ارزیابی تطبیقی معیارهای ارزیابی مجله‌ها در پایگاه گزارش استنادی مجله‌های مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری و پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم کتابداری و اطّلاع‌رسانی دانشگاه شاهد

2 کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی تطبیقی پایگاه‌های گزارش استنادی مجله‌ها در مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری و پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی، از نظر مطابقت با معیارهای ارزیابی مجله‌هاست. برای انجام این تحقیق، ابتدا معیارها و شاخصهای مورد نیاز برای ارزیابی این پایگاه‌ها، بر اساس مطالعة متون و همچنین از طریق مراجعه به وبگاه «مؤسّسة اطّلاعات علمی[1]» به دست آمد و پس از کسب اطمینان از روایی و پایایی آن، مورد استفاده قرار گرفت. سپس، بخشهایی از اطّلاعات، از طریق مشاهدة محقّق و بر اساس یک سیاهة وارسی که مشتمل بر4 معیار کلّی و 22 شاخص جزئی‌تر بود، گردآوری شد و در مواردی که نکته مبهمی وجود داشت، اطّلاعات لازم از طریق مصاحبه با بعضی از کارشناسان و مدیران هر یک از مراکز مورد مطالعه، تکمیل گردید. همچنین، در خصوص برخی از شاخصها، پرسشنامه‌های جداگانه طرّاحی شد و به این ترتیب، بخش دیگری از اطّلاعات، از مجله‌های تحت پوشش آن پایگاه‌ها و بخشی دیگر، از کاربران آن پایگاه‌ها و همچنین از برخی پدیدآورندگان مقاله‌های مجله‌های تحت پوشش آن پایگاه‌ها به دست آمد. برای تحلیل نظرها و آزمون فرضیه، از آزمون T استفاده شد. به این ترتیب، این پژوهش، با استفاده از روشهای کتابخانه‌ای و در مواردی نیز از طریق روش پیمایشی انجام گردید و برای تجزیه و تحلیل و مقایسة یافته‌ها، از روش تطبیقی و به منظور مقایسة مطابقت هر پایگاه با معیارها، از تکنیک ارزیابانه استفاده شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها در مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری، بسیار بیشتر از پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها در پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی، با معیارهای ارزیابی مجله‌ها مطابقت داشته است.
 
 


5. Institute for Scientific Information (ISI).

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

مقدمه

گسترش روزافزون تعداد و شمارگان مجله‌های علمی از یک سو و استقبال، استفاده و وابستگی وسیع جامعة علمی به آنها از سویی دیگر، موضوع انتخاب مجله‌های ادواری را به یکی از مهم‌ترین مسائل ارزیابی این نوع منابع تبدیل کرده است. برای دسترسی به بهترین مجله‌ها، از روشهای گوناگونی استفاده می‌شود. یکی از معمول‌ترین و متداول‌ترین معیار‌های ارزیابی مجله‌ها که در سطح بین‌المللی مطرح می‌باشد، معیارهایی است که توسط ناشران معتبر بین‌المللی مانند «مؤسّسة اطّلاعات علمی[1]» رواج یافته است (نوروزی چاکلی؛ نورمحّمدی، 1386، ص. 23) (صالحی؛ رحیمی، 1385، ص 146).

   «مؤسّسة اطّلاعات علمی» به منظور تسهیل تبادل اطّلاعات میان پژوهشگران، بخش اعظمی از مهم‌ترین مجله‌های علمی سراسر دنیا را در پایگاه «گزارش استنادی مجله‌ها[2]» پوشش داده ‌است. با وجود این، باید توجه داشت که از یک سو به دلیل شمار زیاد مجله‌های علمی معتبر در سطح بین‌المللی و از سویی دیگر به علت وجود حجم عظیمی از مجله‌هایی که محتوای مقاله‌های آن غنای علمی کافی ندارد، نمایه‌سازی تمامی مجله‌های بین‌المللی امکان‌پذیر و مقرون به صرفه نیست. از این رو، مؤسسه‌هایی نظیر «مؤسّسة اطّلاعات علمی» پیش از نمایه‌سازی مجله‌ها، از طریق ارزیابی، مجله‌های معتبر را انتخاب می‌کنند. هم‌اکنون فرایند ارزیابی مجله‌ها در «مؤسّسة اطّلاعات علمی» به طور مستمر و هر دو هفته یک بار انجام می‌شود و نتایج آن در سطحی وسیع مورد توجّه محافل بین‌المللی قرار می‌گیرد (نوروزی چاکلی؛ نورمحّمدی، 1386، ص. 24) (خان‌چمنی، 1384، ص60). علاوه بر «مؤسسۀ اطلاعات علمی»، برخی دیگر از پژوهشگران نیز در نتایج مطالعات خود معیارهایی را برای ارزیابی مجله‌های ادواری معرفی کرده‌اند. انتظار می‌رود پایگاه‌هایی نظیر «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» که گزارشهای استنادی مجله‌ها را ارائه می‌کنند، در سطحی وسیع این معیارها را در فرایند ارزیابی و ورود مجله‌ها به پایگاه خود، مورد توجه قرار دهند.[3]

 

بیان مسئله

«مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری[4]» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، ضمن راه‌اندازی پایگاه گزارش استنادی مجله‌های فارسی، از معیارهایی پذیرفته شده‌ نظیر معیارهای «مؤسّسة اطّلاعات علمی» برای ارزیابی مجله‌ها استفاده می‌کنند (نوروزی چاکلی؛ نورمحّمدی؛ وزیری؛ اعتمادی‌فرد، 1386، ص. 66). با وجود اینکه حجم وسیعی از مجله‌ها زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»، جزء مجله‌هایی است که پیش‌تر به تأئید کمیسیونهای ارزیابی مجله‌ها در «وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری» و «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» رسیده است؛ بخشی دیگر از مجله‌های زیر پوشش این پایگاه در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»، با توجّه به معیارهای خاص آن پایگاه انتخاب می‌شود. از سویی، باید این نکته را نیز در نظر داشت که حتّی تمدید اعتبار مجله‌های علمیِ مورد تأیید دو وزارتخانۀ یاد شده نیز تا حدّ زیادی به گزارش ارزیابی آن پایگاه در خصوص مجلۀ مورد نظر بازمی‌گردد. از این رو، حتّی برای حفظ درجه و اعتبار علمی آن گروه از مجله‌هایی که پیش‌تر اعتبار آنها به تأئید وزارتخانه‌های مورد اشاره رسیده است نیز رعایت معیارهای پذیرفته شدۀ ارزیابی مجله‌ها اجتناب‌ناپذیر است.

«پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» نیز بخشی از مجله‌های زیر پوشش خود را از میان همان مجله‌های مورد تأیید «وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری» و «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» انتخاب می‌کند و با همان مسائلی که پیش‌تر در خصوص ارزیابی و تمدید اعتبار این مجله‌ها اشاره شد، مواجه است. تعداد مجله‌هایی که با تکیه بر روشهای دیگر انتخاب می‌شود، در آن پایگاه از سهم قابل توجهی برخوردار است. بررسیهای اولیه نشان می‌دهد هدفهای «پایگاه گزارش استنادی» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» نسبت به هدفهای «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» گسترده‌تر است و علاوه بر گزارش استنادی مجله‌های فارسی، ارائة گزارش استنادی مجله‌های غیرفارسی کشورهای اسلامی را نیز در بر می‌گیرد (نوروزی چاکلی؛‌ 1386). از آنجا که این پایگاه‌ها، امکان ارزیابی حجم عمده‌ای از مجله‌های کشور را فراهم ساخته‌اند، ارزیابی میزان مطابقت معیارهای ارزیابی مجله‌های آنها با معیارهای بین‌المللی ارزیابی مجله‌ها که توسط «مؤسسه اطّلاعات علمی» مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین میزان مطابقت آنها با معیارهایی که توسط پژوهشگران مورد تأکید قرار گرفته است، می‌تواند بخش وسیعی از نقاط قوّت و ضعف آنها را برای جامعة علمی کشور آشکار سازد. آگاهی کافی از وضعیّت ارزیابی مجله‌های علمی در این پایگاه‌ها، می‌تواند جامعة پژوهشی کشور را به دریافت گزارشهای استنادی ناصحیح و غیرمعتبر رهنمون سازد. برعکس، شناخت پایگاهی که به نحوی مطلوب‌تر، به ارزیابی مجله‌ها می‌پردازد، جامعة پژوهشی کشور را به سوی دریافت گزارشهای استنادی معتبرتر هدایت می‌کند.

این پژوهش با تأکید بر شناسایی مهم‌ترین معیارها، به مطالعۀ تطبیقی معیارهای ارزیابی مجله‌ها در دو پایگاه «گزارشهای استنادی مجلات فارسیِ» «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» می‌پردازد. این پژوهش سعی دارد به این پرسشها پاسخ دهد: 1- کدام گروه از معیارهای پذیرفته شدۀ ارزیابی مجله‌ها که توسط «مؤسسه اطّلاعات علمی» مورد استفاده قرار گرفته یا به وسیلۀ پژوهشگران معرفی شده است، در ارزیابی و انتخاب مجله‌های این پایگاه‌ها رعایت می‌شود؟ 2- کدام‌ یک از پایگاه‌های یاد شده، در رعایت مجموعۀ این معیارها موفّق‌تر عمل کرده است؟

 

فرضیة‌ پژوهش

بین نظرهای سردبیران، مشترکان و پدیدآورندگانِ مجله‌های تحت پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» در خصوص میزان رعایت معیارهای ارزیابی مجله‌ها به وسیلۀ این دو پایگاه، تفاوت معنا‌داری وجود دارد.

 

روش انجام پژوهش

این پژوهش از نوع کاربردی است و برای اجرای آن، از روشهای «کتابخانه‌ای» و «پیمایشی» استفاده شده است. همچنین، با توجّه به اینکه مقایسة بین دو یا چند پدیده، با استفاده از روش تطبیقی امکان‌پذیر است (نوروزی چاکلی؛ دیّانی، 1387)، تجزیه و تحلیل و مقایسۀ یافته‌های این پژوهش، با استفاده از روش تطبیقی صورت پذیرفته است. از طرفی، به منظور بررسی مطابقت پایگاه‌ها با معیارها، از تکنیک ارزیابانه استفاده شده است.

 

جامعۀ پژوهش، حجم نمونه و شیوۀ نمونه‌گیری

جامعه یا منابع کسب اطّلاعات در تحقیق حاضر عبارت است از:

  1. مستندات و متون چاپّی و غیرچاپّی مرتبط و پایگاه «گزارش استنادی مجلات» در «مؤسّسۀ اطّلاعات علمی»، به منظور شناسایی و استخراج معیارهای ارزیابی مجله‌ها، بر اساس نتایج تحقیقات سایر پژوهشگران.
  2. «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، به منظور بررسی میزان مطابقت آن پایگاه‌ها با معیارهای تعیین شده.
  3. نمونه‌ای از مجله‌های تحت پوششِ «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، به منظور ارزیابی میزان مطابقت آن مجله‌ها با معیارهای تعیین شده. از آنجا که در زمان اجرای این پژوهش[5]، تعداد مجله‌های موجود در پایگاه «گزارش استنادی مجلات فارسی» در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» و «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»، به ترتیب برابر با 339 عنوان و 279 عنوان بود[6]، بر اساس جدول «کرجسی» و «مورگان»، برای هر یک از این دو «مرکز» به ترتیب، 203 و 168 عنوان نمونه تعیین شد (پاول، 1379، 114). با توجّه به اینکه روش نمونه‌گیری تصادفی ساده، برای انتخاب شدن تمامی عناصر جامعة پژوهش امکان مساوی فراهم می‌سازد، نمونه‌گیری این پژوهش با استفاده از همین روش صورت پذیرفت (پاول، 1379، ص112). چون تعداد مجله‌های نمایه‌سازی شدة سالهای 1385و 1386 این دو پایگاه نسبت به مجله‌های سالهای دیگر آن کامل‌تر بود، مطالعة مجله‌های نمایه‌سازی شدۀ آن دو سال در دستور کار قرار گرفت.
  4. نمونه‌ای از سردبیران مجله‌های تحت پوششِ «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، به منظور تکمیل «پرسشنامۀ ویژۀ سردبیران مجلات» انتخاب شدند. تعداد این سردبیران، 40 نفر از 40 مجلۀ مختلف بود.
  5. نمونه‌ای از مسئولان بخشِ مجله‌های در کتابخانه‌های دانشگاهی کشور که در طی یک سال پیش از انجام این پژوهش، برای دسترسی به مجله‌های مورد نظر این پژوهش اشتراک داشته‌اند، به منظور تکمیل "پرسشنامۀ ویژۀ مشترکانِ مجلات تحت پوششِ «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در دو مرکز یاد شده" انتخاب شدند. تعداد این مسئولان، 40 نفر از 40 کتابخانۀ مختلف بود.
  6. نمونه‌ای از پدیدآورندگان مقاله‌های هر یک از مجله‌های مورد مطالعه که در طی یک سال پیش از انجام این پژوهش، مقاله‌هایشان در مجله مورد نظر منتشر شده است، به منظور پاسخگویی به پرسشهای مربوط به فرایند "داوری تخصصی" انتشار مقاله‌ها انتخاب شدند. تعداد این پدیدآورندگان برای «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» 185 نفر و برای «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» 145 نفر بود که به نسبتِ مجله‌های نمونه‌گیری شدۀ این پایگاه‌ها، مورد پرسش قرار گرفتند. در عین حال، به منظور قوام بخشیدن به نتایج مطالعاتی که در خصوص وضعیّت "داوری تخصصی" در مجله‌های تحت پوشش این پایگاه‌ها صورت پذیرفت، در بخشی دیگر از این پژوهش به طور همزمان از تکنیک ارزیابانه نیز استفاده گردید که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.

