نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه الزهرا (س)
چکیده
کلیدواژه‌ها
مقدمه
برای ادبیات کودکان تعاریف متعددی ارائه شده است. در کتاب «ادبیات کودکان» نوشتة علی اکبر شعاری نژاد آمده است: «ادبیات کودکان به مجموعه آثار و نوشته‌هایی (کتاب و مقالات) گفتــه میشود که به وسیلة نویسندگان متخصص برای مطالعه آزاد کودکان تهیه می شود و در همه آنها ذوق و سطح رشد و نضج کودکان مورد توجه است.» (شعاری نژاد، 1364، 29) بنفشه حجازی نیز در کتاب «ادبیات کودکان: ویژگیها و جنبه‌ها» می‌نویسد: «هرآنچه افسانه، شرح حال، مطالب علمی و... که خارج از برنامه درسی و آموزش مستقیم، هنرمندانه نوشته و تنظیم شود، ادبیات کودکان خوانده می شود». (حجازی، 1374، 19)
به طور کلی، اهداف ادبیات کودکان را می‌توان در این موارد خلاصه کرد: برانگیختن ذوق و علاقه در کودکان، آشنایی با مسائل گوناگون زندگی، سودبخشی اوقات فراغت، شکوفایی استعدادهای ذهنی، آشنایی با جهان و فرهنگهای مختلف، آماده کردن کودک برای شناخت، دوست داشت و ساختن محیط، شناساندن کودک به خویشتن، ایجاد احترام به اصالت انسانی، میل به اعتلای مداوم، و ایجاد عادت به مطالعه (شعاری نژاد، 1364، 29؛ ایمن (آهی)، 1356، 3- 4). بنابراین، ادبیات کودک در حقیقت پهنه‌ای است که نیازهای عاطفی، روانی و شناختی کودک را برطرف می سازد. قصه ها، داستانها، افسانه‌ها، شعر و مطالبی از این قبیل نیازهای روانی و عاطفی کودک را برطرف می سازند اما برای رفع نیازهای شناختی او کافی نیستند. با توجه به موارد فوق، می‌توان به نقش و اهمیت کتابهای غیر داستانی در رشد تفکر و شخصیت کودک و پرورش استعدادهای او پی برد.
بیان مسئله
کودکان کنجکاوند، مدام با پرسشهای جدیدی روبرو می شوند و سؤالهای بی‌جواب بسیاری دارند که می‌خواهند به پاسخ آنها برسند. آنها تلاش دارند جهان پیرامون خود را بهتر بشناسند، علت پدیده‌های طبیعی را دریابند، با کشورهای دیگر و مناطق مختلف جهان آشنا شوند، از گذشته خود بیشتر بدانند، با اجتماع و مسائل اجتماعی آشنا شوند، و شخصیتهای مهم ملی و جهانی را بشناسند. کنجکاویهایی از این دست سبب میشود شروع به پرسش کنند یا برای یافتن پاسخهای مورد نظر خود در منابع مختلف به جستجو بپردازند. در اینجاست که لزوم شناخت انواع نوشته‌های غیر داستانی و نحوه انتخاب و استفاده از آنها روشن می شود. زمانی بود که مربیان و منتقدان، کتابهایی را که جنبه داستانی نداشتند، جزئی از ادبیات کودکان نمی‌شناختند زیرا می‌پنداشتند هنر نویسندگی در نوشتن آنها به کار گرفته نمی‌شود، ولی امروز این عقیده قابل قبول نیست، زیرا بسیاری از کتابهای غیر داستانی، به لحاظ شیوة نگارش و از نظر مطالب، ارزش هنری فراوانی دارند (ایمن (آهی)، 1356، 78). «امروزه صاحبنظران بر این باورند که هر نوشته‌ای که کودک به خواندن و شنیدن آن عشق ورزد و موجب گسترش ذوق و بالا بردن سطح آگاهیهای او شود، ادبیات کودک خوانده میشود» (علی پور، 1379، 127).
