مطالعه تطبیقی میزان خود- استنادی در دو نشریة فصلنامه کتاب و فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی در سالهای 1382 تا 1386 بر اساس پایگاه گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام

مقدمه

استناد به معنای سند قرار دادن چیزی، تکیه بر چیزی کردن، یا سخنی را سند قرار دادن می‌باشد و بیانگر نوعی استفاده از دانش پیشین است (مدیرامانی، 1381).

تحلیل استنادی بخشی از کتاب سنجی است که به ارتباط میان مدارک ارجاعی و منبع استنادکننده می پردازد.  روند موضوعی، الگوهای استنادی بین رشته‌ای، تاریخ استناد، استناد گروهی، و خود - استنادی از جمله مواردی است که در مطالعات استنادی مورد توجه قرار گرفته­اند (شهریاری و افقهی، 1386). «گارفیلد»[1] بُعد تازه‌ای از تحلیل استنادی را مطرح و نمایه استنادی علوم را بررسی کرد و با بررسی این منبع کم‌نظیر، تحرک تازه ای را ایجاد نمود. وی روشهای اندازه‌گیری دیگری مانند ضریب تأثیر[2] و شاخص نزدیکی را در مجله‌های علمی مطرح کرد.

«ضریب تأثیر» که به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای سنجش مجله‌های علمی پذیرفته شده، عبارت است از نسبت تعداد استنادهای تعلق گرفته به مجله در دو سال قبل، به تعداد مقاله‌های دو سال گذشتة آن نشریه، در یک سال مشخص.

روشن است که تعدادی از استنادها را خود- استنادی[3] تشکیل می‌دهد. «دیوداتو»[4] در تعریف خود- استنادی چنین عنوان می‌کند: رفتاری که در آن، مؤلف اثر به  مدرک یا مدارکی از خود استناد می کند (یکی بودن مؤلف در مدرک استناد کننده و استنادشونده). این اصطلاح برخی اوقات تنها برای مواردی استفاده می شود که فرد تنها مؤلف و یا اولین نویسنده آن مدرک باشد (دیوداتو، 1994).

خود- استنادی با معانی مختلفی استفاده شده است. ارجاع به مقاله‌های منتشر شده در مجله ای که مقاله استنادکننده در آن چاپ شده « خود- استنادی مجله[5]» خوانده می‌شود. اگر مقالة استنادکننده یک یا چند نویسندة مشترک با مقالة استناد شونده داشته باشد، این خصیصه به عنوان «خود - استنادی»  تعریف می شود.استنادهای مقاله‌های تألیفی افراد به سازمانی که در آن کار می کنند نیز « خود- استنادی سازمانی»[6] نامیده می‌شود (روسو و اگه[7]، 1990). انواع دیگری از خود- استنادی عنوان شده که کمتر به آنها پرداخته شده است. به عنوان مثال، «خود- استنادی زبانی»[8] که نشان از استناد مؤلف یا مؤلفان به آثار زبان مادری دارد، یا استناد به مدارک حوزة مورد مطالعه که آن را «خود- استنادی رشته‌ای»[9] می‌نامند و «خود- استنادی صفحه وب»[10] که بیانگر استناد به صفحات وب نویسنده یا نویسندگان است (روسو، 1999).

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)[11]

گزارشهای  استنادی نشریه‌ها[12] (JCR) از محصولات تامسون - رویترز [13] که در سال 1975 منتشر شد، به عنوان منبعی برای ارزیابی مجله‌ها در سطح جهان مورد استفادة محققان، کتابداران و ناشران قرار می گیرد، اما به علت سوگیری نسبت به زبان انگلیسی مورد انتقاد است. از این رو، این موضوع باعث شده تا در کشورهای مختلف، مجله‌های غیرانگلیسی زبان فرصت نمایه شدن در پایگاه استنادی نشریه‌ها را نداشته باشند.

پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) توسط مرکز منطقه ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری تهیه شده و یک نظام استنادی در سطح کشورهای اسلامی است. بعد از      ایالات متحده  که 60 سال در مطالعات استنادی تجربه دارد، جمهوری اسلامی ایران پس از شرکتهای تامسون – رویترز و اسکوپوس[14]، سومین نظام استنادی را در سطح بین المللی راه اندازی نموده است.