 

ابزار گردآوری اطّلاعات و روایی و پایایی آن

در پژوهش حاضر، از ابزارهای زیر برای گردآوری اطّلاعات استفاده شده است:

  1. «پرسشنامۀ ویژۀ سردبیران مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»، «پرسشنامۀ ویژۀ مشترکان مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» و «پرسشنامۀ ویژۀ پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه». پرسشهای این پرسشنامه‌ها بر اساس مطالعۀ نتایج تحقیقات سایر پژوهشگران و مشاهدۀ معیارهای ارزیابی مجله‌ها در «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «مؤسّسۀ اطّلاعات علمی» تهیّه شده بود. این پرسشنامه‌ها ابتدا در اختیار30 نفر از کارشناسان ارشد کتابداری و اطّلاع‌رسانی قرار گرفت. با دریافت بازخوردها، اصلاحات لازم اعمال شد. پرسشنامه‌های اصلاح شده، دوباره در اختیار همان افراد قرار داده شد تا روایی پرسشهای نهایی را تأیید کنند. در این مرحله، از آنها خواسته شد تا وزن هر پرسش را تعیین کنند. با دریافت پاسخها، همان پرسشنامه دوباره در اختیار30 نفر از هر گروه قرار گرفت تا پایایی ابزار با روش آزمون بازآزمون سنجیده شود. آلفای کرونباخ پرسشنامه‌های اوّلیه، به میزان 82/0 به دست آمد و بدین ترتیب، ثبات درونی پرسشنامه نیز مشخّص شد. «پرسشنامۀ ویژۀ سردبیران مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» حاوی سه گروه پرسش است که معیارهای مربوط به 1- استانداردهای اساسی انتشار مجله 2- تنوّع بین‌المللی           3- محتوای ویرایشی مجله را در بردارد. همچنین، «پرسشنامۀ ویژۀ مشترکان مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» مشتمل بر بخشهای دیگری از پرسشهای مربوط به «استانداردهای اساسی انتشار مجله» است. «پرسشنامۀ ویژۀ پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» نیز حاوی بخشهایی از پرسشهای مربوط به «فرایند داوری تخصصی مجله» است که در گروه معیارهای مربوط به «استانداردهای اساسی انتشار مجله» جای می‌گیرد. پس از این مرحله، هر پرسشنامه به صورت مجزّا بین گروه مخاطب مورد نظر توزیع شد تا نظرات خود را بر روی طیفی پنج گزینه‌ای اعلام کنند.

پرسشهای مربوط به «پرسشنامۀ ویژۀ سردبیرانِ مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» در قالب زیر مطرح شد:

 الف) استانداردهای اساسی انتشار نشریّه

  • · تصمیم‌گیری در خصوص نمایه‌سازی نشریّه در پایگاه بر اساس دریافت سه شمارة پی‌درپی.(نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25) (صبوری، 1382، ص 86).

 ب) تنوّع بین‌المللی نشریّه (گوناگونی بین‌المللی نشریّه) (Garfield, 2000).

  • · دارا بودن مؤلّفان، ویرایشگران، اعضای هیئت تحریریة بین‌المللی (نوروزی چاکلی؛ حسن‌زاده؛ نورمحمّدی، 1387، ص. 29).

 ج) محتوای ویرایشی نشریّه (Thomson Scientific, 2007; Garfield, 2000)

  • · وجود فاصله‌های زمانی مشخص برای بازبینی مجله‌ها (مثلاً هفتگی، ماهانه، سه شمارۀ پیاپی آن و مانند آن) (خان‌چمنی، 1384، ص62).
  • · هشدار به نشریّه دربارۀ افت کیفی مجله (خان چمنی، 1384، ص62).

در خصوص معیارهای مربوط به رعایت «استانداردهای اساسی مجله»، پرسشهایی با هدف ارزیابی «محتوای عنوان مجله‌ها» زیر پوشش آن دو پایگاه مورد توجّه قرار گرفت:

 الف) استانداردهای اساسی انتشار نشریه

  • · پرمحتوا بودن عنوان نشریّه (Garfield, 2000) (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25).

  چون آگاهی از میزان توجّه هر پایگاه به انتخاب مجله‌هایی که معیارهای مربوط به «داوری تخصّصی مجله» را رعایت می‌کنند، می‌تواند نشان‌دهندۀ مطلوبیّت محتوا و دقّت آن پایگاه در انتخاب مجله‌های معتبرتر باشد، طرح پرسشهایی از پدیدآورندگان مقاله‌های مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه، به عنوان کسانی که مقاله‌هایشان در این مجله‌ها منتشر شده است، ضرورت داشت. از این رو، در «پرسشنامۀ ویژۀ پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» که در بخشی دیگر از این پژوهش استفاده گردید، پرسشهای دیگری در خصوص معیارهای مربوط به رعایت «فرایند داوری تخصّصی مجله» در نظر گرفته شد.

