بررسی وضعیت تقریظ های نوشته شده بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس در بازه زمانی سال 1360 تا 1397 در ایران

مقدمه

کتاب و کتابخوانی و میزان گرایش به مطالعه، امروزه یکی از شاخص‌های توسعه به شمار می‌رود. از آنجا که تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده ‌است، همه فرهنگ‌ها با کتاب آغاز می‌شوند و با کتاب رشد می‌کنند. در این میان آیین مقدس اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده‌ است، زیرا پیامبر عظیم‌الشأن اسلام رسالتش را با فرمان «خواندن» از سوی خداوند آغاز می‌کند و در همین فرهنگ مقدس است که خداوند منان به قلم سوگند یاد می‌کند و معجزه‌ آخرین فرستاده‌اش را یک کتاب قرار داده‌ است. موضوع تقریظ و تقریظ نویسی و لزوم پرداختن به آن از جمله مواردی است که می‌­تواند مورد توجه هر فردی که به نوعی با کتاب و کتابخوانی سر وکار دارد قرار بگیرد. تقریظ شامل یک یا چند نوشته از شخصیت­‌ها یا شخص معروفی است که دارای حسن اشتهار باشند. کار تقریظ از یک نظر معرفی نویسنده و محقق است و از سوی دیگر به معرفی خود اثر می پردازد.

کرامتی مقدم (۱۳۹۲) اصطلاح یا کلمه تقریظ را نوع خاصی از اثر ادبی، هنری و مستقل تحلیلی مطبوعات که به منظور اصلاح نواقص و بعضأ بررسی­‌های عمیق و دقیق توسط روزنامه­‌نگاران به منظور اصلاح آثار و یا بعضاً آثار علمی توسط ادبا، نویسندگان و نظایر آنان نوشته می­‌شود، می­‌داند. تقریظ درآمد ستایش‌آمیز بر یک اثر همراه با تأیید و ستایش نویسنده، و نیز معرفی کتاب [است]. اهداف تقریظ نویسی شامل: اهداف فرهنگی اجتماعی، اهداف علمی تخصصی و اهداف اعتقادی مذهبی است که نتایجی چون نشر و ترویج فرهنگ تحقیق و نویسندگی، تشویق و معرفی نویسندگان جوان، ویرایش و نظارت علمی بر کتاب‌ها، معرفی کتاب‌های خوب و تخصصی، رفع نقص کتاب‌های نوشته شده و آموزش غیرمستقیم نویسندگی را دارد.

 با توجه به موارد فوق، تقریظ و مقدمه یک نوشته ستایش‌­آمیز محض نیست و یک فرایند علمی برای معرفی هر چه بهتر کتاب و نویسنده و رفع نواقص و تکمیل خوبی­‌های کتاب است. «نوشتن تقریظ و مقدمه بر یک کتاب به ویژه کتاب‌های عالمان بزرگ کاری سهل و آسان نیست که به سرعت انجام گیرد، بلکه کاری است بسیار سخت و دقیق که مستلزم صرف وقت و تأمل و تدبر فراوان می‌باشد» (باقریان موحد، ۱۳۹۰، ص. ۳). بررسی و تأمل بر، تقریظ‌های نوشته شده و مقایسه تطبیقی اندیشه‌های بزرگان دانش و ادب بر متفکران هم عصر خود و واکاوی تقریظ‌های ایشان، سرآغازی برای شکوفایی هر چه بیشتر اندیشه‌های بشری است که می‌تواند مورد توجه استادان حوزه و دانشگاه قرار بگیرد و آن‌ها نیز در راستای احیای این سنت قدیمی، ولی مفید و سازنده با تلاش خود، محققان و پژوهشگران جوان را با راه و رسم تحقیقات علمی آشنا سازند و هم بر اندوخته‌هایشان افزوده و همچنین در این بازار بی سر و سامان نشر و تحقیق با معرفی کتاب‌های خوب و علمی به مخاطبان که کاری بسیار دشوار و مهم است و مورد فراموشی و بی مهری بزرگان قرار گرفته است، گامی هر چند کوچک و مؤثر بردارند (باقریان موحد،۱۳۹۰).

در مورد تعریف و اهمیت تقریظ در اکثر کتاب‌های لغت، مانند لغت‌نامه دهخدا، فرهنگ معین و دانشنامه‌هایی چون دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و دانشنامه ادب فارسی، مطالب بسیار مهمی آمده است که حاوی معانی مختلف است. شماری از بزرگان دانش و ادب در روزگار ما در کار تقریظ نویسی شهرت دارند که رکورددار مقدمه‌نویسی، دانشمند فقید و پر کار استاد سعید نفیسی (۱۲۷- ۱۳۴۵) است. از جمله نمونه‌های تقریظ، تقریظی است که بر مجموعه ستایش حضرت رسول اکرم (صلی‌الله ‌علیه ‌و آله ‌و سلم) در شعر فارسی، توسط ضیاءالدین دهشیری نوشته شده، و در آن ضمن اشاره به مدایح پیامبر (صلی‌الله ‌علیه ‌و آله ‌و سلم) در زبان عربی، از زمان کعب بن زهیر(د ۲۴ق) تا روزگار حاضر، اقدام مؤلف در کار گردآوری مدایح پیامبر (صلی‌الله ‌علیه ‌و آله ‌و سلم) در شعر فارسی ستوده شده است (امین، ۱۳۸۹).

همانطور که تقریظ نویسی، یکی از راه‌های نشر و ترویج دانش و فرهنگ و تشویق محققان و نویسندگان کار در عرصه نویسندگی است. معرفی کتاب‌ها با توجه به تنوع موضوعی آن به عنوان یک عامل مهم در ترویج فرهنگ کتابخوانی در ترغیب خوانندگان به منظور دنبال نمودن متن کامل آن دارای اهمیت بسیاری است. نویسندگان و ناشران با توجه به این موضوع و به کمک تقریظ افراد پیشکسوت در این امر، در راستای جذب مخاطب بیشتر و نیز فروش بالاتر کوشش می‌نمایند. موضوع اصلی ادبیات دفاع مقدس، نیز جنگ و مسایل مربوط به آن است، اما رویکرد هر یک از نویسندگان به پدیده جنگ متفاوت است و این آثار درباره بزرگانی نوشته شده است که از سال‌های دفاع مقدس برای ما به یادگار مانده است. معرفی کتاب‌های خوب و برجسته که توسط افراد خبره و آگاه مورد تقریظ قرار گرفته­ اند، علاوه بر این که نوعی ترویج فرهنگ کتابخوانی، مشوقی است برای نویسندگان جوان در نوشتن، عاملی مهم در ترویج فرهنگ تحقیق و نویسندگی خود منجر به ترویج علم در جامعه خواهد شد. مکارم شیرازى (۱۳۳۹) در کتاب خود «فیلسوف نماها» تقریظ را این گونه تعریف کرده است که نویسندگان، معمولاً براى معرفى ارزش آثار قلمى خود، قضاوت‌هاى بزرگان و صاحب‌نظران را به نام «تقریظ» در مقدمه کتاب‌هاى خود نقل مى‌کنند. این کار وسیله خوبى براى راهنمایى خوانندگان به ارزش آن کتاب است. اما به عقیده نویسنده، بهترین و طبیعى‌ترین تقریظ‌ها که مى‌تواند معرف ارزش واقعى یک کتاب باشد، همان درجه نفوذ و تأثیر آن در افکار طبقه‌اى که کتاب بیشتر به خاطر آن‌ها نوشته شده است، مى‌باشد.

