تحلیلی بر آینده‌نگاری علم و فناوری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (مطالعة تطبیقی ژاپن و چین)

مقدمه

امروزه اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)[1] به منظور افزایش سرعت و دقت فعالیتهای مختلف سازمانها و در نتیجه بالا بردن بهره‌وری آنها، به روشنی مشخص شده است. فناوری اطلاعات، سلاح و ابزاری جدید برای فعالیت در جهان معاصر به شمار می‌رود که استفاده نکردن از آن، انزوای کشور و در نهایت حذف شدن از جامعة جهانی را به دنبال خواهد داشت (هراتی‌زادی، بی‌تا) . مطالعات و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد جمهوری اسلامی ایران، جامعه اطلاعاتی و جامعه دانش‌بنیان را هدف قرار داده است، اما با وجود تلاش در این راستا، حرکت نسبتاً کندی دارد. این در حالی است که مطالعات نشان می‌دهد برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی، تنها گسترش فناوری کافی نیست بلکه شرایط و پیش‌نیازهای اقتصادی اجتماعی و سیاسی، مؤلفه‌هایی مهم می‌باشند (حسینی، 1385). آینده‌نگاری، رویکردی است در پاسخ به مسئله فوق که تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و انسانی را در توسعه فناوری مدنظر قرار می‌دهد. این رویکرد از سال 1950، ابتدا با هدفهای نظامی و از دهه 1970 با هدفهای غیرنظامی و در زمینة علم و فناوری رواج پیدا کرده است. ژاپن از جمله کشورهای پیشروی است که آینده‌نگاری را در زمینه علم و فناوری از سال 1970 شروع کرده و تا سال 2006 هشت آینده‌نگاری انجام داده است. چین از دیگر کشورهای آسیایی و در حال توسعه است که از دهه 1990 آینده‌نگاری را شروع و تا 2006 چهار آینده‌نگاری انجام داده است. مقاله حاضر ـ که بیشتر مطالب آن از گزارشهای «مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری»^[2] ژاپن و «مرکز پژوهشهای ملی توسعه علم و فناوری» چین اخذ شده است ـ در پی پاسخگویی به این سؤال است که: «سابقه و فرایند آینده‌نگاری در این دو کشور چیست و چه دستاوردهایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته است؟»

مواد و روشها‌

با توجه به ماهیت مطالعه، برای جمع‌آوری اطلاعات مرتبط آینده‌نگاری کشور چین و ژاپن و اطلاعات مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، از اسناد الکترونیکی استفاده شده است.

آینده‌نگاری علم و فناوری در ژاپن[3]

ژاپن با سابقه ترین کشور در انجام مطالعات ‌آینده‌نگاری است و از سال 1970  تا سال 2006، هشت برنامه آینده‌نگاری علم و فناوری در بازه­های زمانی 5 ساله و با افق 30 ساله انجام داده است (جدول2). ارزیابی برنامه‌های اول تا چهارم آینده‌نگاری کشور ژاپن نشان می‌دهد به ترتیب 69%، 68%، 73% و 66% فناوریهای پیش‌بینی شده محقق شده است (تحقق کامل فناوری و یا قسمتی از آن). ارزیابی تحقق فناوریها در حوزه فناوری اطلاعات، ارتباطات و الکترونیک گویای آن است که در آینده‌نگاری اول تا چهارم به ترتیب 72% ، 75% ، 79%  و 63% از فناوریهای پیش‌بینی شده محقق شده است (نیستپ، 2005).

