ارزشی[68]» نیز گفته می‎شود(وینر[69]،2010).

موجودیتهای اف.آر.بی.آر.

همان‎گونه که در قسمتهای قبل نیز اشاره شد، استاندارد آر.دی.اِی. بر اساس الگوی مفهومی اف.آر.بی.آر. پایه‌گذاری شده تا بتواند نیازهای کاربری را که در آن تعریف شده است، برآورده سازد. برای گنجاندن عناصر آر.دی.اِی. در وب معنایی و الگوی آر.دی.اِف. باید بین موجودیتهای اف.آر.بی.آر. و ویژگیهای تعریف شده برای هر یک از آنها در استاندارد آر.دی.اِی. رابطه‎ای برقرار کرد. در ادامه، الگوی اف.آر.بی.آر. و موجودیتهای آن شرح داده خواهد شد.

الف)معرفی الگوی اف.آر.بی.آر.

اف.آر.بی.آر. (کوتاه نوشت عبارت «ملزومات کارکردی پیشینه‎های کتابشناختی») الگوی مفهومی رابطه - موجودیتی است که در سال 1998 توسط گروه مطالعاتی فهرست‎نویسی ایفلا در تورنتو کانادا توسط جمعی از کارشناسان سراسر دنیا تدوین شده است. این الگوی مفهومی بر اساس نیازهای اصلی کاربر شامل یافتن[70]، شناسایی[71]، انتخاب[72] و به دست آوردن[73]، شکل گرفته است. این الگوی مفهومی دارای سه جزء «موجودیت[74]»، «ویژگی[75]» و «روابط[76]» است (ایفلا، 1998).

موجودیت: به مفاهیم موجود در جهان کتابشناختی گفته می‎شود؛ مانند فرد، فامیل، اثر، برداشت، قالب و... (تیلت،2009).

ویژگی: هر کدام از موجودیتهای تعریف شده در الگو، تعدادی ویژگی دارند. ویژگیهای الگو به عنوان ابزاری عمل می‎کنند که کاربران به کمک آنها، سؤالهای خود را فرمول‎بندی و پاسخها را در زمان جستجوی اطلاعات در مورد یک موجودیت خاص، تفسیر می‎کنند. به عنوان مثال، ویژگیهای موجودیت اثر عبارتند از: عنوان اثر، فرم اثر، تاریخ اثر، دیگر خصوصیات متمایز کننده، مخاطب مورد نظر، محتوای اثر، وسیله اجرا (آثار موسیقیایی)، مقیاس (آثار نقشه‎نگاری) و ... .

جزء سوم الگو پس از موجودیت و ویژگی، روابط[77] است. در این الگو، رابطه به عنوان وسیله‎ای برای نشان دادن ارتباط بین یک موجودیت و موجودیت دیگر عمل می‎کند. از این رو، به منزلة ابزاری کمکی برای کنترل دنیایی از پیشینه‎های کتابشناختی در یک فهرست یا پایگاه اطلاعاتی کتابشناختی به وجود آمده، عمل می‎کند. از سوی دیگر، استفاده از روابط در این الگو، راهبری[78] کاربران در فهرست را سهولت بخشیده و به آنها در یافتن مدرک مورد نظر کمک می‎کند (مرادی،1389).

الگوی اف.آر.بی.آر. از سه گروه موجودیتهای اصلی به شرح زیر تشکیل شده است:

گروه 1: آثار معنوی یا هنری شامل: اثر[79]، برداشت[80]، قالب[81] و نسخه[82] 

گروه 2: مسئولیت تولید، اشاعة فیزیکی یا نگهداری آثار معنوی یا هنری شامل: شخص[83]، تنالگان[84]

گروه 3: موضوعات تلاشهای معنوی یا هنری شامل: مفهوم[85]، شیء[86]، رویداد[87]، مکان[88] (حاجی‎ زین‎العابدینی، 1389).

