بررسی نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز نسبت به مفهوم دسترسی آزاد به متون علمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی گروه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه تبریز و دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز نسبت به مفهوم دسترسی آزاد به متون علمی است. برای نیل به این منظور، میزان آشنایی دانشجویان با مفاهیم مرتبط به دسترسی آزاد سنجیده شد و میزان استفاده آنها از مجله‌های الکترونیک رایگان پرسیده و با توجه به ماهیت پیمایشی این پژوهش، برای گردآوری اطلاعات، استفاده گردید. روایی این پرسشنامه از طریق مراجعه به صاحب نظران این حوزه مورد تأیید قرار گرفت و برای پایایی نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آن 75/0 محاسبه گردید. جامعة این پژوهش 2177 دانشجوی تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز بودند که با توجه به گستردگی جامعه، با استفاده از جدول کرجسی و مورگان نمونه‌گیری به عمل آمد و 327 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. یافته‌های پژوهش نیز نشان داد در یازده مورد از 33 مورد اسامی، خدمات و مفاهیم مرتبط با دسترسی آزاد، بین گروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز، از نظر میزان آشنایی با آنها تفاوت معناداری وجود دارد؛ ولی در کل، میزان آشنایی دانشجویان تمام گروه های آموزشی با این مفهوم اندک است. همچنین یافته های پژوهش نشان داد تفاوت موجود بین گروه های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز از نظر میزان استفاده از مجله‌های الکترونیک رایگان، معنادار است.

کلیدواژه‌ها


مقدمه

عموماً در مورد این ادعا توافق وجود دارد که ارتباطهای علمی، اساس کار علمی است. از جهت دیگر، با توجه به اینکه فرایند برقراری ارتباط علمی نیز به عنوان شکل عمومی رفتار علمی، چندوجهی است، دانشمندان برای بررسی روشهای برقراری ارتباط (شفاهی یا کتبی) از روش‌شناسی‌های مختلفی استفاده می‌کنند و به دنبال یافتن کانالهای مختلف برقراری ارتباط برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات هستند. با مطالعة گذرای این متون، مشاهده می‌شود این ارتباط از نامه های نوشتاری[1] اواخر قرن 17 (نوروزی، 1387) شروع شده و به نشریه‌های علمی چاپی امروزی رسیده است. از این رو مطالعات نشان می‌دهند از سال 1665 ـ که می‌توان آن‌ را آغاز رسمی ارتباطهای علمی به شیوه مدرن نامید ـ پیوسته بر تعداد دانشمندان، مقاله‌ها و نشریه‌های علمی افزوده شده است (تنوپیر و کینگ، 2000) چنانکه تعداد مجله ها از 300 عنوان در سال 1830م به 6000 عنوان در اوایل قرن بیستم رسید و امروزه بین 70000 تا 80000 مجله علمی در دنیا وجود دارد؛ هر چند فقط 24000 عنوان از این تعداد، داوری تخصصی می شوند (نوروزی،1387). این روند افزایش تعداد دانشمندان، مقاله‌ها و مجله‌ها به مدت سه سده ادامه یافت، تا اینکه در نیمه دوم قرن بیستم نشانه‌های بحران بتدریج ظهور کرد. این وضعیت در متون کتابداری و اطلاع‌رسانی به «بحران نشریه‌ها» معروف است (مانا، 2003). به عنوان مثال، آمار انجمن کتابخانه‌های پژوهشی آمریکا (ARL) نشان می‌دهد در فاصله سالهای 1986 تا 2003، شاهد افزایش   260 درصدی هزینه اختصاص یافته به نشریه‌ها در کتابخانه‌ها هستیم. از جهت دیگر، میزان نشریه‌های خریداری شده تا سال 2001 تقریباً سیر نزولی داشته و پس از آن اندکی افزایش یافته است(ARL, 2003). از این‌رو، بتدریج و با بروز این مشکلات که ارتباطهای علمی را دچار چالش کرده بود، صاحب نظران به فکر نوع جدید ارتباط علمی افتادند که به موازات ارتباطهای علمی سنتی حرکت کند. این نوع جدید ارتباط علمی بر مبنای مفهومی خاص پی‌ریزی شده است که «جنبش دسترسی آزاد به اطلاعات علمی» نام دارد. دسترسی آزاد بر دسترسی پیوسته و دائم به متن کامل آثار علمی بدون پرداخت هزینه به ناشر یا مؤلف، اما با رعایت حق معنوی مؤلف دلالت دارد. بنابراین، افزایش قیمت مجله­ها و افزایش میزان تولید اطلاعات علمی و فنی سبب ایجاد اختلال در روند دستیابی به یافته­های پژوهشهای پیشین شده است و یکی از مهمترین راه­های دستیابی به منابع علمی و مقاله­های پژوهشی، دسترسی آزاد است. به عبارت دیگر، هدف از دسترسی آزاد، فراهم ساختن امکان دسترسی رایگان به نتایج تمامی آثار علمی و پژوهشی داوری و منتشر شده در مجله­های تخصصی علمی-پژوهشی برای همگان است (نوروزی، 1385). 

 

بیان مسئله

با گسترش جنبش دسترسی آزاد به متون علمی در میان دانشگاهیان، بررسی نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی به عنوان یکی از عمده‌ترین اقشار تولیدکنندة اطلاعات علمی امری ضروری است. در مقاطع تحصیلات تکمیلی که شامل دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتراست، دانشجو برای اتمام تحصیلات خود باید یک طرح پژوهشی در قالب پایان‌نامه ارائه دهد و برای تکمیل و انجام پژوهش، استفاده از نتایج پژوهشهای پیشین که در قالب مقاله منتشر شده‌اند، ضروری است. از این‌رو، بررسی نگرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز به عنوان یکی از ده دانشگاه برتر وزارت علوم تحقیقات و فناوری که دارای 1814 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد و 428 دانشجو در 65 گرایش در مقطع دکتری[2] می‌باشد، نسبت به مفهوم دسترسی آزاد به متون علمی که یکی از رویکردهای غالب ارتباطهای علمی قرن بیست و یکمی است، می‌تواند گویای واقعیتهای جالب توجهی در این زمینه باشد.

 

سؤالهای پژوهش

1.میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز با مفهوم دسترسی آزاد به چه میزان است؟

2.آیا در میزان آشنایی دانشجویان گروه های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز با مفهوم دسترسی آزاد تفاوت معناداری وجود دارد؟

3.استفادة دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز از مجله‌های الکترونیک رایگان به چه میزان است؟

4.آیا در میزان استفاده دانشجویان گروه های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز از مجله‌های الکترونیک رایگان تفاوت معناداری وجود دارد؟

 

مروری بر متون

الف) مروری بر تحقیقات انجام شده در خارج

پژوهشهای اولیه در زمینة مجله‌های دسترسی آزاد، تلاشهایی در راستای برقراری دسترسی آزاد به مجله‌های الکترونیکی بود که محتوای خود را به‌طور رایگان در اختیار خوانندگان قرار می دهند. صاحب‌نظران، این نوع مجله‌ها را «مجله‌های طلایی»[3] می‌نامند. از این‌رو، مطالعات اولیه بر این نوع مجله‌ها تمرکز داشت. برای نمونه، «روئز»[4] (1994)ضمن انجام پژوهش خود توانست 39 مجلة الکترونیکی پژوهشی داوری شده را شناسایی و معرفی کند. «هیچکاک، کار و هال»[5] (1996) نیز مجله‌های الکترونیک رایگان حوزه‌های علوم، فناوری و پزشکی را شناسایی کردند و دریافتند که 47 مورد از 87 مجلة بررسی شده، به صورت رایگان در دسترس بودند. «وودوارد»[6] (1997) با توزیع یک پرسشنامه، در زمینة واکنش کاربران (دانشجویان رشته های تحصیلات تکمیلی رایانه، روانشناسی، تربیت بدنی، علوم انسانی و کتابداری و اطلاع رسانی) به استفاده از مجله‌های الکترونیک رایگان و غیررایگان، پژوهشی را انجام داد. نتایج پژوهش وی نشان داد از بین 57 دانشجوی کارشناسی ارشد، 60% افراد به دلیل آشنا نبودن، توجه چندانی به مجله‌های الکترونیکی نشان نمی‌دادند. 40% افراد معتقد بودند کیفیت مقاله‌های موجود رایگان، از مجله‌های الکترونیکی اشتراکی غیررایگان پایین‌تر است. نیمی از کاربران به دلیل ضرورت استفاده از کلمة عبور برای استفاده از مجله‌های الکترونیکی، ترجیح می‌دادند از مجله‌های چاپی یا مجله‌های الکترونیک رایگان استفاده کنند. «کراوفرد»[7] (2002) و «گاستافسون»[8] (2002) در پژوهش خود مجله‌های الکترونیک رایگان را شناسایی و میزان بقا و حیات آنها را بررسی نمودند. مؤسسة اطلاعات علمی (آی. اس. آی) در سال 2002 طی پژوهشی استنادی با عنوان «تأثیر مجله‌های رایگان» ضمن شناسایی مجله‌های الکترونیکی رایگان و مطابقت آنها با فهرست مجله‌های الکترونیکی موجود در مجلة گزارشهای استنادی مؤسسة اطلاعات علمی در حوزه های هنر، علوم انسانی، علوم طبیعی و علوم دریافتند که 1190عنوان از این مجله‌های الکترونیکی رایگان در پایگاه مؤسسة اطلاعات علمی موجودند و نمایه شده‌ا‌ند. همچنین، طی این پژوهش مشخص شد مجله‌های الکترونیکی رایگان یک درصد از کل مجله‌های موجود در مؤسسة اطلاعات علمی را دربر می‌گرفتند.

«مکویگ»[9] (2004) و «تستا و مکویگ»[10] (2004) در پژوهش خود مجله‌های دسترسی آزاد نمایه شده در پایگاه مؤسسه اطلاعات علمی (آی. اس. آی.) را بررسی و آنها را از نظر تأثیرگذاری با مجله‌های دسترسی غیر آزاد مقایسه کردند. پژوهش کلاسیک و برجستة «لاورنس»[11] (2001 الف) اولین پژوهشی بود که به مزیّتهای استنادی مجله‌های دسترسی آزاد پرداخت. وی در پژوهش خود تلاش کرد مقاله‌های همایشهای حوزة رایانة دسترسی آزاد و غیر آزاد را با یکدیگر مقایسه کند. بتدریج، ذائقة انتشاراتی ناشران مجله‌های دسترسی آزاد تغییر و نوع جدیدی از مجله‌ها ظهور یافت که امکان نوعی خودآرشیوی را برای مقاله‌ها فراهم می‌کنند. صاحب‌نظران، این نوع مجله‌ها را «مجله‌های سبز»[12] می نامند. با رواج انتشار مجله‌های سبز، مطالعه در زمینة دسترسی آزاد افزایش یافت. برای نمونه، «آنتلمن»[13] (2004) مقاله‌های دسترسی آزاد در فیلدهای مختلف را از نظر استنادی با یکدیگر مقایسه کرد. «کورتز»[14] و همکارانش از نظام داده‌های فیزیک نجوم[15] برای مطالعة ویژگیها، تأثیر و مزایای مواد دسترسی آزاد استفاده کردند(کورتز، 2004؛ کورتز و دیگران 2003؛ 2004 الف؛ 2004 ب؛ 2005). با افزایش تعداد و تنوع کانالها و انواع، مواد دسترسی آزاد دیگر مانند گذشته قابل مدیریت نیست و ثبات لازم را ندارد. هارنارد و گروه وی در دانشگاه کبک مونترال، نخستین کسانی بودند که با طراحی یک روبوت خاص، اقدام به شناسایی خودکار مقاله‌های دسترسی آزاد و غیر آزاد منتشر شده به صورت سبز کردند (هجم[16]، 2004؛ هجم، هارنارد و گینگراس[17]، 2005). نتایج بازیافتی این روبوت در مطالعات مختلفی برای نشان دادن مزیت مقاله‌های دسترسی آزاد نسبت به غیرآزاد مورد استفاده قرار گرفت(هارنارد و برودی[18]، 2004؛ برودی[19] و دیگران، 2004؛ هجم، هارنارد و گینگراس، 2005). «ستوده و حری»[20] (2007) سیر تحول مجموعه مجله‌های دسترسی آزاد نمایه شده به وسیله نمایة استنادی علوم را بر اساس چهار معیار رایگان بودن، فوریت، داشتن خط مشی کامل و ثابت برای حداقل پنج سال،  بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد بیشتر مجله‌ها سه معیار مورد نظر را رعایت کرده بودند، زیرا رایگان بودند و امکان دسترسی سریع به کل محتوای آنها میسر بود. اگرچه بعضی مجله‌ها خط مشی ثابتی داشتند، تعداد زیادی از آنها به سبب فراوانی تعداد مجله‌های تازه منتشر شده یا مجله‌های اخیراً تبدیل شده، عمری کمتر از 5 سال داشتند. آنها در نهایت نتیجه گرفتند فقط نیمی از مجموعه نیازمندیهای لازم را رفع می کردند.

 

ب) مروری بر تحقیقات انجام شده در داخل

«کوشا» (1380) در پژوهش خود با عنوان «دسترسی به منابع اطلاعاتی رایگان پزشکی از طریق وب: تجربة راهنمای الکترونیکی منابع اطلاعاتی پزشکی» ضمن بیان امکانات، شیوه و مراحل طراحی یک راهنمای الکترونیکی برای منابع اطلاعاتی رایگان، 350 مجلة تخصصی پزشکی را انتخاب و با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی صفحات وب، وب‌سایتی را برای معرفی این مجله‌ها طراحی نمود. «شهبازی» (1383) در پژوهش خود میزان تقاضاهای موجود برای استفاده از مجله‌های الکترونیکی از طرف جامعة علمی را بررسی کرد. یافته‌های پژوهش وی نشان داد 5/62% کاربران استفاده از مجله‌های الکترونیکی را به مجله‌های چاپی ترجیح می‌دادند. همچنین، نتایج این پژوهش گویای آشنایی 9/89% کاربران جامعة علمی با مجله‌های الکترونیک بود. نتایج پژوهش شایگان نیا و دیگران (1383) نشان داد اغلب استفاده‌کنندگان یعنی حدود 77% مجله‌ها را به صورت الکترونیکی استفاده نموده اند. از نظر ایشان، دسترسی آسان به شماره‌های گذشتة مجله‌ها، سرعت و سهولت در بازیابی اطلاعات، حجم اطلاعات بازیابی شده، وابستگی نداشتن به مکان و زمان خاص، ایجاد انگیزه در مطالعة بیشتر و استفاده از خدمات جنبی، عوامل مؤثر در استفاده از مجله‌های الکترونیکی به شمار می‌روند.

یافته‌های پژوهش «عبدالهی» (1384) نیز نشان داد که 40% اعضای هیئت علمی دانشگاه شهیدچمران اهواز نقش مجله‌های علمی چاپی و الکترونیکی را در ارتقای سطح علمی خود زیاد و اکثریت آنها مطابقت این دسته از منابع اطلاعاتی را با نیازهای اطلاعاتی خود کم ارزیابی کردند. «قانع» (1383) در خلال پژوهشی با عنوان «آرشیو مدارک الکترونیکی: شیوه­ای نوین در ارتباطات علمی» مجله­های دسترسی آزاد را مختصر معرفی می‌کند. وی معتقد است اکنون ارتباطهای علمی دچار دو بحران است: بحران قیمت و بحران اجازه. کتابخانه­ها هزینه­های تحمل‌ناپذیری را برای اشتراک مجله­ها می‌پردازند. این هزینه شامل مجله­های چاپی و الکترونیکی است. بنابراین، برای دسترسی اندک بهای زیادی می­‌پردازند. به باور وی، دسترسی آزاد به مجله­های علمی، بحران قیمت و بحران اجازه دسترسی را نیز تا حدودی کاهش می‌دهد (قانع، 1383؛ قانع، 2006). همچنین پژوهش­ قانع (1383) نشان می­دهد اکثر مؤلفان دانشگاهی نسبت به دسترسی آزاد به یافته‌های علمی نظر مثبت دارند. مجله‌های دسترسی آزاد به عنوان یکی از بسترهای دسترسی به منابع علمی، در دوران آغازین فعالیت خود بوده و با توجه به قدمت سیصد ساله مجله­های چاپی، مجله­های دسترسی آزاد که اندکی بیش از یک دهه از فعالیت آنها نمی‌‌گذرد، در حال کسب تجربه در نظام ارتباطهای علمی هستند (قانع، 1383). جمالی‌مهموئی، وکیلی­مفرد و اسدی (1385) در پژوهشی با عنوان «مجله­های علمی دسترسی آزاد و الگوهای مالی نشر آنها» به بحث بحران مجله­های علمی، الگوهای مالی نشر مجله­ها، راه­های تأمین هزینه­های نشر دسترسی آزاد می­پردازند.

 

روش انجام پژوهش

این پژوهش از نوع توصیفی و پیمایشی است و در دو مرحله صورت گرفت: ابتدا سعی شد با بررسی متون انتشار یافته در زمینة دسترسی آزاد به اطلاعات علمی، مجموعه ای از اسامی، خدمات یا اصطلاحات مرتبط با مفهوم دسترسی آزاد گردآوردی شود. سپس در مرحلة دوم، با توزیع پرسشنامه‌ای محقق ساخته در میان دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز، از آنها خواسته شد میزان آشنایی خود را با این اسامی، خدمات یا اصطلاحات بیان دارند. بنابراین، از این طریق میزان آشنایی نسبی دانشجویان با مفهوم دسترسی آزاد به دست می‌آمد. برای پاسخ به سؤال «میزان استفاده» نیز از دانشجویان خواسته می‌شد میزان استفاده از مجله‌های الکترونیکی رایگان رشتة خود را عنوان کنند. با توجه به رتبه‌ای بودن داده‌های این پژوهش، از آمار توصیفی و آزمون آماری کروسکال-والیس برای پاسخ به سؤالهای تحقیق استفاده شد. جامعة این پژوهش 2177 دانشجوی تحصیلات تکمیلی( 1802 کارشناسی ارشد و 375 دکتری) شاغل به تحصیل در دانشگاه تبریز بود که با مراجعه به معاونت تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز، آمار تفصیلی آنها به تفکیک رشته به دست آمد. به دلیل گستردگی جامعة آماری، از نمونه گیری تصادفی طبقه‌ای که یکی از انواع نمونه‌گیریهای احتمالی است، استفاده گردید و با استفاده از جدول کرجسی و مورگان[21] (1970) حجم نمونه 327 نفر محاسبه شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش پرسشنامه‌ای محقق ساخته بود که روایی آن با مراجعه به صاحب‌نظران این حوزه تأیید شد. پایایی پرسشنامه نیز از طریق ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد که میزان آن 75/0 می‌باشد. برای تحلیل داده‌های حاصل از پرسشنامه و آزمونهای استنباطی نیز از نرم‌افزار آماری SPSS استفاده شد.

 

نتایج

برای پاسخ به سؤال اول پژوهش، یعنی میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با مفهوم دسترسی آزاد، ابتدا سعی شد با بررسی متون منتشر شده در زمینه دسترسی آزاد به اطلاعات علمی، مجموعه‌ای از اسامی، خدمات یا اصطلاحات مرتبط با مفهوم دسترسی آزاد گردآورده شود. سپس از دانشجویان خواسته شد میزان آشنایی خود را با هر کدام از این اسامی، خدمات یا اصطلاحات مرتبط با مفهوم دسترسی آزاد به اطلاعات علمی، را با نمره‌ای از 1 تا 4 نشان دهند و برای تحلیل این داده ها از آمار توصیفی استفاده شد. در جدول ذیل، میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز با اسامی، خدمات یا اصطلاحات مرتبط با مفهوم دسترسی آزاد به اطلاعات علمی نشان داده می شود.

جدول مربوط به داده های سؤال اول و دوم پژوهش

داده های مربوط به سؤال اول پژوهش: میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز با مفهوم دسترسی آزاد

داده‌های‌مربوط به آزمون کروسکا-والیس

اسامی، خدمات یا اصطلاحات

درباره آن نشنیده‌ام

(درصد)

درباره ان شنیده‌ام

(درصد)

می‌دانم که چیست

(درصد)

می‌دانم که کارش چیست

(درصد)

عدم پاسخ

(درصد)

خی2

درجه آزادی

سطح معناداری

  1. Springer Open Choice

5/56

5/21

7/10

5/8

8/2

93/48

39

132/

  1. خود آرشیوی (Self-Archiving)

5/79

11

5

3/1

2/3

15/59

39

02/

  1. Biomedical Central

3/76

9/13

5

3/1

5/3

15/59

39

02/

  1. www.freemedicaljournals.com

82

5/8

5

3/1

2/3

85/48

39

134/

  1. SHERPA Project

2/82

3/6

5/3

3/1

8/3

07/72

39

001/

  1. آرشیو لوس آلاموس تحت عنوان arXive

1/81

5/9

2/3

2/3

2/3

89/48

39

133/

  1. Highwire Press

2/85

3/7

8/2

2/2

5/2

93/34

39

65/

  1. E-Prints Software

5/78

1/9

6

8/2

5/3

91/33

39

70/

  1. Public Library of Science (PLoS)

4/75

4/11

6

5/3

8/3

55/26

39

935/

10. FAIR (Focus on Access to Institutional Repositories)

4/86

7/5

2/2

2/2

5/3

77/64

39

004/

11. E-prints UK project

3/82

3/7

5

9/1

5/3

73/58

39

02/

12. آرشیو E-LIS

1/86

7/4

5/3

2/2

2/3

69/52

39

07/

13. Pubmed Central

5/81

5/6

5/4

5/7

8/2

88/70

39

001/

14. Open Access Initiative (OAI-PMH)

1/83

1/9

9/4

6/2

2/3

83/39

39

43/

15. نشریه‌هایی که هزینه انتشار آنها را نویسندگان پرداخت می‌کنند نه خواننده (Author-Pays Publishing)

9/72

3/12

3/7

7/4

5/2

93/37

39

51/

16. www.OAIster.org

8/85

6/6

8/2

9/1

8/2

22/54

39

05/

17. PhilSci Archive

1/86

3/6

5/3

6/

5/3

18/33

39

73/

18. The Open Access Movement

3/83

6/7

1/4

6/1

5/3

29/48

39

146/

19. واسپاریهای سازمانی (Institutional Repositories)

4/81

8/8

2/2

8/2

7/4

23/32

39

77/

20. جنبش دسترسی آزاد(The Open Access Movement)

8/80

8/8

5/2

2/3

7/4

39/31

39

80/

21. مجله‌های دسترسی آزاد (Open Access Journals)

2/61

7/16

3/7

7/11

2/3

44/32

39

76/

22. پیش چاپها (PrePrints)

5/73

5/9

9/6

6

8/3

42/32

39

76/

23. نسخه های الکترونیکی (E-Prints)

7/63

1/10

3/12

5/9

4/4

83/36

39

56/

24. آرشیوهای رشته ای(Discipline-based Archives)

1/75

6/6

6/7

7/5

5

37/44

37

18/

25. پایان نامه های الکترونیکی (ETDs)

3/59

2/14

6/13

1/10

8/2

32/47

39

16/

26. SPARC

3/82

8/8

2/3

9/

7/4

66/42

38

27/

27. جنبش دانشگاه پیوسته آزاد (Free Online Scholarship)

9/83

3/7

8/3

2/2

8/2

53/42

39

32/

28. CiteSeer a.k.a. Researchindex

 

88

7/5

5/2

6/

2/3

82/41

39

34/

29. NCSTRL

6/88

4/4

8/2

9/

2/3

31/55

39

043/

30. RcLIS

89

4/4

2/2

9/

5/3

02/56

39

038/

31. RePEc

4/87

5

9/1

9/1

8/3

94/58

39

021/

32. DOIS

1/86

7/5

8/3

9/

5/3

74/43

39

277/

33. راهنمای مجله های دسترسی آزاد ایران(IDOAJ)

3/71

9/12

7/5

6/6

6/3

32/52

39

07/


اطلاعات مندرج در بخش اول جدول فوق مربوط به میزان آشنایی دانشجویان با مفهوم دسترسی آزاد، نشان می‌دهد دانشجویان با این مفهوم آشنایی کمی دارند. بررسی کلی داده‌های مندرج در جدول فوق نشان می‌دهد روی هم رفته دانشجویان آشنایی بیشتری با مفهوم دسترسی آزاد دارند تا پایگاه‌های ارائه دهندة چنین خدماتی؛ چنانکه اکثر دانشجویان با این پایگاه ها ناآشنا بودند و نام آنها را نیر نشنیده بودند. البته، در این میان پایگاه «اشپرینگر اپن چویس» استثناست. از جمله مفاهیم مرتبط با دسترسی آزاد که دانشجویان بیشترین شناخت را نسبت به آنها داشتند، عبارتند از مجله‌های دسترسی آزاد، نسخه های الکترونیکی، و پایان نامه های الکترونیکی.

برای پاسخ به سؤال دوم پژوهش یعنی بررسی معناداری تفاوت در میزان آشنایی دانشجویان گروه‌های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز با مفهوم دسترسی آزاد، با توجه به رتبه ای بودن داده ها از آزمون کروسکا ـ والیس استفاده شد که نتایج آن در بخش دوم جدول فوق آمده است. در این میان، تفاوت میزان آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی گروه های مختلف آموزشی با «اسامی، خدمات یا اصطلاحات» مرتبط با مفهوم دسترسی آزادی که سطح معناداری آنها کمتر از 05/ باشد، از نظر آماری معنادار است. بنابراین «اسامی، خدمات یا اصطلاحات» مرتبط با دسترسی آزادی که میزان آشنایی دانشجویان گروه های آموزشی مختلف با آنها از نظر آماری معنادار است، عبارتند از: مفهوم خودآرشیوی(self-archiving)، پایگاه Biomed Central، آرشیو لوس آلاموس با عنوان arXive، FAIR (Focus on Access to Institutional Repositories)، E-prints UK project، آرشیو E-LIS، Pubmed Central، www.OAIster.org، NCSTRL، RcLIS، RePEc.

برای پاسخ به سؤال سوم پژوهش در مورد میزان استفادة دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز از مجله‌های الکترونیک رایگان رشتة خود، پرسش دیگری در پرسشنامه تعبیه شده بود که داده‌های حاصل از این سؤال در بخش ذیل ارائه می شود: عنوان این سؤال بدین صورت بود: با چند مجله الکترونیک رایگان رشته خود (فارسی و لاتین) آشنایی دارید و از آنها استفاده می کنید؟ در پاسخ به این سؤال نیز گزینه های مختلفی پیش بینی شده بود که نتایج آن در جدول ذیل ارائه می شود:

میزان استفاده دانشجویان از مجله‌های الکترونیک رایگان رشته خود

 

فراوانی

فراوانی به صورت درصد

فراوانی تجمعی

اصلاً آشنایی ندارم

45

2/14

2/14

آشنایی دارم ولی تا به حال استفاده نکرده‌ام

43

6/13

8/27

تا دو مجله

82

9/25

6/53

تا چهار مجله

76

24

6/77

تا شش مجله

71

4/22

100

مجموع

317

100

 

چنانکه اطلاعات مندرج در جدول فوق نشان می‌دهد، بیشتر دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز (9/25) تا دو مجله الکترونیک رایگان رشته خود را مورد استفاده قرار می دهند. 24% دانشجویان تا چهار مجله و 4/22% آنها تا شش مجله را مورد استفاده قرار می دهند. حال آنکه 2/14% آنها هیچ گونه آشنایی با این نوع مجله‌ها ندارند یا 6/13% آنها حتی در صورت آشنایی هیچ‌گونه استفاده‌ای از این نوع مجله‌ها نکرده‌اند. در جدول ذیل، میزان استفادة دانشجویان رشته های مختلف از مجله‌های الکترونیک رایگان به تفصیل ارائه می شود.

تا شش مجله

تا چهار مجله

تا دو مجله

آشنایی دارم ولی تابه‌حال استفاده نکرده‌ام

اصلاً آشنایی ندارم

رشته

57/28

0

86/42

29/14

29/14

اصلاح نباتات

33/33

67/16

33/33

0

67/16

زراعت

0

0

40

0

50

ادبیات باستانی

0

0

0

100

0

آمار

33/53

20

67/6

20

0

جغرافیا

0

0

100

0

0

علوم سیاسی

29/14

29/14

43/21

29/14

71/35

رباضی محض

40

0

60

0

0

حقوق

0

25

0

50

25

زبان و ادبیات فارسی

20

0

20

20

40

زبان و ادبیات فرانسه

0

50

33/33

0

67/16

زیست شناسی

0

50

25

25

0

علوم خاک

20

0

40

0

40

زبان و ادبیات انگلیسی

88/53

18/41

41/29

76/11

76/11

مهندسی‌مکانیک

0

67/66

0

0

33/33

تربیت بدنی

0

0

75

25

0

علوم تربیتی

0

0

80

0

20

فلسفه

07/17

95/21

15/34

63/14

20/12

مهندسی برق

29/34

29/14

20

14/17

29/14

شیمی

50

33/33

67/16

0

0

صنایع غذایی

29/14

71/85

0

0

0

ریاضی‌کاربردی

0

0

33/33

33/33

33/33

توسعه‌کشاورزی

33/33

67/16

67/16

67/16

67/16

گیاه‌پزشکی

33/33

44/44

22/22

0

0

علوم آب

100

0

0

0

0

علوم دام (ژنتیک)

100

0

0

0

0

مهندسی مخابرات

52/9

33/33

81/23

29/14

05/19

فیزیک

0

0

0

80

20

تاریخ

50/12

25

17/29

67/16

67/16

مهندسی عمران

30

40

0

20

10

روانشناسی

33/33

0

33/33

0

33/33

جامعه شناسی

40

20

20

0

20

اقتصاد

75

25

0

0

0

بازرگانی

0

50

0

50

0

زمین شناسی

0

100

0

0

0

مدیریت‌کشاورزی

0

50

0

50

0

اقتصاد کشاورزی

40

0

20

0

40

ماشین آلات کشاورزی

40

40

20

0

0

باغبانی

14/57

29/14

29/14

0

29/14

علوم دام

0

100

0

0

0

علوم اعصاب

و در نهایت برای پاسخ به سؤال چهارم پژوهش در مورد بررسی معناداری تفاوت میزان استفادة دانشجویان گروه های مختلف آموزشی دانشگاه تبریز از مجله‌های الکترونیک رایگان، دوباره از آزمون آماری کروسکال ـ والیس استفاده شد که داده های مرتبط با آن در جدول ذیل ارائه می شود.

داده های مربوط به آزمون کروسکال ـ والیس در مورد تفاوت در معناداری میزان استفاده رشته‌های مختلف از مجله‌های الکترونیک رایگان رشتة خود

میزان استفاده

 

خی دو

05/59

درجة آزادی

39

سطح معناداری

021/

 

چنانکه اطلاعات جدول فوق نیز نشان می‌دهد، بین گروه‌های آموزشی مستقر در دانشگاه تبریز از نظر میزان استفاده از مجله‌های الکترونیک رایگان تفاوت معناداری وجود دارد و این تفاوت در سطح 05/0 معنادار است.

 

بحث و نتیجه‌گیری

همان‌طور که در بخش یافته های پژوهش اشاره شد، میزان آشنایی دانشجویان با این مفاهیم و خدمات بسیار کم است، چنانکه اکثر دانشجویان تا به حال در مورد این اسامی، خدمات یا پایگاه‌ها چیزی نشنیده بودند. اما در مقایسة مفاهیم مرتبط با دسترسی آزاد و پایگاه‌های ارائه دهندة این نوع اطلاعات، مشخص شد دانشجویان بیشتر با مفاهیم آشنا هستند تا پایگاه ها. به عبارت دیگر، دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز با وجود اهمیت بیش از پیش جنبش دسترسی آزاد به متون علمی با مفاهیم و خدمات مرتبط به آن بیگانه هستند و میزان آشنایی آنها در سطح ضعیفی است. همچنین، بررسی آماری میزان آشنایی دانشجویان با مفاهیم مرتبط با دسترسی آزاد نشان داد در میزان آشنایی دانشجویان با این مفاهیم و خدمات تنها در ارتباط با 11 مورد مفهوم خودآرشیوی     (self-archiving)، پایگاه Biomed Central، آرشیو لوس آلاموس تحت عنوان arXive، FAIR (Focus on Access to Institutional Repositories)، E-prints UK project، آرشیو E-LIS، Pubmed Central، www.OAIster.org، NCSTRL، RcLIS، RePEc. معنادار بود. این تفاوت را می توان به ماهیت موضوعی کدام از این مفاهیم و پایگاه ها نسبت داد که هر کدام به یک رشتة موضوعی اختصاص دارد. بنابراین، طبیعی است که دانشجویان مشارکت کننده در پژوهش با توجه به رشتة خود با یک پایگاه یا مفهوم آشنا باشند.

بررسی میزان استفادة دانشجویان از مجله‌های الکترونیک رایگان نیز نشان داد 2/14% دانشجویان هیچ نوع آشنایی با این نوع مجله‌ها نداشتند؛ 6/12% آنها با اینکه با این نوع مجله‌ها آشنایی داشتند از آنها استفاده نکرده بودند؛ 9/25% در نهایت با دو مجلة الکترونیک رایگان آشنا بودند و استفاده می کردند؛ 24% تا چهار مجله؛ و 4/22% دانشجویان هم تا 6 مجله را آشنایی داشته و مورد استفاده قرار می دادند. جمع‌بندی‌ای که از این بخش می‌توان به دست داد این است که جمعاً 8/26% دانشجویان هیچ‌گونه استفاده‌ای از این نوع مجله‌ها نکرده‌اند، حال آنکه 3/72% آنها با مجله‌ها آشنا بوده و از آنها استفاده می کردند. همچنین، بررسیها نشان داد از نظر میزان استفاده از مجله‌های الکترونیک رایگان، تفاوت معناداری در میان رشته‌های مختلف وجود دارد و این تفاوت در سطح 05/0 معنادار است. به عنوان نمونه، 50% دانشجویان زبان و ادبیات باستانی با هیچ کدام از مجله‌های الکترونیک رایگان رشتة خود آشنایی ندارند، حال آنکه 33/53% دانشجویان رشته جغرافیا با شش مجلة الکترونیک رایگان رشتة خود آشنا بوده و از آنها استفاده می‌کنند. 100% دانشجویان علوم دام (ژنتیک) و مهندسی مخابرات با شش مجلة الکترونیک رایگان رشتة خود آشنا بوده و از آنها استفاده می کنند.

بررسیهای تفصیلی نشان می‌دهد با توجه به نوع رشته، میزان استفادة دانشجویان از مجله‌های الکترونیک رایگان رشتة خود کاهش یا افزایش می‌یابد. این واقعیت را می‌توان با یافته‌های پژوهشهای متعدد دیگری چون «فری و تالجا» (2004)؛ «کلینگ و مک­کیم» (1999و 2000) همسو دانست که نشان می دهند میزان توجه حوزه­های علمی مختلف به مجله­های دسترسی آزاد یکسان نیست. در برخی از حوزه­ها مانند شیمی، پزشکی، علوم نظامی و هنر، تعداد آرشیوها و مجله­های دسترسی آزاد کمتر است، در حالی که در حوزه­های علوم رایانه، فیزیک، زیست‌پزشکی، زیست­شناسی، علوم اجتماعی، علوم کتابداری و اطلاع­رسانی تعداد آنها بیشتر است، زیرا در حوزه‌هایی مانند شیمی مجله­های دسترسی آزاد و مقاله­های موجود در آرشیوهای الکترونیکی از اهمیت بسیار کمتری نسبت به مجله­های غیر رایگان موجود در پایگاه نمایه­های استنادی برخوردارند (براون، 2003). اما در حوزه­هایی مانند فیزیک و علوم رایانه، وابستگی بیشتری به این مجله­ها مشاهده می­شود (برودی، کار و هارناد، 2002). بنابراین دامنه انتشار منابع اطلاعاتی علمی و مقاله­های مجله­ها در حوزه­های مختلف در محیط اینترنت با یکدیگر متفاوت است. صاحب نظران برای پاسخ به این سؤال و بررسی عمیق این موضوع به این نتیجه رسیده‌اند که برخی موانع فرهنگی و رفتاری در راه پیشرفت مجله­های دسترسی آزاد وجود دارد و مؤلفان باید با مجله­های حوزه موضوعی خود آشنا شوند تا مقاله­های خود را برای این مجله­ها ارسال کنند (سوان و براون، 2004).

با توجه به اینکه میزان استناد به مقاله­ها و ضریب تأثیرگذاری آنها عنصر اساسی در جلب توجه مؤلفان است؛ اگر مؤلفان اطمینان یابند با انتشار مقاله در مجله­های دسترسی آزاد به این مقصود دست خواهند یافت ـ چنانکه لاورنس (2001الف،ب) و برودی (2004) بر این باور هستند که دسترسی بیشتر موجب ضریب تأثیرگذاری بیشتر خواهد شد ـ به انجام این کار متمایل خواهند شد. همچنین، تحقیقات نشان می‌دهند میزان استناد به مقاله­های علمی به طور قابل توجهی به میزان  مشاهده­پذیری و دسترس‌پذیری مقاله­ها و مجله­ها بویژه از طریق اینترنت بستگی دارد. برای نمونه، نتایج به دست آمده در حوزه­های علوم رایانه (لورنس، 2001 الف، ب)، فیزیک نجومی (کورتز، 2004)، ریاضیات (دیویس و فرومرث، 2007) و روانشناسی (شین، 2003) تأثیر مشاهده‌پذیری و دسترس­پذیری مقاله‌ها در محیط وب بر میزان استناد به مقاله­های دسترسی آزاد را تأیید می­کنند (نوروزی، 1385). از این‌رو، پژوهشهای انجام شده نشان می­دهد اکثر مؤلفان دانشگاهی نسبت به دسترسی آزاد به یافته­های علمی نظر مثبت دارند.