 سجادی (۱۳۷۳) درکتاب خود «فرهنگ معارف اسلامى» تقریظ را این گونه تعریف کرده است که (اصطلاح ادبى) تقریظ مدح باشد و مخصوص شخصى زنده است بر خلاف مدح که عام است و بر کتابى تقریظ نویسند، یعنى از عمل و کار او ستایش نمایند.

امین (۱۳۸۹) در مقاله‌ای با عنوان «تقریظ و تقریظ نویسی: نتیجه آگاهی انسان»، سنت نگارش تقریظ و مقدمه‌نویسی بر کتاب‌های دیگران را، از خدمات ارزشمند دانسته که دست‌اندرکاران عرصه دانش و ادب و فرهنگ و هنر در طول تاریخ بدان اقدام و اهتمام کرده اند و به شرح افرادی که در این امر پیشکسوت بوده‌اند، پرداخته و گریزی بر تقریظ‌های خود نموده و مهمترین آن‌ها را معرفی کرده است.

باقریان موحد (۱۳۹۰) در مقاله خود «بازخوانی تقریظ­‌های علامه مرعشی نجفی» سنت تقریظ و مقدمه‌‌نویسی بر کتاب‌ها را یکی از مهمترین راه­های نشر و ترویج دانش و فرهنگ، که از دیرباز تاکنون در دنیای اسلام رواج داشته است، پس از تبیین مفهوم تقریظ و مقدمه، اهمیت و ویژگی‌های فنی و علمی مقدمه‌ها و تقریظ‌های علامه مرعشی نجفی را بیان نموده است.

هدف ولر^[1](۲۰۰۵) در مقاله «کتاب تبلیغاتی: تجزیه و تحلیل زبانی تقریظ» ارائه یک روش اولیه برای مطالعه تقریظ و متون کوتاهی که به طور سنتی در جلد کتاب نوشته شده - که ارائه‌دهنده اطلاعات در مورد یک کتاب به خوانندگان بالقوه است- می‌باشد. این مطالعه بر روی چهار مورد از مهمترین و شناخته شده‌ترین مراکز چاپ و نشر و کتابفروشی در جهان انگلیسی زبان یعنی: پنگوئن^[2]، بالانتین^[3]، روتلج^[4]، بارانز^[5] و نوبل^[6]، متمرکز شده است که تجزیه و تحلیل بیش از ۶۰ تقریظ در این مطالعه نشان می‌دهد که ممکن است تقریظ یک ژانر که با هدف ارتباطی قطعی و با استفاده از قراردادهای زبانی، به هدف متقاعد کردن مخاطب خود ثانویه است، باشد. از ویژگی­‌های گفتمان تبلیغات تقریظ این است که با استفاده از عصاره‌های بررسی شده از منابع مختلف در تلاش برای متقاعد کردن خواننده آینده‌نگر به «خرید محصول» می‌باشد که گفتمان خاص تشکیل می­‌دهند.

هدف احمد محمد (۲۰۱۵) در مقاله­ای با عنوان «تجزیه و تحلیل پشت جلد کتاب تقریظی در زبان انگلیسی« ارائه یک تحلیل از تقریظ پنج کتاب متعلق به مجموعه‌­ای در زبان‌شناسی (رشته­های زبان) منتشر شده توسط خانه چاپ ونشر (مؤسسه هادر^[7]) است. این تحقیق به بررسی دو ویژگی از تقریظ: هدف ارتباط و استفاده از برخی از قراردادهای زبانی و گفتمانی تقریظ نوشته شده در مورد کتاب و همچنین برای متقاعد کردن، به دست آوردن خریداران بالقوه/ خوانندگان آن است. مدل ارائه شده توسط گی والر (۲۰۰۵) در این پنج تقریظ اعمال می‌شود. ساختار بلاغی (از نظر مدل سه – حرکت گی والر است) و قراردادهای زبانی و گفتمان: تعریف کردن، حذف، ضرورت، شکل آدرس شما، پرسش بلاغی و گزیده‌­ای از کتاب تجزیه و تحلیل از پنج تقریظ، نشان داده است که نه تنها ویژگی­‌های زبانی و گفتمان، به عنوان تنوع که توسط برخی از مطالعات نشان داده اند، بلکه ساختار عمومی (حرکت بلاغی) بسته به موضوع کتاب متفاوت است. در دیگر کلمات تقریظ­‌ها مبحث کنترل شده هستند.

هدف کاکسکایا^[8] (۲۰۱۶) در مقاله­‌ای با عنوان «تجزیه و تحلیل زبانی رمان­های ترکی به وسیله تقریظ: ژانر مبتنی بر مطالعه» تجزیه و تحلیل رمان­‌های ترکیه است که به طور خاص انتخاب شده است. تمرکز این مقاله روی ۱۰ رمان از ژانر تراژدی، زندگینامه، تاریخی، ادبی، هیجان‌انگیز و ماجراجویی، اصلاح خود، عاشقانه و ترسناک است. در اصطلاح، هدف ارتباطی و تجزیه و تحلیل زبان بلاغی، دستور زبان و روش‌های سلینکر^[9] (۱۹۷۲)، لکسترم^[10] (۱۹۷۳)، تریمبل^[11] (۱۹۷۴)، سوالز^[12] (۱۹۹۰) و باتیا^[13] (۱۹۹۳) است و به دنبال آن ارتباط آن‌ها با سخن تبلیغاتی در مجموعه‌ای از نوشته‌ها شامل ۱۰ رمان تقریظی ترکی استفاده شد. در گام اول برای تعیین حدود مطالعه، مقدار آن در دسته خاصی از نوشته‌جات مشخص شد، در قدم بعدی مطالعه به کاوش در ساختار بلاغی تقریظی با دیدگاه تجزیه و تحلیل (سوالز، ۱۹۹۰؛ باتیا، ۱۹۹۳) برای شناخت هدف ارتباطی آن‌ها اختصاص داده شد. علاوه بر این، تجزیه و تحلیل زبانی با توجه به جنبه‌های دستور زبان و ارتباط بین نوع منابع زبانی و جنبه­‌های عملکردی آن‌ها در سخن مورد تمرکز قرار گرفت. نتایج نشان داد که کتاب تقریظی، از یک نوع خاص و مشخص با یک هدف ارتباطی خاص شکل گرفته است. در روشن­‌ترین یافته‌ها، مشخص شد که در استفاده از قراردادهای زبانی و گفتمان خاص تعدادی ویژگی‌های اساسی مباحثه تبلیغاتی نشان داده شده است.