مهم‎ترین بخش موجودیتهای این الگو، موجودیتهای گروه یک است. گروه‎های دوم و سوم هم در جای خود مهم هستند و مکملهای گروه یک به شمار می‎آیند. موجودیتهای گروه دوم و سوم، تجلی واقعی خود را در الگوهای مکمل «ملزومات کارکردی پیشینه‎های مستند» و «ملزومات کارکردی پیشینه‎های مستند موضوعی» پیدا می‎کنند (ایفلا، 1998).

موجودیتهای اف.آر.بی.آر. و چارچوب توصیف منبع

همان‎گونه که «لوبوف[89]» نیز اشاره کرده اف.آر.بی.آر. این امکان را به ما می‎دهد که فهرستهای مسطح را با هستی‎شناسی‎ها تلفیق کرده و دنیای کتابداری را به گسترة وسیع مدیریت اطلاعات در وب پیوند داد. رابطه - موجودیت بودن الگوی اف.آر.بی.آر. این امکان را فراهم می‎سازد که اصطلاحات و موجودیتهای آن در چارچوب توصیف منبع قرار گیرد.

آن مفهومی که در الگوی اف.آر.بی.آر. «موجودیت» نامیده می‎شود همان «فاعل» چارچوب توصیف منبع و «رده» شمای آر.دی.اِف. است. آن مفهومی که اف.آر.بی.آر. «ویژگی» می‎نامد، در آر.دی.اِف. «مفعول» و در شمای آر.دی.اِف. «ویژگی» نامیده می‎شود. «روابط» تعریف شده در اف.آر.بی.آر.، در چارچوب توصیف منبع «مسند» و در شمای آر.دی.اِف. «رابطه» نامیده می‎شود (کویل سی،2010)

ویژگیها در استاندارد آر.دی.اِی.

در قسمت قبل ذکر شد که یکی از موارد گنجانیدن آر.دی.اِی. در آر.دی.اِف. تعریف اصطلاحات آر.دی.اِی. به اصطلاحات آر.دی.اِف. همچون (ویژگی و ارزش) است. در این قسمت، به ویژگی پرداخته شده است.

هر عنصر اطلاعاتی که توسط آر.دی.اِی. تعریف می‎شود، یک خصوصیت آر.دی.اف. در نظر گرفته می‎شود. حدود 1300 ویژگی در آر.دی.اِی. وجود دارد که برخی ویژگیهای فرعی خصوصیات دیگرند.

عناصر ثبت مدخل برای ویژگیها، موارد زیر است:

-         شناسه‎گر(یو.آر.اِل.): شناسه‎گر مرتبط با وب معنایی که با "http://rdvocab.info/"  برای شناسایی هر عنصر به کار می‎رود.

-         نام[90]: شکل ماشین خوان نام عنصر

-         لیبل[91]: یک نمایش انسانی برای هر عنصر

-         توصیف[92]: یک تعریف قابل فهم توسط انسان از عنصر اطلاعاتی. این توصیفات از واژه‎نامه آر.دی.اِی.[93] اتخاذ شده است.

-         حوزه[94]: رده یا رده‎هایی که یک عنصر به آن تعلق دارد.

-         محدوده[95]: نوع ارزشی که می‎تواند به عنوان محتوای عنصر قرار گیرد.

-     نوع[96]: نوع عنصر را مشخص می‎کند. برای مثال، مشخص می‎کند که عنصر مورد نظر، ویژگی اصلی است یا ویژگی فرعی؛ رده اصلی است یا رده فرعی؛ (کویل‎سی،2010).

شکل زیر تصویری از ویژگیهای تعریف شده برای یکی از موجودیتهای اف.آر.بی.آر. است.

 

 

شکل 3. نمایی از مدخلهای ثبت شده برای یک ویژگی (برگرفته از وب سایت http://rdvocab.info )

اصطلاحات ارزشی در استاندارد آر.دی.اِی.

