بررسی موانع ایجاد دسترسی آزاد مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران از دید ناشران

مقدمه

مقاله‌های علمی داوری‌شده و گزارش کنفرانسها، نقش مهمی در فعالیتهای علمی، پژوهشی و تحقیقاتی دارد. برای شروع تحقیق در بسیاری از حوزه‌ها، ابتدا متون علمی و تحقیقاتی پیشین مرتبط با آن حوزه که در مجله‌های علمی و یا به صورت گزارش کنفرانس منتشر می‌‌گردد، مطالعه می‌شود. در گذشته، دانشمندان می‌توانستند نشریه‌های موجود در حوزه فعالیت خود را خریداری کنند. به موازات افزایش تعداد مجله‌ها و قیمت آنها، دانشمندان مجله‌های مورد نیاز خود را از کتابخانه‌ها تأمین می‌کردند و این در حالی بود که بسیاری از سازمانها و مؤسسه‌ها نمی‌توانستند به تمام منابع موجود دسترسی داشته باشند (کنان، 2007). برای کتابخانه‌ها بخصوص کتابخانه‌های تحقیقاتی و دانشگاهی، تا اوایل دهه 80 تأمین هزینه مجله‌ها مسئله عمده‌ای بود. هزینه‌ها و قیمت مجله‌ها با سرعت بیشتری نسبت به بودجه کتابخانه‌ها افزایش می‌یافت و مشکلات عمده‌ای را پیش می‌آورد. مجله‌های دسترسی آزاد، به عنوان پاسخی در برابر افزایش سریع قیمت نشریه‌های علمی به وجود آمدند و پس از کنفرانسی که در دسامبر سال 2001 در بوداپست برگزار گردید، به یک جنبش تبدیل شد (گودون، 2004).

منابع دسترسی آزاد، به صورت پیوسته و رایگان برای هر کس و هر جا قابل مطالعه، بارگذاری و استفاده است.        

تا چند سال پیش، بهترین روش برای انتشار نتایج تحقیقات، نشریه‌های چاپی بود که در اختیار مشترکان مجله یا کتابخانه­ها قرار می­گرفت و محدودیتهایی نیز برای انتشار وجود داشت. اکنون این امکان فراهم شده که یک نسخة واحد از یک مقاله از طریق وب جهان‌گستر برای هر کس و در هر جا قابل استفاده باشد (موریسون، 2005).

بیان مسئله

تعامل میان ناشران و پژوهشگران از طریق انتشار نتایج پژوهشها در مجله­های علمی نمود پیدا کرده است، زیرا مؤثرترین مجر­­­­ایی است که پژوهشگران می­­­توانند نتایج پژوهشهای ­خود را از طریق آن اشاعه دهند (نوروزی، 1385). بیشتر اطلاعات قابل اعتماد از طریق مجله‌های علمی ـ پژوهشی منتشر می­‌شود. با ظهور اینترنت و نشر الکترونیکی در اوایل دهه 1990، به نظر می­رسد الگوهای ارتباطهای علمی تغییر کرده و امکان دسترسی به اطلاعات تسهیل شده است. هدف دسترسی آزاد، دسترس­پذیر کردن انتشارات علمی از طریق اینترنت در کوتاه‌ترین و سریع‌ترین زمان ممکن، بدون دریافت هزینه از گسترة وسیعی از مخاطبان است (تونتا،2007 ). از سوی دیگر، تحقیقات نشان داده بین دسترس‌پذیری و میزان استفاده (نمود عینی آن استناد) به مقاله، رابطه‌ای مستقیم وجود دارد؛ بدین معنا که امکان دسترسی آزاد به مقاله­های منتشر شده در یک مجله، باعث افزایش مشاهده­پذیری و در نتیجه استفادة بهتر از آنها می­شود. مقاله‌های دسترسی آزاد توسط سایر محققان مورد استناد قرار می­گیرد و باعث می­شود نویسند­گان آنها بیشتر شناخته شوند و برای انجام تحقیقات بیشتر، انگیزه پیدا کنند (کولینز، 2007). امروزه بسیاری از دانشگاه‌ها و ناشران غربی مجله­های خود را به صورت دسترسی آزاد در اختیار خوانندگان بین­المللی قرار می­دهند. در ایران، به عنوان یک کشور در حال توسعه، فرهنگ دسترسی آزاد به اطلاعات نیازمند گسترش است. جامعه دانشگاهی و پژوهشی ایران باید به مجله­های دسترسی آزاد بیشتر توجه کنند. برای توسعه و افزایش روند دسترسی آزاد به دانش و اطلاعات علمی در ایران، دانشگاه‌ها،  ناشران، سردبیران مجله‌های علمی، سازمانهای خاص پژوهش، مراکز علمی و پژوهشی، انجمنهای علمی‌ ـ تخصصی، دانشمندان و پژوهشگران ایرانی باید محدودیتها و موانع دسترسی آزاد به مجله­های علمی را از میان بردارند و از این راهبرد جدید حمایت کنند (نوروزی، 1385).

