پر کردن شکاف دیجیتال: تأملی بر ... تأملی بر نقش کتابداران و اطلاع‌رسانان در هزاره سوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علم اطلاعات ودانش شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان

چکیده

مقاله حاضر مبتنی بر دیدگاه نویسنده بوده و به برخی ابعاد شکاف دیجیتال که با خدمات و مسئولیت کتابخانه‌ها و کتابداران در ارتباطند می‌پردازد و تأکید می‌کند بخش اطلاعات که در آن کتابداران و اطلاع‌رسانان، ایفاگر نقشهای قابل توجهی در راستای تحقق جامعه دموکراتیک و پویا هستند، می‌تواند به پر کردن یا دست کم، کاهش شکاف دیجیتال و شکاف اطلاعاتی موجود کمک کند. در این میان، برای پشتیبانی از ایده اصلی مقاله، از متون مرتبط موجود استفاده شده و در پایان، به مهارتهای مورد نیاز کتابداران و نیز، برخی راهکارهای دوگانه خطاب به حرفه‌مندان بخش اطلاعات و سیاستگذاران، اشاره شده است.
 

کلیدواژه‌ها


انتظار می‌رود که کتابداران همچون رهبران ارکسترسمفونی، سازهای مختلف را به سمت یک هدف واحد ]هارمونی موسیقایی[   ککوک کنند (Yamazaki, 2007).

مقدمه

فناوری اطلاعات و ارتباطات به منزلة سلاحی مهم در جنگ علیه چالشهای جهان‌گستر قلمداد می­شود. اگر از این فناوری به طور مؤثر بهره­برداری شود، تا حد زیادی می­توان مسایل موجود در کشورهای کم­برخوردار و در حال توسعه و چه بسا جهان مترقی غرب را کاهش داد و به نوعی، با رواج و تسهیل جریان اطلاعات، تحقق جامعه اطلاعاتی واقعی را به نظاره نشست. اما شکاف دیجیتال، استفاده بهینه از فناوری اطلاعات و ارتباطات و منافع تابعی آن را دشوار ساخته است. شکاف دیجیتال یک استعاره متداول شده است که ریشه در عبارات قبلی «داراها و ندارهای اطلاعاتی» و «غنی و فقیر اطلاعاتی» دارد. چنانکه «رائو»[1] (2005)  خاطرنشان می­سازد «شکاف دیجیتال را نمی­توان به طور مجرد بلکه باید چندبعدی و چندمتغیره مد نظر قرار داد»، مقاله حاضر به برخی ابعاد آن که با خدمات و مسئولیت کتابخانه­ها در ارتباطند، می­پردازد.

در اجلاس جهانی سران جامعه اطلاعاتی[2] (WSIS) (; WSIS, 2003 and 2005 نقل شده در Rosalia et al., 2006) مقرر شد که چالش جهانی هزاره سوم، ساختن جامعه­ای است که در آن همگان توان دسترسی و اشتراک اطلاعات را داشته باشند. همچنین، تحقق آرمانهایی مثل جامعه دانش­مبنا[3]، توسعه پایدار و نظایر آنها، بستگی معنا‌داری به تأمین مناسب و عادلانه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد که به تبع آن، شکاف دیجیتال، که زمانی شکاف دانش[4] (Hüsing and Selhofer, 2002) نامیده می‌شد، پر شده یا تقلیل می­یابد. در این راستا، آشنایی با تعریف شکاف دیجیتال به رویارویی با این پدیده و نیز بسط دیدگاه اصلی مقاله حاضر که به طور عمده بر نقش کتابداران و اطلاع­رسانان در پر کردن شکاف دیجیتال متمرکز است، کمک می­کند.

 

تعریف شکاف دیجیتال

     با توجه به کثرت تعاریف ارایه شده برای شکاف دیجیتال، در اینجا به سه نمونه مرتبط با بحث مقاله بسنده می­شود:

  • کمبود دسترسی بخشهایی از جامعه به فناوریهای اطلاعات و ارتباطات (Scrutiny of acts …, 2005).
  • شکاف بین توان دستیابی به اطلاعات و استفادة مؤثر از فناوری اطلاعات برای افراد و جوامع مختلف[5].
  • شکاف فزاینده بین کشورهایی که از طریق فناوری، به دانش، اطلاعات، ایده‌ها و آثار اطلاعاتی دسترسی آسان دارند و کشورهایی که ندارند.          (Deschamps, 2001، نقل شده در Mphidi, 2004).

انجمن کتابداران آمریکا[6] از این مفهوم برای تبیین تفاوتهای موجود در دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و سایر فناوریها و خدمات اطلاع­رسانی استفاده می­کند و به نقش دانش، مهارتها و توانمندیهای استفاده از اطلاعات در شکل­گیری این تفاوتها تأکید می‌‌ورزد.

با توجه به تعاریف بالا، محور بحث شکاف دیجیتال، از یک سو، دسترسی به اطلاعات، منابع اطلاعاتی و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و از سوی دیگر، داشتن دانش و مهارتهای کافی برای استفاده بهینه از این امکانات است.

به باور نویسنده و با استناد به برخی متون مرتبط ، کتابداران می­توانند با ارائه خدمات مرجع، مجموعه­سازی (Salinas, 2003)، امانت بین کتابخانه­ای (Adeogun, 2003، نقل شده در Mphidi, 2004)، اشاعه گزینشی اطلاعات، خدمات آگاهی­رسانی جاری، یادگیری مادام­العمر (Cullen, 2003)، راه اندازی کتابخانه­های دیجیتال و همچنین، برنامه­های آموزشی استفاده مؤثر از منابع مرجع و ابزارهای جستجوی وب، آموزش سواد اطلاعاتی (; Cullen, 2003; Bradley, 2001 نقل شده در Mutula, 2005) و حتی آشناسازی کاربران با مباحث اخلاقی عصر دیجیتال[7]، در دسترس پذیرسازی بیشتر اطلاعات نقش اساسی داشته باشند.

 

نگاهی اجمالی به شکاف دیجیتال در متون

به نظر «مان چو و جانگ کیل»[8] (2001) نابرابری اطلاعاتی[9] از دهه ۱۹۷۰ به بعد، رنگ جدّی به خود گرفته است. وقتی اینترنت به طور روزافزون مورد استفاده قرار گرفت، سران سازمانهای بین­المللی مثل بانک جهانی، اتحادیه اروپا، سازمان ملل متحد و همچنین صاحبنظران، پرداختن به عوامل مؤثر بر شکاف اطلاعاتی ]و دیجیتال[ را لازم دانستند. در این راستا، «نوریس»[10] (2001) جنبه­های اقتصادی و سیاسی ماهیت شکاف دیجیتال را در سه سطح مورد توجه قرار داد: سطح کلان، یعنی منابع فناورانه و اقتصادی موجود و توزیع آنها؛ سطح میانی، یعنی نقش ایفا شده توسط مؤسسات سیاسی؛ و سطح خرد، یعنی منابع اطلاعاتی و انگیزه افراد در استفاده از این منابع. به گونه­ای مشابه، «کامپین»[11] نیز علاوه بر عامل اقتصاد، بر عوامل فناورانه و سیاسی اشاره می­کند. همچنین، «کوتان و پیترز»[12] (2003) شکاف دیجیتال را مسئله­‌ای فناورانه می­دانند که با آموزش استفاده از فناوری اطلاعات، رایانه­های شخصی و دسترسی به اینترنت باندگسترده، سروکار دارد.

«فولجر»[13] (2001) با تأکید بر اینکه شکاف دیجیتال متأثر از دغدغه­های روانشناختی و اجتماعی و نه صرفاً اقتصادی است، اعلام می­دارد:

«برخی افراد از منابع دیجیتال بسیار استفاده می­کنند؛ عده­ای تمایل چندانی به استفاده از این منابع نوظهور نشان نمی­دهند. اما، بیشتر افراد در این بین حداکثر و حداقل قرار می­گیرند... افراد چندمهارته[14] ]یا به تعبیری، باسواد اطلاعاتی[ می­توانند به گونه­ای مؤثرتر، با منابع دیجیتال کار کنند و در واقع، دچار هراس فناورانه[15] کمتری هستند».

در پیمایشی که توسط «مان چو و جانگ کیل» (2001) صورت گرفت، سه مرحله برای شکاف دیجیتال تعریف شد:

1. دسترس­پذیری اطلاعات- دسترسی به اطلاعات از نظر فرصت دیجیتال[16]

2. کاربرد اطلاعات- ایجاد ارزش افزوده در استفاده از اطلاعات

3. پذیرندگی[17] اطلاعات- استفاده از اطلاعات در افزایش کیفیت زندگی.

مطابق گفته‌های فوق می‌توان گفت تمرکز شکاف دیجیتال، به مقوله کمیّت و کیفیّت استفاده از اطلاعات تأکید دارد. بر این اساس، هرگاه زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور نسبی مهیا شده باشد، کتابداران می­توانند در افزایش میزان استفاده شهروندان از اطلاعات ایفای نقش کنند. مثلاً، کتابداران می­توانند به کاربران کمک کنند تا صمیمانه­تر و کارآمدتر، با فناوریهای اطلاعاتی نوین تعامل برقرار نمایند، منابع اطلاعاتی و خود اطلاعات را مکان‌یابی، پردازش، سازماندهی، خلق، دستکاری، بازتولید و اشاعه دهند.

«روزالیا و دیگران»[18] (2006)، با مقوله­بندی ابعاد چندگانه شکاف دیجیتال که عبارتند از:  زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده، هزینه و دسترس­پذیری خدمات عمومی پیوسته، از این ایده حمایت می­کنند که کتابداران، دست کم، می­توانند در دو مقوله از چهار مقوله پیشنهادی آنها، یعنی استفاده و دسترس­پذیری خدمات عمومی پیوسته، ایفای نقش کنند.

حاصل مطلب اینکه، کتابداران می­توانند در سطح خرد پیشنهادی «نوریس» (2001) فعالانه عمل کنند، مسایل فناورانه مد نظر «کامپین» (2001) و «کوتان و پیترز» (2003) را کاهش دهند و بویژه، مراحل اول و دوم مشخص شده توسط «مان چو و جانگ کیل» را به اجرا در آورند.

 

شکاف دیجیتال در پرتو تعداد کاربران اینترنت

بنا بر نظر WSIS (۲۰۰۵)، عبارتهایی مانند «کاربران اینترنت در ایالات متحده، هشت برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «کاربران اینترنت در ژاپن، سه برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «کاربران اینترنت در آلمان، دو برابر کاربران در قاره آفریقا هستند»، «قاره آفریقا،  کاربران کمتری نسبت به کشور فرانسه دارد»، «شهر لندن به تنهایی نسبت به کل پاکستان، کاربران بیشتری دارد» دربردارنده اشارات­ معنا­داری هستند. مثلاً، افزون بر تعداد خطوط تلفن ثابت و مشترکان تلفن همراه، تعداد کاربران اینترنت نیز بر گستره شکاف دیجیتال تأثیرگذار است. می­توان ادعا کرد، در شرایط برابر و به لحاظ زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، در صورت ارائه آموزشهای مرتبط، کاربران اینترنت، افزایش خواهد یافت. چنانکه پیشتر یاد شد، نقشی که کتابداران در این مورد می­توانند ایفا کنند و ایفا خواهند کرد، چشمگیر و قابل اعتناست.

به نظر سازمان «بریجز»[19] (2001)، اتحادیه بین المللی مخابرات (ITU[20], 2003)، «چن و ولمن»[21] (2003) و «بارزیلی- نیهون[22] و دیگران» (2004)، برخی از شاخصهای سنجش شکاف دیجیتال در ارتباط با کاربران اینترنت، عبارتند از: استفاده، که خود شامل زیرمقولاتی همچون بسامد، زمان پیوسته (آنلاین) بودن، کیفیت استفاده، آموزش و دانش (سواد بزرگسالی و سواد اطلاعاتی). نگارنده برآن است که کتابداران می­توانند بر افزایش استفاده­پذیری اینترنت، کیفیت آموزش و مدیریت شاخص دانش از طریق اصول مدیریت دانش، به کاهش شکاف دیجیتال کمک مؤثری کنند. به علاوه، کتابداران می‌توانند محتوای مرتبط[23] را که یکی دیگر از شاخصهای سنجش شکاف دیجیتال است، با استفاده از معیارهای ارزیابی منابع اطلاعاتی، به لحاظ کیفیت و افزایش میزان ربط محتوای منابع، تأمین و مهار نمایند. همچنین، آنها به واسطه «مدیریت محتوا»[24]، «حفاظت دیجیتال»[25]، «سازماندهی اطلاعات»[26]، «ممیزی اطلاعات»[27] و نظایر آنها، نه تنها می­توانند به تحقّق برخی از شاخصهای بالا کمک کنند، بلکه قادرند در افزایش تعداد کاربران اینترنت و اقبال آنها به استفاده از اطلاعات موجود در منابع اطلاعاتی و به تبع آن، کاهش شکاف دیجیتال، نقش ممتازی ایفا کنند.  

«کولن»[28] (2001) و «پیترز»[29] (2003) برای کاهش شکاف دیجیتال، به راه‌حلهای زیر اشاره می­کنند:  در کشورهای توسعه یافته، « تأمین اعتبار برای آموزش استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات برای تمام معلمان ]و مدرسان[» و در کشورهای کمتربرخوردار، «ارتقای استفاده نوآورانه از فناوری». در این راستا، «پیترز» با مطرح ساختن این پرسش «به چه چیزی، بیشتر نیاز است؟» و پاسخ «دسترسی واقعی»، خاطرنشان می­سازد که تأمین دسترسی به فناوری، مهم است، اما اهمیت آن، چیزی فراتر از صرفاً دسترسی فیزیکی می­باشد. اگر از فناوری آن‌طور که باید به طور مؤثر استفاده نشود، افراد با چگونگی استفاده از فناوری آشنا نباشند و از خود تمایلی به استفاده از آن  بروز ندهند، رایانه­ها و اتصالها، ناکافی خواهند بود

«اونو و زاودنی»[30] (2006) قویاً از نگرش پیترز که اعلام می­دارد «دسترسی به فناوری اطلاعات، الزاماً، به استفاده نمی­انجامد» دفاع می­کنند. بنابراین، مسئولیت برجسته و ممتاز کتابداران در افزایش ایجاد شرایط برای افزایش استفاده کیفی و منتقدانه از اینترنت و تسهیلات فناورانه موجود، آشکارتر می­شود.

 

گامی دیگر به جلو در نظریه و عمل

الف) در نظریه

کتابخانه­ها از ابزارهای اجتماعی عمده­ای هستند که می­توانند شکاف دیجیتال موجود را کاهش دهند و به تحقق جامعه دموکراتیک یاری رسانند (دیانی، 1386). بر اساس این نظریه است که ایفلا در هفتاد و پنجمین نشست سالانه خود در گلاسکو، اسکاتلند (۲۰۰۲)، بیانیه زیر را تصویب کرد (Anon, 2002؛ نقل شده در Williams and Poh-Sze, 2003):

  • کتابخانه­ها می­توانند با احترام به برابری، کیفیت عمومی زندگی برای همگان و محیط طبیعی، خدمات خود را تضمین نمایند.
  • خدمات کتابخانه­ای و اطلاع­رسانی، دسترسی به اطلاعات، ایده­ها و آثار موجود در فرمتهای گوناگون را تأمین می­کنند، به طوری که از پیشرفت شخصی تمام گروه­های سنی و مشارکت فعال در جامعه و فرآیند تصمیم­گیری، پشتیبانی می‌نمایند.
  • خدمات کتابخانه­ای و اطلاع­رسانی از یادگیری مادام­العمر، تصمیم­گیری مستقل و پیشرفت فرهنگی برای همه، حمایت می­کنند.
  • خدمات کتابخانه­ای و اطلاع­رسانی، به توسعة آزادی اندیشه و صیانت از آن کمک کرده و از ارزشهای اساسی دموکراتیک و حقوق مدنیت جهانی دفاع می­کنند. آنها به هویت، انتخاب مستقل، تصمیم­گیری و محرم بودن کاربرانشان احترام می­گذارند، بی آنکه هیچ‌گونه تبعیضی قایل شوند.
  • بدین منظور، خدمات کتابخانه­ای و اطلاع­رسانی، منابع گوناگون را فراهم­آوری و نگهداری کرده و بدون تبعیض، در دسترس تمام کاربران قرار می­دهند.
  • خدمات کتابخانه­ای و اطلاع­رسانی، در حال رفع نابرابریهای اطلاعاتی ناشی از شکاف اطلاعاتی فزاینده و شکاف دیجیتال هستند. از طریق شبکه خدمات کتابخانه­ها، اطلاعات پژوهشی و نوآوری، اشاعه می­یابد و تحقق توسعه پایدار و رفاه جهانی به واقعیت نزدیک­تر می­شود.

 

ب) در عمل     

به منظور تحقق نقشهای یاد شده، کارکردن مؤثر در کتابخانه­های دیجیتال ]و کمک به پرکردن شکاف دیجیتال[، توجه به پنج حوزه پیشنهادی «اورز»[31] (2002) که کتابداران و حرفه­مندان اطلاع­رسانی باید در آنها ماهر شوند و مهارتها و دانش مورد نیاز هر یک را فراگیرند تا بتوانند مؤثرتر، به کاربران کمک کنند و در عینیت­بخشی به نظریه بالا ثمربخش باشند، سودمند به نظر می­رسد (جدول1).

جدول 1. وظایف، دانش و مهارتهای مورد نیاز در ۵ حوزه پیشنهادی

حوزه

وظایف

دانش و مهارتهای مورد نیاز

کاربران

*    شناخت کاربران

*    شناسایی و تحلیل نیازهای کاربران

*    مصاحبه مرجع

*    به ضابطه در آوردن پرسشهای کاربران

*  آشنایی با مباحث نظری مطالعات کاربران

* روشهای پژوهش کیفی

* روشهای پژوهش کمی

* ابزارهای روانشناختی

* راهبرد جستجو

منابع اطلاعاتی

*    شناسایی

*    ارزیابی

*    انتخاب

* انواع: چاپی و الکترونیکی

* ماهیت و ویژگیها

* فرامنابع[32]

* جستجو و ابزارهای جستجو

* اصول، تکنیکها و رویه­های ارزیابی

فرایندهای افزایش ارزش[33]

*    تدوین کتابشناسی ها و پایگاه‌ها

*    توسعه کتابخانه های مجازی

*    طراحی رابطهای کاربر و توسعه آنها

* سازماندهی منابع اطلاعاتی (رده­بندی، فهرستنویسی، نمایه­سازی و چکیده نویسی)، تجزیه و ترکیب اطلاعات

*    طراحی و توسعه محتوای الکترونیکی

*    توسعه کتابخانه­های دیجیتال

 

* بنیانهای نظری (منطقی، زبانشناختی، روانشناختی) سازماندهی دانش

* پارادایمهای سازماندهی دانش

* زبانها، ابزارها و تکنیکهای نمایه سازی برای بازنمون دانش

* فهرستنویسی و توصیف منابع: فرمتهای رکوردها، فراداده، سازماندهی منابع اینترنتی

* زبانهای برنامه­نویسی، پایگاه­های مدیریت داده­ها

* چندرسانه‌ای‌ها و ابزارهای فرارسانه‌ای[34]

* نشر الکترونیکی:   

DHTML, XML, PDF, SGML, HTML,

* تکنیکهای دیجیتالی کردن

 

فناوری اطلاعات

 

* مطالعه و تحلیل سیستمها/ تحلیل ملزومات

*    بازارپژوهی در خصوص فناوری اطلاعات

* شناسایی و انتخاب سخت­افزارها و نرم­افزارهای مناسب برای خودکارسازی، شبکه­های محلی، اینترنت و اینترانت­ها و …

*    راه اندازی سیستمها

*    تبدیل داده‌ها[35]

*    توسعه و ثبت وب­سایتها

 

 

* آشنایی با سخت­افزارهای ICT: رایانه، ارتباطات از راه دور، شبکه­سازی و فناوریهای ذخیره

* مسیریاب­ها و پردازشگرهای شبکه، دروازه­ها و پل­ها و …

* سیستمهای عامل:WINDOWS UNIX, LINUX

* سیستمهای عامل­ شبکه

* خودکارسازی اداری

* توپولوژی­ها و پروتکل­های شبکه

* آشنایی با  Java, ASP, C, C++  Visual Basic, API, PHP و ...

* زبانهای طراحی رابط ها مثل «جاوا» و «پرل»

* مدیریت وب سایت

* تولید مدارک دیجیتال: فایلها و فرمتها

* تکنیکهای حفاظت: امضاهای دیجیتال و نظایر آنها

مدیریت

*    برنامه ریزی: راهبردی و تاکتیکی

*    مدیریت منابع: مالی و منابع انسانی

*    توسعه سیستمهای پشتیبان تصمیم­گیری[36]

*    بازمهندسی سازمانی

*    مدیریت دانش: مدیریت جریان اطلاعات

*    مدیریت (روند) جریان کار

*    مدیریت پروژه

*    بازارپژوهی

*    قیمت­گذاری و بازاریابی

*    ارزیابی

*    تأیید کیفیت

* نظریه­ها و مکاتب مدیریت

* اقتصاد اطلاعات

* روانشناسی مصرف کنندگان

* اصول و تکنیکهای مدیریت

* روشهای پیش بینی

* اصول بازاریابی

* تکنیکها و ابزارهای بازارپژوهی

* راهبردها و روشهای بازاریابی

* ابزارهای مدیریت پروژه

* تکنیکهای تخصیص بودجه (بودجه‌بندی)

* ارزیابی عملکرد: تکنیکهای سنجش

* مدیریت کیفیت فراگیر[37] (TQM): از گروه ایزو ۹۰۰۰ و سایر استانداردها

* حقوق مالکیت معنوی

 

با توجه به پیدایش کتابخانه­های دیجیتال و گوناگونی خدمات کتابخانه­ای فناوری مبنا، کتابداران باید بر حوزه­های «فرآیندهای افزایش ارزش» و «فناوری اطلاعات» اشاره شده در جدول ۱، بیشتر تأکید داشته باشند.

 

ملاحظات پایانی

     سازمان شکاف دیجیتال (, 2006[38]DDO)، بر این باور است که کاهش شکاف دیجیتال، پیش شرط کاهش فقر، کاهش تروریسم و تحقق بازارهای پایدار جهانی است. از این رو، تأکید می­شود که در مسیر کاهش شکاف دیجیتال، کتابخانه­ها و کتابداران باید با دانش و مهارتهای خود، با منعطف بودن و تغییر نگرش خویش نسبت به محیط جدید، بیش از پیش، به تقویت خود بپردازند. در این خصوص، «یامازاکی»[39] (2007) اعلام می­کند:

«ما ]کتابداران[ باید فهرست خدماتمان را بر اساس تفکر کارکردی، بازطراحی کنیم. تحت شرایط کنونی که در آن، اینترنت مجرای متداولی برای هر کس جهت دستیابی به اطلاعات شده است، تمرکز بر خدماتی که صرفا توسط کتابخانه­ها یا حرفه‌مندان اطلاع­رسانی قابل ارائه باشد، حایز اهمیت است. اکنون، هماهنگ­سازی خدمات اطلاعاتی تجاری، پایگاه­های اطلاعاتی، مجلات الکترونیکی و کاربردهای فناوری اطلاعات به منظور تولید محصولات و خدمات جدید از ناحیه کتابخانه­ها عملی است. بدین منظور، باید ابزارهای فناورانه گوناگون و خدمات اطلاع­رسانی موجود را بازنگری و بررسی نماییم تا دریابیم برای ارائه خدمات کتابخانه­ای مؤثر، کدام یک باید به کار گرفته شود». همچنین، سیاستگذاران باید به نقش حیاتی که کتابداران می­توانند در تحقق جامعه دانش محور و توسعه پایدار ایفا نمایند، توجه کنند. بنابراین، انتظار می­رود جایگاه بخش اطلاعات و خدمات کتابخانه­ها و همچنین، کتابداران یعنی کسانی که این خدمات را شدنی و عملیاتی می‌کنند، در کنار سایر حرفه­مندان بخشهای تأثیرگذار جامعه مثل صنعت و کشاورزی، مورد توجه قرار گیرد و در قبال این واسطان بین انسانها و منابع دانش، نگاهی رو به آینده و رویکردی هوشیارانه اختیار کنند.

در خاتمه، تأکید می­شود، فارغ از نقش کتابخانه­ها، کتابداران و اطلاع­رسانان، همکاری و همگرایی بین تمام نهادهای وابسته ـ اعم از ملی و بین­المللی ـ کلید کاهش موانع موجود بر سر راه دسترسی به اطلاعات و تخفیف شکاف آموزشی و اطلاعاتی و در نهایت، شکاف دیجیتال هر کشور خواهد بود. در عین حال، نباید از جنبه­های ضروری یاد شده در مرور متون ـ یعنی جنبه­­های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ غافل شد زیرا افزون بر نقش برجسته بخش اطلاعات ـ که در این مجال به آن پرداخته شد ـ توجه به این ملزومات، به فایق آمدن بر شکاف دیجیتال و به دنبال آن، تحقق دسترسی برابر به اطلاعات، کمک خواهد کرد.

 



1. Rao.

2. World Summit on the Information Society.

3. Knowledge-based society.

4. Knowledge gap.

1. www.mountainpartnership.org/glossary.html  (Viewed on 2007-03-07).

2. www.ala.org/oitp/digitaldivide/index.html  (Viewed on 2007-03-07).

 

1. برای مطالعه بیشتر در این باره و آشنایی با برخی راهکارها رجوع شود به:

Isfandyari Moghaddam, Alireza (2006). "Some considerations on ethical and unethical issues originating from information technology revolution", presented in 2nd Conference on Ethics and Information Technology, ITRC, 13-14 Dec. Tehran, Iran.  http://www.itrc.ac.ir/eit/program.php

 

 

2. Mun-Cho and Jong-Kil

3. Information inequality.

4. Norris.

5. Compaine.

6. Kuttan and Peters.

7. Foulger.

1. Multi-skillful.

2. Technophobia.

3. Digital opportunity.

4. Receptiveness.

5. Rosalia.

1. Bridges.

2. International Telecommunication Union.

3. Chen and Wellman.

4. Barzilai-Nahon.

1. Relevant content.

2. در این خصوص، کتابداران می­توانند کیفیت محتوا، سازماندهی آن و افزایش ضریب دسترس پذیری محتوای گنجانده شده در منابع را تضمین کنند، نگاه کنید به:

  (www.analog.com/Jobs/CDA/Internet/Jobs_Description/0,1894,110196,00.html)

3. در باره حفاظت دیجیتال (digital preservation)، کتابداران می­توانند افزون بر تأثیرگذاری در تدوین خط مشی اطلاعاتی (information policy)، کیفیت محتوایی دارایی­های دیجیتال (digital assets) را تأمین کنند. نگاه کنید به: www.gwla.org/digpres-KU.ppt

4. در این رابطه، هاشیم و دیگران (Hashim et al., 2004)، براین باورند که با توجه به افزایش روزافزون اطلاعات و انفجار اطلاعات، کتابداران می­توانند با استفاده از مهارتهای خود بویژه در زمینه مدیریت دانش، آموزش کاربران، راه اندازی کتابخانه های دیجیتال و اینترانت­ها، آشفتگی اطلاعات را تعدیل کنند.

5.  بنا به تعریف، ممیزی اطلاعات (information audit) عبارت است از شناسایی نیازهای اطلاعاتی یک سازمان و انطباق آن با منابع و خدمات اطلاعاتی موجود. به نظر کارشناسان، ممیزی اطلاعات نخستین قدم در راستای مدیریت دانش قلمداد می­شود؛ نقشی که از کتابداران و اطلاع­رسانان انتظار می­رود (Henczel, 2000).

6. Cullen.

7. Peters.

1. Ono and Zavodny.

1. Urs.

2. Meta sources.

1. Value addition.

2. Hypermedia.

3. Data conversion.

1. Decision Support Systems.

2. Total Quality Management.

3. Digital Divide Organization.

4. Yamazaki.

ـ دیانی، م.ح (1386). افزایش کیفیت مشارکت مدنی. کتابداری و اطلاع­رسانی، فصلنامه کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. جلد نهم، شماره اول.
 

- Barzilai-Nahon et al. (2004), "Measuring gaps in cyberspace: A comprehensive digital divide index", available at: research.yale. edu/isp/a2k/a2kresources/kbarzilai.pdf (accessed 13 March 2007)

 

- Bridges.org. (2001), "Spanning the digital divide: Understanding and tackling the issues", available at: http://www. bridges.org/spanning/download.html (accessed 13 March 2007)

 
- Chen, W., and Wellman, B. (2003), "Charting and bridging digital divides: Comparing socio-economic, gender, life stage and rural-urban internet access and use in eight countries", AMD Global Consumer Advisory Board (GSAB).
 
- Compaine, B. M. (2001), The digital divide: facing a crisis or creating a myth?, Cambridge, MA: MIT Press.
 
- Cullen, R. (2001), "Addressing the digital divide", Online Information Review, Vol. 25. No. 5, pp. 311-320.
 
- Cullen, R. (2003), "The digital divide: A global and national call to action", The Electronic Library, Vol. 21. No. 3, pp. 247-257.
 
- Digital Divide Organization. (2006), "Digital divide: What it is and why it matters", available at: http://www.digitaldivide.org/dd/ digitaldivide.html (accessed 13 March 2007) 
 
- Foulger, D. (2001), "The cliff and the continuum: defining the digital divide", Discuss IAMCR & ICA Symposium on Digital Divide: November, 2001. Available at: http://pages.prodigy.net/davis-foulger/articles/cliffAndContinuum.htm (accessed 13 March 2007)

- Hashim et al. (2004), "Trends and issues in preparing new era librarians and information professionals", Knowledge Management Section. IFLA Newsletter.

 

- Henczel, S. (2000), "The information audit as a first step towards effective knowledge management: An opportunity for the special librarian", INSPEL, Vol. 34, No. 3/4, pp. 210-226.

 
- Hüsing, T. and Selhofer, H. (2002), "The digital divide index- A measure of social inequalities in the adoption of ICT", the paper presented in ECIS, June 6–8, Gdańsk, Poland.
 

- ITU (2003), "ITU digital access index: World's first global ICT ranking", available at: http://www.itu.int/newsarchive/press-releases/2003/30.html (accessed 13 March 2007)

 
- Kuttan, A. and Peters, L. (2003),  From digital divide to digital opportunity, Boston: A Scarecrow Press.

 

- Mphidi, H. (2004), "Digital divide or digital exclusion? The role of librarians in bridging the digital divide", presented at LIASA seven annual conference, held in Pholokwane, South Africa, also available at: www.liasa.org.za/conferences/conference2004/papers /LIASA-Conference_2004_Mphidi.pdf  (accessed 28 April 2007)

 

- Mutula, S. M. (2005), "Bridging the digital divide through e-governance: A proposal for Africa’s libraries and information centres", The Electronic Library, Vol. 23. No. 5, pp. 591-602.
 
- Mun-cho, K. and Jong-Kil, K. (2001), "Digital divide: conceptual discussions and prospect", in the human society and the internet: internet related socio-economic issues, first international conference, Seoul, Korea: proceedings / Won Kim ... [et al.], (Eds.) New York: Springer.
 
- Norris, P. (2001), Digital divide: Civic engagement, information poverty, and the Internet worldwide, Cambridge, UK: Cambridge University Press.
 
- Ono, H. and Zavodny, M. (2006), "Digital inequality: A five country comparison using microdata", Social Science Research, XXX-XXX.
 

- Peters, T. (2003), "Bridging the digital divide", available at: http://usinfo.state.gov/journals/itgic/1103/ijge/gj08.htm (accessed 13 March 2007)

 
- Rao, S.S. (2005), "Bridging digital divide: Efforts in India", Telematics and Informatics, Vol. 22, pp. 361-375.
 
- Rosalia, M. et al. (2006), "A multivariate framework for the analysis of the digital divide: Evidence for the European Union-15", Information & Management, Vol. 43, pp. 756–766.
 
- Salinas, R. (2003), "Addressing the digital divide through collection development", Collection Building, Vol. 22. No. 3, pp. 131-136.
 
- Scrutiny of acts and regulations committee. (2005), "Digital divide", available at: http://www.parliament.vic.gov.au/sarc/E-Democracy/Final-Report/Glossary.htm (accessed 13 March 2007)
 

- Urs, S. R. (2002),"Redefining, reinventing and repositioning the information professionals and digital libraries in the new information landscape", available at:  http://mail.asis.org/pipermail/ asis-l/2002-July/000177.html (accessed 13 March 2007)

 
- Williams, M. and Poh-Sze, C. (2003), "Digital divide: your role in bridging the gap in aquatic    library services for the disconnected", available at: www.iamslic.org/proceedings-papers/proc02019.pdf  (accessed 13 March 2007)
 

- WSIS. (2005), "The digital divide at a glance", available at: http://www.itu.int/wsis/tunis/newsroom/stats/ (accessed 13 March 2007)

 

- Yamazaki, H. (2007), "Changing society, role of information professional and strategy for libraries", IFLA Journal, Vol. 33. No 1, pp. 50-58.