یکی از تفاوتهای اصلی استاندارد آر.دی.اِی. با قواعد فهرست‎نویسی انگلوامریکن (ویرایش دوم) جایگزین شدن سه عنصر «نوع محتوا[97]»، «نوع حامل[98]» و «نوع رسانه[99]» به جای وجه تسمیة عام (جی.اِم.دی.)[100] است. اصطلاحات به کار رفته برای این سهعنصر، جزء اصطلاحات کنترل شده بوده و کتابدار باید از همان اصطلاحات برای توصیف منابع استفاده کند. این فهرست کنترل شده، اغلب به اصطلاحات ارزشی در مدرک دابلین‎کور ارجاع داده می‎شوند. اصطلاحات به کار برده شده برای هر یک از این عناصر، یک ارزش تلقی می‎گردد. برای مثال، اگر نوع محتوای یک منبع متن است، در حقیقت «متن» ارزش آن ماده تلقی می‎گردد، که از فهرست نوع محتوای آر.دی.اِی. گرفته شده است. این اصطلاحات ارزشی در چارچوب توصیف منبع، شناسه‎گر مخصوص به خود را دارند(کویل‎سی،2010).

شناسه‎گر مخصوص «متن» که در چارچوب توصیف منبع تعریف شده، به صورت زیر است:

http://RDVocab.info/ termList/RDAContentType/1020,  

فهرست گسترشپذیر[101] نمونهای از کاربرد اف.آر.بی.آر.، آر.دی.اِی. و چارچوب توصیف منبع

فهرست گسترش‎پذیر، نسل جدیدی از یک نرم‎افزار متن باز[102] و کاربر محور برای کتابخانه‎هاست. این فهرست یک رابط کشف و یک مجموعه ابزارهایی را برای کتابخانه فراهم می‎سازد تا فراداده‎ را مدیریت نموده و کاربردهایشان را بسازد (لیندهال[103]،2010).

پروژه فهرست گسترش‎پذیر پیشینه‎های اف.آر.بی.آر.محور و سازگار با چارچوب توصیف منبع ایجاد می‎نماید(کویل بی، 2010).

فهرست گسترش‎پذیر از یک طرح فراداده‎ای، که طرح  Xcنامیده می‎شود، استفاده می‎کند تا عملکرد محیط کشف فهرست را آسان و از فرادادة ایجاد شده به وسیلة کتابخانه، بهره‎برداری کامل نماید (وب‎سایت فهرست گسترش‎پذیر[104]). طرح فهرست گسترش‎پذیر برای اینکه از عناصر فراداده‎ای طرحهای مختلف در داخل یک محیط مجرد استفاده کند، از مفاهیم مشخصات درخواست دابلین‎کور استفاده می‎نماید. این طرح اخیراً شامل 22 عنصر از استاندارد آر.دی.اِی. و 11 نقش‎دهندة آر.دی.اِی. است. همچنین، تمام خصوصیات عناصر دابلین‎کور و عناصر داده‎ای دیگر به طور خاص تعریف شده تا قابلیتهای سیستم فهرست گسترش‎پذیر فعال گردد. در حال حاضر، استاندارد آر.دی.اِی. بسیار انعطاف‎پذیرتر از استاندارد‎های دیگر در جامعة کتابخانه‎ای است. بنابراین، برای استفاده در فهرست گسترش‎پذیر جذاب‎تر است. عناصر آر.دی.اِی. مورد استفاده در فهرست گسترش‎پذیر شامل شماره‎گذاری نشریه‎ها، مقیاس مواد کارتوگرافیک، شماره نوارهای موسیقی و عناصر خاص دیگری است که در طرحهای عمومی همچون دابلین‎کور، وجود ندارد(بوون[105]؛ لیندهال،2009).