مجله­های دسترسی آزاد به عنوان یکی از بستر­های دسترسی به منابع علمی در دوران آغازین فعالیت خود هستند و با توجه به قدمت سیصد ساله مجله­ها چاپی در برابر قدمت این نوع مجله‌ها که اندکی بیش از یک دهه از فعالیت آنها نمی­گذرد، در حال کسب تجربه در نظام ارتباطهای علمی هستند (قانع، 1383). همان‌طور که نتایج پژوهش نشان داد، نه تنها در حوزه­های علوم محض و کاربردی، بلکه در حوزه­های علوم انسانی و علوم اجتماعی نیز دانشمندان و پژوهشگران به ضرورت دسترسی آزاد به نتایج پژوهشهای خود، اشاعه و قبول اندیشه­ها توسط عامه مردم و سایر پژوهشگران پی برده و از آنها استفاده می کنند و تا حدی با مفاهیم مرتبط با آن آشنا هستند.

 

پیشنهادهای کاربردی

1.برگزاری کارگاه‌هایی برای آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی با مفهوم دسترسی آزاد

2.شناساندن مجله‌های الکترونیک رایگان به دانشجویان تحصیلات تکمیلی و ارائة اطلاع‌رسانی مناسب در این زمینه

3.تهیة بروشورهای اطلاع رسانی در زمینه مفهوم دسترسی آزاد به منظور افزایش رغبت اعضای هیئت علمی و دانشجویان به اشتراک دانش از طریق دسترسی آزاد به آن

4.پیشنهادهای پژوهشی

5.انجام پژوهشی در زمینة نگرش اعضای هیئت علمی دانشگاه تبریز نسبت به مفهوم دسترسی آزاد و بررسی تطبیقی آن با نتایج این پژوهش

6.انجام این پژوهش در سایر دانشگاه های مادر کشور و بررسی تطبیقی نتایج حاصل با یافته های این پژوهش

 



1. Written Letters.

1. ماهنامه دانشگاه تبریز(1385). آبان 85، ص. 5.

1. Gold.

2. Roes.

3. Hitchcock, Carr and Hall.

4. Woodward.

1. Crawford.

2. Gustafsson.

3. Mcveigh.

4. Testa and Mcveigh.

5. Lawrence.

6. Green.

[13]. Antelman

[14]. Kurtz

[15]. ADS: Astrophysics Data System

[16]. Hajjem

[17]. Hajjem, Harnard and Gingras

[18]. Harnard and Brody

[19]. Brody

[20]. Sotudeh and Horri

1. Kerjecie & Morgan.

ـ جمالی ­مهموئی، حمیدرضا، حسین وکیلی­مفرد و سعید اسدی (1385). مجله­های علمی دسترسی آزاد و الگوهای مالی نشر آنها. کتابداری و اطلاع­رسانی، 34، جلد 9، شماره دوم، تابستان.
ـ شایگان نیا، زینب و دیگران (1383). «بررسی میزان گرایش اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در استفاده از مجلات چاپی و الکترونیکی و عوامل مؤثر بر آن در سال تحصیلی 82-83». در مجموعه مقالات ششمین همایش ملی کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی با تکیه بر نظام های نوین اطلاع رسانی و پژوهش های پزشکی، 10 و 11 اردیبهشت، اصفهان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی اصفهان.
ـ شهبازی، مهری(1383). بررسی دیدگاه جامعه علمی در خصوص ایجاد مجلات الکترونیکی. گزارش پروژه مجلات الکترونیکی در دانشگاه اصفهان. قابل دسترس در:www.daneshpajoohan.com
ـ عبدالهی، ام البنین(1384). بررسی دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز به تفکیک گروه ها درباره اهمیت و میزان استفاده از مجلات علمی موجود، تکمیل این مجلات و جایگزینی مجلات چاپی با شکل الکترونیکی آن. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه شهید چمران اهواز.
ـ قانع، محمدرضا (1383). آرشیو مدارک الکترونیکی: شیوه­ای نوین در ارتباطات علمی. اطلاع­شناسی، سال دوم، شماره دوم (زمستان): ص. 76-100.
ـ کوشا (1380). «دسترسی به منابع اطلاعاتی رایگان پزشکی از طریق وب: تجربة راهنمای الکترونیکی منابع اطلاعاتی پزشکی». در بهره‌وری‌ در کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌: همایش‌ سراسری‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌پزشکی‌، 9-11 مهر ماه‌ 1379/ به‌ کوشش‌ فاطمة‌ اسدی‌ گرگانی‌ .ـ تهران‌: نشر کتابدار،1380.
ـ نوروزی، علیرضا (1385). مجله‌های دسترسی آزاد و نقش آنها در گسترش دانش و پیشرفت علمی ایران. رهیافت.
ـ ــــــــــــــــــ (1387). مجله های دسترسی آزاد: تحلیلی وب سنجی. ارائه شده در همایش ماهانه انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران.
 
- Antelman, K. (2004). Do open access articles have a greater research impact? College & Research Libraries 65(5), 372–382. Retrieved May 3, 2005, from http://eprints.rclis.org/archive/ 000023 09/.
 
- ARL (2003), ARL Statistics 2002-03, Monograph and Serial Costsin ARL Libraries 1986-2003, Washington, D.C: Association of Research Libraries. Available at: http://www.arl.org/stats/arlstat/ graphs/2003/monser03.pdf
 
- Brody, T. (2004) Citation analysis in the open access world.  Available at: http://eprints.ecs.soton.ac.uk/10000/01/tim_oa.pdf
 
- Brody, T., Carr, L., & Harnad, S. (2002). Evidence of hypertext in the scholarly archive. In: Proceedings of ACM Hypertext 2002, Retrieved June 10, 2006, from http://opcit.eprints.org/ht02-short/archiveht-ht02.pdf
 
- Brody, T., Stamerjohanns, H., Harnad, S., Gingras, Y., Vallieres, F., & Oppenheim C. (2004, February). The effect of open access on citation impact. Paper presented at the National Policies on Open Access (OA). Provision for University Research Output: An International Meeting, Southampton University, Southampton, UK. Retrieved April 25, 2005 from http://opcit.eprints.org/feb19prog.html.
 
- Brown, C. (2003). The role of electronic preprints in chemical communication: analysis of citation, acceptance in the journal literature. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 54(5): 362–371.
 
