چرخة نشر سنّتی در برابر چرخة نشر الکترونیکی

مقدمه

نشر، بدون تردید، مهمترین صنعت فرهنگی هرکشور است؛ صنعتی که رکود آن بر فعالیتهای آفرینشی و حتی پژوهشی و مطالعات تأثیر می‌گذارد. هیچ آفرینش و پژوهشی بدون مخاطب نیست و اگر صنعت نشر کشوری نتواند میان پدیدآورندگان از یک سو و مخاطبان از سوی دیگر پیوند برقرار کند، داد و ستد میان ذهنهای مولّد جامعه آسیب جدی می‌بیند. به عکس، نشری که فعال است و می‌تواند محصول فرهنگی خود را به درون جامعه ببرد، یا احیاناً موفق می‌شود خوانندگان تازه و تازه­تری بیابد، نیازها و تقاضاهای جدیدی بر می انگیزد و بر آفرینش و تولید آثار تأثیر مستقیم می‌گذارد (آذرنگ،1382:ص.52-53). از زمانی که فناوری چاپ در خدمت فعالیت نشر قرار گرفت و تکثیر هر اثری به هر تعداد عناصری ممکن گردید، سدی بزرگ از سر راه انتقال اندیشه و احساس بشر برداشته شد و او بر سه عنصر غلبه یافت؛ عناصری که پیش از آن، مانعهای گذرناپذیر در مسیر او بود: زمان، مکان، و زبان. در واقع پدیدة جهانی شدن که امروز از بحثهای رایج محافل فکری است، به نوعی، از عصر نوزایی (رنسانس) و ظهور چاپ و پیدایش نشر جدید آغاز شد. بدین ترتیب، جهانی شدن را می‌توان تنها یکی از پیامدهای انقلابی دانست که در ارتباطات و انتقال اطلاعات روی داد. نشر الکترونیکی یا نشر  شبکه‌ای، در معنای سادة کلمه به معنای مجموعة دانشها، فنون، مهارتها، ابزارها، تجهیزات و رهاوردهای دانش و صنعت الکترونیک در خدمت نشر است. به عبارتی دیگر، آنچه نشر به قدر توان و استعداد خود از حوزة گستردة الکترونیک برمی‌گزیند و با فعالیتهای خود و در راستای هدفهایی که دارد، در می‌آمیزد؛ پدیدة نشر الکترونیکی را پدید می‌آورد. از آنجا که در میان دستاوردهای فناوری اطلاعات، در زمینه نشر، هیچ ابزاری به کارآمدی و رواج رایانه نبوده است، اصطلاح «نشر رایانه‌ای» گاه عیناً به معنای نشرالکترونیکی و دقیقاً با همان دامنة معنایی و مفهومی به کار رفته است(Stemmer,2000). به عنوان مثال، جستجوی کُند دستی، جای خود را به بازیابی «برخط»[1] از پایگاههای اطلاعاتی بزرگ و یا لوح فشرده[2] داده است. اطلاعات، منبع فکری است که قابلیت تغییرپذیری دارد. در جوامع فرا صنعتی، اطلاعات، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیشرفت صنعت ایفا می‌کند، به همین دلیل در زمینه فناوری اطلاعات برای ایجاد، پردازش و توزیع اطلاعات زیاد سرمایه‌گذاری می‌شود. تغییر در صنعت نشر تأثیرمستقیمی بر خدمات و سیستمهای اطلاعاتی می‌گذارد. فناوری اطلاعات، منابع سنتی اطلاعات را دگرگون ساخته است. درمحیط نشر الکترونیکی، کتابخانه‌ها، نویسندگان، ناشران، مراکز اطلاعاتی و توزیع کنندگان تغییرات اساسی خواهند کرد. تا آنجا که در یک نگاه کلان می‌توان گفت هدف نهایی نشر الکترونیکی، دستیابی سریع، آسان و ارزان به منابع اطلاعاتی است (Hawkins,1994).

هدف اصلی این مقاله، بررسی چرخة نشر الکترونیکی و چرخة نشر سنتی و مزیتها و تفاوتهای آنهاست. از این رو، در بخش اول مفاهیم نشر سنتی و نشر الکترونیکی را بررسی می‌کنیم و پس از آن از ویژگیهای چرخة اطلاعات نشر الکترونیکی در مقایسه با چرخة نشر سنتی بحث می‌شود. در آخرین بخش مقاله نیز به بررسی مزایای صنعت نشر الکترونیکی خواهیم پرداخت.

مفهوم نشرسنّتی و الکترونیکی

1. نشر سنتی

نشر کتاب در شکل ساده‌اش، تکثیر اثری مکتوب است به کمک یکی از شیوه های تولید چاپی بر روی کاغذ و توزیع و پخش آن به مقصدی خاص، انتقال از یک یا چند ذهن به ذهنهای دیگر، انتقال از یک جامعه به جامعه‌ای دیگر، یا از یک فرهنگ و تمدن به فرهنگها و تمدنهای دیگر. در نشر سنتی، پدیدآورندگان معمولاً با کوششهای فردی فراوان آثارشان را پدید می‌آورند، دستنوشته‌ها را به ناشر می‌سپرند تا ناشر با سرمایه و تخصص خود، دستنوشته را به اثر چاپی تبدیل کند و سپس اثر به بازار کتاب فرستاده می‌شود و خوانندگان آنها را از طریق کتابخانه‌ها و مراکز فروش به دست می‌آورند و بدین ترتیب چرخة نشر کتاب (سنتی) به حرکت خود ادامه  می‌دهد.(آذرنگ، 1382:ص.123-124).

2. تعریف نشر الکترونیکی

 فرایند تولید و توزیع اطلاعات از طریق ابزارهای الکترونیکی شامل پست الکترونیکی، اینترنت و وب را «نشر الکترونیکی» می‌گویند. نشر الکترونیکی شامل آنچه در محیط وب عرضه می‌شود و نیز گونه‌های غیر چاپی مانند خبرنامه‌های الکترونیکی، لوح فشرده، کتابهای الکترونیکی،[3] قرارداد انتقال پرونده[4]،سیستم تابلو اعلانات و گروههای مباحثه[5] در اینترنت نیز می‌شود. حتی انتقال اطلاعات از طریق دورنگار[6] در صورتی که برای دریافت کنندگان متعدد ارسال شود، می تواند از جملة ابزار نشر الکترونیکی تلقی شود.

     «هاوکینز»[7] و همکارانش نشر الکترونیکی را «استفاده از رسانه‌های الکترونیکی رایانه و مخابرات راه دور برای تحویل اطلاعات در شکل و قالب الکترونیکی به کاربران» تعریف کرده‌اند. «هاراند»[8] برای توصیف نشر الکترونیکی از اصطلاح «اعلان الکترونیکی محققانه»[9] استفاده می‌کند. این تعبیر به تابلو اعلانات الکترونیکی، فهرستهای پیوسته، روزنامه‌ها، کتابها، مجلات و نیز خدمات اطلاعاتی که به سرعت قابل دریافت و نصب هستند، و حتی کنفرانس از راه دور نیز اشاره دارد (Stemmer,2000).

زنجیرة اطلاعات

زنجیرة اطلاعات به معنای فرآیندهای مختلف از تولید تا توزیع اطلاعات است که خود شامل عوامل و مراحل زیادی است. با پیشرفت فناوری اطلاعات در صنعت نشر بسیاری از اجزای این زنجیره دستخوش تغییرات شده است، اما نکتة جالب در این زنجیره وجود دو بخش اصلی نویسنده و مصرف‌کننده (خواننده) است که بدون تغییر باقی مانده و تنها برخی از فرایندهای میانجی میان آنها تغییر می‌کند (Catenazzi,2000). در حالت کلی، می‌توان زنجیرة اطلاعات را مطابق شکل 1 نشان داد:

نویسنده                                 کانال ارتباطی                                  خواننده   

شکل1. زنجیرة اطلاعات

1. زنجیرة اطلاعات در نشر سنتی

عوامل تشکیل دهندة زنجیرة اطلاعات در نشر سنتی نیز در شکل 2 آمده است. عناصر اصلی این فرایند عبارت است از :

شکل2.  زنجیرة اطلاعات در نشر سنتی

نویسنده: به کسی گفته می‌شود که  پدیدآورندة متن اصلی باشد. این متن معمولاً به شکل کتاب یا مقاله (مجله) است.

ناشر:کسی است که وظایفی چون انتخاب مطلب، بررسی کیفیت، ویرایش، رعایت حق نشر، بازاریابی و تولید دستنوشته‌های نویسندگان را بر عهده دارد. ناشران به دو شکل تجاری و غیر تجاری فعالیت می‌کنند.

توزیع: یعنی تحویل فیزیکی محصول به دست خوانندگان که منظور از آن، رساندن محصول تولید شده به خواننده است.

ذخیره‌سازی و دسترسی: به مکانهایی اطلاق می‌شود که در آنجا مطالب (اعم از کتابها،مجلات و ...) در دسترس باشند، مانند: کتابخانه‌ها، فروشگا‌ههای کتاب و توزیع کنندگان.

خواننده: به مصرف کنندة نهایی اطلاعات گفته می‌شود.

در نشر سنتی، فرایند توزیع از مراحل نشر جداست و از طریق عامل سومی به نام موزّع (پخش‌کننده) انجام می‌شود. محصولات نشر سنتی در مکانهای فیزیکی چون کتابخانه‌ها و فروشگاههای کتاب نگهداری و ذخیره می‌شوندکه این موضوع مستلزم صرف هزینه‌های زیادی است (Aitchison,1998 ).

2. زنجیرة اطلاعاتی نشر الکترونیکی

به طور کلی، عوامل موجود در نشر سنتی در نشر الکترونیکی نیز وجود دارد، ولی فرایند نشر دچار تغییر شده است:

الف) نویسنده: نقش نویسنده در هر دو حالت، یکسان است و نویسنده آثار خود را که حاصل تفکرات و دیدگاههای وی است، خلق می‌کند.

ب) خودناشری: در فرایند توزیع، توزیع فیزیکی جای خود را به توزیع الکترونیکی داده است؛ یعنی با ظهور رسانه‌های ذخیره سازی الکترونیکی چون «لوحهای فشرده»، «پایگاه داده» و«وب»، توزیع اطلاعات به صورت الکترونیکی انجام می‌گیرد، در حالی که در نشر سنتی، توزیع اطلاعات توسط واسطه‌ ها صورت می‌گیرد. سود عمده‌ای که ناشران از نشر الکترونیکی به دست ‌آورده‌اند، حذف مراحل فنی چاپ از مراحل نشر است، زیرا چاپ به روش سنتی، فرایندی پرهزینه برای آنهاست.

ج) برای ذخیره و بازیابی اطلاعات می‌توان از فروشگاههای الکترونیکی و وبگاههای ناشران استفاده کرد. این کتابفروشیهای الکترونیکی، امکان فروش برخط کتابها را برای خوانندگان ایجاد می‌کنند، در حالی‌که در نشر سنتی، کتابفروشیها و کتابخانه‌های سنتی، مرکز عرضة اطلاعات هستند(Charke,1997). این تغییرات در شکل 3 نشان داده شده است.

                شکل3. تفاوتهای زنجیرة اطلاعات نشر سنتی و الکترونیکی

مزیتهای نشر الکترونیکی  بر نشر سنتی

مرز بین نشر سنتی و نشر الکترونیکی، اغلب نامشخص است، اما می‌توان گفت نشرالکترونیکی با در نظر گرفتن سه   بُعد اساسی که در شکل 4 نشان داده شده است، برای کاربران، ارزش افزوده تولید می‌کند که عبارتند از: در دسترس بودن مطالب، پیوندپذیری مطالب با یکدیگر و چندرسانه‌ای بودن آنها (Loebbecke,1999).

شکل 4. ویژگی خاص نشر الکترونیکی

الف) در دسترس‌ بودن

 زمان تحویل: در نشر الکترونیکی، به دلیل متصل بودن به شبکه، اسناد در طول شبانه‌روز در دسترس هستند ولی در نشر سنتی، کاربر فقط در زمانهای خاصی می‌تواند به اسناد دسترسی داشته باشد.

 مکان تحویل: یعنی در هر مکان از جهان اگر به شبکه وصل باشیم، می‌توانیم محصولات نشر الکترونیکی را دریافت کنیم. در حالی که در نشر سنتی، تنها در مکانهای خاصی می‌توان به محصول نشر دست یافت.

ب) چندرسانه‌ای بودن

مطالب در نشر الکترونیکی می‌توانند به صورت چند رسانه‌ای تولید شده،  مورد استفاده قرار گیرند و ارزش افزوده‌ای برای مطالب چاپ شده پدید آورند. مهمترین ویژگی چندرسانه‌ای بودن مطالب در نشر الکترونیکی عبارتند از :

قالب چند رسانه‌ای به نویسندگان اجازه می‌دهد با استفاده از عناصر چندکاره‌ای چون متن،صوت، تصویر، ویدئو و انیمیشن در متنها، به آنها قابلیتهای بیشتری ببخشند.

متنهای الکترونیکی را می‌توان به آسانی برای خوانندگان ارسال کرد. در صورتی‌که در نشر سنّتی مطالب فقط به صورت متن و تصاویر ثابت نشان داده می‌شوند و نسبت به نشر الکترونیکی، ارزش کمتری را برای کاربران ایجاد می‌کنند.

ج) پیوندپذیری مطالب

 یکی از ویژگیهای نشر الکترونیکی، شفافیت و پیوندپذیری مطالب به منابع دیگر است که موجب ارتباط و هدایتِ هدفمند خواننده به سایر مطالب می‌شود. مهمترین ویژگیهای آن عبارتند از:

ابرمتن‌ها[10]: بعد جدیدی از بازیابی اطلاعات را به‌وجود می‌آورد که از طریق آنها می‌توان به مطالب مرجع و مهم دیگری دسترسی پیدا کرد.

      در نشر الکترونیکی، متنها به صورت شبکه‌ای با هم در ارتباط هستند؛ یعنی هر زمان می‌توان به صورت برخط به صفحات دیگر دسترسی یافت، در حالی که در نشر سنتی متنها به صورت سلسله مراتبی و پشت سرِ هم قرار می‌گیرند. در شکل5، تفاوت متنهای شبکه‌ای و خطی نشان داده شده است (Brian,1996).

واضح بودن مطالب: یکی از مهمترین ویژگیهای نشر الکترونیکی، این است که پیوندهای جدیدی را به مطالب و مراجع جدید فراهم می‌کند. رسانه‌های الکترونیکی، این امکان را پدید می‌آورد تا اطلاعاتی که روی شبکه وجود دارند، به صورت ابرمتن در اختیار خواننده قرار گیرد.

شکل5. تفاوت نشر شبکه ای و نشر خطی

مزایای نشر الکترونیکی برای نویسندگان

الف) افزایش حقّ مؤلف

نشر الکترونیکی به نویسندگان اجازه می‌دهد مطالبشان را به صورت برخط و با هزینة کم بر روی وب عرضه کنند. نشر الکترونیکی، شیوة ارائة خدمات را به مشتریان بهبود می‌بخشد و به نویسنده اجازه می‌دهد تا بازخورد سریعی راجع به مطالب از سوی خوانندگان به دست آورد. برای مثال، نویسندگان می‌توانند به طور مستقیم و از طریق پست الکترونیکی و وبگاههایشان با خوانندگان ارتباط داشته باشند و دیدگاهها و پیشنهادهای آنان را دریافت کنند. علاوه بر این، نشر الکترونیکی موجب افزایش پرداخت نویسانه (حق‌التألیف) شده است، به طوری‌که میانگین پرداخت حق تألیف نویسنده حدود 20 تا 30% قیمت حاصل از فروش کتاب در اینترنت است و حتی بعضی از ناشران الکترونیکی 50% از درآمد فروش کتاب را به عنوان حق مؤلف در نظر می‌گیرند (Gregory,1991)، در صورتی که در نشر سنتی، این میزان، حدود 8 تا 15% است. علاوه بر این، نویسندگانی که خود ناشر هستند، می‌توانند واسطه‌ها را حذف و به طور مستقیم با خواننده ارتباط برقرار کنند و زمان و هزینه‌های معاملاتی را کاهش دهند، اگرچه برای بازاریابی باید هزینه‌هایی را بپردازند.

ب) افزایش قدرت چانه‌زنی

ورود به نشر اینترنتی به طور جدی، قدرت چانه زنی نویسندگان را افزایش داده است. اینترنت به نویسندگان اجازه می‌دهد از طریق وبگاهها و  فهرستهای گفتگو، با خوانندگانشان ارتباط برقرار کنند. چنین ارتباطی با خواننده (خریدار) در نشر سنتی به قلم و ناشر محدود می‌شد. اما اگر اثر نویسنده به شکل الکترونیکی تولید شود، می‌تواند آن را به طور مستقیم برروی اینترنت منتشر کند و یا حق نشر آن را به دیگران بفروشد. قدرت چانه زنی بر سر قیمت می‌تواند شامل تعیین قیمت و میزان حقّ تألیف باشد؛ البته نویسندگان موفق‌تر می‌توانند قیمتهای بالاتری را برای آثار خود تعیین کنند، زیرا ناشران الکترونیکی حاضرند برای فروش محصولاتشان، آثار نویسندگان را با  قیمتهای خوب خریداری کنند.

ج) خودناشری[11]

با توجه به توسعة فناوریهای نوین، نهادهایی به‌وجود آمده‌اند که خدمات فنی و تخصصی شبکه‌ای را به قیمتهای بسیار ارزان به پدیدآورندگان اثر می‌فروشند تا آنها بتوانند آثار خود را بدون واسطه تولید و توزیع کنند. خود ناشری پدیده‌ای است درحال گسترش و ظرف سه سال ـ از سال 1999 میلادی تا سال2002 میلادی ـ در کشورهای صنعتی حدود 13% رشد کرده است و پیش بینی می‌شود در سالهای آینده، آهنگ رشد آن، شتاب بیشتری بگیرد (Dilevko,2006). صاحب‌نظران معتقدند در سالهای آینده دو شاخة نشر، رشد عظیمی خواهد یافت:

ج-1. «ناشرانِ پدید آور»[12] که به مراکز تراکم اطلاعات و به نوعی پدیدآور مبدل می‌شوند. این نوع ناشران با استخدام نویسندگان و کارکنان ماهر در مراحل مختلف نشر الکترونیکی در شرکتهای انتشاراتی، به نشر کتاب بدون واسطه اقدام می‌کنند.

ج-2. «پدیدآورندگانِ خود ناشر»[13] که بیش از پیش به فناوریهای جدید نشر دست می‌یابند.‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ این نوع نویسندگان با تخصصهایی فنی که از طرف نهادهای فعال به آنها داده می‌شود، اقدام به تولید آثارشان بدون دخالت ناشران می‌کنند. ‌خودناشریِ کتاب سابقه‌ای طولانی دارد. «کرمر»[14] فهرستی گسترده‌ از نویسندگانی که کتابهایشان را به صورت خود ناشری ایجاد می‌کنند، تهیه کرده است. اکثر این نویسندگان بدون هیچ کمکی از شرکتهای خودناشری رسمی، کارشان را آغاز کرده‌اند. از مشهورترین پدیدآورندگانِ خود ناشر می‌توان به «ویلیام بلیک»[15] و «بنیامین فرانکلین»[16] اشاره نمود. در آمریکای شمالی، خود ناشری به عنوان یک صنعت رسمی در اوایل و اواسط قرن بیستم رشد کرد و انتشاراتی چون «دورانس پابلیشینگ»[17] در سال 1920 میلادی و «ونتیج پرس»[18] در سال 1949 میلادی تأسیس شدند. خود ناشران معروفی چون «آی یونیورس»[19]، «زبریس»[20] و «آدِر هوس»[21] در اوایل و اواسط سال 1990 میلادی تأسیس شدند. این ناشران از فناوری چاپ بر اساس تقاضا استفاده می‌کنند. ناشرِ«آی یونیورس» برای فروش کتابهایش مبلغی در حدود 299 تا 748 دلار از مشتریان دریافت می‌کرد که این مبلغ بر طبق خواسته کاربر و با تسهیلاتی چون تجدید نظر نگارشی و غلط‌گیری‌کردن، قابل تغییر است. همچنین، این شرکت با تعیین شمارة شابک[22] برای هر کتاب، کاربران را به صورت شبکه‌ای به کتابفروشیهای برخط وصل می‌کند. شرکت «پابلیش آمریکا»[23] در سال 2004، حدود4800 عنوان کتاب تولید کرده که موج جدیدی از خودناشری را به وجود آورده است. نویسانه (حق‌التألیف) نویسندگان در این شرکت به ازای فروش نسخه‌هایشان بین 8 تا 12% مبلغ پشت جلد است. ناشر دیگری به نام، بین سالهای  1997 تا 2003 میلادی، حدود دو میلیون عنوان کتاب به فروش رساند و در اوایل سال 2005 نیز تقریباً  23000 عنوان کتاب تولید کرد. در سال 2004 نیز سه ناشرِ«آی یونیورس»، «زبریس» و «آدِر هَوس»، حدود 12000 عنوان کتاب منتشر کردند و به عنوان برترین شرکتهای خودناشری در جهان معرفی شدند(Dilevko,2006).

مزایای نشر الکترونیکی برای ناشران

ناشران سنتی، کتابها را در شمارگان زیادی برای به دست آوردن سود و فرصتهای زیاد چاپ می‌کنند. در این حالت، ممکن است به دلیل برابر نبودن عرضه و تقاضا، بازار توانایی فروش کتابها را نداشته باشد. علاوه بر این، چاپ کتاب در شمارگان زیاد، سرمایه‌گذاری در حمل و نقل، انبارداری و توزیع در خرده‌فروشیها از مضرات نشر چاپی است. چاپ کتابهای زیاد بدون تحقیق و تعیین تقاضای کاربران، کاری اصولی  نیست و ناشران متحمل ضررهای فراوانی می‌شوند. در نشر سنتی، شمار زیادی از کتابهای چاپی به ناشران برگشت داده می‌شود، ولی تمامی این مشکلات  از طریق کتابهای الکترونیکی برطرف می‌گردد. توزیع فیزیکی کتابها نسبت به توزیع الکترونیکی آنها پرهزینه‌تر است، علاوه بر این، نشر الکترونیکی، هزینه‌های انبارداری و کاغذ بازی را کاهش می‌دهد و یا از بین می‌برد. از سوی دیگر، برخلاف کتابهای چاپی که پس از چاپ در اختیار کتابفروشیها قرار می‌گیرند و در مدت زمان محدودی قابل دسترسی‌اند، کتابهای الکترونیکی در هر برهه از زمان در دسترسند. در نشر الکترونیکی، یک نسخه از کتاب در وبگاه قرار می‌گیرد و در صورت سفارش مشتری، کتاب مورد نظر تحویل داده می شود و بدین ترتیب دیگر مشکلی به نام برگشت کتاب وجود ندارد. به طور کلی، در نشر الکترونیکی، بهای کتاب، کمتر از نشر چاپی است. برای مثال اگر کتاب کاغذی به بهای 6 تا 10 دلار فروخته شود، همان کتاب در نشر الکترونیکی به بهای 1 تا 5 دلار، قابل فروش است (Gregory,1991). از سوی دیگر، فناوری چاپ بر اساس تقاضا[24] سبب شده که ناشران از فرایند چاپ کردن هزاران کتاب به شیوة سنتی رهایی یابند. در این روش، پرونده‌های الکترونیکی بر اساس تقاضای خواننده با دستگاه چاپگر لیزری با کیفیت بالا چاپ و سپس صحافی می‌شوند. یکی از مزایای این روش، استفاده بخشی از یک متن، مثلاً یک یا چند فصل از یک کتاب است. هر چند باید اشاره کرد که این فناوری، از کاغذ استفاده می‌کند و مشابه کتابهای الکترونیکی ارزان نیست و قابلیت سرعت دسترسی بالا را دارد (Arora,2001).

جمع‌بندی از نشر الکترونیکی

چنانکه ملاحظه شد، شبکة اینترنت، شرایطی فراهم می‌کند که ناشران برای نشر اطلاعات، راههای ارزان‌تری را انتخاب کنند، زیرا مجلات و صفحات الکترونیکی، نسبت به نسخه‌های چاپ شده، از نظر اقتصادی به صرفه‌تر هستند. مجلات و کتابهای الکترونیکی، ناشر را از سرمایه‌گذاری پرهزینه آزاد کرده، نگهداری منابع اطلاعاتی برای او آسانتر شده و از هزینة چاپ آنها کاسته خواهد شد. علاوه بر این، نشرالکترونیکی، یعنی کاستن هزینه‌های توزیع و انتشار. ناشر نه تنها با هزینه‌ای کمتر می‌تواند به خوانندگان دسترسی یابد بلکه با سرعت بالایی با آنها در ارتباط خواهد بود. کاهش این هزینه‌ها افزایش سرعت رسوخ نشر الکترونیکی را در گردآوری اطلاعات، ذخیره و پردازش اطلاعات نوید می‌دهد.

مزایای اصلی نشر الکترونیکی را می‌توان به شرح زیر دسته بندی کرد(بابایی، 1382:ص.23-25):

1. پس از انتشار، سرعت انتقال در محیط الکترونیکی بسیار زیاد است.

2. هزینة انتشار متون، کمتر است.

3. سرعت بازخورد مطالب، بیشتر است.

4. فرایند انتشار مراحل، کوتاه و کم هزینه‌تر است.

5. دسترسی کاربران از نقاط دور، آسان و سریعتر است.

6. امکان مقایسة متون مشابه با سرعت بیشتر، زمان و هزینة کمتر، میسر است.

7. امکان پرهیز از دوباره‌کاری فراهم می‌شود.

8. کاوش در متون الکترونیکی سرعت بالایی دارد.

9. امکان تدوین و طبقه بندی منابع اطلاعاتی در حوزه های گوناگون علوم در حجم بالا و مقیاس وسیع و با سرعت اندک فراهم می‌شود.

10. امکان مباحثه و مذاکره دربارة مطالب منتشر شده، به صورت همزمان (فردی و گروهی) فراهم می‌شود.

11. پدید آورندگان می‌توانند مستقیماً اقدام به انتشار مطالب خود کنند.

12. اشتراک منابع اطلاعاتی؛[25] مفهوم وسیعتر و واقعی‌تر می‌یابد.

13. قالب‌بندی متون و تغییر شکل آن به تناسب سلیقة کاربر امکان‌پذیراست.

14. دسترسی به مفاهیم و موضوعهای مرتبط در حوزه‌های گوناگون ممکن می‌شود.

15. انحصار (هرچند نه در سطح وسیع) کم رنگ می‌شوند.

16. برخی محدودیتهای دسترسی به منابع اطلاعات که در نشر سنتی وجود دارد، همچون محدودیتهای زمانی و مکانی و وجود شرایط خاص، رنگ می‌بازند.

17. بازبینی، ویرایش و اصلاح مطالب، آسانتر وسریعتر است.

18. امکان استفاده از سایر رسانه ها مانند صدا، تصویر و فیلم، همراه متون فراهم می‌شود.

از سوی دیگر، این شیوة جدید نشر، معایبی نیز دارد. برخی معایب نشر الکترونیکی، ذاتی هستند و برخی دیگر مانند مسائل مربوط به شیوة دسترسی کاربران، عارضی. از این‌رو، روشن است که این عوارض را با تمهیدات و روشهای مناسب می‌توان کاهش داد و یا از میان برداشت. اما تا زمانی که این عوارض، گریبانگیر طیف قابل توجهی از کاربران باشد، نمی‌توان از آنها چشم پوشید این موارد عبارتند از:

1. رعایت نکردن حقوق مادّی وفکری پدیدآورندگان (قانون حق نشر در محیط شبکه‌ای).

2. ناکارآمدی موتورهای کاوش اینترنتی در بازیابی کامل و دقیق اطلاعات.

3. عدم تسلط و مهارت کاربران در بازیابی اطلاعات. 

4. جابجایی یا حذف وبگاههای حاوی اطلاعات و خارج از دسترس شدن آنها.

5. عدم اعتباراستنادهایی که به منابع علمی اینترنتی می‌شود و نداشتن اعتماد کافی مجامع علمی به این منابع.

6. لزوم تدارک شرایط و ابزار مناسب شامل رایانه، خط ارتباطی و نرم افزارهای کاربردی برای دسترسی به اطلاعات.

7. رعایت نکردن کامل استانداردهای نشر الکترونیکی( مانند استانداردهای زبانی و قالب‌بندی اطلاعات) از سوی همة ناشران.

8. فراگیرنشدن استفاده از اینترنت( وبالطبع منابع الکترونیکی آن) در جهان، بویژه در کشورهای در حال توسعه

9. محدودیتها و تناقضهای موجود بین نشر آزاد مقالات و متون در اینترنت، توأم با چاپ آنها در نشریات متعارف.

نتیجه‌گیری

در عصر اطلاعات و ظهور پدیده نشر الکترونیکی، هیچ‌گاه موضوع جایگزینی کامل نشر الکترونیکی به جای چاپ، نگرانی‌ای جدی تلقی نشده است. پدیدة نشر الکترونیکی به عنوان امکانی در «طول» نشر سنتی (چاپی) پذیرفته شده و نه جایگزین آن. در این مقاله، مفاهیم نشر الکترونیکی و نشر سنتی مورد بحث قرار گرفت و تفاوتها و مزایای آنها بیان و نشان داده شد که نشر الکترونیکی با پیدایش خود بسیاری ازمحدودیتهای نشر سنتی را برطرف نموده و موجب شده کاربران بتوانند با سرعت بالا و هزینة کم، اطلاعات را دریافت کنند. البته، این فناوری دارای محدودیتهایی نیز هست که در مقاله بیان شده است، با وجود این، نشرسنتی و نشر الکترونیکی در کنار یکدیگر ارزش زیادی دارند.