نتیجهگیری

کشف مؤثر منابع اطلاعاتی، از طریق توصیف کامل آن منبع صورت می‎گیرد. قوانین سنتی فهرست‎نویسی از جمله قوانین فهرست‎نویسی انگلوامریکن، به دلیل تکیه بر منابع چاپی قادر نیستند منابع اطلاعاتی را که به صورت الکترونیکی و دیجیتالی تولید می‎شوند، توصیف نمایند. از طرف دیگر، موتورهای کاوش وب نیز قادر به کشف مؤثر منابع نبوده و کاربر را با انبوهی از اطلاعات نامرتبط روبرو می‎سازند. در نتیجه، برای کشف مؤثر منابع اطلاعاتی توسط کاربر و بر اساس نیازهای او، باید منابع اطلاعاتی را به گونه‎ای مفهومی و با در نظر گرفتن روابطی که با منابع دیگر دارد، توصیف و به گونه‎ای قابل فهم و پردازش توسط ماشین تعریف نمود.

آر.دی.اِی. که یکی از جدیدترین استانداردها در حوزة فهرست‎نویسی و جانشین قوانین فهرست‎نویسی انگلوامریکن (ویرایش دوم) است، توصیف انواع منابع دیجیتالی و چاپی را امکان‎پذیر ساخته است و به دلیل به کارگیری الگوی مفهومی اف.آر.بی.آر. این قابلیت را داراست که در قالب استانداردهای نوین وب معنایی از جمله چارچوب توصیف منبع(آر.دی.اِف.) قرار گیرد.

آر.دی.اِی. همان‎گونه که در متن پژوهش نیز به آن اشاره گردید، شباهت فراوانی با چارچوب توصیف منبع که یکی از استانداردهای وب معنایی است، دارد. آر.دی.اِی. بر اساس الگوهای مفهومی پایه‎گذاری شده و اصطلاحات و روابط خود را از الگوهای مفهومی اقتباس کرده است. در نتیجه، می‎تواند این اصطلاحات و روابط را در قالب آر.دی.اِف. که خود ابزاری برای توصیف منابع وبی است، قرار دهد و در نتیجه توصیف و کشف مؤثرتر منابع اطلاعاتی را در محیط وب میسر سازد.

همکاری صورت گرفته بین کمیتة همکاری مشترک و بنیاد ابرداده‎ای دابلین‎کور باعث گردید تا اصطلاحات و موجودیتهای استاندارد آر.دی.اِی. در ساختار چارچوب توصیف منبع قرار گیرد. در نتیجه، از حالت متنی خارج شود و به واسطه قابلیتهای آر.دی.اِف. قابل فهم و پردازش توسط ماشین گردیده، در محیط وب نیز کاربرد داشته باشد و بتواند تا حدودی روابط مفهومی را که بین منابع مختلف موجود است، پوشش دهد. این انطباق به صورت رایگان برای استفاده همگان بر روی وب[106] موجود است. کتابخانه‎های ایران نیز برای همگام شدن با این فناوریها و تحول در ساختار فهرست‎نویسی خود، می‎توانند از این وب سایت و همچنین دستاوردهای نوین همچون فهرست گسترش‎پذیر، استفاده کنند.



[1]. Functional Requirements for Bibliographical Record (FRBR).

[2]. Resource Description and Access(RDA).

[3]. Joint Steering Committee.

[4]. World Wide Web Consortium.

[5]. Resource Description Framework(RDF).

[6]. Campbell.

[7]. Dublin Core Metadata Initiative (DCMI).

[8]. eXtensible Catalog(XC).

[9]. Lyrasis.

[10]. Functional Requirements for Authority Data (FRAD).

[11]. Functional Requirements for Subject Authority Data (FRSAD).

[12]. ICP: International Cataloging  Principle.

[13].  آی.اِم.ای.آی.سی.سی. مخفف «جلسة بین‎المللی کارشناسان ایفلا درباره قوانین فهرست‎نویسی بین‎المللی» است. قوانین اصول پاریس را که در سال 1961 ایجاد شده بود، بررسی مجدد و به روز کرده و مجموعه قوانین جدیدی را با عنوان قوانین فهرست‎نویسی بین‎المللی (آی.سی.پی) به وجود می‎آورد.

[14]. Marc21.

[15]. MODS.