یکی از مهمترین عوامل توسعه و رشد فرهنگی در هر جامعه، بالا بودن میزان مطالعه در آن جامعه است. مطالعه و کتابخوانی، ابزار اصلی افزایش سطح آگاهی و دانش تک تک افراد جامعه است. نوشتن تقریظ و مقدمه‌نویسی بر کتاب‌های دیگران، یکی از خدمات با ارزش در عرصه فرهنگ است و یکی از عوامل مهم و  تأثیرگذار در گزینش کتاب و مطالعه آن، ارجاع به تقریظ (نوشته پشت جلد کتاب) است. بررسی و تحلیل محتوای ترکیبی تقریظ‌های نوشت شده بر کتاب‌های دفاع مقدس که مسئله اصلی این پژوهش است و در این مقاله از دو جنبه حائز اهمیت است. اول با بررسی این تقریظ‌­ها محتوای اصلی تقریظ‌­ها کشف می‌­شود و می‌توان زوایای گوناگون آن را بررسی کرد و دوم آن که مطالعه این تقریظ‌­ها می­تواند تا حدود زیادی گویای ویژگی‌های روحی و شخصیتی تقریظ نویسان باشد.

انجام بررسی و مرور پیشینه­‌های پژوهش نشان می­‌دهد که با توجه به پژوهش­‌های انجام شده، به دلیل آن که یکی از اهداف ناشران و نویسندگان در استفاده از تقریظ، دست یافتن به اهداف اقتصادی است، می­توان کلام تقریظ را نوعی زبان تبلیغاتی به شمار آورد. کلام تبلیغ با دو عنصر ارتباطی مهم مشخص می‌شود، اطلاع‌رسانی و ترغیب، هرچند در وهله اول به نظر می‌رسد که وجود این دو عنصر در جهت مؤثر واقع شدن تبلیغ، لازم و ضروری هستند، ولی بیشتر مطالعات انجام شده در حوزه تبلیغات زبانی نشان می­‌دهد که ترغیب، هدف نهایی تبلیغ است و اطلاع‌رسانی در مرتبه دوم قرار دارد.

در تقریظ­‌ها به طور ضمنی و تلویحی، اهداف اقتصادی نیز لحاظ می­‌شود، نوع تبلیغ به کار رفته در آن‌ها را بیشتر تأییدی و اعلانی است. هر چند در مواردی نیز به طور مستقیم از مخاطب درخواست می­‌شود که کتاب را خریداری و مطالعه کند. همچنین در بحث ادبیات پایداری در ایران و تأثیر جنگ بر ادبیات معاصر مفاهیم و ادوار و قالب‌های شعر جنگ به ویژه قالب غزل حماسی و نمودهای آن را در شعر شاعران شاخص این قالب بررسی و شاعران دفاع مقدس و عناصر حماسی معرفی شده است و آثاری که در این دوره ادبی جای می‌گیرند عمدتاً مرتبط با دوران دفاع مقدس است. با توجه به پیشینه‌ها، در پژوهش‌های انجام شده هر کدام به صورت جداگانه در حیطه تقریظ و دفاع مقدس انجام شده است. در بررسی موارد فوق اطلاعاتی در خصوص تقریظ و مقدمه‌نویسی، همچنین اهداف و روشمندی تقریظ، ساختار زبانی تقریظ، پرداخته اند. در سایر پژوهش‌ها نیز به پدیده دفاع مقدس و آثار و نتایج آن در ادبیات فارسی پرداخته شده است. در پژوهش‌­های خارج از کشور نیز به نقش تقریظ نویسی در فروش بیشتر کتاب اشاره دارد.

به طور کلی پژوهش‌های انجام شده در این رابطه شامل موارد زیر است:

۱. تقریظ و مقدمه‌نویسی؛ ۲. تجزیه و تحلیل پشت جلد کتاب تقریظی؛ ۳. تجزیه و تحلیل زبانی تقریظ؛ ۴. کارکرد تبلیغاتی تقریظ؛ ۵. تقریظ نویسی و فروش بیشتر کتاب؛ ۶. ادبیات و عناصر حماسی دفاع مقدس.

با توجه به پژوهش‌­های انجام شده در این حوزه، به موضوع و نقش تقریظ در کتاب‌های دفاع مقدس و اهمیت آن پرداخته نشده است و همچنین در زمینه تقریظ­‌های نوشته شده در پشت جلد کتاب‌ها، آن چه در این پژوهش‌ها بیشتر دارای نمود عینی است، توصیه به استفاده این کتاب‌ها، توسط کاربران تجزیه و تحلیلی از تقریظ و کارکرد تبلیغاتی تقریظ در راستای جذب و آشنایی بیشتر مخاطب و نیز فروش بالاتر است. همچنین با توجه به موارد گفته شده، از رویکرد کیفی برای انجام پژوهش در این حوزه استفاده شد.

بنابراین، پژوهش حاضر با رویکرد کیفی طراحی و اجرا شد تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهد: دیدگاه تقریظ نویسان درباره کتاب‌های نوشته شده در حوزه دفاع مقدس، چگونه در تقریظ­‌هایی که بر این آثار می‌نویسند، منعکس می‌شود؟ و نقش یا ردپایی که تقریظ نویسان در تقریظ‌های خود بر کتاب‌ها به جا می‌گذارند شامل چه مفاهیمی است؟ که در مطالعه حاضر به آن پرداخته خواهد شد.

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کاربردی و با رویکرد کیفی انجام شده است. از آنجایی که هدف اصلی این پژوهش بررسی محتوای تقریظ‌­های نوشته شده بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس که در بازه زمانی سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۷ که مورد تقریظ قرار گرفته اند، است. ابتدا تعداد کتاب‌های فارسی دفاع مقدس که مورد تقریظ قرار گرفته اند، مشخص شد.

 برای جمع‌آوری داده‌­ها از روش مشاهده و پایگاه های اطلاعاتی استفاده شد. جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق شامل کتاب‌های فارسی دفاع مقدس که در بازه زمانی سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۷ مورد تقریظ قرار گرفته اند، که بالغ بر ^[14]۵۷ تقریظ از ۵۵ کتاب فارسی دفاع مقدس است که از این تعداد 53 تقریظ توسط «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، ۳ تقریظ متعلق به «سردار قاسم سلیمانی» و ۱ تقریظ متعلق به «دکتر محمد رضا سنگری» است.

ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوای ترکیبی، فهرستی از موضوعات از تقریظ‌های مورد نظر جمع‌آوری شد و مفاهیم موجود استخراج و طبقه‌بندی شدند. سپس با استفاده از سیاهه وارسی اطلاعات مورد نیاز استخراج و در نهایت از آمار توصیفی، نرم افزار­های مایکروسافت اکسل و اس‌پی‌اس‌اس برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شد.

یافته‌ها

پس از بررسی تعداد ۵۷ تقریظ از ۵۵ کتاب فارسی دفاع مقدس که به عنوان جامعه آماری بود، از این تعداد ۵۳ تقریظ متعلق به «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، ۳ تقریظ متعلق به «سردار قاسم سلیمانی» و ۱ تقریظ متعلق به «دکتر محمد رضا سنگری» است.

به منظور پاسخگویی به این پرسش متن هر 57 تقریظ، بررسی و تحلیل محتوا شد. پس از تعیین مقوله­‌های اصلی و واحد­های ثبتی،کدگذاری و با استفاده از نرم‌افزار­های مایکروسافت اکسل و اس‌پی‌اس‌اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ادامه یافته‌­های مربوط به هر مقوله اصلی در قالب جدول و نمودار ارائه خواهد شد.

دیدگاه تقریظ نویسان در تقریظ‌های نوشته شده آن‌ها بر کتاب‌های دفاع مقدس، شامل ۳ مقوله اصلی است. این مقوله‌ها عبارتند از: بیان عواطف و احساسات، اظهارنظر و پیشنهاد، که در جدول (1) قابل مشاهده است.

جدول 1. مقوله‌های اصلی پژوهش

مقوله بیان عواطف و احساسات

این مقوله از پنج واحد ثبتی احساس، تشکر، تمجید، دعا و عشق تشکیل شده است. نمونه‌هایی از تقریظ‌های مرتبط با بیان عواطف و احساسات در جدول (2) آمده است که تعداد این مقوله‌ها در تقریظ‎ها شمارش و درصد فراوانی آن مشخص و در نهایت در جدول نهایی ثبت شده است که این نمونه‌ها گزیده‌ای از کل موارد مورد بررسی است.

جدول ۲. نمونه‌هایی از بیان عواطف و احساسات منعکس شده در تقریظ‎ها

همچنین مطابق با داده‌­های جدول (۳) واحدهای ثبتی تمجید (18)، دعا (12) دارای بیشترین فراوانی در میان تقریظ­ها بودند. ضمن این که در مجموع حدود 100 درصد از تقریظ‌­ها موضوع مرتبط با مقوله بیان عواطف و احساسات داشتند.

جدول ۳. توزیع فراوانی واحدهای ثبتی مقوله بیان عواطف و احساسات

 مقوله اظهارنظر

این مقوله از 3 واحد ثبتی تأیید کتاب، توصیف کتاب و نقد کتاب تشکیل شده است. نمونه‌هایی از تقریظ‌های مرتبط با اظهارنظر در جدول (4) آمده است.

جدول ۴. نمونه‌هایی از اظهارنظرهای منعکس شده در تقریظ‎ها

 همچنین واحدهای ثبتی توصیف کتاب (24) و تأیید کتاب (16) در میان تقریظ‌های مورد بررسی دارای بیشترین فراوانی بودند. ضمن این که در مجموع حدود 86 درصد از تقریظ‌ها موضوع مرتبط با مقوله اظهارنظر داشتند (5).

جدول ۵. توزیع فراوانی واحدهای ثبتی مقوله اظهارنظر

مقوله پیشنهاد

مقوله پیشنهاد از پنج واحد ثبتی پیشنهاد در مورد ترجمه کتاب، پیشنهاد در مورد خواندن کتاب، پیشنهاد در مورد ساخت فیلم، پیشنهاد در مورد نگارش کتاب و پیشنهاد در مورد سایر موضوعات تشکیل شده است. نمونه‌هایی از تقریظ‎های مرتبط با اظهارنظر در جدول (۶) آمده است.

جدول ۶. نمونه‌هایی از پیشنهادهای منعکس شده در تقریظ‎ها

همچنین در این مقوله واحد ثبتی پیشنهاد در مورد خواندن کتاب دارای بیشترین فراوانی در میان تقریظ‌ها بود. ضمن این که در مجموع حدود 35/1 درصد از تقریظ‌­ها موضوع مرتبط با مقوله پیشنهاد داشتند.

جدول ۷. توزیع فراوانی واحدهای ثبتی مقوله پیشنهاد

تجزیه و تحلیل داده‌های توصیفی بر اساس تعداد فراوانی 3 مقوله اصلی حاکی از آن است که در میان تقریظ‌های مورد بررسی مقوله­ بیان عواطف و احساسات با 100 درصد دارای بیشترین فراوانی و پس از آن مقوله اظهار نظر با 86 درصد در رتبه­ بعدی قرار دارد. همچنین مقوله­ پیشنهاد (۳۵.۱ درصد) دارای کمترین فراوانی است (۸).

جدول ۸. توزیع فراوانی مقوله­‌های اصلی تقریظ‌های نوشته شده بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس

 در خصوص نقش یا ردپایی که تقریظ نویسان در تقریظ‌های خود بر کتاب‌های دفاع مقدس به جا می‌گذارند، نقش­‌های متعددی در بررسی تقریظ‌های «آیت‌الله سید علی خامنه‌ای» بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس به دست آمده که در ادامه به آن اشاره می‌شود.