پدیدة مجله‌های فارسی به خاطر نبود مطالعات عمیق و گسترده در ابعاد مختلف آن، پدیدة ناشناخته‌ای است. نظر به تأسیس پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، اکنون این فرصت به دست آمده تا شناخت مجله‌های فارسی از ابعاد مختلف بویژه علم‌سنجی میسر شود.

ISC بر اساس سیاستهای وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در طی  مراحل زیر به توسعة خود ادامه می‌دهد:

1-   مجله‌های فارسی

2-   مجله‌های انگلیسی ایران و سایر کشورهای اسلامی

3-   مجله‌های عربی کشورهای اسلامی

4-  زبانهایی مانند ترکی، اندونزیایی، مالزیایی، فرانسوی و ... کشورهای اسلامی.

در حقیقت ISC  با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده از نشریه‌های معتبر  فارسی، به  تحلیل محتوا، ارزیابی مجله‌ها و رتبه‌بندی مؤسسات علمی و نویسندگان در سطح ملی می پردازد. معیارهای علم‌سنجی بر اساس قوانین علمی پایه‌گذاری شده، از این رو فرآورده‌های علمی ISC برابر با فرآورده‌هایی است  که توسط تامسون – رویترز  در سطح جهان تولید می‌شود، با این تفاوت که این فرآورده‌ها برای زبان فارسی و کشورهای اسلامی طراحی و بومی‌سازی شده اند. برخی از تولیدات ISC برای نشریه‌های معتبر فارسی که در مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری تهیه و یا در دست تهیه می‌باشند، به قرار زیر است:

گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی[15]، نمایه استنادی علوم ایران[16]، طلایه‌داران علم ایران[17]، فهرست مندرجات جاری فارسی[18]، پایگاه ­استنادی برترین همایشهای علمی فارسی[19]، نظام شاخصهای عملکردی نشریه‌های فارسی[20]، تحلیل پایگاه داده‌های نشریه‌های فارسی.[21]

گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی، از نخستین پایگاه‌های ایجاد شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام است. هدف از ایجاد این پایگاه، بررسی مجله های فارسی و رتبه‌بندی آنها بر اساس مطالعات استنادی است. گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی، ابزاری است دقیق برای ارزیابی بسترهای علمی در قلمروِ نشریه‌ها، و عمده مخاطبان این پایگاه را جوامع و اجتماعات علمی در سطح ملی تشکیل می‌دهند. این پایگاه یک طرح پیوسته و مداوم است که رکوردهای اطلاعاتی نشریه‌های معتبر فارسی را از سال 1378 پوشش داده است.

مبنای کار گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی، بررسی مجله‌ها در یک سال شمسی است. بنابراین، منطبق با معیارهای موجود، وضعیت هر مجله در سالهای مختلف بررسی و سیر صعودی یا نزولی میزان استفاده از آن مشخص می گردد. بر این اساس، ناشران مجله‌ها می‌توانند مجله خود را  در مقایسه با سایر مجله‌ها در همان حوزة موضوعی مقایسه کنند. به عبارت دیگر، هدفی که گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی دنبال می‌نماید، این موضوع مهم است که یک مجله چقدر  به دفعات از سوی مجله‌های دیگر مورد استناد و استفاده قرار می‌گیرد (مهراد و مقصودی دریه، 1387).

بیان مسئله

با وجود آنکه تعدادی از استنادها را خود- استنادی مجله و مؤلف تشکیل می دهد و وجود خود - استنادی در مجله‌های یک حوزة خاص موضوعی به خاطر تازگی و منحصر به فرد بودن موضوعات امری اجتناب‌ناپذیر است، مجله‌هایی هستند که نرخ خود- استنادی در میان کل استنادها در صد بالایی را به خود اختصاص می دهد و چون برای محاسبة ضریب تأثیر از استناد استفاده می شود و گروه­ های مختلفی از قبیل ناشران، سردبیران، کتابداران و مؤلفان برای تعیین رتبه مجله در یک حوزه خاص از ضریب تأثیر استفاده  می‌کنند، این باعث می‌شود تا مجله در جای واقعی خود قرار نگیرد و مؤلف نیز جزء پراستنادترین­ها قرار بگیرد. بنابراین، بررسی میزان خود- استنادی و تعیین ضریب تأثیر بدون  خود- استنادی، ضروری است.