نمودار زیر موانع دسترسی آزاد به مجله‌ها را نشان می­دهد.

نمودار 1. موانع دسترسی آزاد به مجله‌ها

با توجه به گسترش فناوریها، امروزه در سطح دنیا توجه ویژه­ای به مجله‌های دسترسی آزاد می­شود. با توجه به اینکه ایران کشوری رو به رشد و توسعه است و با توجه به نقشی که این نوع نشریه‌ها می­توانند در پیشرفت علمی ایران داشته باشند، در این پژوهش سعی شده موانع و مشکلات دسترسی آزاد به مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران از دید ناشران بررسی و راهکارهایی برای رفع این موانع ارائه شود.

تعریف عملیاتی اجزای مسئله

مجله‌های دسترسی آزاد: دسترسی آزاد، بر دسترسی پیوسته و دائم به متن کامل آثار علمی بدون پرداخت هزینه به  ناشر یا مؤلف اما با رعایت حقّ معنوی دلالت دارد (نوروزی، 1385). در این تحقیق نیز این تعریف مدنظر است.

سردبیر: شخصی است که مسئولیت اداره و انتشار یک پیایند را بر عهده دارد و معمولاً فردی است که در یک حوزه صاحب‌نظر و از نظر علمی دارای مرتبه بالاتر و تجربه بیشتری است (فتاحی، 1381). در این تحقیق نیز این تعریف مد نظر است و منظور از ناشر همان سردبیر است.

هدف و ضرورت پژوهش

هدف پژوهش

هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی دید­­­گاه‌های ناشران درباره موانع ایجاد دسترسی آزاد مجله‌های علمی ـ ­پژوهشی ایران است.

هدفهای فرعی پژوهش حاضر عبارتند از:

1- شناسایی دیدگاه نا­شران دربارة ایجاد دسترسی آزاد مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران

2- شناسایی موانع و مشکلات ایجاد دسترسی آزاد مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران از دید ناشران

3- ارائه راهکارهایی برای رفع این موانع

پرسشهای اساسی

پرسشهای اساسی که این پژوهش در صدد یا­فتن پاسخ مناسب برای آنهاست، عبارتند از:

1- مشکلات مالی، زیرساختی،  فرهنگی از دیدگاه گروه‌های مختلف ناشران،  تا چه اندازه در راستای دسترسی آزاد ساختن مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران بازدارنده هستند؟

2-  از دیدگاه گروه‌های مختلف ناشران، اولویت بازدارندگی این مشکلات به چه صورت است؟

3-  راهکارهای پیشنهادی ناشران مجله‌های علمی ـ پژوهشی برای رفع موانع و مشکلات موجود چیست؟

فرضیه­ها

1- بین نظرهای ناشران حوزه­های مختلف (علوم انسانی،  فنی و مهندسی، علوم پزشکی، کشاورزی، هنر و معماری و علوم پایه) به لحاظ اولویت­­بندی مشکلات مذکور تفاوت معنا­­داری وجود ندارد.