ایجاد تنوع موضوعی در کتابهای اطلاعاتی، علاوه بر تشویق و ترغیب کودکان به مطالعه این نوع کتابها، سبب می شود کنجکاویهای آنها در زمینه‌های مختلف ارضا شده، به پرسشهای آنها پاسخهای مناسب‌تری داده شود. به علاوه، کودکان را با زمینه های مختلف دانش بشری آشنا کرده، کمک می کند تا علایق و استعدادهای خود را کشف و دنبال نمایند. پژوهش حاضر بر آن است تا روند انتشار و گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی چاپ شده برای کودکان و نوجوانان را طی سالهای 1380 تا 1384 مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده، خلأهای موجود را نمایان سازد.
تعریف عملیاتی اجزای مسئله
کتابهای اطلاعاتی: کتابهای غیر داستانی (بجز شعر)، که حاوی بار اطلاعاتی هستند و کودکان را با زمینه های مختلف دانش و مهارتهای بشری آشنا می‌سازند.
کودکان و نوجوانان: کلیه افرادی که در محدوده سنی 3 تا 17 سال قرار دارند و در پنج گروه سنی «الف» (3 تا 5 سال)، «ب» (6 تا 8 سال)، «ج» (9 تا10 سال)، «د» (11 تا 13 سال)، «هـ» (14 تا 17 سال) دسته‌بندی می‌شوند.
پرسشهای اساسی
پژوهش حاضر بر آن است تا به پرسشهای زیر پاسخ دهد:
1. روند انتشار کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان طی سالهای 1380 تا 1384 چگونه بوده است؟
2. گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان طی سالهای 1380 تا 1384 چگونه بوده است؟
هدف و فایده پژوهش
هدف اصلی این پژوهش، تعیین گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان طی سالهای 1380 تا 1384 و نشان دادن خلأها و کمبودهای موجود در موضوعات منتشر شده می باشد. با توجه به آنچه در خصوص نقش و اهمیت کتابهای اطلاعاتی در رشد فکری کودکان گفته شد، دریافت کمبودها و نقصانهای موجود کمک خواهد کرد تا حیطه‌هایی که دچار کاستی میباشند، شناسایی شده، بیشتر به آنها پرداخته شود.
متغیرهای اساسی
متغیر مستقل: کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان.
متغیر وابسته: گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی.
روش و جامعه پژوهش
روش پژوهش، تحلیل محتواست. جامعه پژوهش، کلیه کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان چاپ شده طی سالهای 1380 تا 1384 می باشد که از طریق واسپاری به کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران رسیده و فهرستنویسی شده اند. تعداد کل این کتابها 781 عنوان می باشد.
روش گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات
اولین قدم برای اجرای پژوهش، تهیه کتابشناسی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان منتشر شده بین سالهای 1380 تا 1384 بود. این کار از طریق جستجو در پایگاه اطلاعاتی کتابشناسی ملی ایران بر روی شبکه محلی کتابخانه ملی انجام شد. کلیه این کتابها که 781 عنوان میباشند، به لحاظ موضوعی بررسی و تجزیه و تحلیل و در 17 رده موضوعی به قرار ذیل دسته‌بندی شدند: علوم، اطلاعات عمومی، صنعت و فناوری، اختراعات و اکتشافات، تاریخ و جغرافیا، فلسفه و دین، بهداشت و سلامتی، آموزش و پژوهش، ادبیات، محیط زیست، ورزش، بازی و سرگرمی، هنر، کشـــاورزی، سرگذشتنــامه‌ها، کتابهای مرجــع، روانشنــاسی و جامعه‌شناسی.