هدفهای پژوهش

هدف از پژوهش حاضر 1- تعیین خود- استنادی مجله 2- خود-استنادی مؤلف و 3- تشخیص همبستگی میان ضریب تأثیر مجله و خود - استنادی در دو نشریة «فصلنامه کتاب» و «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» (طی سالهای 1382-1386) می‌باشد. بدیهی است، درصدی از کل استنادها شامل خود- استنادی مجله و مؤلف است. چنانچه این موضوع در حد زیاد باشد، باعث می‌شود رتبه مجله در سطح بالا قرار گیرد و مؤلف در بعضی موارد جزء پراستنادترین‌ها باشد. هدف از استناد به انتشارات پیشین، علاوه بر صحّت موضوع مورد بررسی، مرتبط بودن منبع مورد استناد با نتایج تحقیق جاری است. چنانچه مؤلفی بیش از حد به خود استناد کند، نشان دهندة دو مورد است: یکی اینکه او تنها متخصص حوزه در دست تحقیق است و یا اینکه به دلایل گوناگون علاقه به افزایش استناد به نوشته‌های پیشین خود دارد. در این صورت، احتمالاً نتایج حاصل در تعیین ضریب تأثیر خالی از سوگیری نخواهد بود. بررسی حاضر، تعیین همبستگی بین ضریب تأثیر مجله و میزان خود استنادی را دنبال می کند و چنانچه میزان خود - استنادی مجله‌ای بالاتر از 20% باشد، سردبیران باید در سیاست پذیرش مقاله‌ها تجدید نظر کنند.

پیشینة پژوهش

«شهریاری و افقهی» (1386)  در مقاله‌ای با عنوان « خود- استنادی در مجله‌های علوم اطلاع‌رسانی و فصلنامه‌کتاب (1384-1383)» شاخصهایی چون تعداد خود- استنادی، میزان خود - استنادی، میزان مقاله‌های دارای خود– استنادی را بررسی کردند. نتایج نشان داد تفاوت چندانی  در میزان خود- استنادی بین دو نشریه مشاهده نمی شود. میزان     خود- استنادی با نشریه رابطه‌ای ندارد، اما رتبه علمی در میزان خود- استنادی، نوع مدرک خوداستناد شده، و عمر خوداستنادها با نشریه رابطه دارند.

«قانع» (1386) درمطالعه‌ای، خود - استنادی مجله‌های حوزة علوم پزشکی منتشر شده در سال 1384 با استفاده از گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی را بررسی نمود. نتایج نشان داد رابطه معناداری در سطح (01/0) بین ضریب تأثیر و نرخ خود - استنادی وجود دارد  ( 085/0(r =. ضریب همبستگی پیرسون رابطة معناداری بین ضریب تأثیر و خود- استنادی مجله نشان داد و همچنین رابطة معناداری بین ضریب تأثیر و خود- استنادی مؤلف  وجود دارد. این تحقیق همچنین  نشان داد 85% مجله‌های فارسی حوزه پزشکی با نرخ 5/61% خود - استنادی، منتشر می شوند. ضریب تأثیر 6/58% از مجله‌ها صفر شده است که نشان دهندة تمایل زیاد بعضی از نویسندگان به خود - استنادی است. تعداد مقاله‌ها تأثیری در ضریب تأثیر مجله (201/0- = r) و ضریب تأثیر بدون خود – استنادی (109/0- = r) ندارد.

«اشنایدر و بنزی»[22] (1998) الگوهای خود- استنادی را در 6 رشتة حوزه‌های علوم اجتماعی و علوم فیزیکی و علوم انسانی بررسی کردند. نمونه ها برای تعیین و سنّ       خود- استنادی و استناد به دیگران در کتابشناسی‌ها، مطالعه شد. بین رشته‌ها در خصوص تعداد و سن استنادها اختلاف معناداری مشاهده شد. به طور کلی 9% استنادها متعلق به  خود- استنادی بود. 15% استنادهای حوزه علوم فیزیکی شامل خود - استنادی است، در مقابل خود - استنادی حوزه های علوم اجتماعی و علوم انسانی به ترتیب 6% و 3% می‌باشد.