جدول 2. سابقه ‌آینده‌نگاری ژاپن

مأخذ: یافته‌های محقق از مجموعه گزارشها

   در جدیدترین آینده‌نگاری (آینده‌نگاری هشتم)، مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوری برای تهیه اطلاعات پایه و مورد نیاز سومین برنامه 10 ساله (2015-2006) علم و فناوری، دو پروژه عمده را که در مجموع هفت فاز می‌باشد، در دو سال متوالی (04-2003) اجرا کرد. پروژه اول از جنس مطالعات گذشته نگر تحت عنوان «ارزیابی پیشرفت برنامه‌های علمی و فناوری ژاپن» دربردارندة سه فاز : 1- ترازیابی توانایی (ظرفیت)های علمی و پژوهشی ژاپن 2- تحلیل اثرهای اقتصادی ـ اجتماعی سیاستهای گذشته علم و فناوری ژاپن 3- پیشرفت و دستاوردهای دانشگاه‌ها و سازمانهای پژوهشی دولتی ژاپن، می‌باشد. پروژه دوم از جنس مطالعات آینده نگر و تحت عنوان «پیمایش آینده نگاری»  و شامل چهار فاز: 1- مطالعه نیازهای اقتصادی و اجتماعی جامعه آینده 2- مطالعه در موضوعات پژوهشی که به سرعت در حال توسعه است 3- پیمایش دلفی 4- سناریونویسی، می‌باشد. در این میان، «پیمایش دلفی»[4] یکی از مهم‌ترین و کانونی‌ترین مرحله مطالعات آینده‌نگاری کشور ژاپن می‌باشد. دلفی هشتم در 13 حوزه تخصصی  که در بردارنده 130 دسته فناوری  و 858 فناوری خاص می‌باشد، تمرکز داشته است (جدول3 ). در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات 9 دسته فناوری و 75 فناوری خاص مورد مطالعه قرار گرفته است (جدول 4)

جدول 3. تعداد فناوری‌ مورد مطالعه در هر حوزه

مأخذ: نیستپ، b2005

جدول 4. دسته‌فناوریهای مورد مطالعه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)

مأخذ: نیستپ، d2005

- نحوه تنظیم موضوعات، سازمان کاری، سؤالهای دلفی و اجرای برنامه آینده‌نگاری ژاپن

مؤسسه ملی سیاستگذاری علم و فناوریمسئول اصلی انجام برنامه آینده‌نگاری است. این مؤسسه در راستای انجام مأموریت خود یک سازمان کاری شامل یک کمیته راهبری، 13 زیرکمیته‌ تخصصی فناوری، یک زیرکمیته نیازهای اقتصادی- اجتماعی و یک زیرکمیته تحلیل سناریو تشکیل داده است که هر یک از آنها مأموریت خاصی در فرآیند آینده‌نگاری دارند : کمیته نیازها پس از تحقیق در نیازهای آینده، حاصل کار خود را پس از اولویت‌بندی به کمیته‌های تخصصی فناوری ارجاع می‌دهند. کمیته‌های تخصصی با در نظر گرفتن نیازها، فناوریها را تنظیم و معرفی می‌کنند (شکل 1). فناوریهای معرفی شده توسط پرسشنامه‌های دلفی که حاوی سؤالهای زیر می‌باشند، به بوتة آزمایش گذاشته می‌شوند. سؤالهای دلفی در سطوح مختلف حوزه، دسته فناوری، فناوری خاص می‌باشد:

1. سؤالهای در سطح حوزه

    1-1. در10-5 سال آینده، کدام حوزه با حوزه تخصصی شما در تعامل خواهد بود.

    1-2. در 2025- 2016 کدام حوزه‌ها نیاز بیشتری به تعامل با دیگر حوزه‌ها دارد.

2. سؤالهایدر سطح دسته فناوریها

سؤالهای مربوط به این قسمت نسبت به سطح حوزه اندکی تخصصی‌تر شده و عبارت است از :

   2-1. اثرهای معنوی هر دسته فناوری

           2-1-1. امکان و ظرفیتی را که یک دسته فناوری می‌تواند در تولید فناوری و دانش جدید داشته باشد.