- Crawford, W. (2002). Free electronic refereed journals: getting past the arc of enthusiasm. Learned Publishing, 15(2), 117–123. Retrieved December 30, 2004, from http://docserver.ingentaconnect. com/deliver/connect/alpsp/09531513/v15n2/s7.pdf?expires=1155198730&id=30996871&titleid=885&accname=Tehran+Univ&checksum=1D53B3CB9359411F69F00C8E0AF25516.
 
- Davis, P. M. & Fromerth, M. J. (2007). Does the arXiv lead to higher citations and reduced publisher downloads for mathematics articles? Scientometrics, Available at: http://arxiv.org/ftp/cs/papers/ 0603/0603056.pdf
 
- Ghane, M. (2006). A survey of open access barriers to scientific information: Providing an appropriate pattern for scientific communication in Iran. The Grey Journal: An International Journal on Grey Literature,2(1).
 
- Gustafsson, T. (2002) Open access & empirisk undersökning om fritt tillgängliga journaler på Internet [Open access: An empirical study of openly accessible journals on the Internet], unpublished Master’s thesis, Swedish School of Economics and Business  Administration, Helsinki, Finland.
 
- Hajjem, C. (2004). Dossier du projet: Robot spécialisé dans la recherche des articles scientifiques sur le web. (Profile of the project: Robot specialized in searching scientific articles on the web). Retrieved February 3, 2005 from http://www.crsc.uqam.ca/lab/ chawki/projet.pdf
 
- Hajjem, C., Harnad, S., & Gingras, Y. (2005). Ten-year cross disciplinary comparison of the growth of open access and how it increases research citation impact. IEEE Data Engineering Bulletin, 28(4), 39–47. Retrieved July 20, 2006, from http://eprints.ecs.soton. ac.uk/11688/.
 
- Harnad, S., & Brody, T. (2004). Comparing the impact of open access (OA) vs. Non-OA articles in the same journals. D-Lib Magazine, 10(6). Retrieved February 3, 2005, from http://www.dlib.org/dlib/june04/harnad/06harnad.html
 
- Hitchcock, S. ; Carr and Hall(1996). A survey of STM online journals: the calm befor storm. Available at: www.journals.ecs.soton.ac.uk/survey.htm#scope
 
- Kerjecie, R. ; Morgan, D. W. (1970). "Determining sample size for research activities". Educational and Psychological Meassurement, 30(Autumn 1970).
 
- Kling, R. & McKim, G. (2000). “Not just a matter of time: field differences and the shaping of electronic media in supporting scientific communication”. Journal of the American Society for Information Science, 54, 1306-1320.
 
- Kling, R., & McKim, G. (1999). Scholarly communication and the continuum of electronic publishing. Journal of American Society for Information Science, 50 (10): 890-906.
 
- Kurtz M.J., Eichhorn, G., Accomazzi, A., Grant, C.S., Demleitner, M., Hennekan E., et al. (2005). The effect of use and access on citations. Information Processing and Management, 41(6),1395–1402. Retrieved November 28, 2005, from http://cfawww. harvard.edu/~kurtz/kurtz-effect.pdf
 
- Kurtz, M.J. (2004, February). Restrictive access policies cut readership of electronic research journals articles by a factor of two. Paper presented at National Policies on Open Access (OA) Provision for University Research Output: An International Meeting, Southampton University, Southampton, UK. Retrieved February 3, 2005, from http://opcit.eprints.org/feb19oa/kurtz.pdf
 
- Kurtz, M.J., Eichhorn, G., Accomazzi, A., Grant, C.S., Demleitner, M.,Murray, S.S., et al. (2003). The NASA astrophysics data system: Sociology, bibliometrics, and impact. Retrieved February 3, 2005, from http://cfa-www.harvard.edu/~kurtz/jasisabstract.html
- Kurtz, M.J., Eichhorn, G., Accomazzi, A., Grant, C.S., Demleitner, M., Hennekan, E., et al. (2004a). The bibliometric properties of article readership information. Journal of the American Society for Information science, 56(2),111–128. Retrieved May 3, 2005, from http://cfa-www.harvard.edu/~kurtz/jasist2.pdf
 
- Kurtz, M.J., Eichhorn, G., Accomazzi, A., Stern-Grant, C., Demleitner, M., & Murray, S.S. (2004b). Worldwide use and impact of the NASA Astrophysics data system digital library. Journal of the American Society for Information Science, 56(1), 36–45. Retrieved May 3, 2005, from http://cfa-www.harvard.edu/~kurtz/jasist1.pdf
 
- Lawrence, S. (2001a). Free online availability substantially increases a paper's impact. Nature, 411, p. 521. Available at: http://www.nature.com/nature/debates/e-access/Articles/lawrence.html
 
- Lawrence, S. (2001b). Online or Invisible? Nature, 411(6837), p. 521. Available at: http://citeseer.ist.psu.edu/online-nature01/
 
- Manna, M. L. (2003), “The economics of publishing and the publishing of economics”, Library Review, 52(1), pp.18-28
 
- McVeigh, M.E. (2004). Open access journals in the ISI citation databases: Analysis of impact factors and citation patterns. A citation study from Thomson Scientific. Retrieved May 2, 2005, from http://www.isinet.com/media/presentrep/essayspdf/openaccesscitations2.pdf
 
- Roes, H.(1994). "Electronic journals: a survey of the literature and the net". Journal of Information Networking, 2(3): 169-186.
 
- Shin, E.-J. (2003). “Do Impact Factors change with a change of medium? A comparison of Impact Factors when publication is by paper and through parallel publishing”. Journal of Information Science, 29 (6): 527-533.
 
- Sotudeh, Hajar; Horri, Abbas (2007). “Tracking Open Access Journals Evolution: Some Considerations in Open Access Data Collection Validation” JOURNAL OF THE AMERICAN SOCIETY FOR INFORMATION SCIENCE AND TECHNOLOGY, 58(11):1578–1585.
 
- Swan, A., & Brown, S. (2004). JISC/Open Society Institute Journal Authors Survey. Available at:  http://www.jisc.ac.uk/ uploaded_documents/JISCOAreport1.pdf
 
- Tenopir, C. & King, D. W.  (2000), Towards Electronic Journals: Realities for Scientists, Librarians, and Publishers. Washington, D.C.: Special Libraries Association.
 
- Testa, J., & McVeigh, M.E. (2004). The impact of open access journals: A citation study from Thomson ISI. Retrieved December 12, 2004, from http://isinet.com/media/presentrep/acropdf/impact-oa-journals.pdf
 
- Woodward, H. (1997). “Electronic Journals in an academic library environment”. Serials, 10(1): pp. 53-57.