«فسولاکی»[23] و دیگران  (2000) در تحقیقی خود - استنادی در شماره های  1995 و 1996 شش مجله حوزه بیهوشی را با محاسبه نرخ خوداستنادگری و خوداستنادشدگی، مطالعه کردند. نتایج نشان داد نرخ خوداستنادگری مجله‌ها از 4% تا 57% و نرخ خوداستنادشدگی مجله‌ها از 4% تا 35% متغیر است. در این بررسی، بین نرخ خوداستنادگری مجله‌ها و ضریب تأثیر، همبستگی معناداری مشاهده شد  (r=0.89 , p=0.015).

«نیسنگر»[24] (2000) استفاده از گزارش استنادی نشریه‌های مؤسسه اطلاعات علمی برای مدیریت مجله‌ها در کتابخانه های دانشگاهی را بررسی نمود. این مطالعه تأثیر       خودـ استنادی مجله را در رتبه‌بندی مجله‌ها در حوزة علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و ژنتیک بررسی کرد. نتایج نشان داد کتابداران بدون توجه به خود- استنادی، می‌توانند از رتبه‌بندی مجله‌ها در JCR برای مدیریت مجموعه مجله‌های خود استفاده کنند.

«میگوئل و مارتی بنماتی»[25] (2002) خود - استنادی را در سه مجلة Radiologia (مجله رسمی انجمن اسپانیولی رادیولوژی) و European Radiology و Radiology در دورة زمانی1997-1998 مقایسه کردند. شاخص خود - استنادی که از نسبت بین خودارجاعی و کل ارجاعات هر مقاله به دست می‌آید، برای سه مجلة مذکور محاسبه شد. نتایج نشان داد شاخص خود - استنادی برای نشریه Radiology   (2/23%) نسبت به نشریه‌های  Radiologia (8/1%) و European Radiology (8/0%) بیشتر بود.

«اکسنس»[26] (2003) نقش خود - استنادی در تولیدات کشور نروژ را بین سالهای 1981-1996 بررسی کرده است. نتایج نشان داد 36% تمام استنادها شامل  خود- استنادی نویسنده است. نتایج حاکی از آن است که همبستگی مثبت و قوی بین تعداد خود - استنادی مؤلف و تعداد مؤلفان مقاله وجود دارد و نیز در خصوص خود- استنادی در میان حوزه های علمی مختلف، اختلاف معناداری مشاهده شده است.

«تیسی»[27] (2006) خود - استنادی مجله‌های معتبر حوزة رساناها را در خصوص  نرخ خوداستنادگری و خوداستنادشدگی مجله‌ها بررسی کرد. با استفاده از پایگاه INSPEC  تعداد 100 مجله فعال این حوزه بین سالهای 1978-1997 جمع‌آوری و داده‌های مربوط به فراوانی استنادها از SCI (لوح فشرده 2001) تهیه شده است. نتایج این بررسی نشان داد مجله‌های استنادکنندة قدیمی‌تر نسبت به مجله‌های جدیدتر، خود- استنادی بالاتری دارند. همچنین، تعداد مقاله‌های چاپ شده و استنادهای دریافتی، هیچ رابطه‌ای با نرخ خوداستنادشدگی مجله‌ها ندارد. میانگین نرخ خواستنادگری مجله‌ها 59/9% و میانگین نرخ خوداستنادشدگی مجله‌ها 03/15% است.

«فرندسن»[28](2007) تعدادی متغیر انتخاب کرد تا خود - استنادی مجله را بررسی کند. مطالعه او بر روی 32 مجله اقتصادی که در نمایه استنادی علوم اجتماعی نمایه می‌شدند، صورت گرفت. مطالعة او نشان داد بین نرخ خوداستنادگری و ضریب تأثیر مجله بر خلاف نرخ خوداستنادشدگی، ارتباط وجود دارد. همین‌طور، نرخ خوداستنادگری با عوامل مختلف مانند انواع مدارک، موقعیت جغرافیایی، زبان و پیشرفت در طول زمان ارتباط دارد. او دریافت که نرخ خوداستنادگری نشانه خودمطرحی و توجه به خود نیست، اما این در مورد نرخ خوداستناد شدگی درست است.

«کراوس»[29] (2007) نرخ خود - استنادی 107 مجلة حوزة اکولوژی موجود در گزارشهای استنادی نشریه‌های مؤسسه اطلاعات علمی را بررسی نمود. به طور متوسط، ضریب تأثیر مجله‌های مورد مطالعه در سال 2004 بین 3/1 ±2/16% تحت تأثیر            خود- استنادی است. نتایج بررسی نشان داد میزان خود - استنادی با افزایش ضریب تأثیر کاهش می‌یابد، اما مجله‌های با ضریب تأثیر بالا نیز تغییرات وسیعی را نشان می دهند. مؤلف پیشنهاد می‌کند برای رتبه‌بندی مجله‌های خاص، نرخ خود - استنادی مجله لحاظ شود.