[16]. International Standard bibliographic description (ISBD).

[17]. Oliver.

[18]. Howarth& Weihs.

[19]. Semantic Web.

[20]. Tim Berners –lee.

[21]. HTML.

[22]. Campbell.

[23]. XML.

[24]. RDF schema.

[25]. Web Ontology Language (OWL).

[26]. Unicode.

[27]. URI.

[28]. Ontologies.

[29]. Rules.

[30]. Wikipedia.

[31]. OWL.

[32]. Data.

[33]. Identifiers.

[34]. Statements.

[35]. Resource Description Framework(RDF).

[36]. Triple Statement.

[37]. Triples.

[38]. Subject.

[39]. Predicate.

[40]. Object.

[41]. Resources.

[42]. HTML.

[43]. URI.

[44]. Values.

[45]. Value.

[46]. Property.

[47]. Literal.

[48]. non literal.

[49]. Subject.

[50]. Predicate.

[51]. Object.

[52]. URI.

[53]. URL (Universal Resource Locator).

[54]. Yong.

[55]. Find.

[56]. Identify.

[57]. Select.

[58]. Obtain.

[59]. Universal Bibliographic Control (UBC).

[60]. American Library Association(ALA).

[61]. Dublin Core Metadata Initiative (DCMI).

[62]. Metadata Management Associates.

[63]. Siderean.

[64]. Online.

[65]. Hillman.

[66]. Entities.

[67]. Properties.

[68]. value vocabularies.

[69]. Winer.

[70]. Find.

[71]. Identify.

[72]. Select.

[73]. Obtain.

[74]. Entity.

[75]. Attributes.

[76]. Relationships.

[77]. Relationships.

[78]. Navigation.

[79]. Work.

[80]. Expression.

[81]. Manifestation.

[82]. Item.

[83]. Person.

[84]. Corporate body.

[85]. Concept.

[86]. Object.

[87]. Event.

[88]. Place.

[89]. Le Boeuf.

[90]. Name.

[91]. Label.

[92]. Description.

[93]. www.rdaonline.org/constituencyreview/ Phase1Gloss_10_21_08.pdf.

[94]. Domain.

[95]. Range.

[96]. Type.

[97]. Content Type.

[98]. Carrie Type.

[99]. Media Type.

[100]. General Material Designation(GMD).

[101]. Extensible Catalog.

[102]. Open Source.

[103]. Lindahl.

[104]. http://www.extensiblecatalog.org/ .

[105]. Bowen.

[106]. metadataregistry.org.