           2-1-2. اثرهای بالقوه یک دسته فناوری در سایر حوزه‌ها (مثل ایجاد حوزه‌های فناوری جدید، سرعت دادن به توسعه حوزه‌ها)

2-2. اثرهای اقتصادی هر دسته فناوری

          2-2-1. ظرفیت یک دسته فناوری در تسریع رشد صنایع موجود، یا افزایش رقابت پذیری آنها

          2-2-2. ظرفیت ایجاد فرصتهای جدید و انتقال آنها به صنایع جدید

2-3. اثرهای اجتماعی هر دسته فناوری

3. سؤالهای در سطح فناوری

در سؤالهای مربوط به این قسمت، از کارشناسان مورد هدف دو دور دلفی خواسته شده بود تا پرسشهای ذیل را برای هر فناوری تکمیل کنند (البته هر کارشناس در فناوریهای مربوط به تخصص خود، پاسخگو بود):

1- میزان اهمیت فناوری برای کشور ژاپن 2- زمان تحقق فناوری 3- کشورهای پیشتاز در هر فناوری 4- لزوم و مقدار دخالت دولت برای تحقق فناوری  5- اقدامهای دولت که به تحقق مطلوب فناوری کمک می‌کند  6- میزان و سطح تخصص مورد نیاز 7- پذیرش و به‌کارگیری فناوری توسط جامعه 8-لزوم دخالت دولت و اقدامهای مؤثر توسط دولت جهت پذیرش فناوری

مأخذ:  نیستپ، a2005 همراه با تعدیلات

آینده‌نگاری علم و فناوری در چین

کشور چین در سالهای اخیر برای تنظیم برنامه‌های پنج ساله علم و فناوری، هدایت فعالیتهای تحقیق و توسعه، تعیین فناوریهای مهم و حیاتی، شناسایی نیازهای اجتماعی و اقتصادی آینده، شناسایی کارشناسان خبره و در نهایت تعیین راهبرد توسعه فناوری در شروع قرن جدید، از رویکردهای آینده‌نگاری بهره جسته و از سال 1992 تا 2005 مجموعاً چهار دوره آینده‌نگاری فناوری را با شدت و وسعت متفاوت اجرا نموده است (بخشی، 1386). آینده‌نگاری اول (95-1992) با هدف الویت‌بندی فناوریهای حیاتی در حوزه‌های اطلاعات، بیولوژی، صنایع و مواد جدید و آینده‌نگاری دوم (1999) در زمینه‌های کشاورزی، اطلاعات و صنایع انجام شده است. آینده‌نگاری سوم  و چهارم (05-2003) در 6 حوزه: 1- فناوری اطلاعات و ارتباطات 2- علوم حیاتی و فناوری زیستی 3- فناوری مواد جدید 4-انرژی 5- منابع و محیط زیست و 6- صنایع پیشرفته که در مجموع با مطالعه 483 فناوری انجام شده است (چنگ، 2005). در این میان، حوزه  فناوری اطلاعات و ارتباطات شامل زیربخشهای رایانه، امنیت اطلاعات و شبکه‌، ارتباطات، نرم افزار، مدارهای مجتمع (آی‌سی)، و روشهای سمعی و بصری است. در مجموع، 75 تا 80 فناوری در این حوزه مورد مطالعه قرار گرفته است (جدول1).

جدول 1. دلفی آینده‌نگاری اخیر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات

مأخذ: یانگ، 2005

برای انجام آینده‌نگاری، ابتدا با همکاری کمیته نیازها و 6 کمیته تخصصی فناوریها هر حوزه معرفی می‌شوند، سپس پرسشنامه دلفی تهیه و برای کارشناسان دارای تجربه و تخصص مورد نیاز و همچنین نگرش راهبردی فرستاده می‌شود. پرسشنامه دلفی در جدیدترین آینده‌نگاری چین حاوی سؤالهای ذیل است: 

درجه تخصص^[5] یا مهارت 2- درجه اهمیت برای چین 3-فاصله بین چین و کشورهای پیشرو  4-سطح تحقیق و توسعه در چین  5-روش توسعه فناوری 6-حقوق مالکیت معنوی در 5 سال 7-اثر بر توسعه صنایع مدرن 8-اثر بر توسعه و نوسازی صنایع سنتی 9-اثر بر محیط زیست و منابع 10-  چشم انداز تجاری سازی 11- اثر در توسعه رقابتهای بین المللی 12-هزینه تجاری سازی 13-زمان تحقق و یا زمان موردنیاز برای تجاری سازی 14-اثر بر بهبود شرایط زندگی 15- اقدامهای مؤثری که دولت می‌تواند اتخاذ کند 16- امنیت ملی.

نتایج و یافته‌های مطالعه

الف) ژاپن

چنانچه از سؤالهای دلفی نیز پیداست، ژاپنی‌ها در فرایند آینده‌نگاری هشتم به دنبال تعیین فناوریهای برتر از نظر اقتصادی، اجتماعی و افزایش دارایی‌های معنوی، تعیین زمان تحقق فناوری و الزامهای مورد نیاز برای تحقق و پذیرش فناوری توسط جامعه بودند. سؤالهای دلفی در سه سطح حوزه (Field)‌، دسته فناوری (Area) و فناوری خاص (Topic ) می‌باشد. سؤالهای سطح حوزه بیشتر برای مقایسه هر حوزه (مثلاً حوزه ICT) با 12 حوزه دیگر، و سؤالها در سطح دسته فناوری و فناوری خاص برای بررسی و مقایسه فناوریها در درون یک حوزه طرح شده بود. در ذیل، به یافته‌های حاصل از تحلیل سؤالهای دلفی در سطح دسته فناوری و فناوری خاص در حوزه ICT پرداخته می‌شود (نیستپ، b2005).

1. اثرهای اجتماعی: تعیین دسته فناوریهای مهم از نظر اثرهای اجتماعی بر جامعه ژاپن، یکی از هدفهای جزئی ژاپنی‌هاست. نتایج حاصل از تحلیل این شاخص نشان می‌دهد: 1- فناوریهای مرتبط با امنیت اطلاعات در حال حاضر و در میان‌مدت و فناوری اطلاعات برای توسعه سیستمهای اجتماعی 2- فناوریهای مرتبط با شبکه‌های فراگیر، در میان‌مدت از نظر اثرهای اجتماعی به ترتیب حایز اهمیت بیشتری می‌باشند (نمودار1).

نمودار1 .  اثرهای اجتماعی دسته فناوریها و نمرة کسب شده (مقیاس 10- 0)

2. اثرهای اقتصادی:از نظر شاخص اثرهای اقتصادی: 1- فناوریهای مرتبط با پردازش اطلاعات در مقیاس بسیار بالا 2- فناوریهای مرتبط با امنیت اطلاعات در حال حاضر و در میان مدت؛ و فناوریهای مرتبط با شبکه‌های فراگیر در میان‌مدت حایز اهمیت بیشتری می‌باشند (نمودار2 ) (نیستپ، d2005).

نمودار2. اثرهای اقتصادی دسته فناوریها و نمرة کسب شده ( مقیاس 10- 0)

3- تحقق فناوریها: زمان تحقق فناوری و فاصله زمانی آن با پذیرش و به‌کارگیری فناوری در جامعه از جمله موارد مهمی است که به آنها پرداخته شده است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد تا سال 2015 نزدیک به دوسوم فناوریها محقق می‌شوند؛ اما این احتمال نیز وجود دارد که پذیرش و به‌ کارگیری همین اندازه از فناوریها بعد از 2020 اتفاق بیفتد (نمودار3) . به‌طور متوسط، در حوزه ICT اختلاف زمانی میان تحقق فناوری و پذیرش و به‌ کارگیری آن در جامعه 1/7 سال می‌باشد که بیشترین فاصله زمانی(8/8 سال) به دسته فناوری ابزارها و اصول جدید برای ارتباطهای راه دور و کمترین مقدار (5/4 سال) به دسته فناوریهای «پردازش اطلاعات در مقیاس بسیار بالا» مربوط است (نمودار4) (نیستپ، d2005).