«هلشتن و دیگران»[30] (2007) خود- استنادی را از جنبه‌های مختلف بررسی کردند. آنها نشان دادند موضوعهای جدید ظاهر شده و از طریق شبکه خود - استنادی تکامل می‌یابند. این مطالعه پیشنهاد کرد حرکت حوزه‌های دانشمندان به سوی موضوعات جدید با استفاده از خود - استنادی می‌تواند سنجیده شود.

«قانع» (2008) در مطالعه‌ای میزان همبستگی خود - استنادی با ضریب تأثیر مجله‌های علمی حوزه مهندسی در گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی در دوره زمانی 2002- 2006 را بررسی نمود. نتایج نشان داد نرخ خود - استنادی مجله‌ها 41% و نرخ خود - استنادی مؤلف 66% می‌باشد. نتایج همین‌طور نشان داد همبستگی معناداری بین       خود- استنادی  مجله و خود - استنادی مؤلف با ضریب تأثیر، وجود دارد.

(004/0 =sig، 397/0 =r ، 032/0 =sig ، 300/0 =r). بعد از حذف خود- استنادی، تغییرات زیادی در رتبه‌بندی مجله‌ها (چه مثبت و چه منفی) مشاهده شد. در این خصوص، تقریبا 7/13% و 7/15% از مجله‌ها در موقعیت خود باقی ماندند.

پرسشهای پژوهش

پژوهش حاضر در صدد است تا به پرسشهای زیر پاسخ گوید:

1-   میزان خود- استنادی نویسنده در دو نشریة «فصلنامه کتاب» و «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» چگونه است؟

2-   میزان خود- استنادی نویسنده از نظر نوع مدرک خود استناد شده در هر نشریه چگونه است؟

3-   عمر خود- استنادی نویسنده در هر نشریه چه وضعیتی دارد؟

4-   نرخ خود- استنادی مجله در فصلنامه­های مذکور در هر سال (طی سالهای مورد بررسی) چه وضعیتی دارد؟

5-  چه میزان از خود- استنادی های هر نشریه در هر سال(طی سالهای مورد بررسی) در ضریب تأثیر مؤثر بوده و عملکرد مجله‌ها پس از حذف خود - استنادی چگونه است؟

روش‌شناسی پژوهش

روش پژوهش

پژوهش حاضر، پیمایشی با رویکرد تحلیل استنادی است.

جامعه پژوهش

جامعه پژوهش حاضر را 40 شماره از نشریه‌های «فصلنامه کتاب» و «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» طی سالهای 82-86 تشکیل می‌دهد. دلیل انتخاب این دو نشریه آن بوده است که هر دو در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نمایه شده، هر دو به صورت فصلی منتشر می شوند و هر دو ضریب تأثیر دارند. 

ابزار گردآوری داده‌‌ها

برای انجام پژوهش به پایگاه گزارش استنادی نشریه‌ها فارسی از تولیدات مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری مراجعه شد و با انتخاب سال،  ضریب تأثیر مجله‌های مورد بررسی تعین گردید. همین‌طور، برای گردآوری اطلاعات مربوط به تعیین         خود- استنادی نویسنده از پایگاه مقاله‌های الکترونیکی و پایگاه نمایه استنادی علوم (SCI) از تولیدات  ISCاستفاده گردیده و تعداد خود- استنادیهای نویسنده استخراج و در فیشهایی که از قبل تهیه شده بود، درج گردید. سپس، با استفاده از اطلاعات گردآوری شده، به پرسشهای پژوهش پاسخ داده شده است. در رابطه با خود - استنادی نویسنده نیز از پایگاه گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی استفاده و سپس از قسمت مجله‌های استنادکننده آمار مربوطه گردآوری شده و در فیشهای مجزایی یادداشت گردیده و چون برای محاسبه ضریب تأثیر از استنادهای دو سال قبل استفاده می‌شود، خود- استنادیهای دو سال قبل مطابق فرمول زیر کسر و ضریب تأثیر بدون خود- استنادی محاسبه گردیده است.