به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده و دسترسی به نتایج، از برنامه اکسل استفاده گردید. از طریق نرم افزار مذکور، تعداد و درصد کتابهای اطلاعاتی چاپ شده در طی سالهای مورد بحث و نیز در هریک از سالها، به طور جداگانه به دست آمد و مشخص شد بیشترین و کمترین میزان انتشار کتابهای اطلاعاتی به کدام یک از گرایشهای موضوعی تعلق دارد.
پیشینه پژوهش
زهره میـــر حسینی در سال 1366 به بررسی ک‍ی‍ف‍ی‍ت س‍یــ‍ر موضوعی و پ‍ی‍‍ام‍‍ه‍‍ــا‌ی ف‍ر‌ه‍ن‍ـگ‍‍ی داستانهای ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده برای گ‍رو‌ه‍‍ه‍‍ا‌ی سنی کودکان و نوجوانان در سالهای ۱۳57 تا ۱۳65 پرداخته است. نتایج حاصل نشان میدهد پ‍رک‍‍ارت‍ری‍ن م‍ت‍رج‍م با 1۴ اث‍ر و پ‍رک‍‍ارت‍ری‍ن ن‍‍اش‍ر با ۳۹ اث‍ر و حوزه اروپ‍‍ای‍‍ی غ‍رب‍‍ی و ش‍م‍‍ال‍‍ی ب‍‍الات‍ری‍ن درصد ترجمه را به خود اختصاص دادهاند. در این حوزه، بیشترین آثار ترجمه م‍ت‍‍ع‍ل‍ق به آل‍م‍‍ان و در حوزه آس‍ی‍‍ا بیشترین ت‍رج‍م‍ه‌‌ه‍‍ا م‍ت‍‍ع‍ل‍ق به ک‍ش‍ور چ‍ی‍ن است. زن‍‍ان با ۵/۱۶% و م‍رد‌ان با ۱/۶۸% ب‍‍الات‍ری‍ن درصد مترجمان را تشکیل میدهند. در سال ۱۳۶۳ داستانهای ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده با رقم ۷۲ به اوج خود و در سال ۱۳۶۵ به ح‍د‌اق‍ل رسیده است. گروه سنی سالهای اول دب‍س‍ت‍‍ان (ب) با ۵۳/۴۰% د‌ار‌ا‌ی ب‍‍الات‍ری‍ن تعداد داستانها و کمترین تعداد آثار ۵۲/۱۶% م‍ت‍‍ع‍ل‍ق به سالهای آخ‍ر دب‍س‍ت‍‍ان (ج) است. داستانهای و‌اق‍‍ع‍‍ی که به م‍ش‍ک‍لات کودکان و زندگی روزم‍ره پرداخته است، در بین انواع داستانهای و‌اق‍‍ع‍‍ی، بیشترین درصد را دارا میباشد. در مجموع ۷۲/۱۱% کتابهای مورد بررسی از پ‍ی‍‍ام و س‍‍اخ‍ت و پ‍رد‌اخ‍ت ع‍‍ال‍‍ی، ۳۶/۷% آثار از زبان و بیان قوی و ۸۵/۱۲% از ت‍ص‍‍اوی‍ر خ‍وب ب‍رخ‍ورد‌ار ب‍ودن‍د.
وحید طوفانی اصل در سال 1369 در پایان نامه «مقایسه کمی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دوره های 1345- 1351 و 1358- 1367» میزان انتشار کلیه کتابهای داستانی، غیر داستانی، شعر، و آموزشی چاپ شده توسط کانون پرورش فکری را در دوره زمانی مذکور بررسی، مقایسه و تجزیه و تحلیل کرده است. نتایج حاصل نشان میدهد از مجموع 996 کتـــاب چاپ شده در این دو دوره، بیش از نیمی از آنهــا (54/59%= 593 عنوان) به حــوزه کتابهای داستانی اختصاص دارد. در میان سایر آثار نیز 218 عنوان (89/21%) کتابهای غیر داستانی، 111 عنوان (14/11%) کتابهای آموزشی، 46 عنوان (62/4%) شعر و 28 عنوان (81/2%) کتابهای مخصوص اولیای تربیتی می باشد. ضمناً تنوع موضوعی آثار در دوره دوم بیشتر از دوره اول می باشد.