2- بین ناشران تهرا­نی و شهر­ستانی به لحاظ اولویت­بندی مشکلات یاد شده تفاوت معنا­­داری وجود ندارد.

3- بین ناشر­­ان دانشگاهی و غیردانشگاهی به لحاظ اولویت­­بندی مشکلات مذکور تفاوت معنا­­داری وجود  ندارد.

4-  مشکلات مالی، زیرساختی و فرهنگی به یک اندازه در بازدارندگی دسترسی آزاد کردن مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران تأثیر­­گذار هستند.

پیشینة پژوهش در خارج از ایران

در حوزة مجله‌های الکترونیکی غیر رایگان و رایگان از جنبه های مختلف، پژوهشهای گوناگونی صورت گرفته است.

در زمینه شناسایی مجله‌های الکترونیکی، می­توان به پژوهش زیر اشاره کرد:

«فاسمایر»^[1] و «یانگ»^[2] (2000) در مقاله­ای با عنوان «مجلات الکترونیکی رایگان علمی: کتابخانه‌های دانشگاهی و دانشـــکده­ای چگونه باید دسترسی به آنها را فراهم نمایند؟» توانستند 213 مجله الکترونیکی رایگان علمی را در زمینه‌های مختلف علمی پیدا کنند و ارائه آنها را از طریق وب سایت کتابخانه­ها یا مؤسسه‌های علمی، پیشنهاد نمایند. آنها دراین مقاله، معیارهایی چون: تمام متن بودن، رایگان بودن، داشتن بایگانی، تهیة منابع و مآخذ برای مقاله‌ها و ... را برای انتخاب مجله‌های الکترونیکی رایگان معرفی کرده­اند.

برخی پژوهشگران نیز نگرش کاربران را در استفاده از مجله‌های الکترونیکی بررسی کرده‌اند. از جمله این پژوهشها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

«وود وارد»^[3] (1997) در خصوص واکنش کاربران در استفاده از مجله‌های الکترونیکی رایگان و غیررایگان پژوهشی صورت داد. این بررسی روی دانشجویان دوره‌های تحصیلات تکمیلی رشته­های رایانه، روانشناسی، تربیت بدنی، علوم انسانی و کتابداری و اطلاع‌رسانی با توزیع پرسشنامه­هایی انجام پذیرفت. از 75 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد که در این پژوهش بررسی شدند، 60% به دلیل ناآشنایی، توجه چندانی به مجله‌های الکترونیکی نشان نمی­دادند. 40% افراد معتقد بودند مقاله‌های موجود در مجله‌های الکترونیکی رایگان، دارای کیفیتی نازلتر از مجله‌های الکترونیکی اشتراکی غیررایگان است. به دلیل اینکه استفاده از مجله‌های الکترونیکی به استفاده از کلمة عبور نیاز داشت، بیش از نیمی از کاربران ترجیح دادند از مجله‌های چاپی یا مجله‌های الکترونیکی رایگان استفاده کنند. در این پژوهش، عواملی مثل جنسیت، تحصیلات، مهارت رایانه­ای و وضعیت اشتغال، تأثیر چندانی در استفاده از مجله‌های الکترونیکی نداشت. دانشجویان خواهان این امر بودند که برای دسترسی به مقاله‌های تمام متن، باید مراحل اضافی و غیر ضروری وقتگیر را حذف کرد. دانشجویان عقیده داشتند مقاله‌های مجله‌ها باید در قالبهایی باشند که آنها بتوانند مقاله‌های مورد نظر خود را روی رایانه به راحتی بارگذاری کنند. در نهایت، پژوهشگر به این نتیجه رسید که از نظر دانشجویان، میان مجله‌های الکترونیکی اشتراکی و مجله‌های الکترونیکی رایگان تفاوت چندانی وجود ندارد. سرعت پایین و کم بودن پهنای باند اینترنت، از عواملی است که دانشگاه و مسئله به منظور دسترسی سریع کاربران به مجله‌های الکترونیکی، باید آنها را برطرف نمایند. در زمینة اهمیت مجله‌های الکترونیکی، پژوهشهای زیر قابل ذکر است:

«جونز»^[4] و «کوک»^[5](2000) در مقاله‌ای با عنوان «آیا مجله‌های الکترونیکی، نمونه‌ای از یک جابجایی هستند؟» بیان می­کنند که مجله‌های الکترونیکی، روش تازه­ای برای تحویل دانش و توسعة پژوهش هستند. به عقیدة آنها، مجله‌های الکترونیکی، شیوة پیشرفته­ای از تعامل علمی را ایجاد می­کنند؛ به گونه­ای که مقاله‌های دریافت شده برای مجله‌های الکترونیکی، به محض دریافت می­توانند منتشر شوند. این امر، پویایی و تعامل بیشتری را نسبت به مجله‌های چاپی به وجود می­آورد.

فاسمایر و یانگ (2000) درمقاله­ای با عنوان «مجله‌های الکترونیکی رایگان علمی: چگونه می‌توان فهمید آنها سودمند هستند؟» بیان می­کنند که هم اینک مجله‌های الکترونیکی علمی بسیاری به صورت رایگان در دسترس قرار دارند. آنها در این پژوهش، تأثیر مجله‌های الکترونیکیِ رایگانِ علمی را بر پژوهشهای علمی بررسی کردند. این پژوهشگران، سیاهه­ای جامع از مجله‌های الکترونیکی رایگان درزمینه­های علوم، فناوری و پزشکی را همراه با نشانی اینترنتی آنها گردآوری و به شکل استنادی، تحلیل کردند. نتایج نشان داد استفاده از مجله‌های الکترونیکی رایگان، تأثیر مثبتی بر روند پژوهشهای علمی داشته است.

پیشینة پژوهش در ایران

«سیامک» (1386) با تأکید بر اهمیت مجله‌ها و بحران پیش روی کتابخانه‌ها برای اشتراک این منابع، شواهد مربوط به رویکرد به مجله‌های دسترسی آزاد را ارائه می‌دهد، بر روی مسائل مربوط به آنها انگشت می‌گذارد و تأثیر کنونی آنها را بر روی ارتباطهای علمی مشخص می‌سازد.

«قانع» (1386) در پایان­نامه دکتری خود با عنوان «بررسی موانع دسترسی آزاد اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های کشور، به اطلاعات علمی و ارائه مدلی برای ارتباطات علمی ایران» دیدگاه اعضای هیئت علمی را در خصوص دسترسی آزاد به اطلاعات و همچنین نظر آنها را نسبت به موانع دسترسی (بحران قیمت، بحران اجازه و فرایند چاپ) با استفاده از پرسشنامه بررسی کرده است. نتایج پژوهش او نشان می­دهد بیش از 90% اعضای هیئت علمی با دسترسی آزاد به یافته­های پژوهش موافق هستند و افراد نمونه تحقیق، بحران قیمت را مانع مهمی در دسترسی به یافته­های تحقیق می­دانند، اما بحران اجازه و فرایند چاپ مقاله از نظر آنها مانع مهمی تلقی نمی­شود.

روش پژوهش، جامعة آماری و نمونه آماری

در پژوهش حاضر، بنا به ماهیت موضوع، هدفهای پژوهش و سؤالها؛ از روش پیمایشی و پرسشنامه محقق ساخته، برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است.

جامعة آماری این پژوهش سردبیران نشریه‌های علمی ـ پژوهشی کشور در پنج گروه علوم انسانی، فنی و مهندسی، کشاورزی و علوم پایه و علوم پزشکی بودند که عمدتاً به عنوان هیئت علمی در دانشگاه‌های مختلف کشور خدمت می­کردند. از آنجا که جامعه آماری این پژوهش در سطح کشور گسترده بود، برای گردآوری اطلاعات از روش نمونه‌گیری طبقه­ای تصادفی استفاده شده است.

