همکاران
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی دانشگاه یزد
2 عضو هیئت علمی و رئیس دانشکده اقتصاد،مدیریت و حسابداری دانشگاه یزد
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
در قرنهای اخیر، غلبه بر فشارها و مسائل روحی و روانی، به یکی از دغدغه های بشر در زندگی روزمره خود مبدّل شده است. بسیاری از این فشارها و دغدغه ها ناشی از محیط و شرایط کاری افراد است. به عنوان نمونه، تحولات شغلی نظیر تغییرات سازمانی، تغییر حقوق و دستمزد، ترفیعات شغلی، کاهش یا افزایش نیروی انسانی و ... عواملی هستند که تا حد زیادی بر فرد فشار میآورند و او را دچار آشفتگی، نگرانی، تشویش و اضطراب میکنند (رابینز، 1372) (دهشیری،1383).
کتابداران یا همان شاغلان حرفه کتابداری و اطلاعرسانی نیز همچون شاغلان بسیاری از حرفه ها تحت تأثیر این چالشها قرار دارند و در دوران زندگی حرفهای خود فشارها و دغدغههای زیادی را تحمل میکنند (فتاحی، 1383).
تحقیقات دانشمندان گوناگونی مانند «داودا و هارت»[1]، «کیاروچی و همکاران»[2]، «کیوبمن و روزل»[3]،، «کاچوب»[4]، «پارکر»[5] و ... نشان میدهد یکی از موهبتهای الهی که انسان با استفاده از آن می تواند بر چالشهای روانی غلبه کند، هوش عاطفی یا هوش هیجانی[6] است (قمرانی و جعفری، 1382). نویسندگانی مانند «گلمن»[7]، «بویاتزیس و همکارانش»[8] نیز در نوشتههای خود، هوش عاطفی را مهمترین عامل در انجام موفق وظایف شغلی دانستهاند (گلمن، 1998) (گلمن، 1995) (بویاتزیز و همکاران، 2000) .
افراد دارای هوش هیجانی بالا، هنر مراوده با مردم و مهارت کنترل و اداره احساسات دیگران را دارند. این مهارتها محبوبیت، قوة رهبری و نفوذ شخصی را تقویت و فرد را در هر گونه فعالیت اجتماعی و ارتباط صمیمانه با دیگران موفق میکند. چنین افرادی با شناخت و بصیرت درونی نسبت به تمایلات عاطفی خود و دیگران دارند، بهترین عملکرد را در موقعیتهای مختلف زندگی بروز میدهند (عیوضی، 1385).
با توجه به آنچه مطرح شد، میتوان چنین نتیجه گرفت یکی از ابزارهایی که وجود آن در کتابداران، باعث غلبه بر چالشها و فشارهای روانی میشود و آنها را در انجام وظایف شغلی و خدمترسانی هر چه بهتر به مراجعان، یاری میکند، هوش هیجانی است؛ زیرا این عامل در کاهش تنشها و بهبود شرایط حرفهای کار، اثرگذار است. این مقاله درصدد است تا در مرحلة اول، درجه هوش هیجانی کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی شهرستان یزد را ارزیابی کند و سپس مؤلفههای آن را در سطوح مختلف، بین کتابداران، شناسایی و رتبهبندی نماید تا بدین وسیله برای بهکارگیری هر چه بهتر این موهبت الهی و برنامه ریزی برای بهبود آن، گام مؤثری برداشته شود. به همین منظور، فرضیههایی مطرح شده است که این تحقیق آنها را بررسی میکند.
اهمیت موضوع
جایگاه بسیار مهم و کاربردی کتابخانهها در رشد و توسعه کشورها، امروزه باعث شده این مراکز علمی، بیش از گذشته در کانون توجه قرار بگیرند. این اثر، از یک سو باعث ارتقا و پیشرفت جامعه میشود؛ اما از سوی دیگر، فشارهای مضاعفی بر کتابخانهها وارد میکند و سطح انتظارها را از آنها افزایش میدهد. به تبع این فشارها و انتظارها کتابداران به عنوان نیروی انسانی شاغل در کتابخانهها، اولین و مهمترین کانون تحمل این چالشهای تحمیلی هستند و در نتیجة این چالشها دچار مسائل و مشکلات روانی و شغلی میشوند. تحقیقات دانشمندانی مانند «افلک»[9]، «بکر»[10]، «پترسون و هاول»[11] و «صیامیان و همکارانش» کاملاً مؤید این مسئله است که کتابداران، امروزه در کانون فشارهای روانی قرار دارند (افلک، 1996) (چارلز و همکاران، 1990) (صیامیان و همکاران، 2006) (بکر، 1993) .
نتایج تحقیقات نشان میدهد هوش هیجانی نه تنها یکی از نیازهای انسان برای مقابله با مشکلات و رفع فشارهای ناشی از آنهاست، بلکه بر سلامت حافظه و نیروی عقل، ادراک، معنا بخشی تجربه ها، داوری صحیح، تصمیم گیری مناسب و رشد روانی ـ اجتماعی فرد، تأثیر چشمگیری دارد (گلمن، 1995) (تهامی منفرد و همکاران، 1381) (کاچوب، 2002) .
پژوهشهای مختلف نشان میدهند افرادی که هوش هیجانی بالایی دارند، قدرت بیشتری برای سازگاری با مسائل جدید و روزمره، رشد شغلی و حرفه ای و رهبری از خود نشان میدهند. همچنین هوش هیجانی بالا با برونگرایی، انعطافپذیری، دلپذیر بودن و توانایی برای هماهنگ کردن احساسات مختلف، شناسایی این احساسات و عمل آنها بر مغز و رفتار همبستگی دارد(تهامی منفرد و همکاران،1381) (بویاتزیز، 2002) (سالکوفسکی و همکاران، 2003) (پلاتو، 2003) (اسجوبرگ، 2001) (وونگ و همکاران، 2002) . در مقابل، هوش هیجانی پایین با رفتارهای مسئله ساز درونی، سطوح پایین همدلی، ناتوانی در تنظیم خلق وخو، افسردهخویی، افسردگی، روان رنجوری، استرس و نیز رفتارهای مسئله ساز بیرونی شده، کاهش پیشرفت تحصیلی، مصرف الکل و مواد مخدر، انحراف جنسی، تخریب اموال، دزدی و پرخاشگری همراه است (کاچوب، 2002) (کوئیب مان و روزل، 2002). بنابراین، با توجه به چالشها و فشارهای شغلی حرفة کتابداری و تأثیر غیر قابل تردید هوش هیجانی در رفع آنها، انجام چنین پژوهشهایی که وضعیت هوش هیجانی کتابداران را بررسی کند و با رتبهبندی مؤلفههای هوش هیجانی، راه را برای بهبود آن هموار میسازد، ضروری به نظر میرسد.
مروری بر ادبیات تحقیق
دانشمندان گوناگون، تعاریف متنوعی از هوش عاطفی ارائه کردهاند. اولین تعاریف هوش عاطفی را «مایر و سالووی»[12] در سال ۱۹۹۰ ارائه کردند. آنها در تعریف هوش عاطفی، آن را توانایی کنترل احساسات و هیجانهای خود و دیگران، تشخیص و تفاوت قایل شدن بین آنها و به کارگیری این اطلاعات برای راهنمایی و هدایت افکار و فعالیتهای خود معرفی کردند (سالووی، 1990). «گلمن» در تعریف هوش هیجانی، آن را نوع دیگری از هوش میداند که حاکی از شناخت احساسات خویشتن است و از آن برای تصمیمگیریهای مناسب در زندگی استفاده می شود. هوش هیجانی، توانایی اداره مطلوب خلق و خوی و وضع روانی و کنترل تراکنشها و عاملی است که به هنگام شکست ناشی از دست نیافتن به هدف، در شخص انگیزه و امید ایجاد می کند. این نوع هوش، حاکی از همدلی، یعنی آگاهی یافتن از احساسات افراد پیرامون ما نیز هست (رستمی، 1384).
هوش هیجانی، آگاهی از احساس و استفاده از آن برای اتخاذ تصمیمهای مناسب در زندگی و توانایی تحمل ضربههای روحی و مهار آشفتگیهای روانی است و اعتماد به نفس و کنترل درونی افراد را افزایش میدهد (عیوضی،1385). هوش هیجانی به توانایی درک درست محیط، خودانگیزی، شناخت و کنترل احساسات خود و دیگران اشاره میکند، طوری که این فرایند بتواند تفکر و ارتباطات را تسهیل کند (مایر و سالووی، 1995) (غنائی و همکاران، 1383). به بیان دیگر، منظور از هوش هیجانی، توانایی مهار کردن تمایلات عاطفی و هیجانی خود، درک خصوصیترین احساسات دیگران، رفتار آرام و سنجیده در روابط انسانی با دیگران، خویشتنداری، شور، اشتیاق و پشتکار است (عیوضی، 1385).
به دلیل جدید و جالب بودن مفهوم هوش هیجانی، پژوهشهای زیادی در این زمینه انجام شده که از آن جمله میتوان به پژوهشهای «سیگلمن»[13] در سال 1984، «بلاک»[14] در سال 1995، «ترینیداد و جانسون»[15] در سال 1999، «آرنولد»[16] در سال 1982، «اماسیو»[17] در سال 1994، مایر و سالووی در سال 1990، «گاردنر»[18] در سال 1983، بویاتزیز در سال 2000، اسجوبرگ[19] در سال 2001 و کاچوب در سال 2002 اشاره کرد(قمرانی و جعفری، 1382) (گلمن، 1995) (تهامی منفرد و همکاران، 1381) (کاچوب، 2002) (اسجوبرگ، 2001) .
نتایج این تحقیقات و سایر تحقیقات موجود در زمینه هوش هیجانی نشان میدهد که این عامل میتواند به اندازه هوشبهر[20]و گاهی اوقات، بیش از آن، موفقیتهای آتی را پیشبینی کند. افزون بر این، هوشبهر بالا به تنهایی، نشاندهندة رفاه، شخصیت اجتماعی و شادمانی فرد نیست. تلاش محققان نویسنده این مقاله برای یافتن تحقیقات مشابه که به سنجش درجه هوش عاطفی و رتبه بندی مؤلفههای آن در بین کتابداران پرداخته باشد، نتیجهای نداشت؛ بنابراین امکان ارجاع و اشاره به نتایج به دست آمده از تحقیقات مشابه، وجود ندارد.
روش تحقیق
این پژوهش از نوع تحلیلی ـ ریاضی است که به روش مقطعی[21] و با هدف ارزیابی سطح هوش عاطفی و شناسایی و رتبهبندی مؤلفههای آن در بین کتابداران در سطح کتابخانه های عمومی شهرستان یزد انجام شده است. در این راستا، ابتدا با استفاده از روش کتابخانهای و مطالعة برخی تحقیقات مشابه، مؤلفههای هوش هیجانی، شناسایی شد؛ سپس اطلاعات مورد نیاز، از طریق پیمایش میدانی و با استفاده از ابزار پرسشنامه، از جامعه آماری تحقیق ـ شامل کتابداران شاغل در کتابخانه های شهرستان یزد ـ جمعآوری و در نهایت، اطلاعات جمعآوری شده با استفاده از روشهای آماری پارامتریک و همچنین تکنیک TOPSIS تحلیل و بررسی گردیده است. برای انجام این تحقیق ، فرایندی 6 مرحلهای اجرا شده است که مراحل آن را می توان به طور خلاصه به شرح زیر برشمرد:
الف) بررسی هوش هیجانی و شناسایی مؤلفههای آن
ب) تنظیم نمودار درختی سلسله مراتب مولفه های هوش هیجانی
ج) تدوین پرسشنامة ابتدایی و شناسایی جامعه و نمونة آماری تحقیق
د) توزیع پرسشنامه ها میان کتابداران و جمعآوری آنها
هـ) تحلیل فرضیهها با استفاده از آزمونهای فرض آماری
و) رتبهبندی مؤلفههای هوش هیجانی با استفاده از تکنیک Topsis
جامعه آماری و حجم نمونه
جامعة آماری این تحقیق، کتابداران شاغل در کتابخانههای عمومی شهرستان یزد را شامل میشود. آمار ارائه شده توسط مدیریت کتابخانه های عمومی شهرستان یزد، نشان می دهد تعداد کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی این شهرستان، 68 نفر است. با توجه به محدود بودن حجم جامعه، در انجام فرایند تحقیق از روش سرشماری استفاده و 68 پرسشنامه بین کتابداران توزیع شده است. از بین 68 پرسشنامة توزیع شده در بین کتابداران، 55 کتابدار، همکاری کردند و پرسشنامهها را تکمیل و عودت دادند. به بیان دیگر، نرخ بازگشت پرسشنامههای تحقیق، 81% بوده است.
در طراحی پرسشنامة این پژوهش، از مقیاس لیکرت برای ارزیابی مؤلفهها و درجة هوش هیجانی استفاده شده است. این مقیاس، شامل یک پیوستار پنج گزینهای است که از عدد 1 (برابر با گزینه خیلی کم) شروع شده و تا عدد 5 (برابر با گزینه خیلی زیاد) ادامه پیدا می کند. در ضمن، برای تعیین درجه پایایی پرسشنامة این پژوهش، از ضریب آلفای کرونباخ[22] استفاده شده است. مقدار این ضریب برای پرسشنامة پژوهش، برابر با 93/0 است که نشاندهنده میزان پایایی پرسشنامه است.
نمودار درختی سلسله مراتب مؤلفههای هوش هیجانی
با توجه به اینکه روش جمعآوری اطلاعات در این تحقیق، استفاده از پرسشنامة کتبی بوده است، از پرسشنامة تخصصی که برای سنجش هوش عاطفی به کار میرود و «لرد و هوگان»[23] در سال 2001 طراحی کردهاند، استفاده شده است. این پرسشنامه شامل 61 مؤلفة هوش هیجانی است و طوری طراحی شده که مؤلفههای خرد آن را می توان در 16 گروه فرعی و چهار گروه اصلی (شامل: خودآگاهی، خودمدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت ارتباطات) طبقهبندی کرد. بر اساس این نوع طبقه بندی، گروههای شناسایی شده، مؤلفههای اصلی و فرعی هوش عاطفی را تشکیل می دهند.
با توجه به ساختار سلسله مراتبی مؤلفههای فرعی و اصلی هوش هیجانی، شمای درختی آن به صورت نمودار 1 ترسیم شده است.
نمودار1. ساختار سلسله مراتبی مؤلفههای اصلی و فرعی هوش هیجانی
فرضیههای تحقیق
براساس نمودار درختی سلسله مراتب مؤلفههای هوش هیجانی و با توجه به بررسی وضعیت آنها در بین کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی شهرستان یزد، فرضیهها و سؤال تحقیق به صورت زیر تدوین شد:
سؤال 1 پژوهش: بنابر مقیاس لیکرت، هوش هیجانی کتابداران شهرستان یزد در چه سطحی است؟
فرضیة اهم 1: کتابداران در انجام کارهایشان خودآگاهانه عمل میکنند.
فرضیة اخص 1-1: کتابداران خودآگاهی عاطفی دارند.
فرضیة اخص 2-1: کتابداران، خود را به طور دقیق، ارزیابی می کنند.
فرضیة اخص 3-1: کتابداران حس اعتماد به نفس دارند.
فرضیة اهم 2: کتابداران، چگونگی انجام کارهای خود را مدیریت می کنند.
فرضیة اخص 1-2: کتابداران در محیط و شرایط گوناگون، خود را کنترل میکنند.
فرضیة اخص 2-2: کتابداران، انسانهای قابل اعتمادی هستند.
فرضیة اخص 3-2: کتابداران می توانند خود را با شرایط گوناگون انطباق دهند.
فرضیة اخص 4-2: کتابداران حس موفقیتطلبی دارند و دنبال کسب موفقیتهای بیشترند.
فرضیة اهم 3: کتابداران در انجام کارهای خود، آگاهی اجتماعی دارند.
فرضیة اخص 1-3: کتابداران، دیگران را درک و با آنها همدلی میکنند.
فرضیة اخص 2-3: کتابداران از محیط و فضای سازمان خود آگاهی دارند و آن را به طور کامل می شناسند.
فرضیة اخص 3-3: کتابداران، تمایل دارند به دیگران خدمت کنند.
فرضیة اخص 4-3: کتابداران، همواره به رشد دیگران کمک میکنند.
فرضیة اهم 4: کتابداران، ارتباطهای خود را با دیگران مدیریت میکنند.
فرضیة اخص 1-4: کتابداران، تغییرات را رهبری و سازماندهی میکنند.
فرضیة اخص 2-4: کتابداران در برقراری ارتباط و نفوذ در دیگران موفقند.
فرضیة اخص 3-4: هنگام بروز تعارض، کتابداران آنها را مدیریت میکنند.
فرضیة اخص 4-4: کتابداران، در محیطهای شغلی خود، اقدام به ساختن تیم میکنند.
فرضیة اخص 5-4: کتابداران، کارهای خود را به صورت گروهی انجام میدهند.
فرضیة اهم 5: بین میانگین مؤلفههای گوناگون هوش هیجانی، اختلاف معناداری وجود دارد؛ به گونهای که می توان اختلافهای بین آنها را رتبهبندی کرد.
تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصهای و تکنیک Topsis
مدلهای تصمیمگیری چند شاخصهای[24]، مدلهایی هستند که در دو دهة اخیر، مورد توجه محققان در زمنیه تصمیمگیری بوده است. این تکنیکها و مدلها در تصمیمگیریهای پیچیده، با وجود معیارهای متعدد و گاه متضاد کارایی وسیعی دارند. قدرت بسیار بالای این تکنیکها در کاهش پیچیدگی تصمیمگیری، استفاده همزمان از معیارهای کیفی و کمّی و ساختارمند کردن مسائل تصمیمگیری و در نهایت، کاربرد آسان آنها باعث شده برای تصمیمگیری در موقعیتهای مختلف از آن استفاده کنند. این تکنیکها مسائل تصمیمگیری را در قالب یک ماتریس، همانند جدول 1، فرموله میکند و تحلیلهای لازم را روی آنها انجام میدهند.
جدول1. ماتریس تصمیم گیری
Xn |
… |
X2 |
X1 |
شاخص گزینه |
r1n |
… |
r12 |
r11 |
A1 |
r2n |
… |
r22 |
r21 |
A2 |
|
||||
Rmn |
… |
rm2 |
rm1 |
Am |
در این ماتریس Ai نشان دهنده گزینة i ام، xj نشان دهندة شاخص j ام و rij نشان دهندة ارزش شاخص j ام برای گزینه i ام است (اصغرپور، 1383).
تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصه، متعددند و هر کدام خصوصیات و شرایط کاربرد خاص خود را دارند. یکی از تکنیکهای بسیار مهم و کاربردی، از این خانواده، تکنیک Topsis[25] است. که در این مقاله از آن برای رتبهبندی و اولویتبندی مؤلفههای هوش هیجانی استفاده شده است.
این روش را در سال 1981 «هوانگ»[26] و «یون»[27] ارائه کردند. در این روش، فرد یا گروهی از افراد تصمیم گیرنده را m عامل یا گزینه را ارزیابی میکنند. این تکنیک بر این مفهوم بنا شده است که هر عامل انتخابی باید کمترین فاصله را با عامل ایدهآل مثبت (مهمترین) و بیشترین فاصله را با عامل ایدهآل منفی (کم اهمیتترین عامل) داشته باشد؛ به عبارت دیگر، در این روش، میزان فاصله یک عامل با عامل ایدهآل مثبت و منفی سنجیده میشود و این خود، معیار درجهبندی و اولویت بندی عوامل است(آذر و رجب زاده،1381) . در ادامه، مراحل این روش، با ذکر مثال تشریح می شوند.
در اینجا با ذکر یک مثال، کاربرد تکنیک TOPSIS را در رتبهبندی مؤلفههای مربوط به خودآگاهی پنج کتابدار توضیح میدهیم. همان گونه که از نمودار 1 پیداست، مؤلفههای خودآگاهی، شامل خودآگاهی عاطفی، خود ارزیابی دقیق و اعتماد به نفس است. در این راستا، پرسشنامههای مربوط، با توجه به طیف لیکرت، طراحی و در بین پنج کتابدار، توزیع میشود و پس از تکمیل، جمع آوری می شوند. حال اگر بخواهیم با استفاده از روش TOPSIS رتبهبندی کنیم، مراحل، به شرح زیر طی میشوند:
الف) تعیین ماتریس مقایسة عوامل: در این مرحله، ماتریسی رسم خواهد شد که در سطر آن، عوامل و در ستون آن، افراد نظر دهنده را میآوریم و در تلاقی سطر و ستون، میزان اهمیتی که هر پاسخگو برای هر کدام از عوامل قائل شده است، درج میشود. در این مثال، ماتریس مقایسة مؤلفهها در قالب جدول 2 نمایش داده شده است.
جدول 2. ماتریس مقایسة مؤلفههای خودآگاهی کتابداران
کتابدار مؤلفه |
کتابدار 1 |
کتابدار 2 |
کتابدار 3 |
کتابدار 4 |
کتابدار 5 |
خودآگاهی عاطفی |
5 |
3 |
4 |
2 |
3 |
خودارزیابی دقیق |
5 |
5 |
2 |
5 |
4 |
اعتماد به نفس |
4 |
5 |
5 |
4 |
5 |
ب) بهنجار کردن ماتریس تصمیمگیری: برای قابل مقایسه شدن مقیاسهای مختلف اندازهگیری، ماتریس تصمیمگیری به ماتریس بهنجار شده یا ماتریس بیمقیاس موزون تبدیل میشود. در این مرحله ابتدا با استفاده از رابطة ماتریس را بهنجار میکنیم و سپس با استفاده از ضریب اهمیت به دست آمده برای نظرات کتابداران، ماتریس موزون را تشکیل میدهیم. جدول 3، ماتریس بهنجار شده و موزون مؤلفههای خودآگاهی کتابداران را نشان می دهد.
جدول3. ماتریس بهنجار شده موزون مؤلفههای خودآگاهی کتابداران
کتابدار مؤلفه |
کتابدار 1 |
کتابدار 2 |
کتابدار 3 |
کتابدار 4 |
کتابدار 5 |
خودآگاهی عاطفی |
123/0 |
078/0 |
119/0 |
06/0 |
085/0 |
خود ارزیابی دقیق |
123/0 |
13/0 |
06/0 |
149/0 |
113/0 |
اعتماد به نفس |
098/0 |
13/0 |
149/0 |
119/0 |
141/0 |
ج) تعیین عامل ایدهآل مثبت و ایدهآل منفی: در این مرحله باید آن دسته از عوامل را که از نظر پاسخدهندگان مهمترین و کماهمیتترین عوامل هستند، شناسایی نمود. جدول 4 نشان دهندة ایده آل مثبت و منفی خودآگاهی کتابداران است.
جدول4. ایدهآل مثبت و منفی خودآگاهی کتابداران
ایدهآل مثبت |
141/0 |
149/0 |
149/0 |
13/0 |
123/0 |
ایدهآل منفی |
085/0 |
06/0 |
06/0 |
078/0 |
098/0 |
د) محاسبه میزان نزدیکی هر کدام از عوامل به عامل ایدهآل مثبت و ایدهآل منفی: پس از شناسایی ایده آل مثبت و منفی، درجه نزدیکی هر مؤلفه با ایده آل مثبت و منفی آن محاسبه می شود. جدول 5 نشان دهندة ایدهآلهای محاسبه شده خودآگاهی کتابداران است.
جدول5. ایدهآل مثبت و منفی
مؤلفه |
ایدهآل مثبت |
مؤلفه |
ایدهآل منفی |
خودآگاهی عاطفی |
122/0 |
خودآگاهی عاطفی |
065/0 |
خود ارزیابی دقیق |
094/0 |
خود ارزیابی دقیق |
11/0 |
اعتماد به نفس |
039/0 |
اعتماد به نفس |
132/0 |
ه( محاسبة مقدار Ci بر اساس فرمول:
مقدار فاصله با ایدهآل منفی |
Cj = |
مقدار فاصله با ایدهآل منفی + مقدار فاصله با ایدهآل مثبت |
و) دستهبندی عوامل بر اساس ترتیب نزولی Ci: به عبارت دیگر، Ci هرچه بالاتر باشد، درجة اهمیت عامل، بالاتر است. جدول 6 نشان دهندة آخرین مرحله از رتبه بندی مؤلفههای خودآگاهی کتابداران است.
مؤلفه |
وزن |
خودآگاهی عاطفی |
374/0 |
خود ارزیابی دقیق |
54/0 |
اعتماد به نفس |
774/0 |
همانگونه که از نتایج جدول پیداست، در بین مؤلفههای خودآگاهی، بیش از همه «اعتماد به نفس»، پس از آن، «خودارزیابی» دقیق و در نهایت، «خودآگاهی عاطفی» در کتابداران وجود دارد.
تجزیه و تحلیل دادهها
پس از انجام پیمایشهای لازم و جمع آوری داده های مورد نیاز از نمونه تحقیق، از ابزارهای تحلیلی آماری و ریاضی برای بررسی فرضیهها و تحلیل نتایج استفاده شد. از بین ابزارهای آماری، از میانگین برای پاسخگویی به سؤال پژوهش، از آزمون فرض آماری یا آزمون t برای بررسی فرضیههای اهم و اخص 1 الی 4 و از آزمون تحلیل واریانس برای بررسی فرضیة 5 استفاده شد. از ابزارهای ریاضی متعلق به خانوادة تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصه نیز از تکنیک TOPSIS که کاربردهای گوناگونی از جمله رتبه بندی عوامل و ... را دارد، برای رتبهبندی مؤلفهها بهره گرفته شده.
مرحلة اول تجزیه و تحلیل، با بررسی سؤال پژوهش آغاز شد. بدین منظور، بر اساس پرسشنامة تکمیل شده کتابداران، میانگین سطح هوش عاطفی آنها محاسبه گردید. نتایج محاسبة شاخص میانگین نشان می دهد درجة هوش عاطفی کتابداران در دامنة 1 تا 5 طیف لیکرت، 58/3 است. این مقدار بدین معناست که هوش عاطفی کتابداران، بین متوسط تا زیاد است. از این مقدار می توان نتیجه گرفت درجه هوش عاطفی کتابداران، در حد قابل قبول و یا به عبارت دیگر، نسبتاً زیاد است.
پس از تعیین و تأیید درجه هوش عاطفی کتابداران، نوبت به بررسی فرضیههای اهم 1 الی 4 رسید. بدین منظور، ابتدا مؤلفههای هوش هیجانی در پرسشنامه «لرد و هوگان» به طبقات اصلی و فرعی طبقه بندی شدند ـ که شرح کامل آن در نمودار 1 به صورت سلسله مراتبی نشان داده شده است ـ سپس با توجه به طبقهبندیهای انجام شده، بررسی فرضیههای اهم و اخص آغاز شد. در این راستا، از تکنیک آماری آزمون فرض آماری[28] برای تحلیل فرضیهها استفاده شد. آمار آزمون و سطح معناداری به دست آمده از بررسی فرضیههای اصلی و اهم، نشان میدهد هر چهار بُعد اصلی هوش عاطفی، یعنی خود آگاهی، خود مدیریتی، آگاهی اجتماعی و مدیریت ارتباطات، در کتابداران، در اندازة قابل قبولی وجود دارد. جدول 6 نشاندهندة نتایج بررسی فرضیههای اهمّ 1 الی 4 است.
جدول 6. نتایج بررسی فرضیههای اهمّ 1 الی 4
فرضیهها |
آمار آزمون |
سطح معناداری |
تصمیمگیری |
1 2 3 4 |
916/9 835/8 022/8 913/10 |
00/0 00/0 00/0 00/0 |
قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه |
پس از بررسی فرضیههای اهم، نوبت به بررسی فرضیههای اخص 1-1 الی 4-1 رسید. برای بررسی این فرضیهها نیز از همان تکنیک آزمون فرض آماری استفاده شده است. مقدار آمار آزمون و سطح معناداری به دست آمده از بررسی فرضیههای اخص 1-1 الی 4-4 نیز نشان میدهد، از 16 بُعد فرعی هوش هیجانی ـ که در این تحقیق، برای هر کدام از آنها یک فرضیة اخص بیان شده است ـ تمام ابعاد، در اندازة قابل قبولی در کتابداران وجود دارند. جدول 7 نتایج به دست آمده از بررسی فرضیههای 1-1 الی 4-4 را نشان می دهد.
جدول 7. نتایج بررسی فرضیههای اخص 1-1 الی 4-4
فرضیهها |
آمار آزمون |
سطح معناداری |
تصمیمگیری |
1-1 2-1 3-1 1-2 2-2 3-2 4-2 1-3 2-3 3-3 4-3 1-4 2-4 3-4 4-4 5-4 |
542/6 586/8 601/8 808/2 488/10 019/4 065/6 956/4 528/1- 896/9 427/8 2/7 351/12 065/6 5/9 377/9 |
00/0 00/0 00/0 01/0 00/0 00/0 00/0 00/0 13/0 00/0 00/0 00/0 00/0 00/0 00/0 00/0 |
قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه قبول فرضیه |
با توجه به اینکه یکی از هدفهای تحقیق، رتبهبندی مؤلفههای هوش هیجانی کتابداران معرفی شده است، ابتدا باید معنادار بودن اختلاف بین مؤلفهها تأیید شود تا در صورت معنادار بودن اختلاف، بتوان مؤلفهها را رتبهبندی کرد. جهت بررسی فرضیه پنجم که بدین منظور مطرح شده، از آزمون تحلیل واریانس استفاده گردید. سطح معناداری به دست آمده از این آزمون مؤید وجود اختلاف معنادار بین میانگین مؤلفههای گوناگون هوش هیجانی است؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت ابعاد و مؤلفههای هوش هیجانی در درجههای متفاوتی در کتابداران وجود دارد و می توان آنها را رتبهبندی نمود. جدول 8، نتایج به دست آمده از بررسی این فرضیه را نشان میدهد.
جدول 8. نتایج به دست آمده از بررسی فرضیة 5
فرضیه |
آمار آزمون |
سطح معناداری |
تصمیم گیری |
5 |
875/10 |
00/0 |
وجود اختلاف |
در این مرحله، از تکنیک TOPSIS برای رتبه بندی مؤلفهها استفاده شد که نتایج آن در جدول 9 ارائه شده است. نتایج به دست آمده از این رتبهبندی، نشاندهندة آن گروه از مؤلفههای هوش هیجانی است که به مقدار بیشتر و قوی تری در کتابداران وجود دارد.
جدول 9. رتبهبندی مؤلفههای هوش هیجانی با استفاده از تکنیک TOPSIS
رتبه |
مؤلفه |
وزن |
1 |
برقراری ارتباط و نفوذ در دیگران |
695/0 |
2 |
قابل اعتماد بودن |
688/0 |
3 |
تمایل به خدمت رسانی به دیگران |
666/0 |
4 |
تیم سازی |
639/0 |
5 |
کار گروهی |
624/0 |
6 |
اعتماد به نفس |
602/0 |
7 |
کمک به رشد دیگران |
599/0 |
8 |
خود ارزیابی دقیق |
593/0 |
9 |
رهبری و سازمان دهی تغییرات |
549/0 |
10 |
خود آگاهی عاطفی |
532/0 |
11 |
موفقیت طلبی |
527/0 |
12 |
مدیریت تعارض |
509/0 |
13 |
همدلی و درک دیگران |
504/0 |
14 |
انطباق پذیری |
462/0 |
15 |
خود کنترلی |
429/0 |
16 |
آگاهی سازمانی |
286/0 |
بحث و نتیجهگیری
هوش هیجانی، مفهوم جدیدی است که در سالهای اخیر مطرح شده است و در مقابل هوش شناختی و بهرة هوشی به کار میرود. هوش هیجانی، هوش غیرشناختی است، که مشتمل بر شناخت احساسات و استفادة درست از آنها، گرفتن تصمیمهای مناسب، توانایی ادارة مطلوب خُلق و خوی، کنترل تکانهها و مهارتهای اجتماعی مطلوب است (قمرانی و جعفری، 1382) .
از یافتههای این مقاله میتوان چنین نتیجه گرفت که هوش هیجانی کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی شهرستان یزد، در سطح قابل قبول و تقریباً مطلوب است؛ به طوری که همگی، 4 بُعد اصلی و 16 بُعد فرعی هوش هیجانی را که در قالب جنبههای اهم و اخص مطرح شد، در حد قابل قبولی دارند. نتایج رتبهبندی مؤلفههای هوش هیجانی نشان میدهد مؤلفههایی از قبیل «برقراری ارتباط و نفوذ در دیگران»، «قابل اعتماد بودن»، «تمایل به خدمترسانی به دیگران و تیمسازی»، نسبت به سایر مؤلفهها در کتابداران قویتر است؛ در حالی که برخی مؤلفههای دیگر که کتابداران برای انجام بهتر وظایف شغلی و خدمترسانی بهتر به ارباب رجوع، به آنها احتیاج دارند؛ مانند آگاهی سازمانی، شامل شناخت کامل سازمان و خرده سیستمهای آن، خود کنترلی، کنترل عواطف و چالشهای روحی ناشی از تعارضها و فشارهای روزمره، انطباقپذیری (قابلیت انطباق با محیط سازمان و چالشهای آن) و همدلی و درک دیگران (درک و شناخت نیازهای ارباب رجوع و همکاران و آگاهی به چگونگی پاسخگویی به آنها)، به طور ضعیفتر و کمتری در آنها مشاهده میشود. البته، تحقیقات بالینی و علمی نشان میدهند هوش هیجانی مهارتی آموختنی است و میتوان از طریق برگزاری دورههای تخصصی، میزان آن را در افراد بهبود بخشید(ادیب راد،1383)؛ بنابراین، راهکار بهبود آن دسته از مؤلفههایی که در کتابداران وضعیت چندان مطلوبی ندارند، از طریق آموزش، مهیاست و میتوان این مؤلفهها را نیز در کتابداران تقویت کرد و بدین وسیله، آنها را در انجام بهتر وظایف شغلی، خدمترسانی هر چه بهتر به ارباب رجوع، کاهش تنشها و استرس شغلی و افزایش رضایت شغلی، یاری نمود.
پیشنهادها
با توجه به نتایج به دست آمده از تحقیقات سایر محققان که در آنها هوش هیجانی، یک عامل کلیدی در موفقیت شغلی، افزایش تعهد حرفه ای و کاهش استرس شغلی و فشارهای روانی و ... شناخته شده است و همچنین، نتایج به دست آمده از رتبهبندی مؤلفهها و سنجش درجة هوش هیجانی کتابداران در این تحقیق، برخی پیشنهادهای کاربردی و پژوهشی، ارائه میشود.
پیشنهادهای کاربردی
1- با استناد به نتایج تحقیقات سایر محققان مبنی بر اینکه هوش هیجانی، مهارتی آموختنی است که میتوان از طریق آموزش، میزان آن را بهبود بخشید؛ پیشنهاد می شود با توجه به نتایج به دست آمده از این تحقیق، دورههای آموزشی برای تقویت آن دسته از مؤلفههایی که در سطح ضعیفتری در کتابداران وجود دارد، برگزار شود تا آنها به طور کامل، از این موهبت الهی در راستای مقابله با مشکلات، خدمت رسانی بهتر و افزایش کارایی بهره ببرند.
2- با توجه به طیف گستردة دانشآموختگان رشته کتابداری که هر سال، آمادة اشتغال در کتابخانه ها و مراکز اطلاعرسانی هستند، پیشنهاد میشود از این پس، هوش هیجانی به عنوان یکی از معیارهای استخدام و گزینش کتابداران، بیشتر مورد توجه قرار گیرد تا بدین وسیله، افراد مستعدتری وارد این مراکز شوند.
پیشنهادهای پژوهشی
1- نتایج این تحقیق، بدون در نظر گرفتن جنسیت و سطح تحصیلات کتابداران ارائه شده است. پیشنهاد می شود در تحقیقی دیگر، هوش هیجانی کتابداران بر اساس جنسیت و سطح تحصیلات ارزیابی و نتایج به دست آمده به تفکیک بررسی شود.
2- نتایج تحقیقات گوناگون نشان میدهد هوش هیجانی بر عوامل متعددی همچون کاهش استرس شغلی، افزایش تعهد حرفه ای، خلاقیت شغلی و ... تأثیرگذار است؛ به عنوان نمونه «کارسون و کارسون»[29] در سال 1998 در پژوهشی که روی کارکنان بخش پرستاری یک بیمارستان انجام دادهاند، رابطة هوش هیجانی و تعهد حرفهای کارکنان را بررسی کردند. در این پژوهش که با شرکت 75 کتابدار صورت گرفت، فرضیة ارتباط مثبت بین هوش هیجانی کتابداران و تعهد حرفه ای تأیید شد (ادیب راد،1383) . یافتههای تحقیقات «آگوستو لاندا و همکارانش»[30]در سال 2006 نیز مؤید این حقیقت است که مؤلفههای هوش هیجانی بر استرس و سلامتی پرستاران تأثیرگذار است. نتایج به دست آمده از تحقیقات آنها نشان میدهد آن دسته از پرستارانی که درجه هوش هیجانی بالاتری دارند، استرس کمتری هم دارند و به راحتی می توانند خود را از لحاظ روانی بازیابی کنند (آگوستولاندا و همکاران،2007). از این تحقیقات و سایر تحقیقات انجام شده در این زمینه میتوان الگو گرفت و آن را در بین کتابداران نیز انجام داده و ارتباط هوش هیجانی و عوامل دیگر مربوط به عملکرد موفق تر شغلی را بررسی کرد.
3- پیشنهاد میشود در تحقیقی زیربنایی، عوامل مؤثر بر بهبود هوش عاطفی شناسایی و پس از رتبه بندی آنها، الگویی مناسب برای ارتقای هوش هیجانی افراد، طراحی شود.