  1. علاوه بر موارد قبل، با توجّه به ضرورت استخراج اطّلاعات مربوط به بخشی دیگر از معیارها توسط پژوهشگر، فهرست‌واره‌ای (چک‌لیستی) مشتمل بر معیارهای موردنظر این پژوهش که پیش‌تر با مطالعة متون و منابع و همچنین از طریق مراجعه به وبگاه «مؤسّسة اطّلاعات علمی» شناسایی شده بود، مورد استفاده قرار گرفت. معیارهای مندرج در این فهرست‌واره که به سه بخشِ «استانداردهای اساسی انتشار مجله»، «تنوّع بین‌المللی مجله» و «تجزیه و تحلیل استنادی مجله» مجزّا شده بود، به عنوان الگویی دیگر برای مقایسه و همچنین به منظور ارزیابی مجله‌های تحت پوشش دو پایگاه استنادی مورد مطالعه، توسط محقق استفاده شد. شایان ذکر است، به منظور تعیین روایی و پایایی معیارهای تعیین شده، فهرست‌وارۀ یاد شده، پیش‌تر در اختیار 30 نفر از کارشناسان ارشد و دکترای علوم کتابداری و اطّلاع‌رسانی قرار گرفته و پس از اِعمال نظرات اصلاحی آنها، استفاده شده بود. همچنین، پس از اِعمال اصلاحات لازم، وزن هر معیار نیز توسط همان افراد تعیین شد. پس از این مرحله، در زیر هر معیار، دو گزینۀ «بلی» یا «خیر» قرار گرفت و سپس هر کدام از دو پایگاه یاد شده، توسّط پژوهشگر با معیارهای مورد نظر مطابقت داده شد و با در نظر گرفتن وزن هر معیار، مجموع امتیازهای هر پایگاه در هر گروه از معیارهای یاد شده به دست آمد و به صورت درصدی ارائه شد. از جمله شاخصهای کیفی مندرج در این سیاهة وارسی می‌توان به مواردی همچون «چکیده، کلیدواژه، چکیده به انگلیسی، کلیدواژه به انگلیسی، عنوان به انگلیسی، داوری تخصّصی، هیئت تحریریه، خوداستنادی، زمان انتشار[7]، ترتیب الفبایی منابع و مآخذ[8] ، نام و نشانی کامل مؤلّف هر مقاله[9] و انعکاس جهانیِ[10] نشریّه» اشاره کرد. با وجود این سیاهة وارسی، امکان ارزیابی وضعیّت مجله‌ها در هر یک از پایگاه‌های مورد مطالعه، با استفاده از شاخصهای جزئی‌تر نیز فراهم آمد. به این ترتیب، پژوهشگر با مراجعه به نمونه‌ای از مجله‌های تحت پوشش هر پایگاه و با استفاده از تکنیک ارزیابانه، میزان رعایت این معیارها و همچنین میزان توجّه آنها را در به‌کارگیری این معیارها بررسی نمود. این معیارها به شرح زیر است:

 الف) استانداردهای اساسی انتشار نشریّه

  • چکیدة مقاله‌های نشریّه (چکیدة فارسی، چکیدۀ انگلیسی) (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25).
  • · نام و نشانی کامل هر یک از مؤلّفان مقاله‌های نشریّه (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25) (صالحی؛ رحیمی، 1385، ص152).
  • · وجود فهرست منابع در مقاله‌های نشریّه (فهرست کاملی از منابع، نظم الفبایی منابع، فهرست منابع به زبان انگلیسی) (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25) (صبوری، 1382، ص 86).
  • وجود کلیدواژه و عنوان مقاله به زبان انگلیسی (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25) (صبوری، 1382، ص 86).
  • · داوری تخصّصی[11] (توجّه و اشاره به داوری تخصّصی در دستورالعمل‌ پذیرش مقاله‌های مجله) (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 25) (صالحی؛ رحیمی،1385، ص152) (صبوری، 1382، ص 86).

ب) تنوّع بین‌المللی نشریّه (گوناگونی بین‌المللی نشریّه) (گارفیلد، 2000).

  • انعکاس جهانی مجله‌های نمایه شده در پایگاه (نوروزی چاکلی؛ نورمحمّدی، 1386، ص. 26).
  • بین‌المللی بودن منابع و مآخذ مورد استفاده (صبوری، 1382، ص 86).
  • · دارا بودن درجة خوداستنادی نشریّه کمتر از 20% در نشریّه (خان چمنی، 1384، ص63) (Garfield, 2000) (Thomson Scientific, 2007).

ج) تجزیه و تحلیل استنادی نشریّه (گارفیلد، 2000، تامسون، 2007)

  • محاسبة کلّ استنادها به مقاله‌های مجله‌ها (Total cites)
  • محاسبة ضریب تأثیر مجله‌ها (Impact factor)
  • محاسبة ضریب فوری یا سرعت مورد استناد قرار گرفتن (Immediacy index)
  • محاسبه نیمة عمر مجله‌های استنادکننده و استنادشونده[12].

 

شیوۀ تجزیه و تحلیل اطّلاعات

با توجّه به اینکه پیش‌تر با استفاده از نظرهای صاحب‌نظران، هر کدام از معیارهای تعیین شده در سیاهۀ وارسی و پرسشنامه‌ها وزن‌دهی شده بود، وزن هر معیار در پاسخهای به دست آمده از گروه‌های مختلف جامعة پژوهش تأثیر داده شد و بدین ترتیب، ضمن تعیین امتیاز نهایی هر معیار، مجموعۀ امتیازهای مربوط به هر گروه از معیارها مشخّص شد و به صورت درصدی درآمد. بر این اساس، به دلیل قرار گرفتن مجموع معیارهای یاد شده در چهار گروهِ «استانداردهای اساسی انتشار مجله»، «تنوّع بین‌المللی مجله»، «محتوای ویرایشی مجله» و «تجزیه و تحلیل استنادی مجله»، پس از تعیین مجموع امتیازهای مربوط به معیارهای زیرگروهِ هر بخش، وضعیّت ارزیابی مجله‌ها در هر پایگاه، با استفاده از روش تطبیقی، مقایسه و تجزیه و تحلیل گردید. با وجود این، برای تعیین درجۀ خوداستنادیِ مجله‌های مورد مطالعه در پایگاه، از فرمول زیر استفاده شد:

100×

میانگین خوداستنادی در هر نشریّه

میانگین کلّ استنادها به هر نشریّه

 

 

 
 

ابتدا میانگین تعداد خوداستنادی و همچنین میانگین تعداد کلّ استنادها در طیّ سالهای مورد مطالعه مشخّص شد و سپس با استفاده از فرمول یاد شده، نسبتِ خوداستنادیِ آنها به دست آمد. در نهایت، اطّلاعات به دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل آماری شد و نتایج در قالب جدول‌ ارائه گردید. همچنین، برای تحلیل نظرهای «سردبیران»، «مشترکان» و «پدیدآورندگان» و همچنین به منظور آزمون فرضیه‌، از تحلیل واریانس و آزمون T استفاده گردید.