  1. گسترش و توسعه صنعت چاپ در کشور به گونه‌ای که برخی از آثار تقریظی به چاپ بالای پنجاه و.... رسیده است؛ ۲. نگارش تاریخ ایران و غنی نمودن آن (نگارش بخش‌هایی که دیده نشده است) و شکل بخشیدن به تاریخ ایرانیان در آینده (آینده‌سازی)؛ ۳. افزایش ساعات مطالعه ایرانیان و توسعه فرهنگ کتابخوانی؛ ۴. تقویت رشد و شکوفایی علمی ادبی و هنری؛ ۵. پاسداشت و صیانت از زبان و ادبیات فارسی؛ ۶. تأکید بر ضرورت ترجمه برخی از آثار ارزنده و  تأثیرگذار به زبان‌های خارجی مثل کتاب من زنده‌ام، برای بیان حقانیت ایران در و نیل به سایر اهداف متعالی؛ ۷. تشویق و ترغیب روایتگری صحنه‌های جنگ؛  ۸. دعوت و تأکید بر ساخت فیلم و توصیه به فیلم‌نامه‌نویسی از وقایع جبهه و جنگ؛ ۹. بیان مظلومیت ایران در جنگ تحمیلی و بی‌توجهی نهادهای بین‌الملل به حقوق مسلم ما و حقوق بشر؛ ۱۰. ترغیب به انتقال فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و انقلابی به جامعه و جهان؛ ۱۱. بیان عظمت 8 ساله دفاع مقدس و بیمه شدن انقلاب به واسطه این دفاع؛  ۱۲. بیان فرهنگ ایثارگری و از جان گذشتگی ایرانیان؛ 13. افزایش غرور ملی و همبستگی ملی ایرانیان در برابر تجاوز خارجی؛ ۱۴. بازنشر مهارت‌های جنگ‌آوری و مبارزه با دشمن؛ ۱۵. بیان و تکریم ارزش‌های انسانی؛  ۱۶. بیان نقش زنان در دوران دفاع مقدس 8 ساله؛ ۱۷. ترویج فرهنگ تقدیر و تشکر؛  ۱۸. ترویج ادعیه و شعائر اسلامی

در ضمن مدل مفهومی زیر از مطالب گفته شده استخراج شده است:

تصویر 1. مدل مفهومی از تحلیل کیفی تقریظ‌های «آیت الله سید علی خامنه‌ای»

بحث و نتیجه‌گیری

پس از بررسی تعداد ۵۷ تقریظ از ۵۵ کتاب فارسی دفاع مقدس که به عنوان جامعه آماری بود، از این تعداد ۵۳ تقریظ متعلق به «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، ۳ تقریظ متعلق به «سردار قاسم سلیمانی» و ۱ تقریظ متعلق به «دکتر محمدرضا سنگری» است. همچنین یافته‌ها نشان داد که «آیت الله سید علی خامنه‌­ای»، با تعداد 53 تقریظ، بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس، دارای بیشترین تقریظ است. سپاسگزاری از خداوند، تقدیر از نویسندگان، توجه به زبان و ادبیات فارسی، ضرورت ترجمه برخی منابع، تأکید بر ساخت فیلم، توجه به نقش زنان در دفاع مقدس و تاریخ‌سازی از جمله مواردی است که ایشان در تقریظ‌های خود مورد تأکید قرار داده است. با توجه به بررسی تقریظ‌های نوشته شده توسط «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، از آنجایی که بیشترین تقریظ‌­های نوشته شده ایشان متعلق به رده موضوعی 955، DSR (جنگ ایران و عراق، 1367 – 1359 – خاطرات) است، به نظر می­رسد که تأکید ایشان بر معرفی و اهمیت کتاب‌های فارسی دفاع مقدس برای مطالعه در الویت می‌باشد. همچنین آنچه از تحلیل تقریظ‌های «آیت الله سید علی خامنه‌ای» مرتبط با ساختار ادبی و هنری منابع می‌توان گفت این است که ایشان توجه خاص به این موضوع داشته و در اکثر موارد، در تقریظ‌های خود اقدام به مدح و تمجید نموده است و برخی موارد را نیز نارسا و ضعیف توصیف کرده است که در ادامه به آن پرداخته می‌شود:

الف. مواردی را که توسط «آیت الله سید علی خامنه‌ای»تمجید شده است:

«نوشته شیوا، جذاب و هنرمندانه، مؤثر، مفید؛ نگارش درست و قوی مثل کتاب آب هرگز نمی‌میرد و کتاب خانم ضرابی در شرح شهید چیت‌سازیان؛ سرپنجه معجزه‌گر برخی از نویسندگان، آمیختگی این خاطرات به طنز و شیرین‌زبانی که از قریحه‌ ذاتی راوی برخاسته و با هنرمندی و نازک‌اندیشی نویسنده، به خوبی و پختگی در متن جا گرفته است و نیز صراحت و جرأت راوی در بیان گوشه‌هایی که عادتاً در بیان خاطره‌ها ناگفته می‌ماند؛ اشاره به طنز در بعضی از نوشته ها مثل زنده باد کمیل، قلم انداز یک نویسنده خوش ذوق، نقد کتب به لحاظ ادبی، تصویر جزئیات و حوادث و کیفیت تسلسل طبیعی و منطقی، نگارش روان و روشن و موشکاف، قلم و تقریر شیوا؛ اشاره به روش نو و جدید روایت از کسی و تقریر از دیگری، تعریف از بیان خاطرات با جزئیات و ریزه‌کاریها مثل کتاب آقای بنائی را خواندم یکی هم کتاب این حاج آقای عباس دست طلا و...».

ب. مواردی که «آیت الله سید علی خامنه‌ای»در تقریظ مورد نقد قرار داده اند:

در آن مبالغاتی در بیان و یکسو نگری‌هایی در قضاوت و گاه برخی تنگ نظری‌ها و حتی سایه‌ای از خودستائی هست که می‌شود به جنبه‌های مثبت کتاب بخشیدشان..! ؛ گسیختگی در ذهن و نارسایی در زبان؛ تقلید از مطبوعات غربی و زبان روزنامه‌ای است.

ج. احساسات و عواطف «آیت الله سید علی خامنه‌ای»از زبان خودش:

شیرین کامی ایشان و سپاسگزاری از خداوند به واسطه وجود برخی از آثار مثل آن 23 نفر؛ دلبستگی ایشان به فتوحات آینده مصنفین؛ معمولاً بر هر کتابی تقریظ می‌نویسم و این‌ها از روی احساس من است؛ با احساس صادق نوشتم؛ مطالعه و رؤیت برخی از آثار با چشمی لبریز از اشک شوق و حسرت؛ احساس عروج معنوی ایشان از مطالعه بعضی آثار مثل شانه‌های زخمی خاکریز؛ برخی از منابع سطر به سطر مطالعه و نیوشیده شد و...

د. مواردی که «آیت الله سید علی خامنه‌ای» در تقریظ‎ها، تأکید کرده اند:

۱. بر ضرورت و الزام ترجمه برخی آثار همانند: کتاب‌های، خط فکه؛ زنده باد کمیل؛ دا و عبور از آخرین خاکریز؛

۲. موارد مرتبط با تاریخ: تأثیر مخصوص شکل بخشیدن به تاریخ ما در آینده؛

۳. در مورد موضوع آزادگان: ماندگاری خاطرات آزادگان- به تصویر کشیده شدن صحنه‌های اسارت مردان ما در چنگال بعثی‌ها؛

۴. تقدیر از زحمات نویسندگان و نثار درود به آنان مثل درود بر سرهنگی‌ها و بهبودی‌ها و دعا برای نویسندگان- تمجید از کتاب فرمانده من- معرفی بهترین‌های خاطرات جنگ و بیان لزوم برخی از کتب مثل آتش به اختیار؛

۵. بیان نتیجه حکومت ظالمانه و جابرانه حزب بعث و پستی و خباثت آنان و صبر و پایداری و عظمت روحی جوانمردان ما؛

۶. موضوعات فنی جنگ: بیان اطلاعاتی از نیروی هوایی عراق- توجه به تاکتیک‌های جنگ؛

۷. فعالیت‌های صنفی در جنگ: یادی از فعالیت پر مرارت و تحمل طلب دیده‌بانی- بیان اهمیت دسته‌های غیررزمی مثل آشپزها امدادگر- توصیه به طی مدارج تحصیلی طلبه‌های جوان جهت تبدیل شدن به رهبران برجسته انقلاب و جمهوری اسلامی- سهم بزرگ ارتش در تشکیل دفاع مقدس 8 ساله»؛

۸. بیان عظمت حادثه 8 ساله دفاع مقدس و تحول شگرفی که در دل و جان و فکر و عمل جوانان این کشور پدید آورد - دفاع مقدس 8 ساله معجزه الهی است»؛

 ۹. توصیه به مطالعه کتب درباره فرماندهان جنگ، ایشان مشتری کتب با موضوع سرداران و فرماندهان جنگ هستند،

لحظات و حالات ثبت شده در سراسر این کتاب، همان ظرافت‌های حیرت‌انگیزی است که از مجموع آن، تابلوی پرشکوه و با عظمت عملیاتی چون فتح‌المبین و بیت‌المقدس پدید آمده و برترین‌های هنر جهاد و ایثار و شجاعت و ابتکار را در مجموعه‌ نمایشگاه بی‌نظیر هنرهای انقلاب اسلامی، نشان می‌دهد مثل کتاب همپای صاعقه، عملیات فاو و عظمت آن و تشبیه آن به یک صفحه عظیم مینیاتور با نهایت استادی و زیبایی؛

۱۰. لزوم توجه به وجود برخی از آثار در خانواده: «کتاب‌هایی مانند ضربت متقابل و هم پای صاعقه، باید کتاب‌های رایج دست کارکنان در سطح سپاه و خانواده‌هایشان باشـد». نیز کتاب فرهنگ جبهه»؛

۱۱. لزوم ساختن فیلم و مستند از این منابع: «کتاب فرهنگ جبهه: چقدر خوب است که آن کسانی که فیلم می‌سازند، یا قصه می‌نویسند، یا شعر می‌گویند، یا نمایشنامه می‌نویسند، از این نوشته‌ها و این اسناد استفاده کنند. آن وقت کارآیی این نوشته‌های شما به حد نهایت می‌رسد که در ادبیات و در هنر رایج مربوط به جنگ بیاید و به خورد آن‌ها برود- این یک کتاب منبع بسیار غنی و ارزشمند است که از آن می‌توان ده‌ها کتاب و فیلمنامه و زندگینامه استخراج کرد- هشت سال دفاع مقدس: دارای ظرفیت هزاران کتاب به منظور انتقال فرهنگ و ارزش‌های اسلامی و انقلابی به جامعه و جهان است»؛

۱۲. اما آن جایی که به خصوص تفکر و روحیه و منش اسلامی خودش را مشخص می‌کند، جاهای خاصی است. آنجاها را جستن و روی آن‌ها تکیه کردن و آن‌ها را خوب بیان کردن، حقیقتاً کار برجسته و مهمی است. خوشبختانه کارهای شما از همین قبیل است- کتاب مقتل- استشمام عطر اخلاص از زنده باد کمیل و نیز شانه‌های زخمی خاکریز؛

۱۳. روحیات بسیج ـ این پدیده استثنائی دوران جنگ- تجسم روحیه بسیجی؛

۱۴. توجه به نقش زنان: گلایه از نپرداختن به نقش فداکارانه همسر یک رزمنده، است.

یافته­های پژوهش در مورد محتوای تقریظ‌های نوشته شده بر روی کتاب‌های فارسی دفاع مقدس بود، نشان داد که تقریظ‌های نوشته شده بر کتاب‌های دفاع مقدس، شامل ۳ مقوله اصلی است. این مقوله‌ها عبارتند از: بیان عواطف و احساسات، اظهارنظر و پیشنهاد.

مقوله بیان عواطف و احساسات، از ۵ واحد ثبتی احساس با فراوانی ۲۱ درصد، تشکر با فراوانی  ۱۹.۳ درصد، تمجید با فراوانی ۳۱.۶ درصد ، دعا با فراوانی ۲۱ درصد و عشق با فراوانی ۷ درصد، تشکیل شده است که در مجموع مقوله عواطف و احساسات، با ۱۰۰درصد فراوانی بیشترین فراوانی را در میان مقوله‌های اصلی داشته است.

مقوله تمجید با فراوانی ۳۱.۶ درصد، بیشترین میزان فراوانی را در میان مقوله‌های فرعیِ استخراج شده از مقوله عواطف و احساسات، را داراست. مقوله تمجید شامل مفاهیمی مانند؛ آفرین، تحسین نویسنده، تحسین کتاب، درود، سلام و مرحبا است که سلام دارای بیشترین و مرحبا دارای کمترین فراوانی است.

بعد از تمجید، مقوله احساس و دعا با در رتبه دوم بیشترین فراوانی‌ها است. مقوله احساس شامل مفاهیم مثبتی چون؛ احساس صادقانه، احساس رضایت، احساس عزت و احساس عروج معنوی است و همچنین مفاهیم منفی همچون؛ احساس حقارت، احساس خسران و مواردی چون احساس دوگانه و احساس خواننده است. همچنین مقوله دعا شامل مفاهیمی مانند؛ رحمت خداوند، حفظ خداوند و سپاس خداوند است که رحمت خداوند دارای بیشترین و سپاس خداوند دارای کمترین فراوانی را در تقریظ‎ها است.

از دیگر مقوله‌های قابل توجه، مقوله تشکر است، در تقریظ­های مرتبط با این مقوله ۳ مفهوم قابل مشاهده است که شامل؛ سپاس، قدردانی و تقدیر می‌باشد. همچنین مقوله عشق با فراوانی ۷ درصد با کاهش فراوانی نسبت به مقوله‌های تمجید، احساس، دعا و تشکر است و فقط در ۴ مورد تقریظ‎ها مشاهده شده است.

پژوهش حاضر مشخص کرد که اظهارنظر، از ۳ واحد ثبتی تأیید کتاب، توصیف کتاب و نقد کتاب تشکیل شده است که واحدهای ثبتی تأیید کتاب با فراوانی۲۸.۱ درصد، توصیف کتاب با فراوانی ۴۲.۱ درصد و نقد کتاب با فراوانی ۱۵.۱ درصد، می‌باشد و در مجموع مقوله اظهار نظر، با فراوانی ۸۶ درصد، از لحاظ فراوانی دومین مقوله در میان مقوله‌های اصلی است.

مقوله اظهارنظر، دومین مقوله پر تکرار در مقوله‌های اصلی است، این مقوله شامل مفاهیمی از جمله؛ تأیید کتاب، توصیف کتاب و نقد کتاب است. بیشترین میزان فراوانی مربوط به مفهوم توصیف کتاب و کمترین فراوانی متعلق به نقد کتاب است که توصیف کتاب در تقریظ‎ها شامل چهار گروه اصلی؛ توصیف کلی، توصیف ادبی، توصیف ساختاری و توصیف شخصیت‌های داستان می‌شود. در توصیف کلی فصل‌های مختلف کتاب، از لحاظ مناسب بودن محتوا و میزان کارآمدی مطالب برای عموم مخاطبان در تقریظ‎ها مورد بررسی قرار گرفته است. در خصوص مفهوم توصیف ادبی و ساختاری، نوع نگارش و سبک نویسنده کتاب مورد بررسی قرار گرفته است که از جمله مفاهیم بیان شده در تقریظ‎ها می‌توان به؛ نگارش درست و قوی، ذوق سرشار، سر پنجه معجزه‌گر، نوشته شیوا و جذاب و هنرمندانه، سطور و کلمات نورانی، روایت زیبا، ریزه‌کاری‌ها و نقش‌های هنرمندانه، نثری استوار و.. اشاره کرد. همچنین شخصیت‌های داستان نیز در تقریظ‎ها مورد توصیف قرار گرفته از جمله در تقریظ مقام معظم رهبری بر کتاب خاک‌هاى نرم کوشک؛ از شخصیت اصلی داستان، «اوستا عبدالحسین برونسى» سخن گفته و در مورد معرفت درونی، ادراک و احساس صادقانه وی صحبت کرده است.

 از دیگر مفاهیم مورد بررسی تأیید کتاب است که دارای بیشترین فراوانی بعد از توصیف کتاب است که در واقع تقریظ نوشته شده بر کتاب دال بر صحت درستی کتاب و تأیید کتاب است. مفهوم نقد کتاب در تقریظ‎ها از کمترین فراوانی برخوردار است و فقط در ۴ مورد تقریظ‎ها مشاهده شده است که از جمله موارد اشاره شده می‌توان به؛ گسیختگی در ذهن و نارسایی در زبان، مبالغاتی در بیان و یکسو نگری‌هایی در قضاوت و گاه برخی تنگ نظری‌ها و حتی سایه‌ای از خودستائی، تقلید از مطبوعات غربی و زبان روزنامه‌ای اشاره کرد.

مقوله پیشنهاد از پنج واحد ثبتی پیشنهاد در مورد ترجمه کتاب، پیشنهاد در مورد خواندن کتاب، پیشنهاد در مورد ساخت فیلم، پیشنهاد در مورد نگارش کتاب و پیشنهاد در مورد سایر موضوعات تشکیل شده است. در این مقوله واحد ثبتی پیشنهاد در مورد خواندن کتاب دارای بیشترین فراوانی در میان تقریظ­ها بود. ضمن این که در مجموع حدود35/1 درصد از تقریظ­ها موضوع مرتبط با مقوله پیشنهاد داشتند.

اما مقوله سوم پیشنهاد است که این مقوله در میان مقوله‌های اصلی در جایگاه سوم اهمیت قرار دارد، مفاهیم موجود در این مقوله شامل؛ پیشنهاد در مورد ترجمه کتاب، پیشنهاد در مورد خواندن کتاب، پیشنهاد در مورد ساخت فیلم، پیشنهاد در مورد نگارش کتاب و پیشنهاد در مورد سایر موضوعات است. پیشنهاد در مورد خواندن کتاب، به معنای رضایت از کتاب مطالعه شده و عاملی در جهت تشویق مخاطبان به مطالعه کتاب مورد نظر است که این مفهوم در بین تقریظ‌های شناسایی شده دارای بیشترین فراوانی است. پیشنهاد در مورد ترجمه کتاب، پیشنهاد در مورد نگارش کتاب و پیشنهاد در مورد سایر موضوعات از لحاظ فراوانی در مرتبه دوم پیشنهادها قرار می‌گیرند و در ۴ مورد از تقریظ‎ها قابل مشاهده است. در خصوص پیشنهاد در مورد ترجمه کتاب، در تقریظ‎ها ضرورت و الزام ترجمه برخی از آثار همانند خط فکه، زنده باد کمیل، دا و عبور از آخرین خاکریز مورد تأکید قرار گرفته است. همچنین پیشنهاد در مورد نگارش کتاب و پیشنهاد در مورد سایر موضوعات، در تقریظ‎های مورد بررسی آثاری چون؛ کتاب از سیاهی تا سرخی، جشن حنابندان، دا، شانه‌های زخمی خاکریز، فرهنگ جبهه، من زنده ام و نورالدین پسر ایران، قابل مشاهده است. در خصوص پیشنهاد در مورد ساخت فیلم که دارای کمترین فراوانی در تقریظ می‌باشد، نیز تأکید بر لزوم ساختن فیلم و مستند در آثاری چون؛ کتاب فرهنگ جبهه، لشگر خوبان و همپایه صاعقه، قابل مشاهده است.

بررسی یافته های پژوهش بیانگر این است که محتوای تقریظ‌های نوشته شده بر کتاب‌های دفاع مقدس، شامل ۳ مقوله­ اصلی «بیان عواطف و احساسات»، «اظهارنظر» و «پیشنهاد» است که تجزیه و تحلیل داده‌های توصیفی بر اساس تعداد فراوانی 3 مقوله اصلی، حاکی از آن است که در میان تقریظ‌های مورد بررسی مقوله­ «بیان عواطف و احساسات» با 100 درصد دارای بیشترین فراوانی و پس از آن «مقوله اظهار نظر» با 86 درصد در رتبه­ بعدی قرار دارد. همچنین مقوله­ پیشنهاد با 20 درصد دارای کمترین فراوانی در تقریظ‎ها است. با توجه به نتایج به دست آمده از تقریظ‌های مورد بررسی مقوله عواطف و احساسات دارای بیشترین میزان فراوانی می‌باشد.

نتایج این بخش از پژوهش با نتایج پژوهش شهباز و منصوریان (1392)، در مورد بررسی گزیده­ای از کتاب‌های کتابخانه شهید هاشمی نژاد ساوه که از وندالیسم آسیب دیده بودند. با بهره‌گیری از روش نمونه‌گیری هدفمند 140 مورد از کتاب نوشته ها انتخاب و به روش تحلیل محتوای ترکیبی بررسی شدند. از لحاظ تحلیل محتوایی دارای هم خوانی، و از جهت انتخاب نوع بستر مورد پژوهش دارای مغایرت است.

بر اساس این نتایج، هدف از نوشتن تقریظ بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس، بیشتر اطلاع‌رسانی مخاطبان جهت مطالعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی، نشر و ترویج فرهنگ نویسندگی و تحقیق است، در ضمن بررسی تقریظ‌های مورد نظر نشان از نوعی نگرش با احساس صادقانه از یک سو شگفتی و تحسین و عزت، و از سویی دیگر همراه با غم و اندوه بوده است.

از جمله رویدادهایی که هر چند وقت یک‌بار شاهد آن هستیم نوشته شدن تقریظی توسط رهبر معظم انقلاب بر یک کتاب است، این تقریظ‎ها شامل دست‌نوشته‌هایی است که ایشان بعد از مطالعه کتاب می‌نویسند. معمولاً «آیت الله سید علی خامنه‌ای» در این نوشته‌ها ضمن ذکر موقعیتی که کتاب را خوانده‌اند نکاتی را درباره آن می‌نویسند که می‌تواند برای نویسندگان راهگشا باشد. در این راستا کتاب های بسیاری به ویژه کتاب‌هایی که در زمینه دفاع مقدس نگاشته شدند مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است که مزین به تقریظ ایشان شده و با اعمال یادداشتی از سوی ایشان، نویسندگان و پدیدآورندگان این کتاب‌ها مورد تقدیر واقع شده اند و چه بسا یادداشت های ایشان نقش بسزایی در معرفی این کتاب ها به اجتماع و بالا رفتن تیراژ آن ها هم داشته است. از مهمترین ویژگی تقریظ‌های «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، می­‌توان به این موارد اشاره کرد که ایشان دارای نظر کارشناسی است، همچنین یک کتاب خوان، کتاب نویس، ادیب و شاعر حرفه ای است، چون در زمینه ادبیات تبحر ویژه ای دارند. به خصوص در زمینه ی شعر، نظر ایشان نظر ارجع است.

نکته دیگر در بررسی کتاب‌های پرفروش و پر اقبال حوزه دفاع مقدس این است که مردم و عموم مخاطبان بیشتر از آن‌که به خواندن آثار داستانی این حوزه را دوست بدارند، علاقه‌مند به خواندن واقعیت‌ها و مطالب مستند جنگ ایران و عراق هستند. به علاوه چنین کتاب‌هایی که حاوی خاطرات و روایت‌ها هستند، مواد خام داستان‌ها و فیلم‌های مختلف را در اختیار تولیدکنندگان این آثار قرار می‌دهند.

با توجه به موارد گفته شده در مجموع تقریظ‌های نوشته شده بر کتاب‌های فارسی دفاع مقدس، در واقع نوعی معرفی کتاب برای عموم مخاطبان است و نیز تشویق نویسندگان جوان و اهمیت دادن به نسل جوان که جزو سرمایه‌­های اصلی کشور محسوب می‌شوند. همچنین ترویج کتاب و کتابخوانی که خود منجر به توسعه فرهنگ مطالعه در جامعه و رشد علمی در کشور می‌باشد. از سوی دیگر نوشتن تقریظ از جانب «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، به عنوان شخص اول مملکت و به عنوان یک شخصیتی که اهل مطالعه و کارشناس فنی است و از نظر حوزه ادبیات، شعر و رمان نظر ایشان ارجعیت دارد، در هر صورت خیلی از کارشناسان این حوزه می‌دانند که در کنارش نگاه کارشناسی وجود دارد، وقتی ایشان بیان می­دارد که کتابی خوب است، نه این که فقط سلیقه و نظر ایشان باشد، بلکه از نظر شکل کارشناسی آن است و بسیاری از این نگاه، استقبال می­کنند و در ادامه وقتی مقام معظم رهبری، مطالعه یک کتاب را در تقریظی به مردم توصیه می­‌نمایند، به پشتوانه پیشنهاد ایشان برای مطالعه آن کتاب، مردم نیز از آن کتاب بیشتر استقبال می­‌کنند. وقتی خرید و به دنبال آن فروش کتاب‌ها بیشتر باشد شمارگان و چاپ کتاب‌ها بالا می­‌رود که خود باعث توسعه صنعت چاپ در سطح کشور می­‌شود. بنابر این اگر جامعه فرهیخته و اهل قلم نیز بر روی کتاب‌های حوزه دفاع مقدس همچون «آیت الله سید علی خامنه‌ای»، تقریظ بنویسند همانا ادامه دهنده راه ایشان در ترویج فرهنگ تقریظ و تقریظ‌نویسی خواهند بود.

پیشنهادها

پژوهش حاضر مشخص کرد که «آیت الله سید علی خامنه‌­ای» بزرگترین مشوق کتاب و کتابخوانی است که به عنوان یک کتابخوان حرفه‌ای و یک صاحب‌نظر در این عرضه شناخته شده‌ است، پیشنهاد می‌شود که افراد  تأثیرگذار نیز با نوشتن تقریظ بر کتاب‌های مفید و مناسب باعث بالا رفتن شمارگان و سرانه مطالعه کتاب‌ها بشوند. با توجه به اهمیت تقریظ کتاب‌ها و نقش و کاربردهای مختلف آن‌ها، پیشنهاد می‌شود ناشران محترم در تدوین و طراحی کتاب‌ها، فضایی را برای درج تقریظ‎ها در نظر بگیرند تا از تقریظ سایر افراد برجسته در این حوزه استفاده شود و در انتها پیشنهاد می­‌شود که کتابخانه­‌ها و کتابداران به تبلیغ و مطالعه کتاب‌های تقریظی و ترویج فرهنگ کتابخوانی، بپردازند.