یافته‌های پژوهش

آزمون فرضیه‌ها

فرضیه 1:

بین نظرهای ناشران مختلف (علوم انسانی،  فنی و مهندسی، علوم پزشکی، کشاورزی، هنر و معماری و علوم پایه) به لحاظ اولویت­­بندی مشکلات مذکور، تفاوت معنا­­داری وجود  ندارد.

برای بررسی نبود رابطة معنا­دار بین نظرهای ناشران مختلف (علوم انسانی، فنی و مهندسی، علوم پزشکی، کشاورزی، هنر و معماری و علوم پایه)، از آزمون کروسکال والیس استفاده شده است. نتایج این آزمون در جدول 1 ارائه گردیده است.

جدول 1. نتایج مربوط به آزمون کروسکال ـ والیس برای فرضیه 1

همان‌طور که در جدول 1 مشاهده می­شود، از آنجا که مقدار P آزمون برابر با 001/0 و کوچکتر از سطح معناداری 05/0 می­باشد، بین نظرهای ناشران مختلف به لحاظ اولویت­بندی مشکلات یاد شده ارتباط معناداری وجود دارد و بر این اساس فرضیه 1 رد می­شود.

فرضیه 2:

بین ناشران تهرا­نی و شهر­ستانی به لحاظ اولویت­بندی مشکلات مذکور تفاوت معناداری وجود  ندارد.

جدول2. نتایج آزمون من ـ ویتنی برای آزمون فرضیه 2 مربوط به ناشران تهرانی و شهرستانی

همان‌گونه که در جدول 2 مشاهده می­شود، از آنجا که سطح معناداری 162/0 بزرگتر از 05/0 است؛ بین ناشران تهرا­نی و شهر­ستانی به لحاظ اولویت­بندی مشکلات مذکور تفاوت معنا­­داری وجود  ندارد و بر این اساس فرضیة 2 تأیید می­شود. می­توان چنین نتیجه گرفت، نظر ناشران تهرانی و شهرستانی در اولویت­بندی موانع یکسان است. بنابراین، موانع و مشکلات موجود در زمینة دسترسی آزاد ساختن نشریه‌ها بین تهرانی­ها، که اغلب امکانات بهتر و بیشتری دارند، در مقایسه با شهرستانی­ها که با محدودیتهای بیشتری روبرو هستند، یکسان است و نیز می­توان نتیجه گرفت که بین رویکرد تهرانی­ها و شهرستانی­ها در دسترسی آزاد ساختن نشریه‌ها و توجهی که به این امر از سوی دولت و ناشران در سطح ایران می­شود، تفاوتی وجود ندارد. 

فرضیه 3:

بین ناشر­­ان دانشگاهی و غیردانشگاهی به لحاظ اولویت­­بندی مشکلات مذکور تفاوت معنا­­داری وجود ندارد.

جدول3. نتایج  آزمون من ـ ویتنی برای آزمون فرضیه 3

مربوط به ناشران دانشگاهی و غیردانشگاهی

همان‌گونه که در جدول 3 مشاهده می­شود، ­از آنجا که سطح معناداری 097/0 بزرگتر از 05/0 است، پس بین ناشران دانشگاهی و غیردانشگاهی به لحاظ اولویت­بندی مشکلات مذکور تفاوت معنا­­داری وجود ندارد. بر این اساس، فرضیه تأیید می­شود. در این پژوهش، ناشران غیردانشگاهی، ناشرانی بودند که به انجمنهای علمی مختلف وابسته بودند. بیشترین مانع و مشکلی که ناشران غیردانشگاهی همانند دانشگاهی به آن اشاره داشتند، تخصیص نیافتن بودجه مورد نیاز و نبود نیروی انسانی کافی بود که بر روند کار نشریه‌های دسترسی آزاد تأثیر منفی می‌­گذاشت.

فرضیة 4:

مشکلات مالی، زیرساختی، و فرهنگی به یک اندازه در بازدارندگی  دسترسی آزاد کردن مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران، تأثیر­­گذار هستند.