 

تجزیه و تحلیل یافته‌ها

اطلاعات لازم در خصوص نظرهای سردبیران مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه «گزارش استنادی مجلات» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، در جدول 1 ارائه شده است. مندرجات جدول 1 نشان می‌دهد میانگین نظرهای سردبیرانی که مجله‌های آنها در «پایگاه گزارش استنادی مجلات» «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» نمایه‌سازی شده است، بسیار مساعدتر از نظرهای سردبیرانی است که مجله‌های آنها در «جهاد دانشگاهی» نمایه‌سازی شده است. به این ترتیب، «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بسیار بیشتر از «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی»، ورود مجله‌ها به «پایگاه گزارش استنادی مجلات» خود را منوط به رعایت معیارهای ارزیابی مجله‌ها می‌کند.

جدول 1. توصیف نمرات ارزیابی «سردبیران مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»[13]

در خصوص «رعایت معیارهای ارزیابی مجله‌ها»

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

میانگین

فراوانی

میانگین

فراوانی

تصمیم‌گیری در خصوص نمایه‌سازی مجله در پایگاه بر اساس دریافت سه شمارة پی‌درپی

95/4

40

21/3

40

دارا بودن مؤلفان، ویرایشگران، اعضای هیئت تحریریة بین‌المللی

91/4

40

27/2

40

فاصله‌های زمانی مشخص برای بازبینی مجله‌ها

51/4

40

36/2

40

هشدار به نشریه در صورت افت کیفی

14/4

40

12/2

40

 

آزمون T نظرهای سردبیران مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه دربارة «رعایت معیارهای ارزیابی مجلات» نشان می‌دهد که مقدار P کوچکتر از 05/0 است؛ یعنی، بین نظرهای سردبیران مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد. یعنی، میانگین پاسخهای ارائه شدة سردبیران مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجلات» در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» از مورد دیگر کمتر بوده است (جدول2 و3).

جدول2. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی سردبیران مجله‌های تحت پوشش «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» دربارۀ «میزان رعایت معیارهای ارزیابی مجله‌ها»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

نمرات ارزیابی سردبیران مجله‌های زیرپوشش «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

26/0

46/0

98/6

109

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

25/0

46/0

73/6

885/49

000/0

جدول 3. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی سردبیران مجله‌های زیر پوشش «جهاد دانشگاهی» دربارۀ «میزان رعایت معیارهای ارزیابی مجله‌ها»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

 

نمره‌های ارزیابی سردبیران مجله‌های زیر پوشش

«جهاد دانشگاهی»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

24/0

49/0

14/5

114

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

23/0

49/0

05/5

215/87

000/0

 

محتوای جدول 4 حاکی است که نظرات مشترکان «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» به هنگام ارزیابی مجله‌ها، بیش از «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» «جهاد دانشگاهی» به «پرمحتوا بودن عنوان مجله» به عنوان یکی از مهم‌ترین معیارهای ارزیابی مجله‌ها توجّه نشان می‌دهد؛ امّا فاصلۀ این تفاوت نسبت به موارد قبلی کمتر است.

جدول 4. توصیف نمرات ارزیابی «مشترکانِ مجله‌های تحت پوشش دو پایگاه»

در خصوص معیار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

میانگین

فراوانی

میانگین

فراوانی

پرمحتوا بودن عنوان مجله

07/4

40

26/3

40

 

نتایج آزمون T نظرات مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه دربارة «پرمحتوا بودن عنوان مجله» نیز حاکی است که مقدار P کوچکتر از 05/0 است. بر اساس این، بین نظرات مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه در خصوص رعایت پرمحتوا بودن عنوان مجله به وسیلۀ این دو پایگاه تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد. یعنی، میانگین پاسخهای ارائه شدة مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» کمتر از این میانگین در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بوده است (جدول 5 و6).

جدول 5. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» دربارۀ معیار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

نمره‌های ارزیابی مشترکان مجله‌های زیر پوشش «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

24/0

47/0

21/7

115

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

23/0

47/0

18/7

786/61

000/0

 

جدول 6. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی مشترکان مجله‌های زیر پوشش «جهاد دانشگاهی» دربارۀ معیار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

 

نمره‌های ارزیابی مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش «جهاد دانشگاهی»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

22/0

51/0

36/5

118

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

20/0

51/0

29/5

124/987

000/0

چون پدیدآورندگان مقاله‌ها، بیش از همه با فرایند انتشار مقالۀ خود در مجله‌ها مواجهند، بیش از دیگران می‌توانند در این خصوص قضاوت کنند که آیا در عمل نیز معیارهای مربوط به «فرایند داوری تخصّصی» توسّط مجلۀ مورد نظر رعایت می‌شود یا خیر؟ جدول 7 نشان می‌دهد پدیدآورندگان، وجود فرایند داوری تخصصی مجله‌های زیر پوشش پایگاه «گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» را دقیق‌تر از «جهاد دانشگاهی» توصیف کرده‌اند.

جدول 7. توصیف نمره‌های ارزیابی «پدیدآورندگان»، در خصوص «فرایند داوری تخصصی مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

میانگین

فراوانی

میانگین

فراوانی

فرایند داوری تخصصی مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه

73/4

185

93/2

145

نتایج آزمون T نظرات پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه دربارة «رعایت فرایند داوری تخصّصی مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه» نشان می‌دهد مقدار P کوچکتر از 05/0 است. بنابراین، بین نظرات پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش این دو پایگاه دربارۀ رعایت فرایند داوری تخصّصی مجله‌ها به وسیلۀ این دو پایگاه، تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد (جدول 8 و 9).

جدول 8. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی پدیدآورندگان دربارۀ

«فرایند داوری تخصصی مجله‌ها در مرکز منطقه‌ای»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

نمره‌های ارزیابی پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش «مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فنّاوری»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

24/0

47/0

21/7

115

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

23/0

47/0

18/7

786/61

000/0

جدول 9. نتایج آزمون T برای بررسی تفاوت بین نمره‌های ارزیابی مشترکان مجله‌های زیر پوشش «جهاد دانشگاهی» دربارۀ معیار «پرمحتوا بودن عنوان مجله»

گروه‌های پاسخ‌دهنده

آزمون t برای تشخیص تفاوت بین میانگین‌ها

 

تفاوت

میانگین‌ها

 

فاصلة اطمینان برای تفاوت در سطح95%

t

 

درجة آزادی

 

Sig. (2-tailed)

حدّ پایین

حدّ بالا

نمره‌های ارزیابی پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش «جهاد دانشگاهی»

در حالت مساوی فرض شدن واریانسها

36/0

19/0

49/0

62/5

132

000/0

در حالت مساوی فرض نشدن واریانسها

36/0

18/0

49/0

56/5

142/883

000/0

 

به این ترتیب، با توجه به نتایج آزمون T در خصوص نظرهای سردبیران، مشترکان و پدیدآورندگان مجله‌های این دو پایگاه، فرضیۀ این پژوهش تأئید می‌شود. بنابراین، میانگین پاسخهای ارائه شدة پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بیشتر از این میانگین در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» است (جدولهای 2، 3، 5، 6، 8 و 9).

میانگین نظرهای «سردبیران»، «مشترکان» و «پدیدآورندگان» مجله‌های مورد مطالعه در خصوص میزان توجّه این پایگاه‌ها به انتخاب مجله‌هایی که معیارهای مربوط به «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» و «محتوای ویرایشی مجله‌ها» را رعایت می‌کنند، در جدول 10 ارائه شده است. میانگین نظرهای گروه‌های مختلف جامعۀ این پژوهش در جدول 10 حاکی از آن است که در مجموع، «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بیش از «جهاد دانشگاهی»، ورود و همچنین تداوم حضور مجله‌ها را در «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها»ی خود، مستلزم رعایت مجموعه معیارهای سه‌گانۀ «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» و «محتوای ویرایشی مجله‌ها» به وسیلۀ این مجله‌ها می‌داند.

جدول 10. توصیف نظرهای «سردبیران»، «مشترکان» و «پدیدآورندگان» در خصوص میزان استفادۀ این پایگاه‌ها از معیارهای پذیرفته شده برای ارزیابی و انتخاب مجله‌ها

مجموعۀ معیارها

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

خیلی زیاد

زیاد

متوسط

کم

خیلی کم

خیلی زیاد

زیاد

متوسط

کم

خیلی کم

استانداردهای اساسی نشر در مجله‌ها

07/82

10

87/3

52/2

54/1

07/52

13/8

3/8

1/17

4/14

تنوّع بین‌المللی مجله‌ها

2/21

1/18

2/14

2/31

3/15

2/1

3/3

6/9

7/48

2/37

محتوای ویرایشی مجله‌ها

55/36

55/51

3/6

45/3

15/2

3/5

15/6

95/45

05/26

55/16

 

چنانکه در بخش روش‌شناسی پژوهش اشاره شد، دریافت پاسخ در خصوص رعایت برخی دیگر از معیارهای مربوط به «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» و همچنین تمامی معیارهای مربوط به «تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها»، مستلزم انجام مطالعه بر اساس تکنیک ارزیابانة پژوهشگر بر روی این دو پایگاه و همچنین بررسی مجله‌های نمونه بود. بر این اساس، نتایج این بخش از بررسی‌های پژوهشگر در خصوص توجّه دو پایگاه مورد مطالعه به رعایت این گروه از معیارها، در جدولهای 11، 12 و 13 ارائه شده است.

جدول11. نتیجة بررسی معیارهای مرتبط با «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»، بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تکنیک ارزیابانه

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

چکیدة مقاله به زبان فارسی

100

100

چکیدة مقاله به زبان انگلیسی

3/96

2/89

نام و نشانی کامل هر یک از مؤلفان مقاله‌های نشریه

9/53

7/49

وجود فهرست کاملی از منابع در مقاله‌های نشریه

6/99

7/98

وجود فهرست منابع دارای نظم الفبایی در مقاله‌های نشریه

9/86

8/86

وجود فهرست منابع به زبان انگلیسی در مقاله‌های نشریه

4/97

4/97

وجود کلیدواژة مقاله‌ به زبان انگلیسی

4/97

2/91

وجود عنوان مقاله به زبان انگلیسی

4/97

2/91

اشاره به داوری تخصصی در دستورالعمل‌های پذیرش مجله

9/96

6/79

میانگین

76/91

09/87

در این میان، بررسی میزان رعایت معیارهای مرتبط با «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها» به وسیلۀ مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه یاد شده که در جدول 11 ارائه شده، نشان می‌دهد در مجموع مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بیشتر از مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهی» با معیارهای مربوط به استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها» مطابقت دارند. در میان این گروه از معیارها، در خصوص مواردی همچون «چکیدۀ مقاله به زبان انگلیسی» و «اشاره به داوری تخصصی در دستورالعمل‌های پذیرش مجله» فاصلۀ بیشتری میان وضعیّت این دو پایگاه وجود دارد.

     مطالعۀ میزان توجّه این پایگاه‌ها به معیارهای مربوط به «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» که نتایج آن در جدول 12 ارائه شده، حاکی از آن است که رعایت این گروه از معیارها در «پایگاه گزارش استنادیِ» «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بیش از «جهاد دانشگاهی» مورد تأکید قرار گرفته است. معیارهای مندرج در جدول 12 نشان می‌دهد 5/16% از مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌‌رسانی علوم و فنّاوری» به دلیل حضور هم‌زمان در سایر نمایه‌های بین‌المللی، «انعکاس جهانی» دارند. علاوه بر آن، 8/86% از مجله‌های آن پایگاه به لحاظ «بین‌المللی بودن منابع و مأخذ مورد استفاده» و 2/87% آنها به لحاظ «دارا بودن درجۀ خوداستنادیِ کمتر از 20% در مجله»، معیارهای مربوط به «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» را مورد توجه قرار داده‌اند. حال آنکه در تمامی این موارد، «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهی»، به میزان کمتری با معیارهای زیرگروه «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» در خصوص ارزیابی مجله‌ها تطابق دارد.

جدول 12. نتیجة بررسی معیارهای مرتبط با «تنوّع بین‌المللی مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»

بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تکنیک ارزیابانه

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

انعکاس جهانی مجله‌های نمایه شده در پایگاه

5/16

1/7

بین‌المللی بودن منابع و مآخذ مورد استفاده

8/86

7/57

دارا بودن درجة خوداستنادیِ کمتر از 20% در نشریه

2/87

6/81

میانگین

5/63

8/48

 

افزون بر این، معیارهای مرتبط با «تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها» نیز بخشی دیگر از معیارهایی به شمار می‌رود که رعایت آن به وسیلۀ پایگاه‌های استنادی، اهمّیت بسزایی دارد. در عین حال، به دلیل ویژگیهای خاصّ این گروه از معیارها، برای تعیین جایگاه این معیارها در فرایندهای ارزیابی مجله‌های این پایگاه‌ها نیز از طریق تکنیک ارزیابانه، مطالعات لازم صورت پذیرفت. خلاصۀ نتایج این بخش از مطالعات که در جدول 13 ارائه شده، نشان می‌دهد «جهاد دانشگاهی» در «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» خود، «نیمۀ عمر مجله‌های استنادکننده» و «نیمۀ عمر مجله‌های  استنادشونده» را محاسبه نمی‌کرده است. این در حالی است که محاسبۀ این دو معیار مورد تأکید «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» قرار داشته است. در خصوص سایر معیارهای مندرج در جدول 13 نیز باید اذعان داشت، گرچه محاسبۀ آنها در دستور کار هر دو پایگاه قرار دارد، رعایت آن معیارها در «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها»ی «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» جامعیّت بیشتری دارد.

جدول 13. نتیجة بررسی معیار‌های مرتبط با «تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌های زیر پوشش دو پایگاه»، بر اساس مطالعة «پژوهشگر» با استفاده از تکنیک ارزیابانه

معیار

مرکز منطقه‌ای (%)

جهاد دانشگاهی (%)

محاسبة کلّ استنادها به مقاله‌های مجله‌ها

1/98

1/87

محاسبة ضریب تأثیر مجله‌ها

6/92

3/78

محاسبة ضریب فوری مجله‌ها

5/93

8/72

محاسبة نیمة عمر مجله‌های  استنادکننده

4/98

0

محاسبة نیمة عمر مجله‌های استنادشونده

3/97

0

میانگین

98/95

64/47

 

نتیجۀ کلی این است که «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بسیار بیشتر از «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهی»، معیارهای مرتبط با «تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها» را مورد توجه قرار می‌دهد.

 

نتیجه‌گیری

ارزیابی تطبیقی «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» حاکی از آن است که فرایند ارزیابی مجله‌ها در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» نسبت به «جهاد دانشگاهی»، با دقّت و شرایط مناسب‌تری به انجام می‌رسد. با وجود این، بر اساس نتایج این تحقیق که بر اساس مطالعۀ هر گروه از معیارها به دست آمد، این موارد قابل توجه است:

  1. بین نظرات سردبیران مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» با نظرهای سردبیران مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد. بنابراین، در فرایند ارزیابی مجله‌های «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بسیار بیشتر از فرایند ارزیابی مجله‌های «جهاد دانشگاهی»، به معیارهایی همچون «تصمیم‌گیری در خصوص نمایه‌سازی نشریه در پایگاه بر اساس دریافت سه شمارة پی‌درپی»، «دارا بودن مؤلفان، ویرایشگران، اعضای هیئت تحریریة بین‌المللی»، «فاصله‌های زمانی مشخص برای بازبینی مجله‌ها» و «هشدار به نشریه در صورت افت کیفی» توجّه می‌کند.
  2. بین نظرهای مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و نظرهای مشترکانِ مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد. یعنی محتوای عنوانهای مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» در بسیاری از موارد دارای عنوانهای پرمحتواتری نسبت به بخش عمده‌ای از مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «جهاد دانشگاهی» است.
  3. نتایج مربوط به میزان رعایت معیار «فرایند داوری تخصّصی» در این دو پایگاه که مطابق نظرهای پدیدآورندگان مقاله‌ها و همچنین بر اساس مطالعۀ مستقیم پژوهشگر به انجام رسید، نشان می‌دهد فرایند ارزیابی مجله‌ها در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» بیش از این فرایند در «جهاد دانشگاهی» به این معیار وابسته است. نظرهای پدیدآورندگان حاکی است که بین نظرهای پدیدآورندگان مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» و «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» تفاوت معنا‌داری در جهت برتری «مرکز منطقه‌ای» وجود دارد که این نشان از مطلوب‌تر دانستن فرایند داوری تخصّصی در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» دارد.
  4. نتایج مطالعات مستقیم پژوهشگر در خصوص جایگاه گروه دیگری از معیارهای مربوط به «استانداردهای اساسی انتشار مجله‌ها»، «تنوّع بین‌المللی مجله‌ها» و «تجزیه و تحلیل استنادی مجله‌ها» در فرایند ارزیابی مجله‌های این دو پایگاه حاکی از آن است که در مجموع، حجم بسیار بیشتری از مجله‌های زیر پوشش «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» با این معیارها مطابقت دارند. علاوه بر این، حتی برای محاسبۀ شاخصهایی همچون «نیمۀ عمر مجله‌های استنادکننده» و «نیمۀ عمر مجله‌های استنادشونده» نیز هیچ امکانی در «پایگاه گزارش استنادی مجله‌های» «جهاد دانشگاهی» در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که محاسبۀ این شاخصها، مورد تأکید «پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها» در «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» قرار داشته است.

[1]. Institute of Scientific Information (ISI).

[2] Journals Citation Reports (JCR).

1. تحقیق صمدی (1386) یکی از مرتبط‌ترین پژوهشهایی است که با هدف مقایسۀ دو پایگاه گزارش استنادی مجله‌ها در کتابخانۀ منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز و پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی در سالهای 1384 و 1385 به انجام رسید. با این حال، وی با توجه به هدفها و روشهای متفاوتی که برای پژوهش خود در نظر گرفته بود، با رویکرد توصیفی و بدون تأکید بر استفاده از آزمونهای آماری، به مقایسۀ برخی از ویژگیهای آن دو پایگاه در دورۀ زمانی دیگری پرداخت و در مجموع نتایجی را مبنی بر برتری پایگاه گزارش استنادی در مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری نسبت به پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی ارائه داد.

2. نام قبلی این مرکز، «کتابخانة منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز» بوده است.

1. آبان‌ماه 1387

1. شایان ذکر است، دلیل بیشتر بودن تعداد نشریه‌های پایگاه «گزارش استنادی نشریّات فارسی» در پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی نسبت به نشریه‌های پایگاه «گزارش استنادی نشریّات فارسی» در مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری، تحت پوشش قرار دادن حجم زیادی از نشریّه‌های غیرعلمی- پژوهشی و علمی- ترویجی توسّط پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی بوده است.

1. منظور از زمان انتشار، چاپ نشریّه در زمان مقرر است که با عنوان منظم مشخص شده است.

2. منظور از ترتیب منابع و مآخذ این است که منابع و مآخذ هر مقاله دارای شماره ترتیبی (1،2،3،...) یا الفبای لاتینی (I,II,II,…) باشند.

3. منظور از نام و نشانی مؤلّف این است که در هر مقاله نام، آدرس کامل محلّ کار یا شمارة تماسی که بتوان با مؤلّف نویسنده تماس برقرار کرد، وجود داشته باشد.

4. منظور از انعکاس جهانی، نمایه شدن نشریه‌ها در پایگا‌ه‌های بین‌المللی مانند ISI، ایندکس کوپرنیکوس و ... است.

 

[11].Peer Review.

1. باید توجّه داشت، نیمة عمر استناد شده، فقط برای نشریه‌هایی محاسبهمی‌شود که در سال گزارش استنادی نشریّه‌ها حداقل 100 بار یا بیشتر مورد استناد قرارگرفته‌اند و نیمة عمر استنادکننده، فقط برای نشریه‌هایی محاسبه می‌شود که مقاله‌های آنها در سال گزارش استنادی نشریه‌ها، حداقّل به 100 منبع استناد کرده باشد.

1. به منظور رعایت اختصار در جدولها، به جای «مرکز منطقه‌ای اطّلاع‌رسانی علوم و فنّاوری» از عبارت «مرکز منطقه‌ای» و به جای عبارت «پایگاه اطّلاعات علمی جهاد دانشگاهی» از عبارت «جهاد دانشگاهی» استفاده شده است.

مراجع

- پاول، رونالد (1379). روش اساسی پژوهش برای کتابداران. ترجمه نجلا حریری. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز انتشارات علمی.
- خان‌چمنی، جمشید (1384). «مراحل فهرست شدن نشریات در بانک اطلاعات علمی ISI». رهیافت. شماره سی و پنچم: 60-64.
- صالحی، کیوان و حسین رحیمی (1385). «تبیین فرایند ارزیابی مجلات در موسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی)». فصلنامه کتاب. دوره هفدهم، شماره دوم: 141-160.
- صبوری، علی‌اکبر (1382). «استانداردسازی مجلات علمی و معیارهای ارزیابی نشریات ISI». رهیافت. شماره بیست و نهم : 83-88.
- صمدی، لاله (1386). بررسی تطبیقی گزارش استنادی نشریات ایران در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز(PJCR) و خدمات گزارش استنادی نشریات (JCR) در پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی صدیقه محمداسماعیل؛ مشاورۀ علی شکویی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (تهران)، دانشکدة علوم انسانی، گروه علوم کتابداری و اطّلاع‌رسانی.
- کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز (1384). گزارش نهایی طرح پژوهشی گزارشهای استنادی نشریات فارسی (PJCR). دسترس‌پذیر در: http://62.60.154.5/jcr_web/aboutJcr.pdf، تاریخ بازدید: 18/8/1386.
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا؛ محمد حسن‌زاده و حمزه‌علی نورمحمدی (1387). تحلیلی بر اشاعۀ دانش ایران در جهان (1993 تا 2007). تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا (1386). بررسی تطبیقی و ارزیابی برنامه‌ها و عملکردهای مراکز ملّی اطّلاعات علمی در ایران. پایان‌نامه دکتری. به راهنمایی محمدحسین دیّانی؛ مشاورۀ رحمت‌الله فتاحی. دانشگاه فردوسی (مشهد)، دانشکدة روانشناسی و علوم تربیتی، گروه علوم کتابداری و اطّلاع‌رسانی.
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا و محمدحسین دیّانی (1387). «ارزیابی تطبیقی اثربخشی تولیدات و خدمات در مراکز ملّی اطّلاعات علمی ایران». فصلنامة کتابداری و اطّلاع‌رسانی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. ش. 41. (بهار).
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا و حمزه‌علی نورمحمّدی (1386). وضعیّت تولیدات علمی ایران و کشورهای منطقه در سال 2005 و 2006، بر اساس آمار مؤسّسة اطّلاعات علمی (ISI). با همکاری علی اعتمادی فرد، اسماعیل وزیری. تهران: مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
- نوروزی چاکلی، عبدالرضا و دیگران (1386). «ارزیابی تطبیقی تولید علمی ایران، ترکیه و مصر در سال‌های 2005 و 2006». رهیافت. ش40. تابستان. ص. 65- 75.
- Garfield, Eugene. (2000). "The use of JCR and JPI in measuring short and long term journal Impact". The Scientist. [Online]. Available at: http://www.eugenegarfield.org, visited: 3/3/2007.
- Thomson Scientific. (2007). ISI web of  knowledge: Journal citation report tutorial. [Online]. Available at: http://scientific.thomson. com/tutorials/jcr4/jcr4tut5a.html,visited: 4/1/2007.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار