نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مدیر اطلاع رسانی و عضو هیئت علمی پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی
2 کارشناس ارشد علوم کتابداری واطلاعرسانی و مسئول کتابخانه پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
یکی از شاخصهای رشد و توسعه هر کشور، توان و ظرفیت علمی بالفعل آن است. ارتقای این توان به بهبود وضعیت تولید اطلاعات علمی بستگی دارد که پژوهشهای علمی و سرمایهگذاری به تحقق این مهم منجر میشود. از آنجا که افزایش و تعمیق فعالیتهای پژوهشی زمینهساز اصلی توسعه و پیشرفت یک کشور به شمار میروند، امروزه بخش قابلتوجهی از امکانات کشورهای پیشرفتة جهان، صرف امور تحقیقاتی میشود. از این رو برای تحقق اهداف توسعهای کشور, هدایت تحقیقات به سوی اولویتهایی که برگرفته از نیازهاست, امری اجتنابناپذیر است.
یکی از گامهای مهم در شناسایی نیازهای اساسی کشور که در جهتدهی و تعریف پژوهشهای آتی نقشی محوری دارد، بررسی و تجزیه و تحلیل مستمر فعالیتهای پژوهشی اعضای هیئت علمی دانشگاهها و پژوهشگران مؤسسات پژوهشی است. دلیل این امر به نقش این اعضا مربوط میشود که مهمترین و اصلیترین جایگاه را در تولید دانش علمی کشور عهدهدار هستند.
یکی از رایجترین روشها برای مطالعه و بررسی وضعیت تولید اطلاعات علمی، روش «علمسنجی» است. اولین کسانیکه واژة علمسنجی را ابداع کردند «دوبروف»[1] و «کارنوا»[2] بودند (3). پس از آن، دانشمندانی چون «کول»[3] از مقالات علمی بهعنوان ملاکی برای مقایسه تولید علمی کشورهای مختلف استفاده کردند. آنها از این طریق، تولیدات علمی کشورهای مختلف را از لحاظ کمّی و کیفی با یکدیگر مقایسه کرده و وضعیت کشورهای مختلف را در تولید اطلاعات علمی مشخص نمودند (7). بهطورکلی, این روش جنبههای کمّی را در تولید، انتشار و استفاده از اطلاعات علمی تجزیه و تحلیل میکند.
ارزشیابی کمّی یافتههای علمی منتج از فعالیتهای پژوهشی مسئولان و برنامهریزان را یاری مینماید تا بتوانند با هزینة کمتر، بیشترین استفاده را از منابع مالی و انسانی برده و از آن در بهینهسازی ساختار اقتصادی ـ اجتماعی کشور بهره جویند. در تأیید این امر, «بک»[4] عقیده دارد علمسنجی میتواند به توازن بودجه و هزینههای اقتصادی کمک کرده و از این طریق، کارایی تحقیقات را افزایش دهد(1). علاوه بر این, بررسی تولیدات علمی, ابزار مناسبی برای سیاستگذاری و برنامهریزی صحیح و شناخت وضعیت گذشته فراهم آورده و موجب هدفدار کردن حرکتهای علمی و تعیین اولویتهای پژوهشی میگردد؛ همچنین، منجر به شناسایی نقاط ضعف و کمبودهای موجود در تولید اطلاعات علمی منجر میشود.
بیان مسئله
اطلاعات یکی از عناصر مهم زمانه کنونی است که پیشرفت در عرصههای مختلف اجتماعی, اقتصادی, سیاسی و فرهنگی بدون آن میسر نخواهد بود. به همین دلیل، امروزه تولید و مصرف اطلاعات در جوامع گوناگون, از جمله شاخصهای رشد و توسعهیافتگی کشورها محسوب میشود. بحث تولید علم، نخستین بار در کشور در سال 1365 در دانشگاه تهران مطرح شد, اما در آن زمان در حد یک واژه ماند. در سالهای 1372ـ1373، دانشگاه تهران اعلام کرد به نویسندگانی که مقالات آنها در مجلات معتبر علمی چاپ شود, جوایز قابل ملاحظهای اهدا خواهد شد و این نخستین اقدام عملی در زمینة تولید علم بود(11). از سال 1379 به بعد، بحث تولید علم درپی تأکید و اصرار مستمر مقام معظم رهبری در حوزه پژوهشی وزارت علوم, تحقیقات و فناوری در قالبی نو مطرح گردید. تدوین ساختاری منسجم در رتبهبندی مجلات و همایشهای علمی, شکلگیری و ظهور مجلات علمی جدید (پژوهشی یا ترویجی) و برپایی منظم همایشهای علمی، از دستاوردهای این دوره است که در حال حاضر نیز استمرار دارد.
پژوهشکدة مهندسی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی، در سال 1362 بهمنظور رفع نیازهای مهندسی جهاد سازندگی، با عنوان «مرکز تحقیقات مهندسی جهاد سازندگی» تأسیس شد. در اواخر دهة هفتاد مقرر شد با رعایت ملاحظات قانونی, مجموعة امکانات، تجهیزات و نیروی انسانی موجود که تناسب بیشتری با فعالیتهای پژوهشی دارند, در قالب پژوهشکدة مهندسی سازماندهی گردند. به همین منظور، پس از کسب مجوزهای لازم از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ مرکز تحقیقات مهندسی جهاد سازندگی در سال 1379 به «پژوهشکدة مهندسی» تغییر نام داد. این پژوهشکده دارای سه گروه پژوهشی «مهندسی شیمی», «مهندسی کنترل» و «مهندسی مواد» در تهران, چهار مرکز استانی و چند شرکت تحقیقاتی همکار است. با توجه به نوع فعالیت و ظرفیت علمی پژوهشکده, پژوهش حاضر وضعیت گذشته و موجود تولید اطلاعات علمی را در این پژوهشکده طی سالهای 1370-1384 بررسی کرده است. تولیدات علمی پژوهشگران، شامل کتابهای منتشر شده, مقالههای چاپ شده در نشریات معتبر داخلی و خارجی, مقالههای ارائه شده در همایشهای ملی و بینالمللی, گزارش طرحهای پژوهشی, همایشهای داخلی پژوهشکده و پایاننامهها میشود. در این مطالعه، علاوه بر بررسی وضعیت تولیدات علمی پژوهشگران, مسائل و مشکلات آنان در زمینة تولید اطلاعات, بررسی و تجزیه و تحلیل قرار میشود.
اهداف پژوهش
هدف اصلی پژوهش عبارت است از تعیین وضعیت تولید اطلاعات علمی پژوهشگران پژوهشکدة مهندسی جهاد کشاورزی طی سالهای 1370-1384. تعیین تعداد تولیدات علمی چاپ شده, بررسی زبان تولیدات, نقش پژوهشگران از نظر تألیف یا ترجمه, مقایسه تولیدات گروهها و مراکز وابسته و بررسی مشکلات پژوهشگران در تولید اطلاعات علمی از دیگر هدفهای پژوهش هستند.
سؤالهای پژوهش
پژوهش حاضر بر آن است تا در راستای اهداف ذکر شده، به سؤالهای ذیل پاسخ دهد:
1.کمیت اطلاعات تولید شدة پژوهشگران چگونه است و این تولیدات در کدام یک از قالبهای انتشاراتی، بیشتر بوده است؟
2.چه میزان از تولیدات علمی پژوهشگران در نشریات و همایشهای داخلی و خارجی به چاپ رسیده است؟
3.میزان آثار تألیفی و ترجمهای چقدر است؟ تعداد نویسندگان هر یک از آثار منتشر شده به چه صورت است؟
4.در چه سالهایی کمترین و بیشترین تولید اطلاعات علمی نسبت به تعداد اعضا انجام گرفته است؟
5.در کدام زمینههای موضوعی (گروهها) کمترین و بیشترین تولید اطلاعات علمی نسبت به تعداد متخصصان گروه مربوط انجام گرفته است؟
6.آیا بین تعداد پژوهشگران هر قسمت و میزان تولیدات، همبستگی وجود دارد؟ آیا بین مدرک تحصیلی با میزان تولیدات علمی، ارتباطی معنادار وجود دارد؟
7.مشکلات پژوهشگران در تولید اطلاعات علمی چه بوده است؟
جامعه پژوهش
روش پژوهش، پیمایشی و از نوع «توصیفی ـ تحلیلی» است. جامعة آماری در این پژوهش, تمام پژوهشگران با مدرک تحصیلی لیسانس به بالا و شاغل در پژوهشکده مهندسی جهاد کشاورزی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه و پایگاه اطلاعاتی تولیدات علمی پژوهشگران اعم از پایگاههای اطلاعاتی کتب, مقالات, همایشهای داخلی, گزارشها و پایاننامهها گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل یافتهها، از نرمافزار «اس.پی.اس.اس.»[5] استفاده گردید.
