ارزیابی درونی در کتابخانه‌های دانشگاهی: مطالعة موردی... مطالعه موردی کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان

چکیده

 
«ارزیابی درونی» یا «خود ارزیابی» یکی از روشهای ارزیابی مورد استفاده در مراکز آموزشی و پژوهشی است که توسط افراد متخصص در واحدهای آموزشی و پژوهشی صورت می‌پذیرد. هدف از این نوع ارزیابی، نگاه از درون به وضعیت موجود مجموعه و تلاش در جهت بهبود وضعیت واحدهای آموزشی و پژوهشی است. مقاله حاضر بعد از ارائه مقدمه‌ای کوتاه در خصوص ارزیابی درونی و ارزیابی بیرونی، به ارائه سؤالهای پژوهش پرداخته و در ادامه یافته‌های پژوهش را مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار داده است. این مقاله با ارائه یک روش برای ارزیابی درونی کتابخانه‌های دانشگاهی، به مدیران و برنامه ریزاناین گونه مراکز در راستای شناخت و بهبود وضعیت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی دانشگاه یاری می‌رساند.
 

کلیدواژه‌ها

اصل مقاله

مقدمه

کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی به عنوان بازوی آموزشی و پژوهشی در مراکز دانشگاهی، با فراهم نمودن منابع اطلاعاتی و به گردش انداختن آن، موجب غنای فکری جامعه دانشگاهی  می‌گردد. بدون تردید، هیچ دانشگاهی بدون داشتن یک مرکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه ای قوی، نمی‌تواند کار مثبت پژوهشی چندانی را انتظار داشته باشد(ابرامی، 1379).

حفظ جایگاه و منزلت کتابخانه و اهمیت آن ایجاب می‌کند که این نهاد آموزشی به صورت منظم به ارزیابی موقعیت و وضعیت خود بپردازد. در نتیجه عمل ارزیابی، میزان موفقیت (یا پیشرفت) کتابخانه به اعداد و ارقام تبدیل شده و می‌توان درصد فراوانی میزان موفقیت را به دست آورد. تاکنون ارزیابی درونی برای شناخت موفقیت کتابخانه از ابعاد مختلف مدیریت، تجهیزات، خدمات و... در ایران انجام نشده، ولی لازم است مدیران کتابخانه‌ها در این راستا اقدام نموده و در مقاطع زمانی مشخص نتایج فعالیت سازمان خود را بررسی نمایند (براتی، 1380).

در مورد عناصر مورد ارزیابی در مراکز آموزشی بویژه مراکز دانشگاهی، توافق چندانی وجود ندارد؛ اما با بررسی مطالعات انجام شده  به طور کلی می‌توان عوامل[1] تشکیل دهنده نظام آموزشی در دانشگاه‌ها را به شرح زیر بیان نمود:

1ـ اهداف و برنامه های درسی

7ـ تجهیزات و امکانات

2ـ مدیریت و سازمان

8ـ سرمایه گذاری و امور مالی

3ـ کارکنان

9ـ کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی

4ـ دانشجویان

10ـ عامل فرایند یاد دهی و یادگیری

5ـ اعضای هیئت علمی

11ـ فعالیتهای پژوهشی

6ـ دانش آموختگان

 

با توجه به موارد مذکور، این مقاله عامل «کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی» را به عنوان یکی از عوامل قابل بررسی در «دانشگاه تربیت معلم آذربایجان» مورد مطالعه و ارزیابی قرار می‌دهد.

الگوهای ارزیابی در آموزش عالی

با توجه به نقش ارزیابی در افزایش احتمال دستیابی سازمان به هدفها، اکثر نظامهای آموزش عالی جهان با توسل به الگوهای ارزیابی، تلاشهای مستمری را در زمینه تعیین و تضمین کیفیت در برنامه‌ها و دوره‌های آموزشی انجام می‌دهند. الگوهای ارزیابی در مراکز آموزش عالی متعددند که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. الگوی شبه آزمایش

2. الگوی پاسخگویانه

3. الگوی اعتبار سنجی[2]

4. الگوی سیپ

از میان الگوهای یاد شده، «اعتبار سنجی» و «سیپ» کاربرد وسیع‌تری در آموزش عالی دارند. الگوی اعتبار سنجی به دو بخش قابل تقسیم است: ارزیابی درونی[3] (خود ارزیابی[4]) و ارزیابی بیرونی (بازرگان، 1374).

ارزیابی درونی و ارزیابی بیرونی لازم و ملزوم یکدیگرند. ارزیابی درونی باید قبل از ارزیابی بیرونی  و برای درک  مفهوم ارزیابی و حساس شدن به مسئله کیفیت انجام پذیرد. چند مورد از تفاوتهای ارزیابی درونی و ارزیابی بیرونی عبارتند از:

1. طراحان و مجریان ارزیابی درونی مسئولان بخشهای مختلف هستند، در حالی که طراحان و مجریان[5] ارزیابی بیرونی متخصصان همتا[6] خارج از سازمان خواهند بود.

2. معیارهای قضاوت در ارزیابی درونی با نظر متخصصان داخل سازمان تعیین می‌شود، اما در ارزیابی بیرونی معیارها، استانداردهایی رایج هستند.

3. از بُعد تقدم و تأخر زمانی، ارزیابی درونی قبل از ارزیابی بیرونی صورت می‌پذیرد.

4. هدف ارزیابی درونی بهبود کیفیت خدمات و فعالیتهای کتابخانه است و هدف ارزیابی بیرونی کنترل بیرونی کیفیت از خارج سازمان و مقایسه خدمات کتابخانه با مراکز مشابه بر اساس استانداردهاست.

5. جهت گیری ارزیابی درونی نگاه به آینده و بهبود اصلاح امور در آینده است، اما ارزیابی بیرونی دارای جهت‌گیری نگاه به گذشته و سنجش عملکرد گذشته می‌باشد (صداقت، 1381).

 

ارزیابی درونی

ارزیابی درونی یک نوع روش پژوهشی است که از توسعه سازمان و تغییر برنامه ها حمایت می‌کند. افرادی که مسئول ارزیابی‌های داخلی هستند، علاوه بر تجزیه و تحلیل مسائل و ارائه پیشنهادها، مسئول ارائه راه حلها و حل مسائل نیز هستند. تمرکز سؤالهای ارزیابی درونی بیشتر روی حل مسائل و شیوه های مدیریت است (PP. 3-4 (Love, 1991,

«ارزیابی درونی» یا «خود ارزیابی» یکی از روشهای رایج در ارزیابی مراکز آموزشی و پژوهشی بوده، و توسط این روش کیفیت عوامل تشکیل دهنده نظام (برنامه، سازمان یا مؤسسه) به وسیله خود اعضای تشکیل دهنده نظام ارزیابی می شود
( بازرگان، 1383 ).  نتایج ارزیابی درونی شناخت وضعیت موجود و تلاش برای بهبود و «اصلاح وضع موجود یا به عبارت دیگر حرکت آگاهانه در جهت اهداف سازمان است. ارزیابی درونی درحکم «خود سنجی» است. گسترش و توسعه سازمانی، بهبود و اصلاح فعالیتها و در نتیجه کیفیت خدمات، نیازمند محاسبه مداوم خویشتن است.

به طور کلی فواید ارزیابی درونی کتابخانه را می‌توان به صورت زیر بیان نمود:

  1. کارکنان کتابخانه نقاط قوت و ضعف و چالشهای پیش روی کتابخانه را شناسایی می کنند.
  2. کارکنان کتابخانه در صدد رفع نقاط ضعف کتابخانه بر می آیند.
  3. کارکنان کتابخانه به نقش خود در ارتقای جایگاه کتابخانه پی می برند.
  4. همگرایی فعالیتهای کارکنان کتابخانه زیاد می شود.
  5. کارکنان کتابخانه از تجارب همدیگر می‌توانند استفاده می کنند.
  6. به کارکنان کتابخانه فرصت ابراز نظر داده می‌شود.
  7. کتابخانه می‌تواند میزان پیشرفت خود را به وضوح منعکس نماید.

ارزیابی درونی در کتابخانه‌های دانشگاهی: مطالعة موردی ...

روش پژوهش

کتابخانه به عنوان یک نهاد آموزشی، پژوهشی و اجتماعی به ارزیابی خود می‌پردازد، تا با شناخت نقاط قوت و ضعف خویش، در جهت تقویت و اصلاح امور گام بردارد (بازرگان 1374). هدف ارزیابی درونی این است که با تأکید بر هدفها توسط کارکنان سازمان، کیفیت فعالیتها مورد قضاوت قرار می‌گیرد. در این رویکرد، تمرکز بر بهبود کیفیت فعالیتها در آینده است (بازرگان، 1376). برای ارزیابی درونی یک کتابخانه دانشگاهی، مراحل زیر باید دنبال شود:

1. تشکیل کمیتة ارزیابی درونی   

2. تعیین عوامل ارزیابی  

3. تعیین ملاکهای ارزیابی

4. تعیین نشانگرها یا معیارهای قضاوت 

5. جمع آوری داده‌ها

 6. تجزیه و تحلیل داده‌ها

 7. تدوین گزارش ارزیابی

 8. تدوین برنامه توسعه جهت بهبود کیفیت (صداقت، 1381).

پس از تشکیل کمیته ارزیابی درونی[7] در کتابخانه مرکزی، عوامل ارزیابی پژوهش حاضر با توجه به «استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران»، استانداردهای دانشگاهی آمریکا (ویرایش 2000)[8] و همچنین نظرهای کارشناسان کتابخانه تهیه و تدوین و متناسب با هر کدام از عوامل، ملاکهای ارزیابی و نشانگرهایی[9] تهیه گردید. عوامل ارزیابی پژوهش حاضر به قرار زیر است:

1- مدیریت 2- نیروی انسانی (کارکنان)  3- مجموعه (منابع) 4- سازماندهی منابع
5ـ خدمات و آموزش  6ـ ساختمان و تجهیزات  7ـ بودجه

در این مطالعه، پس از داوری هر یک از اعضای کمیته ارزیابی برای وضعیت نامطلوب کد 1، وضعیت نسبتاً مطلوب کد 2 و وضعیت مطلوب کد 3 اختصاص داده شد. بدین صورت که اگر میانگین نمره پاسخگویان در محدوده 1 تا 99/1 بود «نامطلوب» (کد1)، اگر 2 تا 99/2 بود «نسبتاً مطلوب» (کد2) و اگر 3 تا 99/3  بود وضعیت «مطلوب» (کد3) در نظر گرفته می شد. لازم به توضیح است، برآیند مجموع نمره گذاری‌های انجام شده نیز به یک مقدار فاصلـه‌ای  تبدیـل می‌شد که درصد موفقیت و یا وضعیت هر عامل را نشان می داد، و فرمول آن به شرح زیر است:

100× دامنه تغییرات / (تعداد سؤال یا ملاک ـ نمره عامل )= درصد موفقیت

برای مثال، در عامل بودجه نمره عامل عدد 13 به دست آمده است که اگر درصد موفقیت آن را به دست آوریم، عبارت خواهد بود از:

31% = 100× ( 8-24)  /  ( 8-13) = درصد موفقیت

13= نمرة عامل بودجه بعد از ارزیابی

8= تعداد سؤال یا ملاک

24= حداکثر نمره قابل اکتساب در عامل بودجه

 

هدفهای پژوهش

1. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل مدیریت».

2. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل نیروی انسانی» (کارکنان).

3. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل مجموعه» (منابع).

4. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل سازماندهی منابع» 

5. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل خدمات و آموزش» 

6. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل ساختمان و تجهیزات»

7. شناخت وضعیـت موجود کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان از بعد «عامل بودجه»

 

سؤالهای پژوهش

1. میزان موفقیت کتابخانه مرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل مدیریت» چقدر است؟

2. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل نیروی انسانی» (کارکنان) چقدر است؟

3. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل مجموعه» (منابع) چقدر است؟

4. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل سازماندهی منابع» به چه میزان است؟

5. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل خدمات و آموزش»  چقدر است؟

6. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل ساختمان و تجهیزات» چقدر است؟

7. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد «عامل بودجه» به چه میزان است؟

 

تعریف اصطلاحات پژوهش

عامل (سازه): برخی واژه ها مثل انگیزش، هوش، اضطراب، قابلیت اجتماعی به صورت مستقیم قابل مشاهده نمی‌باشند. این مفاهیم پیچیده که در سطح بالاتری از انتزاع قرار دارند «سازه»[10] یا «عامل» نامیده می شوند. برای مثال مشاهده قابلیت اجتماعی تنها با ایجاد شرایط خاص و با کمک متغیرها امکان پذیر است (سرمد و دیگران، 1376، ص 36).

ملاک[11] (مفهوم[12]):  ملاک عبارت است از ویژگیها یا جنبه‌هایی از پدیده مورد ارزیابی که قضاوت در مورد آنها انجام می‌شود (بازرگان، 1383).

نشانگر[13] (متغیر[14]): متغیر عبارت است از ویژگی واحد مورد مشاهده. متغیر کمیّتی است که می‌تواند از واحدی به واحد دیگر یا از یک شرایط مشاهده به شرایط دیگر، مقادیر مختلفی را اختیار کند. به بیان دیگر متغیر نمادی است که اعداد یا ارزشها به آن منتسب می‌شود (سرمد و دیگران. 1376، ص 36). تقسیم ملاک ارزیابی «جلسات مدیر با کارکنان» به سه دسته «مطلوب، نسبتاً مطلوب، و نامطلوب» مثالی است که در آن جلسات مدیر با کارکنان به یک متغیر اسمی ‌سه مقوله‌ای تبدیل می‌شود.

میزان موفقیت: به نتایجی که هر کدام از عاملها از بعد ارزیابی درونی با کمک گرفتن از ملاکها و نشانگرها کسب کرده‌اند، «میزان موفقیت» گفته می‌شود.  

 

تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش

سؤال اول پژوهش

1. میزان موفقیت کتابخانهمرکزی دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل مدیریت چقدر است؟

تحقق هدفهای کتابخانه‌ها منوط به راهبرد صحیح علمی‌و مناسب در زمینه کارکرد کتابخانه بوده و آن هم به نوبه خود نیازمند تشکیلاتی قوی، کارآمد و مدیری متخصص و با تجربه در حوزه مدیریت اطلاعات و  اطلاع‌رسانی است. مدیریت کتابخانه دانشگاهی باید به گونه‌ای باشد تا امکان بهترین و بیشترین میزان بهره‌وری از منابع و امکانات را در جهت تحقق هدفهای سازمان فراهم آورد. بررسی جدول شماره 1 نشان می‌دهد وضعیت کتابخانه مرکزی از بعد عامل مدیریت به میزان 5/61% بوده و از میان ملاکهای ذکر شده برای عامل مدیریت، ردیفهای 13 و 10 با اخذ امتیاز نامطلوب، در پایین بودن میزان موفقیت از بعد عامل مدیریت، تأثیر بیشتری داشته اند.

جدول1. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: مدیریت

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

تناسب تخصص با شغل مدیر کتابخانه

*

 

 

3

2

جلسات مدیر با کارکنان

 

*

 

2

3

پیگیری مدیر برای تأمین اعتبار

*

 

 

3

4

ارتباط مدیر با مدیران سایر کتابخانه‌ها

 

*

 

2

5

ارتباط کتابخانه با سایر واحدهای درون سازمانی

 

*

 

2

6

نظرخواهی مستمر از جامعه استفاده‌ کننده

 

*

 

2

7

تدوین آیین‌نامه و اساسنامه

*

 

 

3

8

تلاش مدیریت کتابخانه در جهت افزایش مراجعان و بهبود کیفیت خدمات

*

 

 

3

9

وجود مدارکی جهت تعیین وظایف و اختیارات مدیر

 

*

 

2

10

وجود کمیته مشورتی در کتابخانه

 

 

*

1

11

میزان کارآمد بودن خط مشی ها و سیاستگذاریها

 

*

 

2

12

نظارت و ارزیابی مستمر کارکنان

*

 

 

3

13

وجود آیین‌نامه و اساسنامه مصوب

 

 

*

1

 

مجموع نمره عامل

29

 

5/61%  = 100 × (13-39)/ (13-29) = (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت

5/61%=  درصد موفقیت

سؤال دوم پژوهش

2. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد نیروی انسانی (کارکنان) چقدر است؟

بدون تردید، عنصر انسانی نقش مهمی‌ را در پویایی، رشد و اعتلای هر نهادی ایفا می‌کند. کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به عنوان نهادهای اجتماعی که مسئولیت اصلی تغذیه فکری مراکز آموزشی و پژوهشی را بر عهده دارند، تنها با داشتن نیروی انسانی شایسته و کارآمد می‌توانند رسالت اصلی خود را ـ حمایت از برنامه های آموزشی و پژوهشی ـ به نحو احسن انجام دهند.

با نگاهی به جدول شماره 2 درمی‌یابیم که کتابخانه از بعد عامل  نیروی انسانی در وضعیت  نسبتا"مطلوبی قرار دارد و میزان موفقیت 5/62% است. دلایل پایین بودن نسبی امتیاز عامل مذکور را می‌توان در سیاستگذاریهای استخدامی و نداشتن نمودار سازمانی معقول در دانشگاه جستجو نمود.

جدول2. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: نیروی انسانی (کارکنان)

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

تناسب تخصص با نوع فعالیت کارکنان

 

*

 

2

2

تجربه کارکنان

*

 

 

3

3

شرکت کارکنان در دوره‌های آموزشی

 

*

 

2

4

آشنایی کارکنان با اهداف و آیین‌نامه

 

*

 

2

5

وضعیت استخدامی‌کارکنان

*

 

 

3

6

تناسب تعداد کارکنان با میزان ارائه خدمات

 

*

 

2

7

وجود شرح وظایف مصوب کارکنان

 

*

 

2

8

نگرش عمومی مراجعان به کیفیت انجام وظایف توسط کارکنان

 

*

 

2

 

مجموع نمره عامل

18

 

5/62% = 100 × (8-24)/ (8-18)= (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت

= درصد موفقیت5/62%

 

 

سؤال سوم پژوهش

3. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل مجموعه (منابع) چقدر است؟

کتابخانه باید مجموعه ای متوازن و سازمان یافته را در رشته های مربوط و هماهنگ با هدفها و برنامه‌های سازمان فراهم آورد؛ مجموعه ای که حاوی تازه‌ترین اطلاعات موجود در شکلهای مختلف چاپی و غیر چاپی باشد (تعاونی، 1374). بر اساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 3، وضعیت مجموعه منابع کتابخانه 5/53% درصد بوده و ضروری به نظر می‌رسد در جهت توسعه و جهت گیری صحیح فعالیتهای حوزه مجموعه‌سازی کتابخانه، اقدام مؤثرتری صورت پذیرد.

 

جدول 3. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: مجموعه (منابع)

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

وضعیت خط مشی مجموعه سازی مدوّن

 

*

 

2

2

وضعیت کتابهای چاپی لاتین

*

 

 

3

3

وضعیت کتابهای چاپی فارسی

*

 

 

3

4

وضعیت کتابهای چاپی به سایر زبانها بر حسب تقاضا

 

*

 

2

5

وضعیت عناوین نشریات ادواری جاری فارسی

 

*

 

2

6

وضعیت مجموعه غیر کتابی اعم از پایان‌نامه‌ها و سی‌دی‌ها

 

*

 

2

7

وضعیت رعایت توازن مجموعه با رشته‌های تحصیلی

*

 

 

3

8

وضعیت میانگین افزایش سالیانه مجموعه

 

*

 

2

9

وضعیت میزان همکاری اعضای هیئت علمی‌در انتخاب منابع

 

*

 

2

10

وضعیت وجود برنامه ارزشیابی منابع از لحاظ کمی‌و کیفی

 

 

*

1

11

وضعیت دسترسی و اشتراک مجلات الکترونیکی

 

*

 

2

12

وضعیت میزان بهره گیری از برنامه‌های اشتراک منابع

 

*

 

2

13

وضعیت مجموعه با مجموعه‌های نظیر

 

*

 

2

14

وضعیت برنامه وجین منابع

 

 

*

1

 

مجموع نمره عامل

29

 

5/53%=  100 × (14-42/ (14-29)= (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل)= درصد موفقیت

5/53%=  درصد موفقیت

 

سؤال چهارم پژوهش

4. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل سازماندهی منابع چقدر است؟

سازمان دادن به منابع اطلاعاتی تهیه شده بر اساس قواعد و اصول بین‌المللی، نقش مهمی‌را در بازیابی منابع اطلاعاتی داشته و دسترسی سریع و آسان به مجموعه خریداری شده را میسر می‌سازد. جدول 4 نشان می‌دهد کتابخانه مرکزی از بعد عامل سازماندهی با کسب رقم 69% در وضعیت مناسبی قرار دارد و به نظر می‌رسد این میزان حاکی از توجه لازم به امر سازماندهی توسط مدیریت کتابخانه می‌باشد.  

در جدول 4 مشاهده می شود که ملاکهای 7 و 8 هر کدام با کسب امتیاز نامطلوب، در پایین آمدن میزان درصد موفقیت تأثیر بالایی داشته‌اند. به طور کلی، می‌توان دلایل این امر را در کمبود نیروی انسانی متخصص در کتابخانه، مشکل نمودار سازمانی کتابخانه و شفاف نبودن حدود وظایف و اختیارات کتابخانه مرکزی، جستجو نمود.

جدول 4. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: سازماندهی منابع

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

سهولت در بازیابی منابع کتابخانه

 

*

 

2

2

کافی بودن ابزارهای لازم برای سازماندهی

*

 

 

3

3

استاندارد بودن روشها جهت سازماندهی

*

 

 

3

4

سهولت دسترسی به فهرست کتابخانه

*

 

 

3

5

میزان دسترسی به خدمات الکترونیکی جهت سازماندهی

*

 

 

3

6

زمان فهرستنویسی و آماده سازی یک کتاب

*

 

 

3

7

وضعیت رف برگه در کتابخانه

 

 

*

1

8

میزان معطل ماندن منابع در بخش سازماندهی

 

 

*

1

 

مجموع نمره عامل

19

 

69% = 100 × (8-24)/ (8-19) = (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت

 69%  = درصد موفقیت

 

 

سؤال پنجم پژوهش

5. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل خدمات و آموزش چقدر است؟

کتابخانه دانشگاهی باید خدمات اطلاع‌رسانی مناسبی را در جهت تحقق بخشیدن به برنامه‌ها و هدفهای آموزشی و پژوهشی سازمان مادر ارائه نموده و استفاده هر چه بیشتر از منابع را میسر سازد. کتابخانه‌های دانشگاهی نقش بسیار مهمی ‌را در اعتلا و شکوفایی آموزش عالی دارند، و این نقش از طریق ارائه خدمات شایسته و مناسب با نیازهای اطلاعاتی خود را نشان می‌دهد. چنانکه در جدول 5 ملاحظه می‌شود، میزان موفقیت کتابخانه از بعد عامل خدمات و آموزش رقم 5/58% بوده و در این میان، تنها ملاک موجود در ردیف 5، امتیاز نامطلوبی را دریافت نموده است.

جدول 5. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: خدمات و آموزش

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

وضعیت تعداد اعضای کتابخانه نسبت به کل دانشجویان

*

 

 

3

2

وضعیت ساعات کار کتابخانه

 

*

 

2

3

وضعیت تعداد امانت کتب

*

 

 

3

4

وضعیت میزان استفاده از نشریات ادواری

 

*

 

2

5

وضعیت آموزش مراجعان برای استفاده از کتابخانه و بخش مرجع

 

 

*

1

6

وضعیت دسترسی به بانکهای اطلاعاتی تجاری

 

*

 

2

7

وضعیت دسترسی دانشجویان به اینترنت در دانشگاه

 

*

 

2

8

وضعیت نوع ارائه خدمات امانت دهی به اقشار مختلف

*

 

 

3

9

وضعیت میزان ونوع ارائه خدمات به برنامه های پژوهشی

 

*

 

2

10

وضعیت آگاهی‌رسانی مراجعان از بعد گسترش منابع و خدمات

 

*

 

2

11

وضعیت میزان کیفیت خدمات نسبت به کمیت منابع

 

*

 

2

12

وضعیت دسترسی به منابع سایر کتابخانه‌ها

 

*

 

2

 

مجموع نمره عامل

26

 

5/58%= 100 × (12-36)/ (12-26) = (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت       

 5/58%  =  درصد موفقیت     

 

سؤال ششم پژوهش

6. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل ساختمان و تجهیزات چقدر است؟

میزان توفیق کتابخانه، با ساختمان و چگونگی تجهیزات و تزیین داخلی آن ارتباط مستقیم دارد. کتابخانه فاقد ساختمان، تجهیزات و امکانات مناسب می‌تواند هم از طرف کارکنان و هم استفاده‌کنندگان، در معرض ایراد و انتقاد قرار بگیرد. بررسی جدول شماره6 و مشاهده نتیجه 38% حاکی از وضعیت نامناسب کتابخانه از بعد عامل ساختمان و تجهیزات است. تازه‌ساز بودن ساختمان دانشگاه ایجاب می کرد که از این حیث کتابخانه در وضعیت مناسبی بوده باشد. در مجموع، وضعیت نامناسب فعلی را می‌توان در موارد زیر جستجو نمود:

  1. ناآگاهی مهندسان ناظر و پیمانکار از فضاهای مورد نیاز کتابخانه
  2. عدم اهتمام مؤثر و به موقع دانشگاه در دریافت مجوز و احداث ساختمان کتابخانه مرکزی
  3. عدم پیگیری به موقع مسئولان ذی‌ربط کتابخانه یا نبود شرایط اظهار نظر در این خصوص طی سالیان گذشته
  4. استفاده نکردن از کارشناسان متخصص در طراحی فضاهای ساختمان کتابخانه

جدول 6. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: ساختمان و تجهیزات

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

وضعیت وجود ساختمان مستقل کتابخانه مرکزی

 

 

*

1

2

وضعیت کاربری ساختمان کتابخانه

 

*

 

2

3

وضعیت امکان توسعه کتابخانه

 

 

*

1

4

وضعیت کافی بودن مساحت مخزن کتابخانه

 

*

 

2

5

وضعیت دارا بودن بخشهای مستقل کاری

 

*

 

2

6

وضعیت ایمنی کتابخانه

 

*

 

2

7

وضعیت وجود تابلوی راهنما

 

*

 

2

8

وضعیت وجود رایانه و چاپگر کتابخانه

*

 

 

3

9

وضعیت میز و صندلی خالی مطالعه

 

*

 

2

10

وضعیت وجود فضای کافی و مناسب برای کارکنان

 

*

 

2

11

وضعیت سیستمهای مکانیکی ساختمان از لحاظ تنظیم درجه حرارت و رطوبت

 

*

 

2

12

وضعیت تنوع گوناگونی انواع فضاهای مطالعه

 

 

*

1

13

دیدگاه مراجعان نسبت به فضای کتابخانه

 

 

*

1

 

مجموع نمره عامل

23

38% = 100 × (13-39)/ (13-23) = (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت

                                                                 

سؤال هفتم پژوهش

7. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان بر اساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل بودجه به چه میزان است؟

کتابخانه بخش عمده ای از سرمایه علمی ‌و معنوی یک مؤسسه آموزش عالی است و حفظ و ارتقای جایگاه آن به سرمایه‌گذاری منظم و مداوم نیاز دارد. کتابخانه دانشگاهی باید از بودجه کافی، مستقل و متناسب با هدفها و وظایف مدون خود برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده را برآورده سازد. جدول شماره 7، میزان موفقیت کتابخانه را از بعد عامل بودجه نشان می‌دهد. بررسی جدول مذکور حاکی از آن است که کتابخانه با میزان موفقیت 31%، از بعد مدیریت بودجه در وضعیت نامناسبی قرار دارد و برنامه ریزی  دانشگاه در این خصوص بسیار نامطلوب به نظر می‌رسد.

جدول7. میزان موفقیت کتابخانه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان براساس ارزیابی درونی کارشناسان کتابخانه از بعد عامل: بودجه

ردیف

ملاک ارزیابی

نشانگر

نمره

مطلوب

نسبتاً مطلوب

نامطلوب

1

تخصیص بودجه مستقل برای کتابخانه مرکزی

 

 

*

1

2

سهم بودجه کتابخانه از بودجه کل دانشگاه

 

*

 

2

3

تفکیک بودجه خرید منابع

 

 

*

1

4

امکان دخالت مدیر کتابخانه در بودجه تخصیص داده شده

 

 

*

1

5

همخوانی بودجه با برنامه‌های آموزشی دانشگاه

 

*

 

2

6

کافی بودن بودجه توسعه کتابخانه همگام با توسعه برنامه‌های درسی

 

*

 

2

7

توجه به تعداد دانشجویان و اعضای هیئت علمی‌در هزینه بودجه

 

*

 

2

8

اختیارات مدیر در هزینه بودجه

 

*

 

2

 

مجموع نمره عامل

13

 

31%= 100 × (8-24)/ (8-13)= (تعداد ملاکها ـ نمره حداکثر عامل)/ (تعداد ملاکها ـ نمره عامل) = درصد موفقیت

  31%=  درصد موفقیت

 

نتیجه گیری

1. میزان موفقیت کتابخانه از بُعد عامل مدیریت، 61% است.

2. کتابخانه از بُعد عامل نیروی انسانی با کسب میزان موفقیت 63% در وضعیت نسبتاًمناسبی قرار دارد.

3. کتابخانه مورد مطالعه از بُعد عامل مجموعه با کسب نتیجه 53% در وضعیت نسبتاً مناسبی قرار دارد.

4. از بُعد عامل سازماندهی کتابخانه مرکزی با رقم 69% در وضعیت مناسبی قرار دارد.

5. میزان موفقیت کتابخانه از بُعد عامل خدمات و آموزش 59% است.

6. یافته های موجود در جدول شماره 6 نشان می‌دهد کتابخانه از بُعد عامل ساختمان و تجهیزات با رقم 38% در وضعیت نسبتا" نامناسبی قرار دارد.

7. همچنین از بُعد عامل بودجه نیز کتابخانه با رقم 31% در وضعیت بسیار نامناسبی قرار دارد.

محاسبه میانگین نتایج میزان موفقیت کتابخانه براساس نظرات کارشناسان کتابخانه بر حسب عوامل مختلف، حاکی از میانگین 53% بوده و بیانگر نتایج نسبتاً ضعیفی است. ضرورت دارد عوامل تصمیم گیرنده و تأثیرگذار در رشد و توسعه کتابخانه با اتخاذ سیاستی درست و منطقی، کتابخانه مرکزی دانشگاه را در راستای رسیدن به جایگاه واقعی و نیز انجام مؤثر رسالت خود یاری ‌رسانند. روش پژوهش حاضر می‌تواند به عنوان یک الگوی ارزیابی برای مطالعه کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی مختلف کشور بویژه کتابخانه‌های دانشگاهی مورد استفاده قرار گیرد.