در پایان نامه دیگری تحت عنوان «بررسی وضعیت کتابهای کودکان و نوجوانان 1357- 1371» که توسط میترا طاهری لطفی در سال 1375 انجام شده، وضعیت کتابهای کودکان و نوجوانان به لحاظ گروه سنی، تاریخ نشر، نوع خواندنی(داستان و غیر داستان)، تألیف/ ترجمه/ بازنویسی، و گرایش موضوعی در پانزده سال پس از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. ازمجموع 10368 عنوان کتاب بررسی شده در این پژوهش، 165 عنوان (6/1%) به کلیات، 81 عنوان (78%) فلسفه و روانشناسی، 244 عنوان (35/2%) دین، 165 عنوان (6/1%) علوم اجتماعی، 181 عنوان (74/1%) زبان، 1155 عنوان (14/11%) علوم محض، 302 عنوان (91/2%) علوم عملی، 646 عنوان (23/6%) هنر و ورزش، 6135 عنوان (17/59%)ادبیات، و 1294 عنوان (48/12%) به تاریخ و جغرافیا اختصاص داشته است. از مهم ترین نتایجی که این پژوهش بدان دست یافته، می‌توان به پایین بودن شمارگان نسبت به جمعیت، کم بودن تعداد عناوین غیر داستان، تمرکز در محل نشر کتابها، و حرفه‌ای نبودن ناشران این حوزه اشاره کرد.
خدیجه ابراهیمی کلهرودی در سال 1378 وضعیت کتابهای ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده برای کودکان ۳ تا ۱۱ سال طی سالهای ۱۳۶۶ - ۱۳۷۵ را مورد بررسی قرار داده است. نتایج بررسی نشان میدهد در این دوره م‍ی‍‍ان‍گ‍ی‍ن کتابهای ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده در‌ه‍ر سال ۶۸ عنوان بوده که در ۶۷/۱۸% کتابها اطلاعات ک‍ت‍‍اب‍ش‍ن‍‍اخ‍ت‍‍ی اصل اث‍ر ارائه گ‍ردی‍ده و اطلاعات ک‍ت‍‍اب‍ش‍ن‍‍اخ‍ت‍‍ی اث‍ر ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده در ۴۴/۵۵% آثار ک‍‍ام‍ل میباشد. زبان بیشتر کتابها ان‍گ‍ل‍ی‍س‍‍ی و سپس ب‍ه‌ت‍رت‍ی‍ب آل‍م‍‍ان‍‍ی ، ف‍ر‌ان‍س‍و‌ی، ع‍رب‍‍ی، و روس‍‍ی است که م‍ت‍رج‍م ۶۱/۵۶%کتابها م‍رد‌ان و ۵۲/۳۳% زن‍‍ان میباشند. بیشتر ت‍ص‍‍اوی‍ر، رن‍گ‍‍ی و ان‍دک‍‍ی س‍ی‍‍اه و س‍ف‍ی‍د هستند و از م‍ص‍وّر در ۴۴/۵۵% آثار ن‍‍ام ب‍رده شده که ۲/۱۲% ن‍وی‍س‍ن‍ده‌‌ه‍‍ا، ت‍ص‍وی‍رگ‍ر هم هستند، و در ۶۴/۷۷% آثار ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده کودکان از نویسنده ن‍‍ام ب‍رده شده است. بیشترین موضوع به داستان با فراوانی ۱۱/۴۴% و کمترین آن به بازی و سرگرمی و مرجع اختصاص دارد. ناشران غیر دول‍ت‍‍ی نشر ۵۸/۷۰% کتابهای ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده را ب‍ر‌ع‍‍ه‍ده داشتهاند و تهران ف‍‍ع‍‍ال‌ترین محل نشر است. گروه سنی «ب» با ۶۷/۲۸% بیشترین و گروه سنی «الف» با ۱۰% آثار ت‍رج‍م‍ه‌ش‍ده، کمترین گروه مورد توجه میباشند. سیر ص‍‍ع‍ود‌ی ترجمه کتاب از سال ۱۳۶۶ با 2/60% آغاز میشود و در سال ۱۳۶۹ با ۳۲/۱۷% به نقطه اوج خود م‍‍ی‌رس‍د. ازس‍‍ال ۱۳۷۰ با ۳۲/۱۶%، سیر نزولی آغاز میشود و در سال ۱۳۷۴ به ۶۱/۶% ی‍‍ع‍ن‍‍ی پایینترین ح‍د خود م‍‍ی‌رس‍د و در سال ۱۳۷۵ با کمی افزایش نسبت به سال قبل، ادامـه می یابد.