پیشینة پژوهش
«توسلی فرحی» (1373) اطلاعات پزشکی و زیستپزشکی تولید شدة اعضای هیئت علمی سه دانشگاه «علوم پزشکی تهران», «ایران» و «شهید بهشتی» را بررسی کرد. یافتههای پژوهش نشان میدهد در سالهای 1369 و 1370 تولید اطلاعات نسبت به سالهای 1365 تا 1368 اندکی افزایش داشته است. 5/48% مقالات منتشر شده در مجلات خارجی تک نویسنده بوده و بیشترین درصد مقالات منتشر شده در این مجلات (87%)، چند نویسندهای هستند (5).
«شمسایی» عوامل بازدارنده و تنگناهای مربوط به فعالیتهای علمی و پژوهشی اعضای هیئت علمی دانشکدههای کشاورزی را بررسی کرد. نتایج یافتههای وی نشان داد وجود موانع برای شرکت در همایشهای خارج از کشور, مشکل در بهرهمند شدن از فرصتهای مطالعاتی و کمبود مواد و امکانات لازم در تحقیق، عوامل بازدارندة مؤثر در فعالیتهای علمی و پژوهشی در دانشکدههای کشاورزی است (8).
«بیگلو» وضعیت کمی تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تبریز را در سالهای 1368 تا 1374 مطالعه نمود. نتایج بررسی وی نشان داد از 2166 عنوان منابع اطلاعاتی تولید شده اعضای هیئت علمی این دانشگاه، 7% در قالب کتاب, 37% در قالب تحقیق و 56% در قالب مقاله ارائه شده است. بیشتر تحقیقها در طول سالهای پژوهش بهصورت انفرادی (3/69%) انجام گرفته است. 3/93% مقالهها و تحقیقها در مجموعه مقالات گردهماییها و مجلههای داخلی و فقط 7/6% آنها در مجلههای خارجی منتشر شدهاند (4).
«عصاره» انتشارات علمی را در کشورهای جهان سوم سنجید. یافتهها نشان داد تنها تعداد کمی از کشورهای جهان سوم, بخش عمدة یافتههای تحقیق خود را در سالهای 1985 تا 1989 منتشر کردهاند. دانشمندان کشورهای جهان سوم، ترجیحاً مقالههای تخصصی خود را بیشتر در مجلههای خارجی منتشر کردهاند و تعداد اندکی از یافتههای پژوهشی ایشان در مجلههای علمی موجود در خود کشورهای جهان سوم انتشار یافته است. همچنین، نتایج نشان داد سهم کشورهای جهان سوم (به غیر از هند) در تمام رشتههای علمی، به طور میانگین زیر متوسط جهانی انتشارات علمی است (9).
«میرزایی» به بررسی فعالیتهای علمی اعضای هیئت علمی گروههای آموزشی کتابداری و اطلاعرسانی دانشگاههای دولتی کشور در نیمسال دوم 1374 پرداخت. نتایج تحقیق وی نشان داد 4/74% از اعضا, مقالههایی در نشریات چاپ کردهاند. 6/55% از اعضا نیز کتابهایی تألیف یا ترجمه کردهاند. یافتههای وی حاکی از آن است که فرصتهای مطالعاتی, اهمیت دادن به امر تحقیق, افزایش حقوق و مزایا, ارتقای رتبه دانشگاهی و تهیه منابع کتابخانهای، مهمترین عوامل برای بهبود فعالیتهای علمی استادان بهشمار میروند (12).
«انصافی» وضعیت کمی تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی بخش منابع طبیعی را در ایران طی سالهای 1368 تا 1376 بررسی کرد. نتایج بررسی نشان داد 9/59% از اعضای هیئت علمی، مدرک کارشناسی ارشد دارند. بیشترین میزان تولیدات در قالب گزارشهاست و در سال 75 تولید کل اطلاعات علمی آنها به حداکثر رسیده است. مهمترین مشکل آنها در تولید اطلاعات، وجود موانع مختلف برای شرکت در همایشها و کنفرانسهای داخل و خارج کشور است. آزمون فرضیات پژوهش نشان داد که بین آخرین مدرک تحصیلی, مرتبة علمی, آشنایی با زبان انگلیسی و سابقه کار آموزشی و پژوهشی با کل تولیدات علمی اعضای هیئت علمی رابطه معناداری برقرار است (2).
«سامانیان» وضعیت کمی تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی «دانشگاه آزاد اسلامی» را بررسی و تجزیه و تحلیل کرد. نتایج تحقیق وی نشان داد که روند تولید مقالات علمی, اجرای طرحهای پژوهشی و تألیف کتاب در میان گروههای آموزشی طی سالهای مورد تحقیق، سیر صعودی داشته است (6).
«مزینانی» وضعیت مصرف و تولید اطلاعات علمی اعضای هیئت علمی ـ آموزشی کشور را بررسی کرد. یافتههای پژوهش وی نشان داد میزان تولید اطلاعات علمی, اعم از تألیف و ترجمه کتاب و مقاله و سایر منابع در سال، در سطح بسیار کمی است. یعنی بیش از 5/4% افراد مورد پژوهش در سال، هیچگونه کتاب, مقاله یا سایر منابع علمی تألیف یا ترجمه نمیکنند (10).
یافتههای پژوهش
در این بخش، اطلاعات گردآوری شده از طریق پرسشنامه و بانک اطلاعاتی موجود در کتابخانة پژوهشکده بررسی و تجزیه و تحلیل میشود. نمودار1، توزیع درصد فراوانی پژوهشگران براساس مدرک تحصیلی را نشان میدهد. مطابق این نمودار, 1/53% پژوهشگران دارای مدرک کارشناسی, 5/42% دارای مدرک کارشناسی ارشد و تنها 4/4% دارای مدرک دکتری میباشند.
نمودار1. توزیع درصد فراوانی پژوهشگران براساس مدرک تحصیلی
جدولهای 1و2، به ترتیب، اطلاعات مربوط به توزیع فراوانی کل تولیدات علمی و تولیدات علمی چاپ شده را نشان میدهند. همانطورکه در جدول شماره 1 مشخص است, بیشتر تولیدات علمی (3/79%) به گزارش طرحهای پژوهشی اختصاص دارد. 5/13% کل تولیدات علمی به صورت کتاب, مقالههای نشریات داخلی و خارجی و کنفرانسهای ملی و بینالمللی، منتشر شده است.
جدول1. توزیع فراوانی انواع تولیدات علمی
تولیدات علمی |
فراوانی |
درصد |
کتاب |
7 |
2/0 |
مقاله چاپ شده در نشریات علمی |
75 |
7/1 |
مقاله ارائه شده در کنفرانسهای ملی و بینالمللی |
521 |
6/11 |
همایشهای داخلی پژوهشکده |
135 |
1/3 |
گزارش دورهای و نهایی طرحهای پژوهشی |
3547 |
3/79 |
پایاننامه |
185 |
1/4 |
جمع کل |
4470 |
100 |
با توجه به اینکه ارائه گزارش نهایی از طرحهای پژوهشی از سال 1380 در پژوهشکدة مهندسی جهاد کشاورزی اجباری شده است, در این پژوهش، تنها آن دسته از تولیدات علمی مدنظر قرار گرفته که در نشریات معتبر داخلی و خارجی و همایشهای ملی و بینالمللی چاپ شدهاند. جدول 2 نشان میدهد که از بین تولیدات علمی چاپ شده بدون احتساب گزارش طرحهای پژوهشی, پایاننامهها و سمینارهای داخلی پژوهشکده 3/86% در همایشهای ملی و بینالمللی, 5/12% در نشریات و فقط 2/1% به صورت کتاب منتشر شده است. چنانکه ملاحظه میشود، 3/63% از تولیدات منتشر شدة پژوهشگران در کنفرانسهای ملی ارائه شده است و فقط 7/6% از این تولیدات در نشریات داخلی اعم از علمی ـ پژوهشی, علمی ـ ترویجی و نشریات داخلی به چاپ رسیده است. بهنظر میرسد دلیل استقبال نکردن پژوهشگران از چاپ مقاله در نشریات معتبر داخلی آن است که پس از تأیید مقاله, لازم است زمان نسبتا" طولانی در نوبت چاپ قرار بگیرد. عدم ارزیابی دقیق و نیز آشنا نبودن پژوهشگران با تمام نشریات منتشر شده در زمینههای علمی مورد پژوهش را میتوان از عوامل دیگر مؤثر بر کمی تعداد مقالهها در نشریات داخلی به شمار آورد.
جدول2. توزیع فراوانی انواع قالبهای انتشاراتی
درصد |
فراوانی |
تولیدات علمی |
2/1 |
7 |
کتاب |
8/5 |
35 |
نشریة بینالمللی |
2/2 |
13 |
مجلة علمی ـ پژوهشی |
3 |
18 |
مجلة علمی ـ ترویجی |
23 |
139 |
کنفرانس بینالمللی |
3/63 |
382 |
کنفرانس ملی |
5/1 |
9 |
نشریة داخلی |
100 |
603 |
جمع کل |
نمودار2، توزیع درصد فراوانی کل تولیدات علمی پژوهشگران مورد مطالعه را به تفکیک نقشهایی که در آنها داشتهاند, نشان میدهد. چنانکه ملاحظه میشود 7/97% از تولیدات علمی بهصورت تألیف و تنها 3/2% تولیدات بهصورت ترجمه ارائه شده است. با توجه به اینکه کتابها و مقالههای منتشرشده عمدتاً از طرحهای پژوهشی که پژوهشگران انجام دادهاند، استخراج شده, تألیف نسبت به ترجمه برتری قابل توجهی داشته است.
نمودار2. توزیع درصد فراوانی تولیدات علمی منتشر شده براساس نقش آنها
اطلاعات جدول 3 نشان میدهد که 9/70% تولیدات علمی چاپ شدة پژوهشگران مورد مطالعه به زبان فارسی نگاشته شده و تنها 1/29% به زبان انگلیسی یا فرانسه تألیف شده است. چنانکه مشاهده میشود، پژوهشگران مورد مطالعه بیشتر به انتشار تولیدات خود به زبان فارسی تمایل دارند. علاوه بر آشنایی و علاقه به زبان فارسی, یکی دیگر از دلایل این امر میتواند ناشی از تعداد زیاد همایشهایی باشد که اخیرا" در تمام رشتههای فنی و مهندسی توسط انجمنهای علمی, دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی در سطح کشور برگزار میشود. احتمال دیگر، پذیرش نسبتاً آسان مقالهها در این همایشهاست. این در حالی است که چاپ مقاله در مجلههای علمی غیرفارسی، موجب اشاعه اطلاعات علمی در سطح گستردهتر, برخورداری از امتیاز ارتقا, شناساندن نتیجة تحقیقات به دانشمندان و نمایهسازی و چکیدهنویسی مقالهها در معتبرترین نمایهنامهها میشود. از اینرو آشنایی پژوهشگران با این نشریات معتبر و آگاهی از زمان برگزاری همایشهای بینالمللی و نیز تقویت و بهبود زبان انگلیسی پژوهشگران مورد مطالعه، میتواند باعث افزایش تولیدات پژوهشگران در نشریات و همایشهای خارجی گردد.
جدول3. توزیع فراوانی زبان تولیدات علمی
زبان تولید |
تعداد |
درصد |
فارسی |
427 |
9/70 |
انگلیسی |
174 |
8/28 |
فرانسه |
2 |
3/0 |
جمع کل |
603 |
100 |
جدول4، نسبت تولیدات علمی را به تعداد پژوهشگران به تفکیک مراکز استانی و گروههای پژوهشی نشان میدهد. چنانکه ملاحظه میشود، به ازای هر یک از پژوهشگران, تقریبا" 5/1 مقاله یا کتاب منتشر شده است. گروه پژوهشی شیمی با نسبت 7/2 و مرکز تحقیقات مهندسی فارس با نسبت 3/2 دارای بالاترین نسبت تولیدات علمی به تعداد پژوهشگران میباشند. گروه پژوهشی مواد با نسبت 7/0 پایینترین نسبت تولیدات به تعداد پژوهشگران را داراست. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد در سطح معناداری 01/0, همبستگی مثبتی بین تولیدات علمی و تعداد پژوهشگران مورد بررسی وجود ندارد. این بدان معناست که تنها تعداد پژوهشگران در افزایش تولیدات علمی تأثیر نداشته است و عواملی مانند هدفمند و کاربردی بودن تحقیقات, میزان مشارکت پژوهشگران در همایشهای داخلی و خارجی و در نتیجه همگامی با نتایج پژوهش و تازههای علم و تحقیق در کشورهای دیگر و در سایر دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی، میتواند دلیلی برای افزایش تولیدات علمی در گروهها باشد. همچنین، نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین مدرک تحصیلی و تعداد تولیدات علمی پژوهشگران رابطهای معنادار وجود ندارد؛ بدین معنا که بالا رفتن مدرک تحصیلی به تولیدات علمی بیشتر منجر نمیشود.
جدول4. نسبت تولیدات علمی به تعداد پژوهشگران به تفکیک مراکز استانی و گروههای پژوهشی
مراکز استانی/ گروه پژوهشی |
تعداد تولیدات |
تعداد پژوهشگران |
نسبت تولیدات علمی به تعداد پژوهشگران |
مرکز آذربایجان شرقی |
123 |
70 |
7/1 |
مرکز اصفهان |
69 |
71 |
9/0 |
مرکز خراسان |
25 |
16 |
6/1 |
مرکز فارس |
122 |
54 |
3/2 |
معاونتهای پژوهشکده |
59 |
38 |
5/1 |
گروه پژوهشی شیمی |
85 |
31 |
7/2 |
گروه پژوهشی کنترل |
62 |
40 |
5/1 |
گروه پژوهشی مواد |
28 |
39 |
7/0 |
موادکاران |
30 |
27 |
1/1 |
جمع |
603 |
386 |
5/1 |
جدول 5، روند تولید کل تولیدات علمی پژوهشگران مورد مطالعه را نشان میدهد. با توجه به اینکه تعداد کتابهای تولید شدة پژوهشگران بسیار کم است, نمیتوان روند روبه افزایش یا کاهشی معیّن نمود. چنانکه ملاحظه میشود، در سال 1382 تولیدات علمی پژوهشگران افزایش قابل ملاحظهای یافته است، به طوری که 6/20% کل تولیدات به این سال اختصاص دارد. این روند درخصوص مقالههای ارائه شده در کنفرانسهای بینالمللی در سالهای بعد نیز ادامه یافته است. با وجود افزایش چشمگیر مقالههای ارائه شده در سال 1382, از این سال به بعد، کل تولیدات، روند روبه رشد نداشته و در سال 1384 میزان تولیدات، 5/3% نسبت به سال 1382 کاهش یافته است. باتوجه به جدول، مشخص است که این کاهش بهدلیل کاهش چشمگیر مقالات ارائه شده در همایشهای ملی(4/7%) بوده است. به نظر میرسد یکی از علل کاهش چشمگیر مقالهها, اطلاع نداشتن پژوهشگران از زمان برپایی همایشهای ملی باشد. ضروری است مسئولان اطلاعرسانی سازمان با اطلاعرسانی مناسب و به موقع از زمان برگزاری همایشها, نسبت به رفع این مشکل اقدام نمایند. کاربردیتر شدن پروژهها, درگیری پژوهشگران در چند پروژه و مشغله کاری را میتوان از عوامل دیگر کاهش تعداد مقالهها برشمرد.
جمع |
1384 |
1383 |
1382 |
1381 |
1380 |
1379 |
1378 |
1377 |
1376 |
1375 |
1374 |
1373 |
1372 |
1371 |
1370 |
سال |
جدول5. توزیع فراوانی قالبهای انتشاراتی علمی بر حسب سال نشر |
|
7 |
1 |
0 |
2 |
0 |
1 |
0 |
0 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
2 |
0 |
0 |
تعداد |
کتاب |
|
100 |
3/14 |
0 |
6/28 |
0 |
3/14 |
0 |
0 |
3/14 |
0 |
0 |
0 |
0 |
6/28 |
0 |
0 |
درصد |
||
35 |
8 |
9 |
8 |
0 |
1 |
4 |
0 |
1 |
0 |
1 |
2 |
0 |
0 |
0 |
1 |
تعداد |
نشریه بینالمللی |
|
100 |
8/22 |
7/25 |
8/22 |
0 |
9/2 |
4/11 |
0 |
9/2 |
0 |
9/2 |
7/5 |
0 |
0 |
0 |
9/2 |
درصد |
||
13 |
1 |
0 |
0 |
0 |
1 |
3 |
1 |
1 |
0 |
2 |
2 |
0 |
2 |
0 |
0 |
تعداد |
علمیـپژوهشی |
|
100 |
7/7 |
0 |
0 |
0 |
7/7 |
1/23 |
7/7 |
7/7 |
0 |
4/15 |
4/15 |
0 |
4/15 |
0 |
0 |
درصد |
||
18 |
2 |
1 |
1 |
3 |
1 |
2 |
3 |
1 |
1 |
2 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
تعداد |
علمیـترویجی |
|
100 |
1/11 |
5/5 |
5/5 |
7/16 |
5/5 |
1/11 |
7/16 |
5/5 |
5/5 |
1/11 |
0 |
0 |
0 |
0 |
5/5 |
درصد |
||
139 |
29 |
27 |
25 |
8 |
4 |
14 |
2 |
6 |
11 |
2 |
0 |
8 |
1 |
2 |
0 |
تعداد |
همایش بینالمللی |
|
100 |
8/20 |
4/19 |
18 |
8/5 |
9/2 |
1/10 |
4/1 |
3/4 |
9/7 |
4/1 |
0 |
8/5 |
7/0 |
4/1 |
0 |
درصد |
||
382 |
59 |
84 |
87 |
30 |
40 |
16 |
13 |
18 |
10 |
7 |
6 |
5 |
0 |
2 |
5 |
تعداد |
همایش ملی |
|
100 |
4/15 |
22 |
8/22 |
8/7 |
5/10 |
2/4 |
4/3 |
7/4 |
6/2 |
8/1 |
6/1 |
3/1 |
0 |
5/0 |
3/1 |
درصد |
||
9 |
3 |
2 |
1 |
1 |
1 |
0 |
0 |
0 |
1 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
تعداد |
نشریه داخلی |
|
100 |
3/33 |
2/22 |
1/11 |
1/11 |
1/11 |
0 |
0 |
0 |
1/11 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
درصد |
||
603 |
103 |
123 |
124 |
42 |
49 |
39 |
19 |
28 |
23 |
14 |
10 |
13 |
5 |
4 |
7 |
تعداد |
جمع |
|
100 |
1/17 |
4/20 |
6/20 |
9/6 |
1/8 |
5/6 |
2/3 |
6/4 |
8/3 |
3/2 |
6/1 |
2/2 |
8/0 |
7/0 |
2/1 |
درصد |
در نمودار3، تعداد نویسندگان تولیدات علمی چاپ شده, مشاهده میشود. چنانکه مشخص است, تـعـداد مقـالـههـا و کتابهایی که دو یا سه نویسنده داشتهاند, بیش از مواردی
است که یک نویسنده مقاله را تهیه کرده است. تنها در 5/18% تولیدات علمی چاپ شده, چهار نویسنده یا بیشتر همکاری داشتهاند.
|
نمودار 3. توزیع درصد فراوانی تعداد نویسنده در تولیدات علمی چاپ شده
مشکلات پژوهشگران در انتشار آثار علمی، در جدول 6 آمده است. چنانکه ملاحظه میشود، وجود موانع مختلف برای شرکت در همایشها, با 1/25% ، مهمترین مشکل در انتشار آثار علمی عنوان شده است. طولانی بودن مراحل تصویب آثار (4/16%), کمبود وقت پژوهشگران (6/14%), کمبود منابع علمی (1/10%) و اطلاع نداشتن از زمان برگزاری همایشهای داخلی (3/8%) از مشکلات دیگر پژوهشگران در انتشار آثار علمی بهشمار میرود. با اینحال، پایین بودن حقالتألیف کمترین درصد مشکلات پژوهشگران را تشکیل میدهد که خود میتواند حاکی از انگیزه بالای پژوهش و نوآوری در بین پژوهشگران به شمار آید.
جدول6. مشکلات پژوهشگران در انتشار آثار علمی
مشکلات |
تعداد |
درصد |
وجود موانع برای شرکت در کنفرانسهای خارجی |
107 |
1/25 |
طولانی بودن مراحل تصویب آثار علمی |
70 |
4/16 |
کمبود وقت پژوهشگران |
62 |
6/14 |
کمبود منابع علمی در دسترس |
43 |
1/10 |
عدم اطلاع به موقع از زمان کنفرانسهای داخلی |
35 |
3/8 |
پایین بودن میزان حقالتألیف |
12 |
8/2 |
بی پاسخ |
97 |
7/22 |
جمع کل |
426 |
100 |
تعدادی از پاسخگویان در پاسخ به این سؤال به بیش از یک مورد اشاره کردهاند، لذا جمع نهایی که در جدول مشاهده میکنید، از 386 که تعداد کل پژوهشگران مورد مطالعه میباشد, بیشتر است.
نتیجهگیری
در این بخش، براساس یافتههای پژوهش، به سؤالهای مربوط پاسخ داده میشود.
در پاسخ به سؤال اول پژوهش مبنی بر میزان اطلاعات تولید شدة پژوهشگران جامعه مورد مطالعه, یافتههای پژوهش نشان داد بیشترین تولیدات علمی پژوهشگران با 3/79% به گزارش طرحهای پژوهشی اختصاص دارد. از آنجا که ارائه گزارش طرحهای پژوهشی بهصورت دورهای و در پایان طرح پژوهشی الزامی است, در این پژوهش تنها به بررسی تولیدات علمی چاپ شده بسنده شده است. از بین تولیدات علمی چاپ شده بیشترین تولیدات (3/86%) در همایشهای ملی (3/63%) و بینالمللی (23%) ارائه شده است. مقالات چاپ شده در نشریات داخلی و خارجی 5/12% و کتاب 2/1% از کل تولیدات چاپ شده را به خود اختصاص داده است. به نظر میرسد سهولت پذیرش مقاله در همایشهای ملی, عامل اصلی گرایش پژوهشگران به ارسال مقاله به این همایشهاست.
در پاسخ به سؤال دوم پژوهش, با توجه به اطلاعات مندرج در یافتههای پژوهش مشاهده میشود 70% از مقالهها در نشریات و همایشهای داخلی و 8/28% در نشریات و همایشهای خارجی ارائه شده است.