برای مثال، برای مجله‌های سال 1384ضریب تأثیر بدون خود- استنادی بدین طریق محاسبه می گردد:

   = ضریب تأثیر بدون خود - استنادی

که در اینجا:

A = استنادهای سال 1384 به مقاله‌های 1382 مجله مورد بررسی

a = خود استنادی سال 1382

B= استنادهای سال 1384 به مقاله‌های 1383 مجله مورد بررسی

b = خود استنادی سال 1383

C= مقاله‌های مجله در سال 1382

D= مقاله‌های مجله در سال 1383

E= مجموع مقاله‌های مجله در سالهای 1382 و 1383

بحث و تجزیه و تحلیل یافته‌ها

در رابطه با پرسش اول، همان‌طور که در جدول1نشان داده شده است، «فصلنامه کتاب» 362 مقاله و «فصلنامه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی» 174 مقاله دارند که در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نمایه شده است. از این تعداد مقاله بررسی شده در «فصلنامه کتاب» 47 مقاله (98/12%) دارای خود- استنادی نویسنده و در «فصلنامه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی»36 مقاله (68/20%) دارای خود- استنادی نویسنده هستند.

تعداد استنادهای بررسی شده برای «فصلنامه کتاب» 1800 عدد و برای «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» 781 عدد می باشد که از این تعداد استناد «فصلنامه کتاب»      68 عدد (77/3%) و «فصلنامه علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی» 52 عدد (65/6%) خود- استنادی نویسنده بودند.

جدول1. داده‌های توصیفی نشریه‌های فصلنامة کتاب و فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی

برای پاسخ به پرسش دوم باید گفت منظور از مدرک خود استناد شده، نوع مدرکی است که نویسنده خوداستنادگر به آن مدرک، که نویسنده یا نویسنده همکار آن بوده، استناد کرده است. در فیشهای تهیه شده نوع مدرک استناد شده که دارای خود - استنادی نویسنده بوده، مشخص گردیده و در پایان نوع مدرک به 6 گروه مشخص شده در جدول 2 تقسیم‌بندی شده و تعداد هر یک به تفکیک زیر گروه مورد نظر درج شده است. نتایج نشان داد در هر دو نشریة «مقاله» رتبه اول و «کتاب» رتبه دوم را از نظر نوع مدرک استناد شده دارا هستند. سپس از آزمون آماری خی دو استفاده شده تا بررسی شود که آیا بین نشریه و نوع مدرک استناد شده رابطه‌ای وجود دارد یا خیر. با توجه به اعداد به دست آمده ملاحظه می شود که در سطح معناداری 5% رابطه معناداری بین نشریه و نوع مدرک استناد شده وجود ندارد و فرض تحقیق مبنی بر مستقل بودن نشریه و نوع مدرک استناد شده، تأیید می‌شود.

جدول2. نشریه و نوع مدرک خود استناد شده

Df=5  pvalue=0.71 (p=0.05)

          برای پاسخ به پرسش سوم، عمر خوداستنادها را به چهار گروه صفر تا 2 سال، 3 تا 5 سال، 6 تا 8 سال و 9 سال و بالاتر تقسیم کرده و تعداد هر کدام را در جایگاه مربوط ثبت نمودیم.

جدول 3. نشریه و عمر خوداستنادها

نمودار 1. عمر خود- استنادی و تعداد خود- استنادی دو نشریه

همان‌طور که از جدول 3 و نمودار 1 بر می‌آید، عمر خود- استنادی ها برای هر دو نشریه اغلب بین  صفر تا 2 سال می‌باشد؛ لذا می‌توان چنین استنباط کرد که نویسندگان معمولا به آثار جدید خود استناد می‌کنند که شاید علت آن را بتوان تازگی موضوع و تنها بودن نویسنده در آن حوزه مورد نظر دانست و یا آنکه اثر ادامه کار قبلی اوست.

برای پاسخگویی به پرسش چهارم، از بخش مجله‌های استنادکنندة پایگاه گزارشهای استنادی نشریه‌های فارسی استفاده شده است. در این بخش از پایگاه، مجله‌هایی که مجله مورد نظر به آنها استناد کرده، ذکر شده است. از این‌رو، برای محاسبة نرخ خود- استنادی، تعداد استنادهای مجله مورد نظر را به تعداد کل استنادهای مجله ها تقسیم و در 100 ضرب نموده تا  نرخ خود - استنادی مجله مورد نظر محاسبه شود.