نمودار3 . زمان پذیرش و تحقق فناوری

نمودار4. فاصله زمانی تحقق فناوری و پذیرش آن توسط جامعه

6. اهمیت فناوری:شاخص اهمیت (Important Index) برای الویت‌بندی فناوری هم در سطح دسته فناوری و هم در سطح فناوری خاص، به کار گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهد: 1ـ در سطح دسته فناوری «فناوریهای امنیت شبکه» با کسب نمره 2/75 (در مقیاس 0 تا 100) دارای اهمیت و اولویت اول می‌باشد (نمودار5). 2- در سطح فناوری خاص، فناوری مرتبط به «ایجاد یک سیستم بسیار مطمئنی که بتواند از حریم شخصی و امنیت افراد و گروه‌ها در مقابل تجاوز و حملات هکرهای بزه‌کار محافظت کند» با کسب نمره 93 (در مقیاس 0 تا 100) مهم می‌باشند. سال تحقق این فناوری 2012 و پذیرش و به‌کارگیری در جامعه، 2016 می‌باشد (جدول5 ).

نمودار 5 . شاخص اهمیت دسته فناوریها و نمره کسب شده (مقیاس 100- 0)

جدول5.  10 فناوری مهم و الویت‌دار؛ و سال تحقق و پذیرش آنها

مأخذ: نیستپ، C2005

ب) چین

چنانکه ذکر شد، تعیین فناوریهای حیاتی و کلیدی، یکی از هدفهای آینده‌نگاری چین می‌باشد، لذا برای تعیین فناوریهای اهم، شاخصهای اهمیت فناوری (I-index)، منافع اقتصادی فناوری (Eco-index)، اثر فناوری بر صنایع مدرن (H-index)، اثر فناوری بر صنایع سنتی (T-index)، اثر فناوری بر کیفیت زندگی(L-index) محاسبه شد. علاوه بر این، شکاف تحقیق و توسعه تکنولوژیکی و روش تحقیق و توسعه تکنولوژیکی نیز بررسی گردید و نتایج حاکی از آن است که: (یانگ، 2005)

1. شکاف تحقیق و توسعه تکنولوژیکی بین کشور چین و کشورهای پیشرو جهان در حوزه اطلاعات:از میان 483 فناوری مورد بررسی در شش حوزه، چین در یک فناوری نسبت کشورهای توسعه یافته پیشرو است که آن فناوری به حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات تعلق دارد. بر اساس یافته‌های این مطالعه، به طور متوسط کشور چین نسبت به کشورهای پیشرو 5 سال عقب است. (جدول 6)

جدول6. مقایسه موقعیت و توسعه تکنولوژیکی چین با کشورهای پیشرو در حوزه فناوری اطلاعات‌و ارتباطات

مأخذ: گروه مطالعات آینده‌نگاری تکنولوژی، 2005

2. روش تحقیق و توسعه تکنولوژیکی: بر اساس نتایج این مطالعه، کارشناسان معتقدند 63% کل فناوریها (483 فناوری) تحقیق و توسعه داخلی و 37% تحقیق و توسعه مشترک ( مشارکت برون‌مرزی)  باید باشد. در حوزه فناوری اطلاعات نیز عقیده بر آن است که در 41% از فناوریهای تحقیق و توسعه داخلی و 59% تحقیق و توسعه مشترک انجام گیرد.

3. اهمیت فناوری: چنانکه قبلاً ذکر شد، یکی از هدفهای چینی‌ها و اولویت‌بندی فناوریهای آینده بر اساس نظر کارشناسانی بود که نگرش اهبردی دارند، لذا شاخص «اهمیت» یکی از شاخصهای مورد توجه می‌باشد. بر اساس این شاخص، 100 فناوری برتر از میان 483 فناوری مورد بررسی معین شد و نتایج نشان داد که 26% از فناوریهای برتر (از میان 6 حوزه) به حوزه ICT تعلق دارد و در این میان فناوریهای 1- امنیت اطلاعات        2- امنیت شبکه 3- طراحی سیستمهای ابر رایانه‌ها 4- تحقیق در معماری و طراحی شبکه‌های نسل آینده؛ از رتبه اول تا چهارم و 1- فناوری چینی پردازش اطلاعات            2- سیستم عامل در محیط محاسباتی شبکه 3- توسعه و تولید آی‌سی‌های جدید و مردم‌پسند و 4- تحقیق و ساخت تراشه‌های CPU (64 بیت) چند منظوره با متوسط عملکرد بالا، به ترتیب از اولویت و اهمیت هفتم تا دهم برخوردارند. (گروه مطالعات آینده‌نگاری تکنولوژی، 2005)

4. فناوریهایی که احتمال می‌رود دارای بیشترین منافع و اثرگذاری اقتصادی باشند:بر اساس شاخص اقتصادی: 1- فناوری نرم‌افزاری و شبکه‌ای انتقال خدمات جامع تجاری در مقیاس یک شبکه شهری 2- فناوری دستیابی به باند پهن 3- فناوری نرم‌افزاری با هدف اطلاعاتی نمودن بنگاه‌های اقتصادی 4- فناوری تبدیل رمز(کد) سیستم دیجیتال تلویزیون 5- سیستم عامل در محیط محاسباتی شبکه 6- فناوری امنیت اطلاعات 7- فناوری چینی پردازش اطلاعات8-دیسکهای با چگالی عالی چند سطحی و چند طول موجی، از جمله فناوریهایی هستند که از اولویت مزیت اقتصادی برخوردارند.

5. فناوریهایی که احتمال می‌رود بیشترین اثرگذاری را بر صنایع مدرن داشته باشند: بر اساس این شاخص، فناوریهای: 1- توسعه و تولید آی‌سی جدید و موردپسند 2- تحقیق و ساخت ریزپردازنده‌های درونی 3- فناوری استفاده مجدد از SIP و نرم‌افزار طراحی SoC  4- فناوریهای نسل سومی با استاندارد‌های بالا و فناوری دسترسی چند گانه از طریق تقسیم همزمان کد و زمان 5- پژوهش در معماری و طراحی شبکه‌های نسل آینده (NGN) به ترتیب 5 فناوری و موضوع مهم از لحاظ این شاخص می‌باشند.

6. فناوریهایی که احتمال می‌رود بیشترین اثرگذاری را بر صنایع سنتی داشته باشند:از نظر شاخص اثرگذاری بر صنایع سنتی، فناوریهای: 1- تحقیق و ساخت ریزپردازنده‌های درونی 2- توسعه و تولید آی‌سی جدید و موردپسند 3- فناوری نرم‌افزاری با هدف اطلاعاتی نمودن بنگاه‌های اقتصادی 4- فناوری استفاده مجدد از SIP و نرم‌افزار طراحی SoC   5- فناوری جدید نرم‌افزار درونی، به ترتیب پنج فناوری مهم از نظر شاخص فوق می‌باشند.

7- فناوریهایی که بیشترین کارکرد در افزایش کیفیت زندگی مردم خواهند داشت:از لحاظ این شاخص: 1- فناوری چینی پردازش اطلاعات 2- فناوری دستیابی به باند پهن 3- آی‌سی 4- پژوهش در ترمینالهای رایانه‌ای و تلویزیونهای تعاملی دیجیتالی    5- فناوری جدید نرم‌افزاری برای پردازش در محیط موبایل به ترتیب مهمترین موارد می‌باشند (گروه مطالعات آینده‌نگاری تکنولوژی، 2005).