مهشید عبدلی (1378) به بررسی وضعیت کتابهای داستانی کودکان در سالهای 1372- 1374پرداخته است. جامعه مورد مطالعه این پژوهش را کلیة کتابهای داستانی کودکان تشکیل میدهد که از سالهای 1372 تا 1374 در ایران منتشر شده و به کتابخانه ملی رسیده اند که تعداد آنها 663 عنوان بوده است. یافته های پژوهش نشان میدهد بیشترین عناوین کتابهای داستانی مربوط به سال 1374 با 367 عنوان کتاب چاپ شده میباشد و کمترین عناوین کتابها (134 عنوان) در سال 1373 چاپ شده است. گروه «ج» بیشترین عنوان (291) و گروه «الف» کمترین عنوان (83) را به خود اختصاص دادهاند. بیشترین گرایش موضوعی مربوط به داستانهای حیوانات و کمترین گرایش مربوط به داستانهای پریان، حماسی، انقلاب و سیرک میباشد. تعداد کتابهای تجدید چاپ و چاپ اول با هم برابر است که نشان دهنده رقم بالای کتابهای تجدید چاپی است.
همین پژوهشگر در سال 1383 در مقاله ای تحت عنوان «گرایشهای موضوعی کتابهای داستانی کودکان» به بررسی گرایشهای موضوعی کتابهای داستانی کودکان طی سالهای 1376 تا 1380 پرداخته و فرضیه وجود رابطه معنادار میان انتشار کتابهای داستانی کودکان را در گرایشهای موضوعی مورد مطالعه طی سالهای فوق مورد بررسی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد از مجموع 5171 عنوان کتاب داستانی منتشر شده در این سالها، بیشترین عناوین کتابهای داستانی کودکان مربوط به سال 1380 با 1844 عنوان و کمترین مربوط به سال 1377 با 321 عنوان است. طی پنج سال مورد بررسی، داستانهای تخیلی با 1566 عنوان، 6/30% کل کتابهای داستانی کودکان را تشکیل می دادند و پس از آن داستانهای حیوانات با 1302 عنوان ، 4/25% از عناوین منتشر شده را به خود اختصاص داده اند. داستانهای اجتماعی نیز با 629 عنوان (3/12%) در مقام سوم اهمیت قرار دادند. همچنین، طی سالهای 1376 تا 1380 داستانهای پهلوانی با 5 عنوان (10%)، داستانهای روانشناسی با 6 عنوان (12%) و داستانهای عرفانی با 8 عنوان (16%) کمترین عناوین منتشر شده را داشتند. انتشار کتابهای داستـانی در کل سالهای مورد مطالعــه، از میزان همبستگی مستقیم و معناداری برخــوردار بوده است.
قوی ترین همبستگی میزان انتشار کتابهای داستانی کودکان در یک سال نسبت به سال قبل، مربوط به سال 1380 با 1379 است.
تجزیه و تحلیل اطلاعات
1. بررسی تعداد کل کتابهای اطلاعاتی منتشر شده طی سالهای 1380 تا 1384
همان‌طور که در نمودار 1 مشاهده می شود، انتشار کتابهای اطلاعاتی از سال 1380 تا 1381 به طور یکنواختی روندی رو به رشد داشته است. این روند در سال 1381 به نقطه اوج خود رسیده، سپس سیری نزولی یافته و در سال 1384 به پایینترین میزان خود رسیده است. تعداد عناوین کتابهای اطلاعاتی منتشر شده در هر یک از سالهای 1380- 1384 در جدول 1 آمده است.
جدول1. تعداد کتابهای منتشر شده در هر یک از سالهای 1384-1380
|
سال |
تعداد |
|
1380 |
108 |
|
1381 |
188 |
|
1382 |
184 |
|
1383 |
173 |
|
1384 |
128 |
|
جمع کل |
781 |
نمودار 1. میزان انتشار کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان در سالهای 1380-1384
2. بررسی گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی در 17 موضوع مورد مطالعه در هریک ازسالها
در جدول 2، وضعیت گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان طی سالهای 1380 تا 1384 نشان داده شده است. چنانکه مشاهده میشود، بیشترین عناوین کتابهای اطلاعاتی منتشر شده در سال 1380 به موضوع سرگذشتنامه ها با 31 عنوان (7/28%) اختصاص دارد. پس از آن علوم با 28 عنوان (95/25%) و تاریخ و جغرافیا با 12 عنوان (1/11%) در جایگاه دوم و سوم قرار دارند. در این سال، در موضوعات اختراعات و اکتشافات، بهداشت و سلامتی، ادبیات، و کشاورزی تنها 1 عنوان کتاب چاپ شده است که 92/0%از کتابها را شامل می شود و در موضوع جامعه شناسی هیچ کتابی منتشر نشده است.
جدول2. تعداد و درصد گرایش موضوعی کتابهای اطلاعاتی چاپی طی سالهای 1380 تا 1384
|
سال موضوع |
1380 |
1381 |
1382 |
1383 |
1384 |
جمع کل |
||||||
|
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
تعداد |
درصد |
|
|
علوم |
28 |
95/29 |
82 |
61/43 |
63 |
23/34 |
56 |
36/32 |
68 |
12/53 |
297 |
2/38 |
|
اطلاعات عمومی |
4 |
7/3 |
3 |
59/1 |
7 |
8/2 |
2 |
15/1 |
9 |
03/7 |
25 |
2/3 |
|
صنعت و تکنولوژی |
2 |
85/1 |
6 |
19/3 |
5 |
71/2 |
9 |
2/5 |
6 |
68/4 |
28 |
58/3 |
|
اختراعات و اکتشافات |
1 |
92/0 |
8 |
25/4 |
2 |
08/1 |
7 |
4/4 |
1 |
78/0 |
19 |
43/2 |
|
تاریخ و جغرافیا |
12 |
1/11 |
8 |
25/4 |
10 |
43/5 |
40 |
12/23 |
1 |
78/0 |
71 |
9 |
|
فلسفه و دین |
8 |
4/7 |
17 |
04/9 |
31 |
84/16 |
6 |
46/3 |
3 |
34/2 |
65 |
32/8 |
|
بهداشت و سلامتی |
1 |
92/0 |
1 |
53/0 |
2 |
08/1 |
9 |
2/5 |
12 |
37/9 |
25 |
2/3 |
|
آموزش و پژوهش |
2 |
85/1 |
4 |
11/2 |
5 |
71/2 |
0 |
0 |
0 |
0 |
11 |
4/1 |
|
ادبیات |
1 |
92/0 |
1 |
53/0 |
0 |
0 |
5 |
89/2 |
0 |
0 |
7 |
89/0 |
|
محیط زیست |
2 |
85/1 |
7 |
73/3 |
3 |
63/1 |
1 |
57/0 |
6 |
68/4 |
19 |
43/2 |
|
ورزش، بازی و سرگرمی |
4 |
7/3 |
3 |
59/1 |
6 |
26/3 |
5 |
89/2 |
4 |
12/3 |
22 |
8/2 |
|
هنر |
5 |
62/4 |
11 |
85/5 |
3 |
63/1 |
5 |
89/2 |
1 |
78/0 |
25 |
2/3 |
|
کشاورزی |
1 |
92/0 |
0 |
0 |
3 |
63/1 |
0 |
0 |
1 |
78/0 |
5 |
64/0 |
|
سرگذشتنامه‌ها |
31 |
7/28 |
31 |
48/16 |
25 |
02/19 |
18 |
4/10 |
12 |
37/9 |
127 |
26/16 |
|
کتابهای مرجع |
3 |
77/2 |
5 |
65/2 |
2 |
08/1 |
7 |
04/4 |
3 |
36/2 |
20 |
56/2 |
|
روانشناسی |
3 |
77/2 |
0 |
0 |
7 |
8/3 |
1 |
57/0 |
1 |
78/0 |
12 |
53/1 |
|
جامعه شناسی |
0 |
0 |
1 |
06/1 |
0 |
0 |
2 |
15/1 |
0 |
0 |
3 |
38/0 |
|
جمع کل |
108 |
100 |
188 |
100 |
184 |
100 |
173 |
100 |
128 |
100 |
781 |
100 |
آمارهای مربوط به سال 1381 نشان می دهد در این سال علوم با 82 عنوان کتاب (61/63%) بیشترین عناوین کتابهای منتشر شده را به خود اختصاص داده است. سرگذشتنامه‌ها با 31 عنوان (48/16%) و فلسفه و دین با 17 عنوان (04/9%) در مقام دوم و سوم اهمیت قرار دارند. موضوعات جامعه‌شناسی، بهداشت و سلامتی، و ادبیات نیز با اختصاص دادن تنها 53/0% از کل کتابهای اطلاعاتی به خود، کمترین موضوعات منتشر شده هستند. در زمینه روانشناسی و کشاورزی نیز هیچ کتابی منتشر نشده است. تجزیه و تحلیل گرایشهای موضوعی کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان در سال 1382 نشان میدهد که در این سال نیز بیشترین عناوین کتابهای اطلاعاتی منتشر شده مربوط به موضوع علوم با 63 عنوان (36/23%) می باشد. سرگذشتنامه ها با 35 عنوان (02/19%) و فلسفه و دین با 31 عنوان (84/16%) در رده‌های بعدی قرار دارند. موضوعات اختراعات و اکتشافات، بهداشت و سلامتی، و کتابهای مرجع با 08/1% کمترین عناوین کتابهای اطلاعاتی را تشکیل می دهند و در موضوعات جامعه شناسی و ادبیات نیز هیچ کتابی منتشر نشده است.
بررسی این روند در سال 1383 مبین این مطلب است که در این سال نیز موضوع علوم با56عنوان (36/32%)، بیشترین عناوین کتابهای اطلاعاتی منتشر شده را به خود اختصاص داده است. پس از آن تاریخ و جغرافیا و سرگذشتنامه‌ها به ترتیب 12/23% و 4/10% از کل عناوین را دارا می باشند. روانشناسی و محیط زیست با دارا بودن 57/0% از کل عناوین منتشر شده، کمترین موضوعات منتشر شده هستند و در موضوعات آموزش و پژوهش و کشاورزی هیچ کتابی منتشر نشده است.
با بررسی آمارهای سال 1384 ملاحظه می گردد که در این سال نیز مانند سه سال قبل، موضوع علوم با دارا بودن 68 عنوان (12/53%) بیشترین عناوین کتابهای منتشر شده را به خود اختصاص داده است. پس از آن نیز بهداشت و سلامتی و سرگذشتنامه ها قرار دارند که هرکدام 2/3% از کل عناوین منتشر شده را تشکیــــل میدهند. در این سال، موضوعات اختراعات و اکتشافات، تاریخ و جغرافیا، هنر، کشاورزی، و روانشناسی با 1 عنوان (78/0) کمترین عناوین منتشر شده هستند و در موضوعات آموزش و پژوهش، جامعه شناسی، و ادبیات هیچ کتابی منتشر نشده است.
نمودار2. درصد هر یک از موضوعات منتشر شده طی سالهای 1380 تا 1384
3. سهم انتشار هریک از موضوعات در 5 سال مورد مطالعه
در نمودار 2 درصد انتشار کتابهای اطلاعاتی در هریک از موضوعات مورد مطالعه طی سالهای 1380- 1384، آمده است. چنانکه در این نمودار مشاهده می شود، در طی پنج سال مورد مطالعه موضوعات علوم با 297 عنوان (2/38%)، سرگذشتنامه‌ها با 127 عنوان (26/16%)، و تاریخ و جغرافیا با 71 عنوان (9%) بیشترین عناوین منتشر شده را به خود اختصاص دادهاند. در همین سالها، موضوعات جامعه شناسی با 3 عنوان (38/0%)، کشاورزی با 5 عنوان (64/0%)، و ادبیات با 7 عنوان (89/0) کمترین سهم را در انتشار کتابهای اطلاعاتی داشتهاند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
از مجموع بررسی های انجام شده، به نتایج زیر می‌توان رسید:
1. انتشار کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان تنها در فاصله سالهای 1380 تا 1381 روندی رو به رشد داشته است و از آن پس سیر نزولی آن آغاز شده و این روند همچنان تا سال 1384 ادامه یافته است. به طور کلی، انتشار کتابهای اطلاعاتی در طی پنج سال مورد مطالعه، روندی کاهشی داشته است.
2. بیشترین عناوین کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان در طی سالهای 1380 تا 1384 مربوط به موضوع علوم می باشد که با 297 عنوان، 2/38% از کل عناوین منتشر شده را تشکیل می دهد. پس از آن، موضوع سرگذشتنامه ها قرار دارد که 26/16 درصد از عناوین منتشر شده را به خود اختصاص داده و میزان انتشار سایر موضوعات، کمتر از 10% کل عناوین منتشر شده است. همچنین، طی پنج سال مورد بررسی، موضوعات جامعه شناسی، کشاورزی، و ادبیات به ترتیب با 38/.%، 64/0%، و 89/0 کمترین عناوین منتشر شده می باشند. انتشار تنها 781 عنوان کتاب اطلاعاتی برای کودکان و نوجوانان طی پنج سال و نیز سیر نزولی انتشار آنها، نشـان دهنده پایین بودن میزان توجه به تألیف و ترجمـــه این دسته از کتابهاست. با توجه به اهمیتی که کتابهای اطلاعاتی در ارضای حسّ کنجکاوی، رشد شخصیت، و افزایش سطح آگاهی و تفکر در کودکان و نوجوانان دارند، توجه بیشتر به این حیطه ضروری به نظر می رسد.
همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، ایجاد تنوع موضوعی در کتابهای اطلاعاتی کودکان و نوجوانان اهمیت بسیاری دارد. طبق بررسی انجام شده در این پژوهش، موضوع علوم و سرگذشتنامه‌ها بسیار بیشتر از موضوعات دیگر مورد توجه مؤلفان و مترجمان کتابهای کودکان و نوجوانان بوده است. آنچه مسلم است، کودکان و نوجوانان علاقه بسیاری به آشنایی با علل و عوامل پدیدهای علمی دارند و از مطالعه سرگذشت دانشمندان و شخصیتهای تاریخی و افرادی نظیر اینها لذت می‌برند، اما این گروه سنی نیازهای شناختی دیگری نیز دارند که ضروری است مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
)