 

پیشنهادها

  1. انجام پژوهشهای مشابه در کتابخانه‌های دانشگاهی کشور و مقایسة نتایج با همدیگر.
  2. انجام ارزیابی بیرونی در کتابخانه‌های دانشگاهی کشور و مقایسة آنها با مراکز مشابه.
  3.  توجه بیشتر مسئولان دانشگاه به بهبود وضعیت کتابخانه مرکزی بویژه از بُعد عامل ساختمان-تجهیزات و بودجه.   
  4. تهیه و ارائه گزارشهای ارزیابی درونی و ارزیابی بیرونی در مراکز آموزشی و پژوهشی به صورت مستمر به مسئولان دانشگاه.

 


1. Construct.

1. «اعتبارسنجی» از جمله الگوهایی است که در آن از رویکردهای کمّی استفاده می شود. این الگو به منظور به دست آوردن تصویری کمّی از عوامل مورد ارزیابی جهت رتبه بندی یا طبقه بندی به کار می رود. الگوی اعتبار سنجی در حوزه ارزیابی آموزشی در جهان، از پیشینه زیادی برخوردار است (بازرگان، 1383).

2. Internal Evaluation: is a process of quality review undertaken within an institution for its own ends (with or without the involvement of external peers). Harvey, L, 2005 .

3. Self- Evaluation.

4. ضرورت ارزیابی بیرونی آن است که علی‌الاصول جامعه علمی برای اطمینان از کیفیت فعالیتها، علاوه بر نتایج  ارزیابی درونی، تأیید هیئت همگنان یا متخصصان همتای بیرون سازمان را نیز طلب می‌کند (بازرگان، 1383).

5. Peer.

1. در این مطالعه تعداد افراد شرکت کننده در کمیته های ارزیابی درونی متغیر است، به طوری که برای ارزیابی عامل مدیریت 7 نفر از کارشناسان کتابخانه مرکزی به همراه ریاست کتابخانه؛ عامل نیروی انسانی 7 نفر از کارشناسان به همراه ریاست کتابخانه؛ عامل مجموعه (منابع) 7 نفر از کارشناسان و 10 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد به همراه ریاست کتابخانه؛ عامل سازماندهی منابع 7 نفر از کارشناسان کتابخانه به همراه ریاست کتابخانه ؛ عامل خدمات و آموزش 10 نفر از دانشجویان کارشناسی و 10 نفر از دانشجویان کارشناسی ارشد به همراه 7 نفر از کارشناسان و ریاست کتابخانه ؛ عامل ساختمان و تجهیزات 7 نفر از کارشناسان به همراه رئیس کتابخانه؛ عامل بودجه معاون و مسئول بخش سفارشها همراه با ریاست کتابخانه مرکزی حضور داشتند.

2. Standard for College libraries 2000 Edition

3. Indicators

1. Construct.

2. Criteria.

3. Concept.

4. Indicators.

5. Variable.

مراجع

ـ ابرامی. هوشنگ (1379). شناختی از دانش شناسی. تهران: نشر کتابدار.
ـ بازرگان، عباس (1383).  ارزشیابی آموزشی. تهران: سمت.
ـ ---------- (1374). «ارزیابی درونی دانشگاه و کاربرد آن در بهبود مستمر کیفیت آموزش عالی». فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، شماره 3و 4، سال سوم.
ـ براتی علویچه، حسینعلی (1380). مدیریت کتابخانه و مراکز اطلاع‌رسانی. اصفهان.
ـ تعاونی، شیرین (1375). پیش نویس استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی‌ایران.
ـ --------- (1377). استانداردهای وسایل و تجهیزات کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی. تهران: شیرین تعاونی: ناصر آصفی.
ـ سرمد، زهره؛ عباس بازرگان و الهه حجازی (1376). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.
ـ موریسی، جورج (1372). مدیریت بر مبنای هدف و نتیجه در بخش دولتی. ترجمه مهدی الوانی و فریده معتمدی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی. ص 69ـ95.
ـ صداقت، کامران (1381). روشهای ارزشیابی آموزشی. فصلنامه پژوهشی ارزشیابی سازمان سنجش آموزش کشور. شماره 7.
- Harvey, L., (2005), Analytic Quality Glossary, Quality Research International,  http://www.qualityresearchinternational .com/glossary
 
-Love, Arnold J. (1991). Internal Evaluation: Building Organization from Within. Applied Social Research Methods Series, vol24, Newbury Park, CA: Sage publication.
 
- Standards for College libraries 2000 Edition. Prepared by the ACRL college libraries section standards committee.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار