نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
2 استاد، گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3 دانشجوی دکتری، گروه آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Objective: The aim of the present research is to evaluate top Islamic countries’ websites based on webometric indicators, visibility and accessibility in order to compare them with top world countries.
Methodology/Approach: The present study is a Survey with a webometric approach.
Identification of the websites repository was accomplised using a webometric ranking. Alexa and Wave tools were used to determin the visibility and accessibility of the websites.
Findings: Top Islamic world countries’ websites’ repository compared to top world countries showed considerably weaker performance according to size indicators, visibility, rich files, scholar, traffic rank and inlink. There was no meaningful difference in accessibility and time loading indicators.
Conclusion: In order to improve their repository and world rank, Islamic world countries have to improve their size indicators, visibility, rich files, scholar, traffic rank and inlink.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در سراسر جهان، دانشگاه‌ها و سازمان‌های تحقیقاتی، واسپارگاه‌های[1] دیجیتالی راه‌اندازی کرده‌اند (زوکالا[2]، 2008). رابطۀ واسپارگاه‌ها با جنبش دسترسی آزاد منجر به شکل‌گیری روند جدیدی در ارتباط‌های علمی شده‌است (بل و رویتی[3]، 2007). آنها روش توزیع و دسترسپذیری دانش را دگرگون کرده‌اند و فرصت جدیدی را برای پوشش کامل و متعادل از پیشینه‌های تحقیقاتی فراهم آورده‌اند (آگیلو[4] و همکاران، 2010). واسپارگاه‌ها بیش از ذخیره‌سازی منابع (مقاله‌های مجله‌ها، پایان‌نامه‌ها، مقاله‌های کنفرانس‌ها، خبرنامه‌ها، منابع آموزشی و ...) هستند. آنها با ایجاد ابرداده، به کاربران کمک می‌کنند تا به‌راحتی به منابع مورد نیاز خود دست یابند (وانی و راه[5] ، 2009 ).
ایجاد واسپارگاه‌های دیجیتالی مزایایی را دربردارد. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: دسترسی آسان به منابع تحقیقاتی در سازمان خود یا دیگر سازمان‌ها در سرتاسر جهان، انتشار سریع و گستردۀ اطلاعات و در نتیجه به‌دست آوردن ضریب تأثیر بالا، افزایش شهرت سازمان، استناددهی بیشتر به مقاله‌های واسپاری (پاپالاردو و فیتزگرالد[6]، 2007) و آرشیوسازی طولانی‌مدت و حفاظت منابع برای نسل آینده (رشیدی و ستوده، 1390). شایان ذکر است، چهار نوع از واسپارگاه‌ها مطرح شده‌اند که عبارتند از: واسپارگاه‌های موضوع‌محور[7]، واسپارگاه‌های تحقیقاتی[8]، واسپارگاه‌های ملی[9] و واسپارگاه‌های سازمانی[10] (آرمبراستر و رومی[11]، 2009).
وب‌سایت واسپارگاه‌ها درگاهی برای دسترسی به منابعی است که سازمان متولی آنها را گردآوری و ذخیره کرده است. با توجه به‌اینکه کاربران از طریق وب‌سایت با سازمان ارتباط برقرار می‌کنند، ارتباط انسانی در وب‌سایت وجود ندارد (زاهدی، 1389) بنابراین، بازبینی و ارزیابی منظم وب‌سایت‌ها از جنبه‌های ساختاری و محتوایی به‌منظور مشخص‌شدن نقاط قوّت و ضعف آنها و به‌دنبال آن ارتقای کیفیت خدمات و محتوای آنها ضروری است (دراگولانسکو، 1383). بدین‌ترتیب می‌توان به راهبردی مناسب برای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری دست یافت.
از اواسط دهه 1990، حوزۀ پژوهشی جدیدی به نام وب‌سنجی[12] به‌وجود آمد که در ارتباط با ماهیت و ویژگی‌های وب جهان‌گستر پژوهش انجام می‌دهد. وب‌سنجی یکی از روش‌ها برای ارزیابی وب‌سایت‌ها، ارزیابی رتبه‌بندی و به‌دست‌آوردن گزارش جامع رتبۀ ترافیک و... است. (عصاره، حیدری و زارع فراشبندی، 1386؛ ابوبکا و لینی[13]، 2015). در این روش از شاخص‌هایی برای سنجش استفاده می‌شود. به‌طور مثال، یک شاخص ارزشمند حجم ترافیک وب‌سایت است که در آن میزان بازدید سایت و وضعیت آنلاین آن، اندازه‌گیری می‌شود (قانع، 1388). وب‌سایت‌های دارای کیفیت بالاتر لینک‌های بیشتری دریافت می‌کنند و دریافت لینک یک روش بسیار مهم برای تشخیص افزایش میزان بازدید سایت و محبوبیت آن است (آلجوما و کوچی[14]،2015؛ رولت[15]،2006).
از آنجاکه یکی از روش‌های آگاهی از وضعیت وب‌سایت سازمان، مقایسه آن با وب‌سایت‌های سازمان‌های دیگر است (رزنفرد، مرویل و آرانگو[16]، 2015) این پژوهش بر آن است وب‌سایت واسپارگاه‌های برتر جهان اسلام و وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان را از نظر شاخص‌های وب‌سنجی مقایسه کند تا بتواند به تفاوت‌های دو گروه از لحاظ میزان دسترسپذیری و میزان نمایانی و همچنین شاخص‌های ارزیابی وب‌سنجی دست یابد. بدین ترتیب، نقاط ضعف و قوّت واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر جهان شناسایی می‌شود.
پیشینۀ پژوهش
در ایران پژوهش‌های اندکی دربارۀ واسپارگاه‌ها صورت گرفته است. برای نمونه می‌توان به پژوهش‌های زیر اشاره کرد.
«پریرخ و زاهدی» (1390) به شناسایی ویژگی‌های یک واسپارگاه سازمانی و میزان همخوانی وضعیت کنونی واسپارگاه سازمانی دانشگاه فردوسی مشهد (سیماد) با آن ویژگی‌ها پرداخته‌اند. مشخصات یک واسپارگاه سازمانی مطلوب به شش گروه یا معیار دسته‌بندی شده‌است. یافته‌ها نشان داد دربارۀ خط‌مشی و مستندات واسپارگاه سازمانی و استفاده از سیستم، بازنگری و تغییر ضروری است و سیماد از نظر مدیریت/اداره، در وضعیت متوسط و در رابطه با چشم‌اندازها و سیاست و ویژگی‌های فنّی وضعیت مناسبی دارند.
«شفیعی» (1393) به ارزیابی فراداده‌های به‌کار رفته در سامانه اطلاعات علمی دانشگاه فردوسی مشهد (ساعد) از جنبه قابلیت‌های جستجو، بازیابی و نمایه‌پذیری اطلاعات در راستای کارآمدترکردن سازماندهی اطلاعات در این سامانه و به‌ویژه در موتورهای جستجو پرداخته‌است. یافته‌ها نشان داد نمایه‌پذیری سامانۀ ساعد در دو موتور جستجوی گوگل و گوگل‌اسکلار بر اساس عنوان مقاله‌ها بیش از 60% است و پیشینه‌های به زبان فارسی، نمایه‌پذیری بهتری نسبت به پیشینه‌های به زبان انگلیسی داشتند. این پژوهش به این نتایج دست یافت که سازماندهی اطلاعات در سامانۀ ساعد به‌صورت بهینه صورت نمی‌پذیرد و وضعیت نمایه‌پذیری آن در موتورهای جستجو نیز مطلوب نیست. همچنین سامانه ساعد به‌عنوان یک مخزن سازمانی، نتوانسته از عناصر فراداده‌ای در ارائه انواع قابلیت‌های مختلف نمایش، مرور، محدودسازی نتایج و انتخاب نحوۀ مرتب‌سازی نتایج، استفادۀ بهینه را ببرد.
«پریرخ و زاهدی» (1394) نرم‌افزار واسپارگاه سازمانی دانشگاه فردوسی مشهد (ساعد) را ارزیابی کرده‌اند. آنها وضعیت واسپارگاه را از نظر ویژگی‌های فنّی، مدیریت واسپارگاه و سیستم، مدیریت محتوا، دسترسپذیری، آرشیو کردن و پشتیبانی از سیستم بررسی کرده‌اند. یافته‌ها نشان داد وضعیت ساعد از لحاظ ویژگی‌های فنّی در حدّ متوسط است و ضعف در برخی از قسمت‌ها مانند مدیریت محتوا و دسترسپذیری بر کارایی سیستم تأثیر دارد. همچنین ویژگی‌های آرشیو و پشتیبانی از سیستم در وضعیت متوسط هستند.
«زاهدی» (1394) معیارهای طراحی و اجرای سیستم‌های مدیریت اطلاعات علمی در دانشگاه‌ها (واسپارگاه‌های سازمانی) را بر پایۀ نظریه‌های سیستم اطلاعاتی شناسایی کرده‌است. عامل‌های ضروری برای یک مخزن سازمانی بر پایه نظریۀ فنی _ اجتماعی و چارچوب عناصر اثرگذار بر طراحی و توسعه واسپارگاه‌های سازمانی بر پایۀ چارچوب فناوری _ سازمان _ محیط شناسایی و معیارها به شش دستۀ چشم‌اندازها، سیاست‌گذاری‌ها، هدف‌ها، خط‌مشی‌ها، مستندات، مدیریت/اداره سیستم، سیستم واسپارگاه سازمانی و استفاده، گروه‌بندی کرده‌است که هر کدام از این معیارها، شاخص‌های متعددی را شامل می‌شوند.
«نوری میسا و حسن‌زاده» (1394) تلاش کرده‌اند عناصر تشکیل‌دهندۀ واسپارگاه سازمانی در دانشگاههای کشور را تعیین و یک چارچوب مفهومی ارائه دهند. آنان واسپارگاه سازمانی کالج سلطنتی لندن، دانشگاه علوم و فناوری هنگ‌کنگ، مدرسه بازرگانی آی‌سی‌اف‌ای‌آی و دانشگاه پردو را با استفاده از یک سیاهه وارسی بررسی کرده‌اند. با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از نمونه‌ها، هر یک از عناصر مربوط به واسپارگاه سازمانی بررسی شد که این عناصر عبارت بودند از: عناصر ساختاری (جایگاه واسپارگاه در سلسله‌مراتب سازمان، ساختار محتوایی واسپارگاه)، عناصر محتوایی و عناصر سیاسی (خط‌مشی‌های محتوایی، سیاسی و ساختاری). در نهایت، ارتباط بین هریک از این عناصر به‌وسیلۀ یک نمودار نشان داده شده‌است. با توجه به این مدل دانشگاههای کشور می‌توانند به ایجاد واسپارگاه سازمانی اقدام کنند.
با بررسی پیشینه‌های مربوط به واسپارگاه‌ها در ایران مشاهده شد که هیچ‌کدام از پژوهش‌ها وب‌سایت واسپارگاه‌ها را ارزیابی نکرده‌اند اما پژوهش‌های متعددی در زمینۀ ارزیابی وب‌سایت سازمان‌های دیگر از رویکردهای مختلف، صورت گرفته است که در زیر به برخی مطالعات صورت‌گرفته اشاره می‌شود.
«حقیقی‌نسب و فخرفاطمی» (1389) در پژوهشی به «بررسی و شناخت عوامل تأثیرگذار بر کیفیت وب‌سایت‌های اطلاعات علمی و دانشگاهی از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی مدیریت فناوری اطلاعات دانشگاههای دولتی شهر تهران» پرداختند. نتایج نشان داد وب‌سایت‌های اطلاعات علمی نسبت به وب‌سایت‌های دانشگاهی برتری دارند. مؤلفه «کیفیت اطلاعات» مهم‌ترین عامل برتری وب‌سایت‌های اطلاعات علمی بوده و «کیفیت خدمات» موجب برتری وب‌سایت‌های دانشگاهی شده‌است.
«گلتاجی و دیدگاه» (1390) دانشگاههای برتر جهان اسلام را بر اساس تعداد پیوندها، ضریب تأثیر و رتبۀ جهانی رتبه‌بندی کرده‌اند. نتیجه تحقیق آنان نشان داد رابطۀ معناداری بین ضریب‌تأثیر وب‌سایت با شاخص‌هایی از جمله رتبۀ جهانی، اندازه، فایل‌های غنی و اسکالر وجود دارد اما رابطه معناداری بین ضریب تأثیر وب‌سایت و نمایانی آن وجود ندارد. در بیشتر شاخص‌ها، دانشگاه کشورهای عربستان سعودی، مالزی، اندونزی و ترکیه رتبه‌های برتر را از آن خود کردند.
«پاپی و اباذری» (1392) وب‌سایت کتابخانه‌های ملی کشورهای آسیایی را ارزیابی و رتبه‌بندی کرده‌اند. وب‌سایت کتابخانه ملی سنگاپور با امتیاز 80، رتبه نخست و لائوس با امتیاز 36 آخرین رتبه را کسب کرده است. کتابخانه ملی ایران نیز با امتیاز 76، در رتبه ششم قرار گرفت و از نظر درجه‌بندی دارای وب‌سایتی قابل اعتماد است.
«نوکاریزی، خیرخواه و کیانی» (1392) در پژوهشی به «ارزشیابی کاربردپذیری وب‌سایت‌های پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و تکنولوژی شیراز از منظر دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز» پرداختند. نتایج پژوهش آنان به‌طور کلی نشان داد به‌کارگیری ابعاد کاربردپذیری در وب‌سایت پژوهشگاه‌ها از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی در وضعیت خوبی قرار دارد.
«یمین فیروز، ریاحی و بابایی» (1394) با استفاده از روش تحلیل پیوندی و با کمک استنادهای صورت‌گرفته در گوگل اسکولار، میزان رؤیت‌پذیری و اندازۀ وب‌گاه دانشگاههای علوم پزشکی منطقۀ شمال کشور را تعیین کردند. نتایج پژوهش آنان نشان داد بر اساس شاخص‌های پایگاه وبومتریکس، دانشگاه علوم پزشکی بابل بهترین رتبۀ شاخص «حضور»، دانشگاه علوم پزشکی گیلان بهترین رتبۀ شاخص «تاثیر»، دانشگاه علوم پزشکی گلستان بهترین رتبه «عرضه آزاد اطلاعات» و دانشگاه علوم پزشکی مازندران بهترین رتبه شاخص «برتری علمی» را داشته‌اند.
در خارج از کشور نیز مطالعاتی دربارۀ ارزیابی وب‌سایت‌های واسپارگاه‌ها و دیگر سازمان‌ها انجام شده است که به بررسی آنها نیز می‌پردازیم:
«نوواگو و آگارین»[17] (2008) صفحات 30 دانشگاه کشور نیجریه را برای مطالعه الگو و فراوانی بیرونی و درونی انتخاب و آنها را مطالعه کردند. نتایج مطالعۀ آنها نشان داد این دانشگاه‌ها به دیگر وب‌سایت‌های دانشگاههای نیجریه پیوند نداده بلکه بیشتر با وب‌سایت‌های غیردانشگاهی پیوند برقرار کرده‌اند.
«آگیلو[18] و همکاران» (2010) در پژوهشی با بررسی شاخص‌های رتبه‌بندی وب‌سنجی واسپارگاه‌های دسترسی آزاد، نحوۀ رتبه‌بندی واسپارگاه‌ها در وب‌سایت وبومتریک را بیان و واسپارگاه‌ها را بر اساس شاخص‌های وب‌سنجی رتبه‌بندی کرده‌اند. نتیجۀ این پژوهش نشان می‌دهد واسپارگاه کشورهای آمریکا، آلمان و انگلیس به‌ترتیب در صدر قرار دارند.
«چندرا، نوگروهو و صالح»[19] (2014) واسپارگاه‌های آسیای جنوبی را بر اساس شاخص‌های وبومتریک ارزیابی و آنها را رتبه‌بندی کرده‌اند. همچنین پراستفاده‌ترین نرم‌افزار در واسپارگاه‌ها و بیشترین نوع فایل مورد استفاده در واسپارگاه‌ها را مشخص کرده‌اند.
«ابوبکا و لینی» (2015) دانشگاههای برتر جهان را با دانشگاههای رتبه‌پایین جهان مقایسه و تفاوت‌های آنها را از لحاظ نمایانی و دسترسپذیری بررسی کردند. آنها از نرم‌افزار الکسا و نرم افزار ارزیابی اوال اکسس برای جمع‌آوری داده‌های خود استفاده کردند و به این نتیجه رسیدند که دانشگاههای برتر جهان از نظر میزان دسترسپذیری و نمایانی، تفاوت چشمگیری با دانشگاههای رتبه‌پایین دارند.
بررسی آثار و مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد پژوهشگران عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مختلف را از جنبه‌های مختلف اعم از میزان نمایانی، میزان تأثیر، میزان پیوندها و... در محیط وب بررسی و تحلیل کرده‌اند. شمار آثار در این حوزه زیاد است، اما کمتر اثری به ارزیابی وب‌سایت واسپارگاه‌ها پرداخته است. این درحالی است که وب‌سایت واسپارگاه‌ها مهم‌ترین نقطۀ دسترسی کاربران به منابع تحقیقاتی سازمان‌هاست. بررسی ویژگی‌ها، عملکرد، رتبه و جایگاه وب‌سایت واسپارگاه‌های کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر جهان می‌تواند به مسئولان در برطرف‌ساختن نواقص موجود و بهبود وضعیت وب‌سایت واسپارگاه‌ها یاری برساند.
پرسش‌های پژوهش
1. رتبه‌بندی واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام از نظر شاخص‌های اندازه، مشاهده‌پذیری، فایل‌های غنی‌شده و اسکالر در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
2. میزان نمایانی واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
3. میزان دسترسپذیری واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
روش‌شناسی پژوهش
پژوهش حاضر، پیمایشی با رویکرد وب‌سنجی است. جامعه پژوهش را واسپارگاه‌های برتر جهان اسلام و واسپارگاه‌های برتر جهان تشکیل می‌دهند. از طریق وب‌سایت وبومتریک، واسپارگاه‌های برتر شناسایی شدند. در این رتبه‌بندی، برای برخی از کشورهای جهان اسلام واسپارگاه برتری بیان نگردیده است، زیرا وب‌سایت این واسپارگاه‌ها از نظر شاخص‌های مطرح در وب‌سایت وب‌سنجی به آستانۀ قابل‌قبول برای ورود به این رتبه‌بندی دست نیافته‌اند. بنابراین، تعداد واسپارگاه‌های برتر جهان اسلام از 57 واسپارگاه به 21 واسپارگاه کاهش یافت. برای مقایسه نیز 21 واسپارگاه برتر جهان انتخاب شد. اسامی واسپارگاه‌های رتبه اول جهان اسلام و برتر جهان، در جدول1 قابل مشاهده است.
رتبه‌بندی وبومتریک شاخصی است برای رتبه‌بندی وب‌سایت‌های دانشگاه‌ها، واسپارگاه‌ها و مراکز علمی، آموزشی و تحقیقاتی دنیا که توسط گروه پژوهشی سایبرمتریک[20]، واحدی از انجمن ملی تحقیقات اسپانیا[21] تهیه شده‌است. گروه پژوهشی سایبرمتریک از چهار شاخص برای رتبه‌بندی وب‌سایت واسپارگاه‌ها استفاده کرده است. این چهار شاخص عبارتند از: اندازه[22]، مشاهده‌پذیری[23]، فایل‌های غنی[24] و اسکالر[25]. شاخص «اندازه» (S) تعداد صفحاتی را شامل می‌شود که موتور جستجوی گوگل آن را پوشش می‌دهد. شاخص «مشاهده‌پذیری» (V) تعداد کلّ پیوندهای خارجی سایت‌های دیگر به سایت مورد نظر از پایگاه اطلاعاتی ahrefs و Majestics را تشکیل می‌دهد. فایل‌های غنی(R) از طریق سایت گوگل قابل استخراج است. فایل‌های مورد نظر شامل فایل‌های آداب آکروبات[26]، آداب پست اسکریپت[27]، مایکروسافت ورد[28] و مایکروسافت پاورپوینت[29] است. شاخص آخر، اسکالر (Sc) است و تعداد مقاله‌هایی را شامل می‌شود که در پنچ سال گذشته در گوگل اسکالر نمایه شده‌اند. در نهایت، رتبۀ نهایی هر وب‌سایت با وزن‌دهی به هرکدام از این شاخص‌ها به‌دست می‌آید. فرمول آن در زیر ارائه شده است (اعتمادی‌فرد، 1386):
رتبه وب‌سنجی= 4×V+2×S+1×R+1×Sc
به‌منظور مقایسۀ میزان نمایانی وب‌سایت واسپارگاه‌های کشورهای برتر جهان اسلام و جهان، رتبه ترافیک، پیوند درونی و میزان زمان لودکردن[30] مقایسه شد. داده‌های مورد نیاز از نوار ابزار الکسا[31] به‌دست آمد. رتبه ترافیک الکسا از اندازه‌گیری مرکب از میزان بازدید از صغحات وب[32] و تعداد استفاده‌کنندگان[33] است (قانع، 1388). این نوار ابزار به‌عنوان یکی از ابزارهای قوی برای رتبه‌بندی وب‌سایت در نظرگرفته می‌شود (آلجوما و کوچی، 2015).
ابزار دسترسپذیری ویو[34] به‌عنوان یکی از ابزارهای مفید در تعیین مشکلات دسترسپذیری معرفی شده‌است (بارتی، پرم و کومار[35]، 2016). در پژوهش حاضر از این ابزار برای ارزیابی دسترسپذیری وب‌سایت‌ها استفاده شد. برای مقایسۀ دو میانگین کشورهای جهان اسلام و کشورهای برتر جهان، از آزمون ناپارامتری من‌ویتنی استفاده شده است.
لازم به‌ذکر است، داده‌های مورد نیاز اواخر مردادماه 1395 گردآوری شد و برای تجزیه‌وتحلیل یافته‌ها از بستۀ نرم‌افزار آماری علوم اجتماعی[36] نسخه 23 استفاده‌گردید.
جدول1. اسامی واسپارگاه‌های رتبه اول جهان اسلام و واسپارگاه‌های برتر جهان
|
سازمان |
کشورهای برتر جهان |
رتبه جهانی |
سازمان |
کشورهای جهان اسلام |
رتبه جهانی |
|
|
1 |
اندونزی |
102 |
|||
|
2 |
مالزی |
220 |
|||
|
3 |
عربستان سعودی |
532 |
|||
|
4 |
نیجریه |
540 |
|||
|
5 |
عراق |
552 |
|||
|
6 |
American University in Cairo Digital Archive and Research Repository |
مصر |
580 |
||
|
7 |
بنگلادش |
594 |
|||
|
8 |
ترکیه |
597 |
|||
|
9 |
Dépôt Institutionnel de l'Université Abou Bekr Belkaid Tlemcen |
الجزایر |
703 |
||
|
10 |
سودان |
818 |
|||
|
11 |
قطر |
822 |
|||
|
12 |
قزاقستان |
936 |
|||
|
Universidade de São Paulo Biblioteca Digital de Teses e Dissertações |
|
13 |
اوگاندا |
1043 |
||
|
14 |
ایران |
1121 |
|||
|
15 |
تونس |
1139 |
|||
|
HAL Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique Archive Ouverte |
|
16 |
آذربایجان |
1307 |
||
|
17 |
اردن |
1556 |
|||
|
Agecon Search Research in Agricultural and Applied Economics |
|
18 |
آلبانی |
1581 |
||
|
19 |
مراکش |
1883 |
|||
|
Universitat Autònoma de Barcelona Dipòsit Digital de Documents |
|
20 |
فلسطین |
1954 |
||
|
Queensland University of Technology Institutional Repository |
|
21 |
لبنان |
2158 |
یافته‌های پژوهش
کشورهای برتر جهان از سه قارۀ اروپا، امریکا و اقیانوسیه هستند که در این میان 85/42% واسپارگاه‌های کشورهای برتر جهان تنها از کشور آمریکاست. بهترین رتبه جهانی نیز مربوط به سازمان «آرشیو آرکسیو» از کشور آمریکاست. کشورهای جهان اسلام در میان چهار قارۀ آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا پراکنده هستند و رتبۀ وبومتریک واسپارگاه این کشورها از 102 آغاز شده است. بهترین رتبه واسپارگاه کشورهای جهان اسلام به کشور اندونزی اختصاص دارد و بدترین رتبه به واسپارگاه کشور لبنان با رتبۀ 2158 مربوط است. در این میان، بهترین رتبه واسپارگاه برای کشور ایران، 1121 است.
1. رتبه‌بندی واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام از نظر شاخص‌های اندازه، مشاهده‌پذیری، فایل‌های غنی‌شده و اسکالر در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام در هر چهار شاخص وب‌سنجی با سطح معناداری کوچکتر از 100/0 اختلاف معناداری با وب‌سایت واسپارگاه‌های برتر جهان دارند. کشور انگلیس در شاخص‌های «اندازه» و «اسکالر» و کشور امریکا در شاخص‌های «مشاهده‌پذیری» و «فایل‌های غنی» بهترین عملکرد را داشته‌اند. بدترین عملکرد در شاخص‌های «اندازه»، «مشاهده‌پذیری»، «فایل‌های غنی‌شده» و «اسکالر» به‌ترتیب مربوط به واسپارگاه کشور لبنان، مراکش، آلبانی و لبنان است. اسامی این واسپارگاه‌ها در جدول2 قابل مشاهده‌است.
جدول 2. اسامی قوی‌ترین و ضعیف‌ترین سازمان‌ها در شاخص‌های وب‌سنجی، رتبه ترافیک
|
شاخص |
قوی‌ترین سازمان |
رتبه |
کشور |
ضعیف‌ترین سازمان |
رتبه |
کشور |
|
اندازه |
Europe PubMed Central |
1 |
انگلیس |
Lebanese American University eCommons |
2262 |
لبنان |
|
مشاهده‌پذیری |
Arxiv.org e-Print Archive |
1 |
امریکا |
Mohammed V University in Rabat Institutional Repository |
1938 |
مراکش |
|
فایل‌های غنی |
Arxiv.org e-Print Archive |
1 |
امریکا |
Epoka University Repository |
2016 |
آلبانی |
|
اسکالر |
Europe PubMed Central |
1 |
انگلیس |
Lebanese American University eCommons |
2014 |
لبنان |
|
رتبه ترافیک |
MIT Institutional Repository |
742 |
آمریکا |
Khazar University Institutional Repository |
811126 |
آذربایجان |
برای این‌که متوجه شویم در کدام یک از شاخص‌ها باید بیشتر تلاش کرد تا به سطح برتر جهانی نزدیک شویم، در جدول3 اختلاف میانگین رتبه‌های هر شاخص آورده شده است. از آنجاکه شاخص‌های «مشاهده‌پذیری» و «فایل‌های غنی» نسبت به شاخص‌های «اندازه» و «اسکالر» ضعیف‌تر هستند، به توجه بیشتری نیاز دارند تا در جدول رتبه‌بندی پیشرفت کنیم.
جدول3. مقایسه شاخص‌های وب‌سنجی، میزان نمایانی و میزان دسترسپذیری وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام و برتر جهان
|
اختلاف میانگین رتبه‌ها |
میانگین رتبه ها |
sig |
شاخص |
|
|
کشورهای برتر جهان |
کشورهای جهان اسلام |
|||
|
19/805 |
33/115 |
52/920 |
001/0> |
اندازه |
|
43/1088 |
24/16 |
67/1104 |
001/0> |
مشاهده‌پذیری |
|
76/1077 |
14/17 |
90/1094 |
001/0> |
فایل‌های غنی |
|
14/732 |
05/25 |
19/757 |
001/0> |
اسکالر |
|
95/161066 |
71/13029 |
67/174096 |
001/0> |
رتبه ترافیک |
|
62/46077- |
00/47546 |
38/1968 |
001/0> |
پیوند درونی |
|
29/0- |
4286/3 |
1429/3 |
628/0 |
زمان لودکردن |
|
56/0- |
9500/6 |
3889/6 |
895/0 |
مشکلات دسترسپذیری |
2. میزان نمایانی واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
در این قسمت برای مقایسۀ میزان نمایانی سایت واسپارگاه‌های کشورهای جهان اسلام و کشورهای جهان، «رتبه ترافیک»، «پیوند درونی»[37] و «میزان زمان لودکردن سایت» بررسی شد.
یکی از ابزارهای مطرح برای اندازه‌گیری میزان نمایانی، نرم‌افزار الکساست. در اینجا با استفاده از این نرم‌افزار، میزان نمایانی وب‌سایت‌ها مقایسه شد. چنان‌که در جدول3 قابل مشاهده‌است، اختلاف چشمگیری بین رتبه ترافیک و پیوند درونی وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام و کشورهای برتر جهان وجود دارد که این اختلاف معنادار است (با سطح معناداری کمتر از 001/0). اما جالب است که در شاخص «زمان لودکردن» با سطح معناداری 628/0 معنادار نیست؛ بدین‌معنا که بین کشورهای جهان و برتر جهان از نظر زمان لودکردن اختلاف معناداری وجود ندارد.
واسپارگاه‌های کشورهای آمریکا در دو شاخص «رتبه ترافیک» و «پیوند درونی» بهترین عملکرد و واسپارگاه‌های کشورهای آذربایجان و فلسطین به ترتیب بدترین عملکرد را در دو شاخص ذکرشده داشته‌اند(جدول 2، 4).
جدول4. اسامی قوی‌ترین و ضعیف‌ترین سازمان‌ها در شاخص پیوند درونی
|
شاخص |
قوی‌ترین سازمان |
تعداد |
کشور |
ضعیف‌ترین سازمان |
تعداد |
کشور |
|
پیوند درونی |
Europe PubMed Central |
127448 |
آمریکا |
University of Palestine Repository |
99 |
فلسطین |
3. میزان دسترسپذیری واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان اسلام در مقایسه با واسپارگاه‌های برتر کشورهای جهان چگونه است؟
ابزارهایی برای ارزیابی دسترسپذیری وب‌سایت بر طبق استاندارد راهنمای دسترسی به محتوای وب[38] وجود دارد که در اینجا از ابزار ویو استفاده شد. مشکلات دسترسپذیری به وب‌سایت واسپارگاه‌های کشورهای جهان اسلام با کشورهای برتر جهان اختلاف معناداری نداشته‌اند (در سطح معناداری 895/0). بیشترین مشکلات دسترسپذیری مربوط به دو سازمان از کشور فرانسه با 22 و 21 خطای دسترسپذیری است. (جدول 5)
جدول5. اسامی قوی‌ترین و ضعیف‌ترین سازمان‌ها در شاخص میزان دسترسپذیری
|
شاخص |
قوی‌ترین سازمان |
تعداد مشکلات |
کشور |
ضعیف‌ترین سازمان |
تعداد مشکلات |
کشور |
|
دسترسپذیری |
University of California eScholarship Repository |
0 |
آمریکا |
HAL Sciences de l'Homme et de la Société |
21 |
فرانسه |
|
University of Michigan Deep Blue |
0 |
آمریکا |
||||
|
Europe PubMed Central |
0 |
انگلیس |
HAL Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique Archive Ouverte
|
22 |
فرانسه |
بحث و نتیجه‌گیری
ارزیابی واسپارگاه‌ها با استفاده از شاخص‌های وب‌سنجی مزایایی را به‌دنبال دارد؛ از جمله این‌که سازمان‌ها و دانشگاه‌ها از وضعیت موجود و عملکرد واسپارگاه‌ها آگاهی می‌یابند. همچنین سازمان‌ها می‌توانند با بازنگری سیاست‌های خود و توجه‌کردن به معیارهای استاندارد جهانی، شرایط لازم برای حضور فعال در محیط وب را فراهم آورند. بنابراین، پژوهش حاضر وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام را از نظر شاخص‌های «وب‌سنجی»، «میزان نمایانی» و «میزان دسترسپذیری» با وب‌سایت واسپارگاه‌های برتر جهان مقایسه کرده است.
رتبه‌بندی وبومتریکس با ترکیب داده‌های وبی، فهرستی از واسپارگاه‌ها را که نمرۀ لازم را در شاخص‌های «اندازه»، «مشاهده‌پذیری»، «فایل‌های غنی» و «اسکالر» کسب کرده‌اند، معرفی می‌کنند.36 کشور از جهان اسلام در رتبه‌بندی وبومتریک وارد نشده‌اند و این نشان‌دهندۀ عملکرد ضعیف وب‌سایت‌هاست. «نوروزی»[39] (2006) نیز در پژوهش خود به عملکرد ضعیف وب‌سایت دانشگاه خاورمیانه اشاره کرده است و علت آن را عامل‌های زبان‌شناختی می‌داند زیرا وب‌سایت‌های کشورهای خاورمیانه به زبان‌های فارسی، کردی، ترکی، عربی و عبری هستند و در نتیجه مخاطبان کمتری دارند و پیوندهای کمتری دریافت می‌کنند.
وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام از نظر شاخص‌های وب‌سنجی، میزان نمایانی و میزان دسترسپذیری با وب‌سایت واسپارگاه‌های برتر جهان مقایسه شد. واسپارگاه‌های کشور آمریکا در شاخص‌های «مشاهده‌پذیری»، «فایل‌های غنی»، «رتبه ترافیک»، «پیوند درونی» و «دسترسپذیری» بهترین عملکرد را داشته‌اند. واسپارگاه‌های کشور انگلیس در شاخص‌های «اسکالر» و «اندازه»، بهترین بوده‌اند. واسپارگاه‌های کشورهای جهان اسلام در تمام شاخص‌ها به‌جز شاخص «دسترسپذیری» و «سرعت لود شدن» ضعیف‌ترین عملکرد را داشته‌اند اما جالب توجه است که کشور فرانسه بیشترین مشکلات دسترسپذیری را داشته است. واسپارگاه کشور لبنان در شاخص‌های «اندازه» و «اسکالر»، واسپارگاه کشور مراکش در شاخص «مشاهده‌پذیری» و واسپارگاه کشور آلبانی در شاخص «فایل‌های غنی» بدترین عملکرد را داشته‌اند. ضعیف‌ترین «رتبۀ ترافیک» مربوط به واسپارگاه دانشگاه خزر از کشور آذربایجان است. کمترین «پیوند درونی» را واسپارگاه دانشگاه فلسطین دریافت کرده‌است. «آگیلو و همکاران» (2010) نیز در پژوهش خود به حضور پررنگ واسپارگاه‌های آمریکا و انگلیس اشاره کرده‌بودند.
همچنین یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که بین وب‌سایت واسپارگاه کشورهای جهان اسلام و کشورهای برتر جهان از نظر شاخص‌های وب‌سنجی اختلاف معناداری وجود دارد. شاخص‌های «مشاهده‌پذیری» و «فایل‌های غنی» در کشورهای جهان اسلام ضعیف‌تر از شاخص‌های «اندازه» و «اسکالر» هستند. بنابراین، سیاست‌های واسپارگاه‌ها باید بازنگری شود و برنامه‌ریزی برای ارتقای رتبۀ این شاخص‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.
میزان نمایانی از نظر شاخص‌های «رتبۀ ترافیک» و «دریافت پیوند درونی» در میان وب‌سایت واسپارگاه کشورهای جهان اسلام و کشورهای برتر جهان اختلاف معناداری داشته است. این بدین معناست که میزان بازدید کاربران از سایت و همچنین تعداد پیوندهای زده‌شده به وب‌سایت واسپارگاه‌های جهان اسلام نسبت به کشورهای برتر جهان کم بوده‌است. تعداد این پیوندها نشان‌دهندۀ تأثیر وب‌سایت در محیط وب و تأثیر تولیدکنندۀ آن است (امین‌پور و اطرج، 1389). نتایج پژوهش «ابوبکا و لینی» (2015) نیز نشان داد رتبه ترافیک و دریافت پیوند درونی در بین وب‌سایت دانشگاههای برتر با وب‌سایت دانشگاههای رتبه‌پایین تفاوت وجود دارد. خوشبختانه اختلاف معناداری بین سرعت بارگذاری در بین وب‌سایت کشورهای جهان اسلام و جهان وجود نداشت و این شاخص نقطۀ قوّت وب‌سایت کشورهای جهان اسلام به‌شمار می‌آید. قابل ذکر است، سرعت بارگذاری در جذب مخاطب اهمیت بسیاری دارد. بنابراین، یکی از شاخص‌های مهم است (پاپی و اباذری، 1392)
توسعۀ هر وب‌سایت باید با راهنمای دسترسپذیری موجود مطابق باشد، وگرنه وجود وب‌سایتی که دسترسی آن برای کاربران مشکل باشد و با استانداردهای موجود دسترسپذیری مطابقت نداشته باشد، بیهوده است (آلجوما و کوچی،2015؛ ابوبکا و لینی، 2015). این پژوهش مشکلات دسترسپذیری وب‌سایت واسپارگاه‌ها را با استفاده از ابزار ویو بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که رابطۀ معناداری بین واسپارگاه‌ها وجود ندارد و این نشان‌دهندۀ توجه دقیق طراحان و مسئولان سایت به این امر بوده است. «محمداسماعیل و کاظمی کوهبنانی» (1388) در پژوهش خود نشان دادند که وب‌سایت کتابخانه‌های ملی کشورهای اسلامی به لحاظ رعایت معیار دسترسپذیری در وضعیت مطلوب قرار دارند.
این پژوهش با مقایسۀ واسپارگاه‌های کشورهای جهان اسلام و جهان به این نتیجه رسیده‌است که کشورهای جهان اسلام برای بهبود رتبه جهانی واسپارگاه‌هایشان باید به ترتیب به شاخص‌های «اندازه»، «مشاهده‌پذیری»،«فایل‌های غنی»، «اسکالر»، «رتبه ترافیک» و «پیوند درونی» توجه بیشتری کنند. امید است مسئولان با شناسایی روش‌هایی که سبب بهترشدن رتبۀ وب‌سایت می‌شود و ارزیابی مداوم عملکرد واسپارگاه‌ها، وضعیت آنها را بهبود دهند. با توجه به این‌که تنها چهار واسپارگاه از کشور ایران امتیاز لازم برای حضور در رتبه‌بندی وبومتریک را به‌دست آورده است، پیشنهاد می‌شود در پژوهشی دیگر، وب‌سایت واسپارگاه‌های ایران ارزیابی شود تا مسئولان بتوانند برای پیشرفت واسپارگاه‌ها گام‌های مؤثری بردارند.
[1]. Repository.
[2]. Zuccala.
[3]. Bell & Rothery.
[4]. Aguillo.
[5]. wani,Rah.
[6]. Pappalardo , & Fitzgerald.
[7]. Subject-based repositories .
[8]. Research repositories.
[9]. National repository.
[10]. Institutional repositories.
[11]. Armbruster & Romary.
[12]. Webometric.
[13]. Baka, Leyni.
[14]. Aljumah, kouchay.
[15]. Rowlett.
[16]. Rosenfeld, Morville & Arango.
[17]. Nwagwu, Agarin.
[18]. Aguillo.
[19]. Chandra, Nugroho, Saleh.
[20]. Cybermetric.
[21]. CSIC.
[22]. Size.
[23]. Visibility.
[24]. Rich files.
[25]. Scholar.
[26]. Adobe Acrobat (.pdf) .
[27]. Adobe PostScript (.ps).
[28]. Microsoft Word (.doc).
[29]. Microsoft Powerpoint (.ppt).
[30]. Time load.
[31]. Alexa toolbar.
[32]. Page views.
[33]. Reach.
[34]. Wave.
[35]. Bharti, Prem, Kumar.
[36]. SPSS.
[37]. inlink.
[38]. Web Content Accessibility Guidelines (WCAG).
[39]. Noruzi.
)