جدول4. نشریه و نرخ خود - استنادی

نمودار 2. نرخ خود ـ استنادی دو نشریه طی 5 ساله مورد بررسی

همان‌طور که از جدول 4 و نمودار 2 بر می آید، در­ سالهای 82 ، 83 ، 84 و 85 نرخ
خود - استنادی نشریه کتابداری و اطلاع رسانی نسبت به فصلنامه کتاب بسیار پایین تر بوده است، اما در سال 86 این نرخ رشد چشمگیری داشته تا آنجا که در سال 86 نرخ خود - استنادی فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی نسبت به فصلنامه کتاب بیشتر شده است.

برای پاسخگویی به پرسش پنجم، با استفاده از بخش مجله‌های استناد کننده، خود - استنادی های دو سال قبل مجله  مورد نظر را استخراج و در جدول یادداشت می‌کنیم. برای مثال، برای محاسبة ضریب تأثیر سال 84 ، چون استنادهای سالهای 82 و 83 مجله ملاک است، خود استنادیهای این دو سال مجله را باید در نظر گرفت و رتبه مجله را پس از حذف خود - استنادی تعیین کرد. سپس در ستون مربوط در جدولهای 5 و 6 می نویسیم آنگاه با استفاده از روش آماری ویلکاکسون، رتبه‌ها را با هم مقایسه می‌کنیم.

جدول 5. «فصلنامه کتاب» و ضریب تأثیر و عملکرد پس از حذف خود - استنادی

جدول 6. «فصلنامه  کتابداری و اطلاع‌رسانی» و ضریب تأثیر و عملکرد پس از حذف خود -  استنادی

همان‌طور که در جدولهای 5 و 6 مشاهده می‌کنیم، رتبة مجله‌ها پس از حذف خود - استنادی سیر نزولی را طی کرده و رتبة آنها کاهش می یابد، لذا برای آنکه جایگاه واقعی مجله را مشخص کنیم، بهتر است ضریب تأثیر بدون خود - استنادی را محاسبه نماییم.

با استفاده از روش آماری ویلکاکسون نتیجه می گیریم که اختلاف آماری رتبه بندی ضریب تأثیر در سطح معناداری 5% معنادار است. به عبارت دیگر، خود - استنادیها با احتمال بیش از 95%، تأثیر مثبت در رتبه‌بندی مجله‌ها دارند. این مقدار برای هر دو نشریه یکسان به دست آمد.

Z= 023/2-

Pvalue=    043/0

نتیجه‌گیری

میزان خود – استنادی نویسنده در «فصلنامه کتاب» و«فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» به ترتیب 77/3% و 65/6% است که با توجه به مطالعات انجام شده، نسبت به 20% به دست آمده برای خود- استنادی، میزان پایینی به نظر می‌­رسد. بیشترین مدرک خود استناد شده در هر دو نشریه «مقاله» به ترتیب با 30 و 22 استناد می‌باشد. نتایج نشان داد نوع مدرک خود استناد شده، رابطة معناداری با نشریه ندارد. بیشترین عمر خود- استنادها در دو نشریه  صفر تا دو سال می باشد که برای «فصلنامه کتاب» برای این 3 سال 30 استناد و برای«فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» در همین مدت، 22 استناد
 می‌باشد. نرخ خود - استنادی دو نشریه نیز محاسبه شد. این نرخ برای «فصلنامه کتاب» طی سالهای مورد بررسی به ترتیب، 41، 38، 57، 61 و 50% و برای  «فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی» 33، 28، 35، 21 و 59% می‌باشد. ضریب تأثیر این دو نشریه نیز قبل و پس از حذف خود - استنادی محاسبه شد و نتیجه نشان داد خود - استنادی افزایش مقدار ضریب تأثیر را در پی دارد و باعث می‌شود نویسندگان جزء پراستنادترین‌ها محسوب شده و مجله‌ها نیز رتبه‌ای را کسب کنند که نتوانند در جایگاه واقعی خود قرار گیرند. بنابراین، لازم است با افزایش میزان خود- استنادی در نشریه‌ها، سردبیران در سیاست گزینش مقاله‌ها تجدید نظر کنند.