یافتههای پژوهش نشان داد 7/97% از تولیدات علمی چاپ شده بهصورت تألیف منتشر شده و تنها 3/2% از تولیدات علمی ترجمه بوده است. همچنین، تعداد مقالهها و کتابهایی که دو یا سه نویسنده داشتهاند, با 1/58% بالاترین میزان را دارند. 4/23% از تولیدات را یک نویسنده نوشته است. تنها در 6/4% از تولیدات, پنج نویسنده یا بیشتر، همکاری داشتهاند.
چنانکه از یافتههای پژوهش برمیآید، بالاترین درصد تولیدات علمی در سال 1382 و به میزان 6/20% منتشر شده است. کمترین تولیدات علمی در سالهای 1371 و 1372 به ترتیب با 7/0% و 8/0% منتشر شدهاند.
در پاسخ به سؤال پنجم پژوهش, نتایج نشان داد گروه پژوهشی شیمی با نسبت 7/2 و مرکز تحقیقات مهندسی فارس با نسبت 3/2 دارای بالاترین نسبت تولیدات علمی به تعداد پژوهشگران هستند. گروه پژوهشی مواد با نسبت 7/0 دارای پایینترین نسبت تولیدات به تعداد پژوهشگران میباشد.
آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین تعداد پژوهشگران هر گروه و تعداد تولیدات علمی، رابطهای معنادار وجود ندارد. این امر، نشانگر آن است که به جای استخدام کارکنان, برای افزایش کیفیت کارهای پژوهشی و بهتبع آن افزایش تولیدات علمی، باید از نیروهای متخصص استفاده نمود. لازم به توضیح است، آزمون همبستگی پیرسون نشان داد مدرک تحصیلی رابطهای با تعداد تولیدات پژوهشگران ندارد. البته، از آنجا که تعداد پژوهشگران با مدرک دکتری در این مجموعه پژوهشی بسیارکم (4/4%) است, به نظر میرسد با بهکارگیری اعضای هیئت علمی دانشگاهها بهصورت مشاورهای و امکان ادامه تحصیل کارشناسان ارشد سازمان, بتوان گام مثبتی در افزایش تولیدات علمی برداشت.
سؤال آخر پژوهش به بررسی مشکلات پژوهشگران در انتشار آثار علمی اختصاص دارد. یافتههای پژوهش نشان میدهد وجود موانع مختلف برای شرکت در همایشهای خارجی, با 1/25% مهمترین مشکل پژوهشگران در انتشار آثار علمی عنوان شده است. با توجه به اینکه ارائه مقاله در همایشهای خارجی تنها یکی از روشهای انتشار تولیدات علمی بهشمار میرود و با عنایت به محدودیت بودجه در سازمانها برای اعزام پژوهشگران لازم است با اتخاذ تدابیر لازم, پژوهشگران را نسبت به انتشار مقاله در نشریات معتبر داخلی و خارجی تشویق نمود.
پیشنهادها
1. از آنجا که پژوهشگران جامعه مورد بررسی، مهمترین مشکل انتشار آثار علمی را موانع موجود برای شرکت در همایشهای بینالمللی عنوان کردهاند, با فراهم نمودن تسهیلات لازم مانند بودجة کافی, اطلاعرسانی بهموقع و آسانتر کردن شرایط شرکت در گردهماییهای خارجی, میزان ارائه مقالات در کنفرانسهای علمی، افزایش چشمگیری خواهد یافت.
2. درگیری نیروهای کارآمد و متخصص در کارهای اجرایی و مدیریتی گوناگون باعث شده برخی از آنها فرصت رسیدگی به مسایل آموزشی و پژوهشی رشته تخصصی خود را پیدا نکنند. به نظر میرسد با سیاستگذاریهای مناسب, بتوان از این نیروهای متخصص، هم در امور مدیریتی و هم در فعالیتهای تخصصی بهره جست.
3. با توجه به اینکه تعدادی از پژوهشگران به کمبود وقت بهعنوان مشکل انتشار تولیدات علمی اشاره کردهاند, با فراهم نمودن فضای فعالیت تحقیقاتی و دراختیار گذاشتن فرصت کافی برای ثبت نتایج و تأمین نیازهای پژوهشگران از جهات مختلف، میتوان بر رشد و توسعه نشر و تحقیقات علمی افزود.
4. تکریم شایسته پژوهشگران و توجه به ادامه اهدای جوایز به نویسندگان مقالهها و درصورت امکان، افزایش حقالتألیف, میتواند در افزایش تولیدات علمی تأثیرگذار باشد.
5. به منظور ارتقای کمی و کیفی تولیدات علمی, بهتر است آییننامه موجود در رابطه با تشویق محققان بازنگری شده و تدابیر لازم برای تشویق نویسندگان به انتشار مقاله در مجلههای علمی ـ پژوهشی و ISI, اندیشیده شود.