-      برنایی، زرین‎تاج و دیگران(1387). کاربرد وب معنایی در سایبرژورنالیسم : Web3. مهندسی اینترنت و شبکه، 40، 53-40.
-   حاجی زین‎العابدینی، محسن(1389). ملزومات کارکردی داده‎های مستند (فراد): الگوی مفهومی رابطه موجودیت مستندات در پیشینه‎های کتابشناختی. پذیرفته شده در فصلنامه کتابداری و اطلاع‎رسانی،52(13).
-      جمالی مهموئی، حمیدرضا(1382). وب معنایی: شیوه‌ای رو به تکامل. فصلنامه اطلاع‌شناسی، 2، 48-50 بازیابی شده در 10 تیرماه از
-      دوراندیش، پژمان و آرزو سربی (1389). بررسی آنتولوژی در وب معنایی . وب، 11(22)،84-87.
-   مرادی، خدیجه(1389). بررسی عناصر توصیفی به کار رفته در پیشینه‎های کتابشناختی کتابخانه‎های دیجیتالی ایران بر اساس استاندارد آر.دی.اِی. و ارائه الگوی پیشنهادی. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور. مشهد.
-      ویکی‎پدیا دانشنامه آزاد (2012). وب معنایی. http://fa.wikipedia.org/wiki/ بازیابی (14دی 1390).
-      یوسفی‎راد، ابراهیم (1388). آر.دی.اف: الگویی برای توصیف منابع در وب معنایی. فصلنامه کتاب، 79، 9-21.
-      Bowen, Jennifer; Lindahl, David (2009). RDA and the eXtensible Catalog. retrieve 5 July of  http://www.extensiblecatalog.org/XCandRDA.
-      Campbell, Grant (2011). RDA and RDF: A discourse analysis of two standards of resource description. Proceedings from North American Symposium on Knowledge Organization, 3. pp. 207.
-      Coyle, Karen (2010a). Bibliographic Data: A New Context.  In RDA Vocabularies for a Twenty-First-Century Data Environment. Library Technology Reports. February/March). 26-36, retrieved of www.alatechsource.org.
-      Coyle, Karen (2010b). Library Data in a Modern Context in RDA Vocabularies for a Twenty-First-Century Data Environment. Library Technology Reports. February/March). 26-36, retrieved of www.alatechsource.org.
-      Coyle, Karen (2010c). RDA in RDF in RDA Vocabularies for a Twenty-First-Century Data Environment. Library Technology Reports. February/March). 26-36, retrieved of www.alatechsource.org.
-      Hillmann, Diane (2011). "The RDA Vocabularies: What They Are, How They Work". Presentation for ALA TechSource Webinar:RDA,(May 25).
-      Hillmann, Diane (2010). “RDA Vocabularies: Process, Outcome, Use,” DigLib Magazine 16(1/2), http://www.dlib.org/dlib/january10/hillmann/01hillmann.html; “Opan Metadata Registry,” http://metadataregistry.org.
-      Hillmann, Diane (2009). The Challenges Facing Cataloging and Catalogers: Facing Forward, retrieved of ecommons.cornell.edu/bitstream/1813/11524/1/facing_forward.pdf
-      Howarth, Lynne C; Weihs, Jean (2007). Making the Link: AACR to RDA. Part 1: Setting the Stage. Cataloging & Classification Quarterly, 45(2).
-      IFLA Study Group on the Functional Requirements for Bibliographic Records (1998). Functional Requirements for bibliographic Record: Final Report. Munchen: K. G. Saur. Also available online: http://www.ifla.org/VII/s13/frbr/frbr.htm.
-      JSC (2008). Introduction. RDA Constituency Review.
http://www.rdaonline.org/constituencyreview/Phase1Chp0 PDF (accessed December).
-      Lindhal, David (2010). "eXtensible Catalog: Software Portfolio" Retrieved from  http://docushare.lib.rochester.edu/docushare/dsweb/Get/Document-46258
-      Lyrasis Advancing Libraries Together (2009). "changes ahead AACR2, RDA, FRBR” [Online] Available: http://www.lyrasis.org/?sc_itemid=%7BB00280F7-0357-4D1A-BED6-AD43C085A65C%7D.
-      Mullin, Caseya (2008). FRBR in RDF: A proof-of-concept model (December 8)
-      Oliver, Chris (2007). Changing to RDA. Feliciter, 53(7), 250-253. www.cla.ca.
-      Open metadata registry, http://rdvocab.info/
-      Tillett, Barbara (2007). “Cataloguing Codes and Conceptual Models: RDA and the Influence of FRBR and other IFLA Initiatives”. Presentation for Back to the Basics. (Library of Congress, February 1).
-      Tillett, Barbara B. (2010b). "Looking to the Future: Information Systems and Metadata", presentation of LC Digital Futures & You, (March 9).
-      Tillett, Barbara (2009). “FRBR”. Presentation for the American Library Association. (Library of Congress, 10 July).
-      "The eXtensible Catalog”, n.d., http://www.extensiblecatalog.org/
-      Winer, Dov(2010).Jewish semantics in the Linked Data Semantic Web Vocabularies. retrieved of www.judaica-europeana.eu/docs/jewish_vocabularies_LOD.pdf
-      Yang, Sharon; Lee, Yan Yi; Xu, Amanda (2010). The Semantic Web and Libraries in the United States: Experimentation and Achievements.