جدول7. مقایسه تطبیقی آینده‌نگاری چین و ژاپن با تأکید بر حوزه ICT

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

تحلیل آینده‌نگاری ژاپن و چین (بخصوص تأمل بر سؤالهای دلفی و نتایج آن و سازمان‌کاری) گویای آن است که این دو کشور جلوتر از زمان، ابعاد نهفته در مدل توسعه اطلاعاتی را مطالعه و شناسایی نموده و از اکنون برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند (ساختن آینده). این مقاله که تنها بخش کوچکی از آینده‌نگاری ژاپن و چین را در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد تحلیل و کنکاش قرار داده است، به خاطر توجه جزیره‌ای (پرداختن به یک حوزه از 13 حوزه) و توجه نکردن به نتایج حاصل از تحلیل یکپارچه و جامع حوزه‌ها، حق مطلب را چنانکه باید ادا نمی‌کند، با این حال در زمینه استفاده از تجارب دیگران، گامی به جلوست. مقایسه تطبیقی آینده‌نگاری دو کشور نشان می‌دهد: در ژاپن فناوریهای مرتبط با «امنیت اطلاعات» فناوریهای برتر آینده شناخته شده‌اند و در چین «فناوری شبکه»، «آی‌سی‌های جدید»، «امنیت اطلاعات»، «فناوری یکپارچه سیستم SoC و آی‌سی»، «فناوریهای شبکه‌های نسل آینده» و «فناوری چینی پردازش اطلاعات» فناوریهای اهم می‌باشند.

در نگاه به وضعیت کشورمان، مشخص می‌شود اسناد بلندمدت (سند چشم‌انداز 1404) بر تبدیل شدن به جامعه دانش‌بنیان و یادگیرنده در آینده تأکید دارند که جامعه اطلاعاتی به عنوان بستر و زیرساخت آن و ارتباطات و فناوری اطلاعات، ابزار تحقق آن بوده و اسناد میان مدت (مواد مختلفی از قانون برنامه چهارم توسعه: مانند ماده 44) بر به کارگیری فناوری اطلاعات تأکید دارد. اما تجربه جاری کشور نشان می‌دهد برای کاربرد فناوری اطلاعات با چالشهای جدی مانند نبود قانون جامع، ضعف فرهنگ استفاده، ضعف زیرساخت، و ضعف ابزاری مانند امضای الکترونیکی و ... وجود دارد که ناشی از عدم آینده‌نگری خوب در گذشته است، زیرا حال مولود گذشته و زاینده آینده می‌باشد. با این اوصاف، پیشنهاد ما توجه و گرته‌برداری صرف از فناوریهای پیش‌بینی شده نیست (هرچند فناوریهای پیش‌بینی شده به خاطر پیشرو بودن این کشورها در صنعت فناوری اطلاعات مفید است) بلکه بر ترویج برنامه‌ریزی با رویکرد آینده‌نگاری و بومی‌سازی آن و همچنین پایش روندهای جهانی فناوری اطلاعات توجه دارد. برای بیان اهمیت موضوع، باید به  نتایج و یافته‌های این مطالعات نیز پرداخته شود، لذا پیشنهاد می‌شود:

1. با بهره‌گیری از تجارب کشورها، یک شبکه آینده‌نگاری بومی (شامل کمیته راهبری و کمیته‌های تخصصی) در راستای دستیابی به هدفهای 20 ساله کشور تشکیل شود.

2. با توجه به اینکه فناری اطلاعات از جمله پیشرانهای مهم و موتور محرکه آینده و مؤثر در تحقق چشم‌انداز 20 ساله ملی است، یک کارگروه آینده‌نگاری فناوری اطلاعات با هدف مطالعه نیازهای آینده اقتصادی-اجتماعی مرتبط با این نوع فناوریها، الزامهای تحقق آنها (مسائل حقوق و قانونی) و پایش روندهای جهانی تشکیل شود و به صورت مداوم فناوریهای آینده را رصد و اولویت‌بندی کرده و سرمایه‌گذاریهای لازم را متناسب با نتایج رصد تنظیم کنند.

3. با توجه به اهمیت و اولویت فناوریهای «امنیت شبکه» و «امنیت اطلاعات» در نتایج آینده‌نگاری کشورهای پیشرو مانند چین و ژاپن از یک طرف و چالشهای جاری کشور در این زمینه، اهتمام جدی و برنامه عملیاتی توسط مسئولان در راستای تأمین امنیت، بسیار ضروری می‌باشد.