به منظور پاسخگویی به این فرضیه، از آزمون فرید­من استفاده شده است. آزمون فرید­من برای اولویت­بندی موانع مالی، زیرساختی و فرهنگی به کار رفته است.

جدول4. نتایج مربوط به آزمون فرید­من مربوط به فرضیه 4 براساس اولویت­بندی موانع

همان‌گونه که در جدول 4 مشاهده می­شود، سطح معناداری در این آزمون برابر    با 000/0 و کوچکتر از 05/0 می­باشد. بنابراین، تفاوت معنا­داری میان اولویت­بندی موانع وجود دارد. بر این اساس، مشکلات مالی، زیرساختی و فرهنگی، در بازدارندگی دسترسی آزاد کردن مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران، تأثیر­­گذار نیستند. بنابراین، فرضیه 4 رد می‌شود. میانگین رتبه­ها مشخص‌کننده ترتیب اولویت است. مواردی که دارای میانگین رتبه کمتری باشند، به عنوان اولویت اول  و سایر اولویتها به همین ترتیب مشخص می­شود. همان‌گونه که از نتایج جدول 4 برمی­آید، موانع زیر ساختی به ترتیب در اولویت اول با میانگین رتبه 78/1، موانع مالی در اولویت دوم با  میانگین رتبه 84/1 و موانع فرهنگی با میانگین رتبه 38/2 در اولویت آخر قرار می­گیرند.

پاسخ به پرسشهای اساسی پژوهش

پرسش1- مشکلات مالی، زیرساختی، فرهنگی از دیدگاه گروه‌های مختلف ناشران  تا چه اندازه در راستای دسترسی آزاد ساختن مجله‌های علمی- پژوهشی ایران بازدارنده هستند؟

با محاسبة میانگین، برای هر یک از این گویه­ها از طریق دادن رتبه به مقیاسهای کاملاً موافق با رتبه 1، موافق با رتبه 2، نظری ندارم با رتبه 3، مخالف با رتبه 4، کاملاً مخالف با رتبه 5،  اولویتهای ذکر شده در جدول 5 برای موانع مشخص شد:

جدول 5. ترتیب اولویت موانع

پرسش 2- از دیدگاه گروه‌های مختلف ناشران، اولویت بازدارندگی مشکلات مذکور به چه صورت است؟

این سؤال، متناظر با فرضیة چهارم این پژوهش است. برای پاسخگویی به این فرضیه، از آزمون فرید­من استفاده شده است. آزمون فرید­من برای اولویت­بندی موانع مالی، زیرساختی و فرهنگی به کار رفته است.

با توجه به  جدول 4، سطح معناداری این آزمون برابر با 000/0 و کوچکتر از 05/0 می­باشد؛ بنابراین، تفاوت معنا­داری میان اولویت موانع وجود دارد. بر این اساس، مشکلات مالی، حقوقی، زیرساختی، مدیریتی و فرهنگی، در بازدارندگی دسترسی آزاد کردن مجله‌های علمی ـ پژوهشی ایران به یک اندازه تأثیر­­گذار نیستند. میانگین رتبه­ها مشخص کنندة ترتیب اولویت است. مواردی که میانگین رتبة کمتری دارند، به عنوان اولویت اول و سایر اولویتها به همین ترتیب مشخص می­‌شود. همان‌گونه که از نتایج جدول 4 بر می­آید، موانع زیر ساختی به ترتیب در اولویت اول با میانگین رتبه 78/1، موانع مالی در اولویت دوم با  میانگین رتبه 84/1 و موانع فرهنگی با میانگین رتبه 38/2 در اولویت آخر قرار می­گیرند.

پرسش3- راهکارهای پیشنهادی ناشران مجله‌های علمی- پژوهشی برای رفع موانع و مشکلات موجود چیست؟

تأمین بودجه توسط سازمان مادر، جذب حمایت افراد و سازمانها، استفاده از متخصصان فنی برای طراحی سایت، جذب حمایت دولت، آگاهی­رسانی در زمینة نشریه‌های دسترسی آزاد، استفاده از نرم­افزارهای رایگان در اینترنت، تدوین مقررات سازمانی، تدوین رویّه­های اداری، جذب حمایت نویسندگان خارجی، جذب حمایت انجمنهای علمی و در مرتبة آخر نیز دریافت هزینه از نویسنده، به ترتیب در اولویت قرار می­گیرند.

پیشنهادهای اجرایی

علاوه بر موانع ذکر شده در پرسشنامه، سردبیران نشریه‌ها به موانع دیگری نیز اشاره کرده­اند که ذکر می­شود:

- کمبود اعتبارات دریافتی که انجمنهای علمی از وزارت علوم دریافت می­کنند

- به دلیل نبود ساختار تشکیلاتی انجمنهای علمی، مسئولیتهای چند نفر را یک نفر انجام می­دهد.

- کمبود بودجه لازم جهت استخدام و به کارگیری کارکنان یک نشریه و نیز پرداخت حق­الزحمه کارکنان

- بروکراسی اجرایی در دفاتر مجله‌ها و دفاتر نشر و احیاناً عدم استفاده بهینه از بودجة انتشارات

- کمبود نیروی انسانی، نه فقط نیروی متخصص

- استقبال نکردن از گزینه­های الکترونیکی

- نبود راهبرد درست در زمینة مدیریت اطلاعات و نیز بی‌توجهی به فضای مجازی

- جعل و استفاده از پژوهشهای دیگران به نام خود، بخصوص در رشته­های پزشکی

- نبود انگیزة کافی در کشور برای بالا بردن تعداد خوانندگان نشریه‌ها و نبود فضای رقابتی در کشور

- ناتوانی و نبود فرهنگ تعامل و نقد در کشور.

پیشنهادهای ارائه شده نیز عبارتند از:

1- فرهنگ­سازی در زمینة یکسان بودن ارزش مقاله­های علمیِ چاپ شده و الکترونیکی

2- راه اندازی کارگاه برای توجیه سردبیران در مورد مزایای دسترسی آزاد

3- تقویت پایگاه‌هایی که تعداد ارجاعات مقاله‌ها را محاسبه کنند و مجله‌هایی را که میزان استنادهای آنها کم است، از درجة علمی خود محروم کنند تا برای دسترسی آزاد شدن و پیشرفت، انگیزه پیدا کنند.

4- تعمیم آموزش و برگزاری کلاسها و دوره­های آموزشی تکمیلی و کوتاه مدت در همه سطوح

5- تغییر شرایط اقتصادی کشور در جهت رقابت و تولید و کاربرد علم بیشتر

6- فراهم آوردن امکان استفاده از رایانه و اینترنت برای همگان.

پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی

همان­گونه که پیش­تر اشاره شد، در زمینة نشریه‌های دسترسی آزاد تاکنون پژوهشهای بسیار کمی در ایران صورت گرفته است. با توجه به نقش و اهمیتی که این نشریه‌ها در پیشرفت علمی کشور دارند، موضوعات بسیاری در این زمینه قابل تأمل و توجه است. پیشنهادهای ذیل، برخی از مواردی است که می­تواند مورد توجه قرار گیرد:

1- بررسی نقش کتابداران در چرخة نشریه‌های دسترسی آزاد و پیشرفت علمی کشور

2- بررسی میزان آگاهی دانشجویان از مجله‌های دسترسی آزاد در رشته­های تحصیلی مختلف و مقایسه آن

3- بررسی میزان رضایت دانشجویان از مجله‌های دسترسی آزاد از جنبه­های مختلف

4- بررسی مقاله‌های دسترسی آزاد چاپ شدة نویسندگان ایرانی در مجله‌های خارجی

5- بررسی کیفیت مقاله‌های دسترسی آزاد در رشته­های مختلف

6- بررسی مشکلات مربوط به قانون کپی­رایت در ایران.